Kỹ thuật chăn nuôi bò sữa (Hỏi và đáp)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn sách "71 câu Hỏi - Đáp về chăn nuôi bò sữa" gồm 6 chương, nhằm giải đáp những vấn đề kinh tế - kỹ thuật, những vướng mắc mà người chăn nuôi thường gặp phải, cùng với những chỉ dẫn thực tế dưới dạng từng câu hỏi. Mời các bạn cùng tham khảo để biết thêm các nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kỹ thuật chăn nuôi bò sữa (Hỏi và đáp)

TS. Phïng Quèc Qu¶ng *** 71 c©u Hái - §¸p vÒ ch¨n nu«i bß s÷a Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp Hµ Néi - 2002 TS. Phïng Quèc Qu¶ng *** 71 c©u Hái - §¸p vÒ ch¨n nu«i bß s÷a 1
Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp Hµ Néi - 2002 Lêi giíi thiÖu HiÖn nay c¶ níc ta cã gÇn 40.000 con bß s÷a. Lîng s÷a s¶n xuÊt ra míi chØ ®¸p øng ®îc 10% nhu cÇu. §¶ng vµ Nhµ níc ta chñ tr¬ng ®Èy m¹nh s¶n xuÊt s÷a trong níc, cè g¾ng phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 ®a ®µn bß s÷a c¶ níc lªn 200.000 con vµ tù tóc ®îc 40% nhu cÇu tiªu dïng s÷a. Trong thêi gian gÇn ®©y phong trµo ch¨n nu«i bß s÷a ë níc ta cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn m¹nh. Tuy nhiªn, do ®©y lµ mét nghÒ míi, ®a sè ng êi ch¨n nu«i cßn rÊt lóng tóng, gÆp nhiÒu khã kh¨n trong tÊt c¶ c¸c kh©u, ®Æc biÖt lµ cßn thiÕu kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm ch¨n nu«i bß s÷a. Tríc t×nh h×nh ®ã, chóng t«i cho xuÊt b¶n cuèn s¸ch “71 c©u hái - ®¸p vÒ ch¨n nu«i bß s÷a” cña TS. Phïng Quèc Qu¶ng - mét c¸n bé khoa häc cã nhiÒu n¨m lµm c«ng t¸c nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a nh»m gi¶i ®¸p nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ - kü thuËt, nh÷ng víng m¾c mµ ngêi ch¨n nu«i thêng gÆp ph¶i, cïng víi nh÷ng chØ dÉn thùc tÕ díi d¹ng tõng c©u hái. Néi dung cuèn s¸ch gåm 6 phÇn: PhÇn 1: Nh÷ng vÊn ®Ò chung PhÇn 2: X©y dùng chuång tr¹i nu«i bß s÷a PhÇn 3: Gièng bß s÷a vµ chän bß nu«i lÊy s÷a PhÇn 4: Thøc ¨n vµ kü thuËt ch¨n nu«i bß s÷a PhÇn 5: Kü thuËt khai th¸c vµ b¶o qu¶n s÷a PhÇn 6: Kü thuËt phßng vµ trÞ bÖnh cho bß s÷a Chóng t«i hy väng cuèn s¸ch nhá nµy sÏ rÊt tiÖn sö dông, rÊt bæ Ých ®èi víi nh÷ng c¸n bé lµm c«ng t¸c ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a vµ nhÊt lµ bµ con n«ng d©n ®ang vµ sÏ ch¨n nu«i bß s÷a. Xin tr©n träng giíi thiÖu cuèn s¸ch vµ mong nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña b¹n ®äc Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp 2
PhÇn 1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung C©u hái 1: Ch¨n nu«i bß s÷a cã nh÷ng lîi Ých g×? - Bß s÷a sö dông nh÷ng thøc ¨n rÎ tiÒn nh cá, r¬m lóa, c¸c phÕ phô phÈm c«ng - n«ng nghiÖp... nhng l¹i cho chóng ta s÷a - mét s¶n phÈm cã gi¸ trÞ dinh d ìng vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ cao, mang l¹i thu nhËp thêng xuyªn vµ æn ®Þnh. - Nu«i bß s÷a gióp tËn dông nguån lao ®éng nhµn rçi vµ d thõa, t¹o thªm viÖc lµm æn ®Þnh ë n«ng th«n. - Nu«i bß s÷a gióp tËn dông mét c¸ch hiÖu qu¶ ®ång b·i ch¨n th¶, nguån cá tù nhiªn, c¸c phÕ phô phÈm n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn. C©u hái 2: Nh÷ng khã kh¨n vµ thuËn lîi trong ch¨n nu«i bß s÷a? * ThuËn lîi - §¶ng vµ Nhµ níc quan t©m, ®Çu t lín cho ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a, ®· vµ ®ang cã nhiÒu chÝnh s¸ch u ®·i, hç trî ngµnh nµy ph¸t triÓn. - ThÞ trêng s÷a trong níc vÉn cßn rÊt lín, lîng s÷a s¶n xuÊt ra míi chØ ®¸p øng ®îc 10% nhu cÇu tiªu thô. * Khã kh¨n - Nu«i bß s÷a ®ßi hái cã vèn ®Çu t ban ®Çu t¬ng ®èi lín ®Ó mua bß vµ x©y dùng chuång tr¹i. Vµo thêi ®iÓm hiÖn nay gi¸ mét con bß s÷a trung b×nh lµ 15 - 18 triÖu ®ång. - Nu«i bß s÷a lµ mét nghÒ míi ë níc ta, ®a sè ngêi nu«i cßn thiÕu kinh nghiÖm. Trong khi ®ã nu«i bß s÷a cÇn ph¶i cã kü thuËt chuÈn x¸c trong tÊt c¶ c¸c kh©u. - Nu«i bß s÷a cÇn cã nh÷ng dÞch vô chuyªn ngµnh: phèi tinh nh©n t¹o cho bß c¸i, kh¸m vµ ®iÒu trÞ bÖnh... - S÷a lµ mét s¶n phÈm dÔ h háng, khã b¶o qu¶n, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn nãng Èm ë níc ta. - HiÖn nay kh«ng cã ®ñ gièng bß s÷a tèt. C©u hái 3: Nªn b¾t ®Çu ch¨n nu«i bß s÷a nh thÕ nµo? Dùa vµo nh÷ng khã kh¨n vµ thuËn lîi trong ch¨n nu«i bß s÷a nh tr¶ lêi ë c©u hái trªn mµ mçi ngêi ch¨n nu«i lùa chän c¸ch ®i cña m×nh, tuú theo kh¶ n¨ng kinh tÕ, tr×nh ®é kü thuËt vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ. Nh×n chung, cã hai c¸ch sau ®©y ®Ó b¾t ®Çu b íc vµo nghÒ ch¨n nu«i bß s÷a: * C¸ch 1: B¾t ®Çu ch¨n nu«i bß s÷a tõ bß Lai Sind, dïng bß Lai Sind lµm nÒn cho phèi víi tinh bß Hµ Lan ®Ó t¹o ra bß s÷a F1. C¸ch lµm nµy tuy h¬i l©u nh ng ch¾c ch¾n, phï hîp víi nh÷ng gia ®×nh Ýt vèn, cßn thiÕu kinh nghiÖm ch¨n nu«i bß s÷a. 3
* C¸ch 2: Mua lu«n bß s÷a vÒ nu«i (cã thÓ lµ bß c¸i t¬ ®ang chöa hoÆc bß c¸i tr ëng thµnh ®ang chöa vµ ®ang khai th¸c s÷a). C¸ch lµm nµy phï hîp víi nh÷ng gia ®×nh nhiÒu vèn, cã kinh nghiÖm ch¨n nu«i bß s÷a. ¦u ®iÓm cña nã lµ gióp t¹o ®µn nhanh, khai th¸c s÷a ®îc ngay. Tuy nhiªn còng dÔ gÆp rñi ro, dÔ mua ph¶i bß kÐm phÈm chÊt, thËm chÝ bß lo¹i th¶i. C©u hái 4: S÷a s¶n xuÊt ra cã thÓ b¸n ë ®©u? Nh÷ng n¬i nµy yªu cÇu chÊt l îng vµ tr¶ gi¸ mua nh thÕ nµo? §èi víi nh÷ng vïng quanh c¸c ®« thÞ cã thÓ b¸n s÷a trùc tiÕp cho c¸c cöa hµng gi¶i kh¸t. C¸c cöa hµng nµy mua s÷a, ®un nÊu c¸ch thuû, sau ®ã b¸n l¹i cho ng êi tiªu dïng. Gi¸ mua cña c¸c cöa hµng nµy kh¸ cao, kho¶ng 4.000 - 4.200 ®ång/kg s÷a. Hä kh«ng kiÓm tra chÊt lîng chÆt chÏ, chñ yÕu dùa vµo ®¸nh gi¸ c¶m quan. Tuy nhiªn cã bÊt lîi lµ lîng tiªu thô cña hä Ýt, kh«ng æn ®Þnh, tËp trung chñ yÕu vµo mïa hÌ, cßn mïa ®«ng hoÆc vµo nh÷ng ngµy ma rÐt hÇu nh hä kh«ng mua hoÆc mua rÊt Ýt. Víi lîng s÷a lín vµ æn ®Þnh nªn b¸n cho c¸c c«ng ty vµ c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn s÷a nh Vinamilk, Foremost, NestlÐ..... C¸c c«ng ty nµy mua s÷a theo hîp ®ång, æn ®Þnh quanh n¨m. HiÖn nay hÇu hÕt c¸c c«ng ty nµy cã l¾p ®Æt hÖ thèng c¸c t¨ng lµm l¹nh s÷a hoÆc cã xe ®Õn nhËn s÷a t¹i c¸c ®iÓm thu gom, nªn kh¸ thuËn lîi cho ng êi ch¨n nu«i trong viÖc tiªu thô s¶n phÈm. Yªu cÇu vÒ chÊt lîng vµ c¸ch tÝnh gi¸ mua s÷a cã thay ®æi chót Ýt tuú theo c«ng ty Vinamilk vµ Foremost tr¶ gi¸ mua 3.550 ®ång/kg cho lo¹i s÷a ®¹t c¸c chØ tiªu chÊt lîng, trong ®ã ba chØ tiªu sau ®©y lµ c¬ b¶n: - Hµm lîng chÊt bÐo (tû lÖ mì s÷a): tõ 3,5% trë lªn - Thêi gian mÊt mÇu Xanh Methylen (®Ó ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp møc ®é nhiÔm vi sinh cña s÷a. S÷a cµng chøa nhiÒu vi sinh vËt th× thêi gian mÊt mÇu cña Xanh Methylen cµng ng¾n): ph¶i b»ng hoÆc trªn 3 giê - Hµm lîng vËt chÊt kh«: tõ 12% trë lªn NÕu kh«ng ®¹t ®îc theo c¸c chØ tiªu nµy th× bÞ khÊu trõ vµo gi¸. VÝ dô: nÕu tû lÖ mì s÷a tõ 3,3 % ®Õn díi 3,5% th× khÊu trõ 100 ®ång/kg s÷a. T¬ng tù, nÕu hµm lîng vËt chÊt kh« tõ 11,7% ®Õn díi 12% th× khÊu trõ 100 ®ång/kg... C«ng ty NestlÐ ®Æt gi¸ mua thÊp h¬n vµ yªu cÇu chÊt lîng s÷a còng thÊp h¬n, sau ®ã cã c¸c møc thëng kh¸c nhau tuú theo chÊt lîng. Nh×n chung, gi¸ mua s÷a còng t¬ng tù nh cña Vinamilk vµ Foremost. C©u hái 5: Lµm thÕ nµo ®Ó ch¨n nu«i bß s÷a cã hiÖu qu¶ cao? Còng nh c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c, trong ch¨n nu«i bß s÷a: Lîi nhuËn = Tæng thu - Tæng chi §iÒu hiÓn nhiªn lµ muèn cã nhiÒu lîi nhuËn th× ph¶i t¨ng thu vµ gi¶m chi. C¸c nguån thu tõ ch¨n nu«i bß s÷a lµ: - Thu tõ b¸n s÷a. 4
- Thu tõ b¸n bª con. - Thu tõ b¸n bß lo¹i th¶i vµ ph©n bãn. Muèn t¨ng thu: § Ph¶i cã nhiÒu s÷a: bß ph¶i cã n¨ng suÊt s÷a cao, trung b×nh mçi ngµy >12 kg. § ChÊt lîng s÷a ph¶i tèt, ®Ó b¸n ®îc gi¸ tèi ®a: tû lÖ mì s÷a ≥ 3,5%, hµm lîng vËt chÊt kh« ≥ 12% vµ s÷a ph¶i ®¹t yªu cÇu vi sinh. § Cã nhiÒu bª con chÊt lîng phÈm gièng tèt (®Æc biÖt lµ bª c¸i): bß c¸i ph¶i ®Î n¨m mét hoÆc 13 - 14 th¸ng ®Î mét løa, bª c¸i kh«ng bÞ chÕt, ph¶i khoÎ m¹nh. § Ph¶i vç bÐo bß lo¹i th¶i tríc khi b¸n vµ tËn dông nguån thu tõ ph©n bß vµ níc th¶i C¸c kho¶n chi trong ch¨n nu«i bß s÷a lµ: - Chi thøc ¨n (thêng chiÕm 70% trong tæng chi ch¨n nu«i bß s÷a). - Chi tiÒn thuèc thó y vµ dÞch vô phèi gièng. - Chi phÝ nh©n c«ng. - Chi khÊu hao con gièng vµ chuång tr¹i. - Chi ®iÖn, níc... §Ó gi¶m chi: § Ph¶i sö dông thøc ¨n hîp lý, theo ®óng nhu cÇu cña tõng lo¹i bß. CÇn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o qu¶n, chÕ biÕn vµ tËn dông phÕ phô phÈm n«ng nghiÖp - c«ng nghiÖp. § Ph¶i ch¨m sãc, nu«i dìng ®óng kü thuËt ®Ó h¹n chÕ bÖnh tËt, ph¶i ph¸t hiÖn ®éng dôc tèt vµ phèi gièng kÞp thêi. § Ph¶i tæ chøc, qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh qu¸ tr×nh ch¨n nu«i tèt, hîp lý: chän mua bß gièng tèt, chuång tr¹i ®óng kü thuËt, tËn dông tèi ®a lao ®éng gia ®×nh trong c¸c c«ng viÖc nh quÐt dän chuång tr¹i, v¾t s÷a, trång c©y thøc ¨n... Nh vËy, ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ ch¨n nu«i bß s÷a, c¸c vÊn ®Ò kü thuËt rÊt quan träng ! 5
PhÇn 2 X©y dùng chuång tr¹i nu«i bß s÷a C©u hái 6: Yªu cÇu chung cña chuång nu«i bß s÷a lµ g× vµ thÕ nµo lµ mét chuång nu«i bß s÷a ®óng quy c¸ch? Yªu cÇu chung trong x©y dùng chuång nu«i bß s÷a lµ ph¶i chän x©y t¹i n¬i cao r¸o, tho¸ng m¸t, dÔ tho¸t níc. Trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu cña miÒn B¾c níc ta th× tèt nhÊt lµ x©y chuång theo híng nam hoÆc ®«ng nam. Cã nh vËy míi cã thÓ høng ®îc giã ®«ng nam m¸t mÎ vµo mïa hÌ oi bøc mµ l¹i tiÖn che ch¾n khi cã giã mïa ®«ng b¾c rÐt buèt vµo mïa ®«ng. Mét chuång bß s÷a ®óng quy c¸ch ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu sau ®©y: - DiÖn tÝch nÒn chuång (chç ®øng) ph¶i theo ®óng tiªu chuÈn cho tõng lo¹i bß, cô thÓ nh sau: ChiÒu dµi ChiÒu réng Lo¹i bß DiÖn tÝch (m2) (m) (m) Bß trëng thµnh 1,5-1,7 1,0-1,2 1,90-2,04 Bß 7-18 th¸ng 1,2-1,4 0,9-1,0 1,30-1,40 Bª 4-6 th¸ng 1,0-1,2 0,8-0,9 0,90-1,08 Bª 15 ngµy- 3 th¸ng 0,9-1,0 0,70-0,80 0,70-0,80 - NÒn chuång ph¶i cao h¬n mÆt ®Êt bªn ngoµi kho¶ng 40 - 50cm ®Ó n íc ma kh«ng thÓ trµn vµo chuång. NÒn chuång cã thÓ ®îc l¸t b»ng g¹ch hoÆc l¸ng bª t«ng. MÆt nÒn chuång kh«ng gå ghÒ, nhng còng kh«ng tr¬n trît, cã ®é dèc hîp lý (1 - 2%), thoai tho¶i híng vÒ r·nh tho¸t níc ®Ó b¶o ®¶m tho¸t níc dÔ dµng khi déi röa. - Têng chuång bao quanh ph¶i cã, ®èi víi miÒn B¾c níc ta, ®Ó che rÐt mïa ®«ng vµ tr¸nh ma h¾t vµo mïa ma. §èi víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu cña miÒn Nam, cã thÓ kh«ng cÇn x©y têng xung quanh chuång. - Cã s©n ch¬i vµ hµng rµo ®Ó bß cã thÓ vËn ®éng tù do. S©n l¸t b»ng g¹ch hoÆc ®æ bª t«ng. Cã thÓ trång c©y bãng m¸t trong khu vùc s©n ch¬i. Trong s©n ch¬i còng bè trÝ m¸ng ¨n vµ m¸ng uèng. - Cã m¸ng ¨n vµ m¸ng uèng, tèt nhÊt lµ dïng m¸ng uèng tù ®éng. M¸ng ¨n x©y b»ng g¹ch l¸ng bª t«ng. C¸c gãc cña m¸ng ¨n ph¶i l în trßn vµ tr¬n nh½n. §¸y m¸ng cã lç tho¸t níc ®Ó thuËn tiÖn cho viÖc röa m¸ng. Thµnh m¸ng phÝa trong (phÝa bß ¨n) b¾t buéc ph¶i thÊp h¬n thµnh m¸ng ngoµi. - Cã ®êng ®i cho ¨n trong chuång, ®îc bè trÝ tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn chuång tr¹i (vÞ trÝ, kiÓu chuång...), ph ¬ng thøc ch¨n nu«i, ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn thøc ¨n. - Cã r·nh tho¸t níc, ph©n, níc tiÓu vµ bÓ chøa, ®îc bè trÝ phÝa sau chuång. NÕu cã ®iÒu kiÖn, tèt nhÊt lµ x©y bÓ biogas ®Ó s¶n xuÊt khÝ mªtan cho ®un nÊu, kÕt hîp tiÖt trïng, n©ng cao chÊt lîng ph©n vµ vÖ sinh m«i trêng. 6
- Cã m¸i che chuång víi ®é cao vµ ®é dèc võa ph¶i ®Ó dÔ tho¸t n íc, th«ng tho¸ng vµ tr¸nh níc ma h¾t vµo chuång. Tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ nh quy m« ch¨n nu«i (ch¨n nu«i n«ng hé hay trang tr¹i), ®Æc biÖt lµ kh¶ n¨ng kinh tÕ cña chñ nu«i, cã thÓ x©y dùng vµ bè trÝ thªm kho chøa thøc ¨n tinh, kho chøa cá kh«, bÓ ñ thøc ¨n xanh... Nh÷ng gia ®×nh khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ chØ nu«i mét hoÆc hai con cã thÓ c¶i t¹o chuång lîn cò thµnh chuång nu«i bß s÷a. Trong trêng hîp nµy cÇn chó ý ®iÒu kiÖn th«ng tho¸ng, cao r¸o, s¹ch sÏ vµ tr¸nh t×nh tr¹ng chuång nu«i bÞ ngét ng¹t, Èm ít. C©u hái 7: Cho biÕt mét sè kiÓu chuång nu«i bß s÷a th«ng dông? Cã ba kiÓu chuång nu«i bß s÷a th«ng dông sau ®©y: - KiÓu chuång hai d·y: cã thÓ lµ chuång hai d·y ®èi ®Çu (® êng ®i cho ¨n ë gi÷a, m¸ng ¨n vµ m¸ng uèng bè trÝ däc theo lèi ®i), hoÆc chuång hai d·y ®èi ®u«i (lèi vµo thu dän ph©n ë gi÷a hai d·y). - KiÓu chuång mét d·y: thÝch hîp cho ch¨n nu«i bß s÷a n«ng hé, quy m« nhá. u ®iÓm lµ cã thÓ tËn dông, tiÕt kiÖm ®îc nguyªn vËt liÖu, dÔ ®Æt vÞ trÝ. - KiÓu chuång nhiÖt ®íi: lµ kiÓu chØ cã m¸i che m a n¾ng mµ kh«ng cã têng bao quanh. KiÓu nµy thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn cña miÒn Nam níc ta. C©u hái 8: Cã nªn ch¨n th¶ bß s÷a kh«ng hay nu«i nhèt hoµn toµn? Kh«ng nªn nu«i nhèt bß hoµn toµn trong chuång, v× nh vËy bß kh«ng ®îc t¾m n¾ng, kh«ng ®îc vËn ®éng vµ hÝt thë kh«ng khÝ trong lµnh, dÔ sinh ra bÖnh tËt. Ngoµi ra, viÖc ch¨n th¶ gióp chóng ta dÔ dµng ph¸t hiÖn bß c¸i ®éng dôc. Tèt nhÊt lµ ¸p dông ph¬ng thøc nu«i ch¨n th¶ kÕt hîp víi bæ sung thøc ¨n t¹i chuång. NÕu kh«ng cã ®Êt réng th× mçi ngµy còng nªn ch¨n th¶ bß 4 - 6 giê trªn bê ®ª, ven ®êng... (s¸ng vµ chiÒu). Trêng hîp khã kh¨n h¬n th× Ýt nhÊt mçi ngµy còng ph¶i cho bß ra ®i l¹i trªn s©n, vên... quanh nhµ hoÆc buéc díi gèc c©y. C©u hái 9: Cã nhÊt thiÕt ph¶i nu«i bª trong còi kh«ng vµ quy c¸ch cña còi nu«i bª? Bª míi sinh cßn yÕu ít, rÊt mÉn c¶m víi bÖnh tËt vµ c¸c t¸c ®éng tõ m«i tr êng bªn ngoµi, nhÊt lµ giã lïa vµ ®iÒu kiÖn Èm ít, do ®ã nªn nu«i bª trong còi riªng tõng con. §©y lµ mét biÖn ph¸p ch¨n nu«i tiªn tiÕn, b¶o ®¶m vÖ sinh phßng bÖnh, tr¸nh nh÷ng tai n¹n ®¸ng tiÕc cho bª non vµ b¶o ®¶m tû lÖ nu«i sèng cao. Tuy nhiªn, còng kh«ng nªn kÐo dµi thêi gian nu«i bª trong còi mµ chØ nªn kho¶ng tõ 7 ®Õn 10 ngµy, sau khi sinh. V× kÐo dµi thêi gian nu«i trong còi sÏ ¶nh hëng kh«ng tèt ®Õn sù ph¸t triÓn hÖ tim m¹ch, h« hÊp vµ ch©n mãng cña bª. Tuú theo kh¶ n¨ng cña gia ®×nh, cã thÓ lµm còi nu«i bª b»ng s¾t, tre hoÆc gç. Còi cã kÝch thíc c¸c chiÒu nh sau: réng 0,45m, dµi 1,2 m vµ cao 1,0 m. Sµn còi lµ nh÷ng thanh gç hoÆc s¾t réng b¶n (20 mm), cã khe hë réng 12 mm ®Ó gióp bª ®øng tho¶i m¸i, kh«ng bÞ trît ng·, mÆt kh¸c còi dÔ tho¸t níc tiÓu vµ thuËn lîi cho viÖc cä röa khi cÇn thiÕt. 7
PhÇn 3 Gièng bß s÷a vµ chän bß nu«i lÊy s÷a C©u hái 10: Cho biÕt ®Æc ®iÓm vµ tÝnh n¨ng s¶n xuÊt cña bß Lai Sind? Bß Lai Sind lµ kÕt qu¶ qu¸ tr×nh lai hÊp phô tù nhiªn vµ nh©n t¹o tõ nh÷ng n¨m ba mu¬i cña thÕ kû tríc ®Õn nay, gi÷a bß Vµng ViÖt nam vµ bß Red Sindhi, nhËp tõ níc ngoµi, víi tû lÖ m¸u Red Sindhi rÊt kh¸c nhau. Bß Lai Sind cµng cã nhiÒu tû lÖ m¸u bß Red Sindhi, th× c¸c tÝnh n¨ng s¶n xuÊt cµng tèt h¬n. Bß Lai Sind cã ®Æc ®iÓm ngo¹i h×nh gÇn gièng nh bß Red Sindhi: ®Çu hÑp, tr¸n gå, l«ng mÇu c¸nh d¸n, tai to côp xuèng, yÕm vµ rèn rÊt ph¸t triÓn, u vai cao vµ næi râ, ch©n cao, m×nh ng¾n, ngùc s©u, m«ng dèc, bÇu vó kh¸ ph¸t triÓn, ©m hé cã nhiÒu nÕp nh¨n, ®a sè ®u«i dµi vµ ®o¹n chãt ®u«i kh«ng cã x¬ng. Khèi lîng c¬ thÓ: con c¸i c©n nÆng 280 - 320kg, con ®ùc: 450 - 500kg. Bß c¸i ®éng dôc lÇn ®Çu lóc 16 - 23 th¸ng tuæi. S¶n l îng s÷a trung b×nh mét chu kú v¾t s÷a 240 ngµy lµ 800 - 1200kg, cã nh÷ng con ®¹t 2000kg s÷a. Tû lÖ mì s÷a rÊt cao, tõ 5,5% ®Õn 6,0%. Tuy n¨ng suÊt s÷a thÊp nhng bß Lai Sind cã u ®iÓm lµ dÔ nu«i, chÞu ®ùng ®îc kham khæ, Ýt bÖnh tËt. V× vËy nã lµ gièng bß thÝch hîp cho nh÷ng gia ®×nh Ýt vèn, míi b¾t ®Çu bíc vµo nghÒ ch¨n nu«i bß s÷a. Bß c¸i Lai Sind thêng ®îc chän dïng lµm bß c¸i nÒn vµ cho phèi víi tinh cña nh÷ng ®ùc gièng chuyªn s÷a cao s¶n, t¹o ra con lai cã kh¶ n¨ng cho s÷a tèt h¬n, dÔ nu«i vµ sinh s¶n tèt. C©u hái 11: T¹i sao gäi lµ bß lai F1 Hµ Lan? §Æc ®iÓm vµ tÝnh n¨ng s¶n xuÊt cña bß lai F1 Hµ Lan? Gäi lµ bß lai F1 Hµ Lan bëi v× nã lµ kÕt qu¶ lai ®êi 1 gi÷a bß c¸i Lai Sind víi bß ®ùc Hµ Lan (Holstein Friesian) hoÆc tinh cña nã. Bß lai F1 cã 1/2 (50%) m¸u bß Hµ Lan. Bß lai F1 Hµ Lan kh«ng cã u, thêng cã mÇu l«ng ®en, ®«i khi cã vÕt lang tr¾ng rÊt nhá ë díi bông, bèn ch©n, khÊu ®u«i vµ trªn tr¸n. Khèi l îng c¬ thÓ con c¸i: 350 - 420kg, con ®ùc: 500 - 550kg. N¨ng suÊt s÷a trung b×nh mét ngµy: 10 - 13kg (ngµy cao nhÊt cã thÓ ®¹t 15 - 18kg). Tû lÖ mì s÷a: 3,6 - 4,2%. ¦u ®iÓm cña bß lai F1 lµ thµnh thôc sinh dôc sím vµ m¾n ®Î (®éng dôc lÇn ®Çu b×nh qu©n lóc 17 th¸ng tuæi), chÞu ®ùng t¬ng ®èi tèt víi ®iÒu kiÖn nu«i dìng kÐm, khÝ hËu nãng Èm vµ Ýt bÖnh tËt. Do ®ã bß lai F1 chiÕm ®a sè t¹i nh÷ng vïng míi ch¨n nu«i bß s÷a. C©u hái 12: T¹i sao gäi lµ bß lai F2 Hµ Lan? §Æc ®iÓm vµ tÝnh n¨ng s¶n xuÊt cña bß lai F2 Hµ Lan? 8
Gäi lµ bß lai F2 Hµ Lan bëi v× nã ®îc t¹o ra b»ng c¸ch lai bß ®ùc gièng Hµ Lan (b»ng thô tinh nh©n t¹o hoÆc nh¶y trùc tiÕp) víi bß c¸i lai F1. Bß lai F2 cã 3/4 (75%) m¸u bß Hµ Lan. Bß lai F2 cã ®Æc ®iÓm ngo¹i h×nh gÇn gièng víi bß Hµ Lan thuÇn, víi mÇu l«ng lang tr¾ng ®en. Con c¸i c©n nÆng 400 - 450kg, con ®ùc c©n nÆng 600 - 700kg . Do cã tû lÖ m¸u bß Hµ Lan cao h¬n F1 nªn tiÒm n¨ng s¶n xuÊt s÷a lín h¬n. N¨ng suÊt s÷a ®¹t 11 - 14kg/ngµy hoÆc h¬n. Tû lÖ mì s÷a tõ 3,2% ®Õn 3,8%. Bß lai F2 ®éng dôc lÇn ®Çu sím, lóc 13 - 18 th¸ng tuæi. Bß nµy khã nu«i h¬n bß F1, ®ßi hái chÕ ®é dinh dìng vµ ®iÒu kiÖn ch¨m sãc tèt h¬n. Khi nhiÖt ®é trªn 30 °C vµ víi ®iÒu kiÖn nãng Èm, bß lai F2 tá ra kÐm chÞu ®ùng h¬n so víi bß F1. Lo¹i bß nµy thÝch hîp cho nh÷ng hé cã tiÒm lùc kinh tÕ kh¸, ®· tÝch luü ® îc kinh nghiÖm ch¨n nu«i bß s÷a. C©u hái 13: Trong c¸c gièng bß s÷a nªu trªn nªn nu«i gièng bß nµo? Thùc tÕ, ngoµi c¸c gièng bß s÷a nªu trªn, níc ta cßn cã c¸c con lai F3 Hµ Lan, F4 Hµ Lan (khi cho con c¸i F2 phèi tiÕp víi bß ®ùc Hµ Lan hoÆc tinh cña nã) vµ cã c¶ bß Hµ Lan thuÇn. C©u hái ®Æt ra lµ nªn chän mua gièng bß nµo? C©u tr¶ lêi t ëng chõng ®¬n gi¶n: cø chän bß Hµ Lan thuÇn, cã n¨ng suÊt s÷a cao mµ nu«i ! Thùc tÕ kh«ng ®¬n gi¶n nh vËy vµ còng kh«ng nªn tuú tiÖn mµ phô thuéc vµo tr×nh ®é kü thuËt, kinh nghiÖm ch¨n nu«i cña chñ hé, còng nh c¸c ®iÒu kiÖn ch¨m sãc, nu«i dìng vµ chuång tr¹i (®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ h¹ tÇng kü thuËt) cña mçi gia ®×nh. Nh÷ng gia ®×nh míi b¾t ®Çu ch¨n nu«i bß s÷a, do cßn thiÕu kinh nghiÖm (vµ ®«i khi c¶ kh¶ n¨ng kinh tÕ cßn h¹n chÕ) nªn chän mua bß lai F1 (Lai Sind × Hµ Lan) hoÆc thËm chÝ bß Lai Sind. Kh«ng nªn chän mua bß Hµ Lan thuÇn hoÆc bß lai cã tû lÖ m¸u bß Hµ Lan cao (F3, F4...). Bëi v× bß s÷a Hµ Lan thuÇn hoÆc bß lai cã tû lÖ m¸u bß Hµ Lan cµng cao th× cµng “ khã tÝnh”, cµng kÐm chÞu ®ùng ®îc ®iÒu kiÖn nãng Èm vµ kham khæ do thiÕu thèn thøc ¨n, n¨ng suÊt s÷a gi¶m, tû lÖ nhiÔm bÖnh t¨ng. Thùc tÕ ch¨n nu«i bß s÷a ë níc ta trong nh÷ng n¨m qua cho thÊy, bß s÷a Hµ Lan thuÇn thÝch hîp nhÊt ë mét sè vïng nh Méc Ch©u- S¬n La, §øc Träng-L©m §ång - n¬i cã khÝ hËu m¸t mÎ, nhiÖt ®é b×nh qu©n hµng n¨m 21°C. C©u hái 14: Kh«ng muèn t¨ng tû lÖ m¸u bß Hµ Lan th× lµm c¸ch nµo? * Dïng tinh bß ®ùc lai F2 (3/4 Hµ Lan) phèi cho bß c¸i lai F2 (3/4 Hµ Lan) ta ® îc bß lai F2 (3/4) ®êi 2 vµ cø tiÕp tôc nh vËy sÏ cã ®êi 3... * Dïng bß ®ùc (hoÆc tinh) gièng Jersey hoÆc gièng N©u Thuþ Sü (Brown Swiss) phèi cho bß c¸i lai F2, F3, F4, t¹o ra con lai ba m¸u, cã kh¶ n¨ng thÝch nghi tèt h¬n so víi lai thªm m¸u bß Hµ Lan, ®ång thêi t¨ng tû lÖ mì s÷a. * Dïng bß ®ùc (hoÆc tinh) gièng Zebu (Red Sindhi hoÆc Sahiwal) phèi ng îc l¹i cho bß c¸i lai F3, F4, t¹o ra con lai cã 7/16, 15/32 m¸u bß Hµ Lan, dÔ nu«i h¬n mµ n¨ng suÊt s÷a vÉn ®¶m b¶o. * Dïng bß ®ùc (hoÆc tinh) gièng AFS (lµ gièng bß s÷a nhiÖt ®íi do Australia chän t¹o vµ cè ®Þnh 50% m¸u bß Hµ Lan ) phèi cho bß c¸i lai F3, F4, ®Ó t¹o ra bß lai cã 11/16 - 23/32 m¸u bß Hµ Lan (thÊp h¬n so víi con lai F2 3/4 Hµ Lan) 9
C©u hái 15: Lµm thÕ nµo ®Ó mua ®îc mét con bß s÷a tèt? Muèn mua ®îc con bß s÷a tèt ta ph¶i biÕt c¸ch chän bß theo nh÷ng tiªu chÝ nhÊt ®Þnh. Cã nhiÒu c¸ch chän bß, tèt nhÊt lµ kÕt hîp gi÷a c¸c c¸ch sau ®©y: * C¸ch chän bß s÷a theo hÖ ph¶ Ph¬ng ph¸p chän nµy lµ dùa vµo c¸c tÝnh n¨ng s¶n xuÊt cña «ng, bµ, bè, mÑ. Bëi v×, khi thÕ hÖ «ng bµ, bè mÑ tèt th× míi cho thÕ hÖ con tèt. HiÖn nay ë n íc ta ph¬ng ph¸p nµy cßn h¹n chÕ v× kh«ng cã nh÷ng ghi chÐp ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c lý lÞch, møc t¨ng tr ëng c¬ thÓ, n¨ng suÊt vµ chÊt lîng s÷a cña tõng con, qua tõng thÕ hÖ. * C¸ch chän bß s÷a theo ngo¹i h×nh vµ sù ph¸t triÓn c¬ thÓ Trong qu¸ tr×nh sinh trëng, ph¸t triÓn, nh÷ng con bß bÖnh tËt vµ cßi cäc th× khi lín lªn sÏ kh«ng thÓ lµ nh÷ng con bß s÷a tèt. ChÝnh v× vËy, khi chän bß s÷a ta ph¶i chän nh÷ng con lín nhanh, khoÎ m¹nh. Khèi l îng c¬ thÓ cña bß ph¶i phï hîp víi tõng ®é tuæi vµ víi gièng t¬ng øng. B»ng quan s¸t, ta cã thÓ biÕt ®îc t×nh tr¹ng ph¸t triÓn c¬ thÓ vµ thËm chÝ cã thÓ íc lîng ®îc khèi lîng cña nã. Khi quan s¸t bß s÷a ®Ó lùa chän, cÇn chó ý ®Õn h×nh d¸ng, sù c©n ®èi cña c¸c phÇn c¬ thÓ (®Çu, m×nh, tø chi) vµ ®Æc biÖt chó ý ®Õn sù ph¸t triÓn cña bÇu vó. Bß s÷a tèt lµ lo¹i cã c¬ thÓ “h×nh c¸i nªm “, th©n sau ph¸t triÓn h¬n th©n tr íc, ®Çu thanh, nhÑ, måm to, mòi to, cæ dµi võa ph¶i, s ên në, ngùc s©u, h«ng réng. C¸c ®Çu x¬ng nh×n râ. V ai, lng vµ h«ng kh«ng vâng vµ réng dÇn vÒ phÝa x¬ng chËu, m«ng ph¼ng, réng vµ dµi. Bèn ch©n khoÎ, ch©n sau thÊp h¬n ch©n tr íc, kh«ng chôm khoeo. BÇu vó c©n ®èi, ph¸t triÓn nh ng kh«ng ch¶y, bèn nóm vó dµi, to võa ph¶i vµ ®Òu ®Æn. TÜnh m¹ch vó to, dµi, cã nhiÒu nÕp gÊp khóc. Sau khi v¾t s÷a, sê vµo vó thÊy mÒm m¹i, chøng tá bÇu vó chøa nhiÒu nang tuyÕn, chø kh«ng chøa nhiÒu m« liªn kÕt (khi sê vµo thÊy r¾n). Bß s÷a cã bÇu vó nhiÒu nang tuyÕn th× kh¶ n¨ng tiÕt s÷a tèt h¬n. * C¸ch chän theo n¨ng suÊt vµ c¸c tÝnh n¨ng s¶n suÊt s÷a Tøc lµ chän nh÷ng con cho n¨ng suÊt s÷a cao vµ cã chÊt lîng s÷a tèt (tû lÖ mì s÷a cao), t¬ng øng ®èi víi tõng gièng. TÝnh t×nh vµ kh¶ n¨ng v¾t s÷a cña con bß còng rÊt quan träng. Nªn chän nh÷ng con bß hiÒn lµnh, dÔ gÇn. §èi víi nh÷ng con bß ®· ®Î, ngoµi tÝnh t×nh hiÒn lµnh ra, cÇn chó ý chän nh÷ng con dÔ v¾t s÷a, s÷a xuèng nhanh C©u hái 16: Cã c¸ch nµo ®Ó x¸c ®Þnh s¶n lîng s÷a c¶ chu kú cña bß? C¸ch chÝnh x¸c nhÊt lµ c©n s÷a hµng ngµy, sau mçi lÇn v¾t s÷a. NÕu kh«ng, cã thÓ sö dông hai ph¬ng ph¸p sau ®©y ®Ó x¸c ®Þnh s¶n lîng s÷a: * C¸ch thø nhÊt: dùa vµo tû lÖ phÇn tr¨m s¶n lîng s÷a tõng th¸ng so víi tæng s¶n lîng s÷a c¶ chu kú vµ trªn c¬ së lîng s÷a thùc tÕ v¾t ®îc vµo mét ngµy nµo ®ã t¹i thêi ®iÓm theo dâi, ta cã thÓ tÝnh ra ® îc t¬ng ®èi chÝnh x¸c s¶n lîng cña con bß s÷a ®ã, theo b¶ng díi ®©y: Tû lÖ phÇn tr¨m s¶n lîng s÷a tõng th¸ng so víi tæng s¶n lîng s÷a c¶ chu kú cña ba nhãm gièng bß 10
Nhãm Th¸ng Th¸ng Th¸ng Th¸ng Th¸ng Th¸ng Th¸ng Th¸ng Th¸ng Th¸ng Céng gièng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 L.S. 14,0 17,0 15,0 14,0 11,0 8,8 7,7 6,5 6,0 - 100 F1 HL 11,5 13,0 13,5 12,4 10,0 9,5 9,0 8,0 7,0 6,1 100 F2 HL 11,2 12,4 13,0 12,0 11,4 9,6 9,5 8,0 6,8 6,1 100 VÝ dô: NÕu trong ngµy theo dâi, ta v¾t ® îc 15kg s÷a cña mét con bß lai F2 (3/4 HL), mµ nã ®ang trong th¸ng tiÕt s÷a thø 4, th× s¶n l îng s÷a cña c¶ chu kú sÏ lµ: S¶n lîng s÷a 15kg × 30 ngµy = = 3.750kg (kg/chu kú 300 ngµy) 12,0% NÕu lµ bß Lai Sind, ®ang tiÕt s÷a th¸ng thø 5 vµ vµo ngµy theo dâi ta v¾t ® îc 6kg, s¶n lîng s÷a c¶ chu kú cña con bß nµy lµ: S¶n lîng s÷a 6kg × 30 ngµy = = 1.636kg (kg/chu kú 300 ngµy) 11,0% Ph¬ng ph¸p nµy cã h¹n chÕ lµ chØ ¸p dông ®îc cho nh÷ng gièng bß nhÊt ®Þnh, cã trong b¶ng trªn. * C¸ch thø hai: tuy cã phøc t¹p h¬n nhng b¶o ®¶m ®é chÝnh x¸c cao h¬n (sai sè kho¶ng 5% so víi c©n s÷a hµng ngµy) vµ cã thÓ ¸p dông cho bÊt kú gièng bß s÷a nµo. C¸ch tiÕn hµnh nh sau: mçi th¸ng c©n s÷a hai lÇn vµo ngµy mïng 1 vµ 15, lÊy trung b×nh cña hai lÇn c©n vµ sau ®ã nh©n víi sè ngµy tõ lÇn c©n thø nhÊt ®Õn lÇn c©n thø hai th× ta sÏ ®îc lîng s÷a do con bß ®ã tiÕt ra trong thêi gian t ¬ng øng. NÕu ta b¾t ®Çu theo dâi ngay tõ khi bß cho s÷a vµ céng tÊt c¶ l¹i sÏ ® îc lîng s÷a thùc tÕ cña c¶ chu kú. VÝ dô: Vµo ngµy mïng 1 ta c©n ®îc 16kg s÷a, vµo ngµy 15 lîng s÷a v¾t ®îc lµ 14kg. Lîng s÷a cña c¶ giai ®o¹n lµ: (16kg + 14kg) × 15 ngµy = 225kg 2 Chó ý: Vµo nöa thø hai cña th¸ng ta còng lµm t¬ng tù vµ lÊy lu«n lîng s÷a cña ngµy 15 lµm lîng s÷a cña lÇn c©n thø nhÊt C©u hái 17: NÕu hai con bß cã n¨ng suÊt s÷a vµ tû lÖ mì s÷a kh¸c nhau, lµm thÕ nµo ®Ó so s¸nh phÈm chÊt cña chóng? Tû lÖ mì s÷a cã sù sai kh¸c gi÷a c¸c c¸ thÓ vµ gi÷a c¸c gièng bß. §©y còng lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng ®Ó lùa chän bß s÷a. Bëi v× nã ¶nh h ëng trùc tiÕp ®Õn gi¸ b¸n s÷a vµ nh vËy, ®Õn lîi nhuËn cña ch¨n nu«i bß s÷a. Trong thùc tÕ chóng ta cã thÓ gÆp trêng hîp hai con bß víi c¸c chØ tiªu tuyÓn chän t¬ng ®¬ng nhau nhng n¨ng suÊt s÷a vµ tû lÖ mì s÷a l¹i kh¸c nhau, khi ®ã 11
chóng ta ph¶i ¸p dông c«ng thøc quy ®æi cña Gaines ®Ó ®a vÒ cïng tû lÖ mì s÷a, gióp cho viÖc so s¸nh ®îc dÔ dµng: Kg s÷a víi 4% chÊt bÐo = kg s÷a víi T% chÊt bÐo × (0,4 + 0,15 × T). VÝ dô: bß s÷a A s¶n xuÊt ra 12kg s÷a víi 3,5% chÊt bÐo vµ bß s÷a B chØ s¶n xuÊt ra 10kg s÷a nhng víi 4,0% chÊt bÐo. T a ph¶i quy ®æi 12kg s÷a s¶n xuÊt ra víi 3,5% chÊt bÐo thµnh s÷a víi 4% chÊt bÐo: 12 kg × (0,4 + 0,15 × 3,5) = 11,1kg s÷a víi 4% chÊt bÐo So s¸nh gi÷a hai con bß nµy râ rµng bß s÷a A “tèt” h¬n bß s÷a B. 12
PhÇn 4 Thøc ¨n vµ kü thuËt ch¨n nu«i bß s÷a C©u hái 18: Bß s÷a ¨n nh÷ng lo¹i thøc ¨n g×? Bß s÷a lµ ®éng vËt nhai l¹i, cã d¹ dÇy bèn tói, cã kh¶ n¨ng tiªu ho¸ vµ sö dông nhiÒu lo¹i thøc ¨n mµ lîn, gµ kh«ng sö dông ®îc. Nh×n chung, thøc ¨n dïng cho bß s÷a rÎ tiÒn, dÔ kiÕm vµ kh«ng cÇu kú nh thøc ¨n nu«i lîn vµ gia cÇm. C¸c lo¹i thøc ¨n cña bß s÷a cã thÓ ®îc chia thµnh 3 nhãm chÝnh sau ®©y: thøc ¨n th«, thøc ¨n tinh vµ thøc ¨n bæ sung * Thøc ¨n th«: bao gåm c¸c nhãm nhá: - Thøc ¨n xanh: cá tù nhiªn, cá trång, ngän mÝa, vá ®ät døa... - Thøc ¨n ñ chua: lµ lo¹i ®îc t¹o ra th«ng qua ñ chua thøc ¨n xanh - Cá kh« vµ r¬m lóa - Thøc ¨n cñ qu¶: khoai lang, khoai t©y, cµ rèt, cñ c¶i, bÇu bÝ... - PhÕ phô phÈm c«ng nghiÖp chÕ biÕn: b· ®Ëu nµnh, b· bia, b· s¾n, rØ mËt ® êng * Thøc ¨n tinh: bao gåm c¸c lo¹i h¹t ngò cèc vµ bét cña chóng (nh ng«, s¾n, m×, g¹o, c¸m g¹o...), bét vµ kh« dÇu ®Ëu t ¬ng, l¹c..., c¸c lo¹i h¹t c©y bé ®Ëu vµ c¸c lo¹i thøc ¨n tinh hçn hîp ®îc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. * Thøc ¨n bæ sung: urª vµ hçn hîp kho¸ng-vitamin C©u hái 19: Cho biÕt chØ dÉn sö dông mét sè lo¹i thøc ¨n cho bß s÷a? §èi víi mét sè lo¹i thøc ¨n, viÖc sö dông kh«ng thÓ tuú tiÖn mµ ph¶i theo nh÷ng chØ dÉn cô thÓ. §ã lµ: - Thøc ¨n ñ chua: chØ cho bß s÷a ¨n sau khi v¾t s÷a ®Ó tr¸nh cho s÷a cã mïi cá ñ - B· bia: kh«ng cho mçi con ¨n qu¸ 15kg mçi ngµy, bëi v× cho ¨n nhiÒu b· bia sÏ lµm gi¶m tû lÖ tiªu ho¸ chÊt x¬, c¸c chÊt chøa nit¬ vµ lµm gi¶m chÊt l îng s÷a - RØ mËt ®êng: chØ cho mçi con mçi ngµy ¨n 1 - 2 kg, bëi v× rØ mËt ® êng nhuËn trµng, cho ¨n nhiÒu g©y Øa ch¶y - Vá vµ ®ät døa: kh«ng sö dông ®Ó thay thÕ hoµn toµn cá mµ chØ cho mçi con ¨n 10 - 15 kg mçi ngµy vµ chia lµm nhiÒu b÷a, v× trong vá døa cã chøa men bromelin, bß ¨n nhiÒu bÞ r¸t lìi - B· ®Ëu nµnh sèng: nÕu sö dông chung víi c¸c lo¹i thøc ¨n cã chøa urª th× ph¶i chia nhá lîng b· ®Ëu nµnh ra, v× trong b· ®Ëu nµnh cã men ph©n gi¶i urª. Sö dông cïng lóc hai lo¹i thøc ¨n nµy vµ víi sè lîng lín urª sÏ bÞ ph©n gi¶i nhanh, dÔ g©y ngé ®éc cho bß s÷a - Urª: xem c©u hái ë phÇn sau 13
C©u hái 20: Kh¶ n¨ng thay thÕ c¸c lo¹i thøc ¨n cho bß s÷a nh thÕ nµo? Thµnh phÇn vµ gi¸ trÞ dinh dìng cña c¸c lo¹i thøc ¨n cho bß s÷a thay ®æi rÊt lín, phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh giai ®o¹n thu ho¹ch, thêi gian vµ qu¸ tr×nh b¶o qu¶n, c«ng nghÖ chÕ biÕn... Trong thùc tÕ, kh«ng ph¶i lóc nµo còng cã thÓ chØ sö dông mét sè lo¹i thøc ¨n nhÊt ®Þnh mµ ph¶i thay ®æi vµ thay thÕ vµo ®ã lµ c¸c lo¹i thøc ¨n kh¸c. VÒ c¬ b¶n, chóng ta cã thÓ thay thÕ nh sau: - 1 kg thøc ¨n tinh = 4,5 kg b· bia - 1 kg c¸m g¹o = 0,9 kg c¸m m× - 1 kg bét s¾n = 1 kg rØ mËt ® êng - 35 kg cá tù nhiªn = 35 kg c©y ng« ñ chua hoÆc 35 kg c©y ng« xanh ngay sau khi thu h¹t - 35 kg cá tù nhiªn = 25 kg cá tù nhiªn + 2 kg r¬m lóa - 35 kg cá tù nhiªn = 35 kg c©y ng« tØa non + 1,5 kg rØ mËt ® êng C©u hái 21: T¹i sao bß s÷a sö dông ®îc urª? Lîi Ých vµ nguyªn t¾c sö dông urª cho bß s÷a? Së dÜ bß s÷a (vµ loµi nhai l¹i nãi chung) sö dông ® îc urª bëi v×, trong d¹ cá cña chóng cã c¸c quÇn thÓ vi sinh vËt cã kh¶ n¨ng biÕn ®æi, ph©n gi¶i nit¬ trong urª vµ tæng hîp nªn c¸c chÊt ®¹m cña c¬ thÓ vi sinh vËt. Cã thÓ nãi: c¸c vi sinh vËt nµy “¨n” urª ®Ó sinh trëng vµ ph¸t triÓn thµnh sè lîng rÊt lín. Sau ®ã chóng ®îc chuyÓn xuèng d¹ mói khÕ. T¹i ®©y chóng bÞ tiªu ho¸ vµ trë thµnh nguån ®¹m cã gi¸ trÞ sinh vËt häc cao, cung cÊp cho c¬ thÓ bß s÷a. Urª ®· ®îc sö dông tõ l©u vµ rÊt réng r·i trong ch¨n nu«i loµi nhai l¹i. Sö dông urª võa rÎ võa hiÖu qu¶, ta kh«ng ph¶i cho bß s÷a ¨n thªm c¸c lo¹i thøc ¨n cã chøa ®¹m ®éng vËt mµ chóng vÉn ®îc cung cÊp nguån ®¹m cã gi¸ trÞ. Ng êi ta cã thÓ sö dông urª b»ng c¸ch: trén vµo thøc ¨n hçn hîp, trén víi rØ mËt ® êng, trén víi mét sè thµnh phÇn lµm b¸nh dinh dìng vµ trén ñ víi cá hoÆc r¬m. Nguyªn t¾c sö dông urª lµ: - Ph¶i cung cÊp ®Çy ®ñ chÊt bét ®êng dÔ lªn men vµo khÈu phÇn cña bß s÷a, gióp cho vi sinh vËt d¹ cá cã ®ñ n¨ng lîng ®Ó sö dông khÝ amoni¸c ph©n gi¶i ra tõ urª vµ tæng hîp nªn chÊt ®¹m, nÕu kh«ng bß sÏ bÞ ngé ®éc vµ chÕt. - §èi víi nh÷ng con bß tríc ®ã cha ¨n urª th× cÇn cã thêi gian lµm quen: hµng ngµy cho ¨n tõng Ýt mét vµ thêi gian lµm quen kÐo dµi tõ 5 ®Õn 10 ngµy. - ChØ sö dông urª cho bß s÷a trëng thµnh, kh«ng sö dông cho bª v× d¹ cá cña bª cha ph¸t triÓn hoµn chØnh. 14
- Khi bæ xung urª vµo khÈu phÇn cã thÓ bß s÷a kh«ng thÝch ¨n, v× vËy cÇn trén lÉn urª víi mét sè lo¹i thøc ¨n kh¸c. Cã thÓ cho thªm rØ mËt ® êng ®Ó bß dÔ ¨n vµ cho ¨n lµm nhiÒu lÇn trong ngµy, mçi lÇn mét Ýt. - Kh«ng hoµ urª vµo níc cho bß uèng trùc tiÕp. C©u hái 22: Cho biÕt kü thuËt trång cá voi? Cá voi thuéc hä hoµ th¶o, th©n ®øng, cã nhiÒu ®èt, rËm l¸, sinh tr ëng nhanh. Khi nhiÖt ®é xuèng thÊp kh«ng bÞ ch¸y l¸. Thêi gian trång thÝch hîp lµ tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 5, thu ho¹ch tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 11. NÕu mïa kh« chñ ®éng ®îc níc tíi th× cã thÓ thu ho¹ch quanh n¨m. Chu kú kinh tÕ cña cá voi lµ 3 - 4 n¨m (tøc lµ trång mét lÇn thu ho¹ch ®îc 3 - 4 n¨m) Tuú theo tr×nh ®é th©m canh, n¨ng suÊt chÊt xanh trªn mét ha cã thÓ biÕn ®éng tõ 100 tÊn ®Õn 200 tÊn/n¨m. * Yªu cÇu ®Êt trång vµ chuÈn bÞ ®Êt Cá voi a ®Êt mÇu vµ tho¸ng, kh«ng chÞu ®îc ngËp vµ óng níc. Lo¹i ®Êt trång cá voi yªu cÇu cã tÇng canh t¸c trªn 30cm, nhiÒu mÇu, t¬i xèp, tho¸t n íc, cã ®é Èm trung b×nh ®Õn h¬i kh«, pH cña ®Êt = 5 - 7. CÇn cµy s©u, bõa kü hai l ît vµ lµm s¹ch cá d¹i, ®ång thêi san ph¼ng ®Êt. R¹ch hµng s©u 15 - 20cm theo híng ®«ng-t©y, hµng c¸ch hµng 60cm. Còng cã thÓ trång theo khãm víi mËt ®é bôi nä c¸ch bôi kia 40cm vµ hµng c¸ch hµng 60cm * Ph©n bãn §îc sö dông víi lîng kh¸c nhau, tuú theo ch©n ruéng tèt hay xÊu. Trung b×nh cho 1 ha cÇn bãn: 15 - 20 tÊn ph©n chuång hoai môc - bãn lãt toµn bé theo hµng trång cá 300 - 400kg ®¹m - bãn thóc vµ sau mçi lÇn c¾t 250 - 300kg super l©n - bãn lãt toµn bé theo hµng trång cá 150 - 200kg sunph¸t kali - bãn lãt toµn bé theo hµng trång cá NÕu ®Êt chua (pH
C©u hái 23: Cho biÕt kü thuËt trång c©y keo dËu? Keo dËu thuéc hä ®Ëu, th©n bôi hoÆc th©n gç l©u n¨m. C©y cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n rÊt tèt nhng kÐm chÞu l¹nh vµ s¬ng muèi. C©y ph¸t triÓn tèt t¹i nh÷ng vïng nhiÖt ®íi, ma nhiÒu. Ngêi ta cã thÓ trång keo dËu võa ®Ó sö dông phÇn chÊt xanh lµm thøc ¨n gia sóc võa lµm c©y che bãng cho nh÷ng c©y kh¸c, ®Ó tËn thu gç cñi lµm chÊt ®èt vµ c¶i t¹o ®Êt nhê bé rÔ cã nèt sÇn cña nã. N¨ng suÊt chÊt xanh trung b×nh cã thÓ ®¹t 40 - 45 tÊn/ha/n¨m. Thêi gian trång tèt nhÊt vµo th¸ng 4. Chu kú kinh tÕ 5 - 6 n¨m. * Yªu cÇu ®Êt trång vµ chuÈn bÞ ®Êt Keo dËu cã thÓ sinh trëng trªn nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau, nhng thÝch hîp nhÊt lµ ®Êt nhiÒu mïn, dÔ tho¸t níc, víi pH = 5,5 - 7,5. Cã thÓ trång keo dËu ë ruéng tËp trung, trªn bê bôi, bê m ¬ng m¸ng hoÆc trong vên, lµm hµng rµo. NÕu trång t¹i ruéng th× chuÈn bÞ ®Êt nh khi trång c¸c lo¹i ®Ëu ®ç kh¸c. Sau khi cµy bõa vµ lµm ®Êt tiÕn hµnh lªn luèng réng 3 m, r¹ch c¸c hµng trªn luèng c¸ch nhau 70 - 80 cm, s©u kho¶ng 10 cm. * Ph©n bãn Mçi ha cÇn 10 tÊn ph©n chuång, 300 kg ph©n l©n nung ch¶y vµ 150 kg clorua kali. C¸c lo¹i ph©n nµy dïng bãn lãt toµn bé tr íc khi bõa lÇn cuèi. Tõ n¨m thø hai trë ®i mçi n¨m bãn c¸c lo¹i ph©n nµy mét lÇn vµo vô xu©n. * C¸ch trång vµ ch¨m sãc Tríc khi gieo, cÇn xö lý h¹t nh sau: lµm ít h¹t b»ng níc l·, sau ®ã ®æ níc nãng 90 - 100 0C vµo vµ ng©m trong vßng 5 phót. B íc tiÕp theo lµ g¹n hÕt níc nãng vµ ®æ níc l· vµo cho ngËp h¹t, ng©m tiÕp 5 - 10 giê, råi l¹i g¹n hÕt n íc vµ ®Ó h¹t thËt kh« r¸o, tríc khi ®em gieo. Gieo h¹t theo hµng r¹ch, trung b×nh 1m dµi gieo 20 h¹t (l îng h¹t kh« cÇn cho mçi ha kho¶ng 20 kg), lÊp ®Êt s©u kho¶ng 5 cm. Còng cã thÓ gieo h¹t vµo bÇu ®Êt hoÆc vên ¬m, sau ®ã, khi c©y mäc cao kho¶ng 45 cm bøng ®i trång (trong tr êng hîp trång lµm hµng rµo) nh c¸c lo¹i c©y gç kh¸c, trång c©y c¸ch c©y 50 cm. Sau khi trång kho¶ng 10 ngµy, kiÓm tra tû lÖ n¶y mÇm, nÕu cÇn thiÕt th× gieo hoÆc trång dÆm l¹i. Dïng cuèc xíi x¸o nhÑ theo hµng vµ lµm s¹ch cá d¹i hai ®ît: lóc 15 ngµy vµ lóc 40 ngµy sau khi trång. Sau khi trång kho¶ng 4 -5 th¸ng, cã thÓ thu ho¹ch løa ®Çu. Khi thu ho¹ch løa ®Çu, c¾t gèc c¸ch mÆt ®Êt 70 cm. C¸c løa tiÕp theo c¾t chõa l¹i cµnh míi t¸i sinh 5 cm vµ cø sau kho¶ng 45 ngµy c¾t mét lÇn. Cã thÓ sö dông keo dËu nh nguån thøc ¨n t¬i xanh (c¾t vÒ cho gia sóc ¨n t¹i chuång hoÆc ch¨n th¶ trªn b·i trång keo dËu ). Còng cã thÓ ph¬i sÊy kh«, nghiÒn thµnh bét. C©u hái 24: Cho biÕt kü thuËt trång cá Stylo? 16
Cá Stylo lµ lo¹i c©y bé ®Ëu, lu niªn, th©n ®øng hoÆc bß. Lµ lo¹i c©y thÝch nghi tèt víi khÝ hËu nhiÖt ®íi, Ýt bÞ s©u bÖnh, cã kh¶ n¨ng thÝch øng réng (chÞu ® îc kh« h¹n vµ óng ngËp t¹m thêi) vµ dÔ nh©n gièng. Ngoµi t¸c dông lµm nguån thøc ¨n cho gia sóc chÊt lîng cao do giÇu protein (cho ¨n xanh, ñ víi c¸c lo¹i cá hoÆc ch¨n th¶) nã cßn ®îc trång xen víi c©y ¨n qu¶, chÌ, cµ phª ®Ó c¶i t¹o ®Êt, che phñ ®Êt vµ chèng xãi mßn Cã thÓ võa trång cá Stylo b»ng h¹t, võa trång b»ng cµnh gi©m. N¨ng suÊt trªn mét ha tõ 40 ®Õn 50 tÊn mçi n¨m Thêi gian gieo trång tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 6. Thu ho¹ch tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 12. Trång mét lÇn cã thÓ thu ho¹ch trong 4 - 5 n¨m. * Yªu cÇu ®Êt trång vµ chuÈn bÞ ®Êt Cá Stylo phï hîp víi ch©n ruéng cao, ngay c¶ c¸c vïng ®Êt ®åi cao. C©y cã thÓ mäc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau: ®Êt chua, ®Êt nghÌo dinh d ìng Yªu cÇu lµm ®Êt kü nh trång cá voi (cµy, bõa hai lÇn), cµy s©u 15 - 20 cm, b¶o ®¶m ®Êt t¬i nhá. Lµm s¹ch cá d¹i. Gi÷a hai lÇn cµy bõa nªn c¸ch nhau 10 -15 ngµy ®Ó diÖt ®îc nhiÒu mÇm cá d¹i tríc khi gieo trång. Sau khi lµm ®Êt kü, r¹ch hµng s©u kho¶ng 15 cm (nÕu trång b»ng canh gi©m) vµ 10 cm (nÕu gieo b»ng h¹t), c¸c hµng c¸ch nhau 45 - 50 cm * Ph©n bãn Trªn mçi ha bãn: 10-15 tÊn ph©n chuång hoai môc - bãn lãt toµn bé theo hµng r¹ch 300-350 kg super l©n - bãn lãt toµn bé theo hµng r¹ch 100-150 kg clorua kali - bãn lãt toµn bé theo hµng r¹ch 50 kg urª - bãn thóc khi c©y ®¹t ®é cao 5 - 10 cm NÕu ®Êt chua th× bãn lãt thªm v«i b»ng c¸ch r¶i ®Òu khi cµy bõa (l îng v«i lµ 0,5 - 1,0 tÊn cho mét ha). * C¸ch trång vµ ch¨m sãc Cã thÓ trång cá theo hai c¸ch: + Trång b»ng cµnh gi©m: c¾t cµnh dµi 30 - 40 cm, cã 4 - 5 m¾t. Trång theo khãm, däc theo r·nh, mçi khãm 5 - 6 cµnh vµ c¸c khãm c¸ch nhau 25 cm. LÊp ®Êt dµy 5 - 6 cm ®Ó cµnh ngËp trong ®Êt 20 cm. + Gieo b»ng h¹t: sö dông 5 - 6 kg h¹t gièng cho mét ha, gieo theo hµng r¹ch. Sau ®ã lÊp líp ®Êt máng. §Ó cho c©y chãng mäc, cã thÓ ñ h¹t trong n íc nãng 60 - 70 0C, khi h¹t nøt nanh th× ®em gieo. Còng cã thÓ gieo h¹t trong vên ¬m vµ khi c©y mäc cao 20 - 25 cm th× bøng ra trång theo r¹ch víi kho¶ng c¸ch tõ c©y nµy ®Õn c©y kia 15 - 20 cm. Khi c©y mäc cao kho¶ng 5 - 10 cm th× tiÕn hµnh xíi x¸o cho ®Êt t¬i xèp vµ lµm s¹ch cá d¹i, ®ång thêi bãn thóc b»ng urª. Kho¶ng 2 th¸ng tuæi xíi cá mét lÇn n÷a, t¹o ®iÒu kiÖn cho cá ph¸t triÓn tèt. 17
Thu ho¹ch cá Stylo løa ®Çu kho¶ng 3 th¸ng sau khi trång, tøc lµ lóc cá cao kho¶ng 60 cm vµ th¶m cá che phñ kÝn ®Êt. Khi thu ho¹ch c¾t c¸ch mÆt ®Êt 15 - 20 cm. Thu ho¹ch c¸c løa tiÕp theo cø sau 2 - 2,5 th¸ng, lóc c©y cao 35 - 40 cm. C©u hái 25: Cho biÕt kü thuËt trång cá s¶? Cá s¶ cßn cã c¸c tªn kh¸c: cá s÷a, cá Ghinª, cá T©y NghÖ An. Cá s¶ lµ lo¹i c©y hoµ th¶o, l©u n¨m, th©n cao tíi 2-3 m, kh«ng cã th©n bß, chØ sinh nh¸nh vµ mäc thµnh bôi. Cá s¶ cã nhiÒu ®Æc tÝnh quý: sinh trëng m¹nh, n¨ng suÊt cao, kh¶ n¨ng chÞu h¹n, chÞu nãng vµ chÞu bãng c©y tèt, dÔ trång. Cã thÓ trång cá s¶ xen víi c©y l©m nghiÖp hoÆc c©y ¨n qu¶, trång ven bê ®ª, ven ®êng, xung quanh ao c¸, võa phñ ®Êt chèng xãi mßn vµ gi÷ Èm, võa tËn thu chÊt xanh cho ch¨n nu«i gia sóc nhai l¹i rÊt tèt. NÕu trång th©m canh mçi n¨m cã thÓ thu ho¹ch 8-10 løa vµ trªn mét ha cã thÓ ®¹t 100-200 tÊn. Thêi gian trång tèt nhÊt lµ vµo ®Çu mïa ma ®Ó b¶o ®¶m tû lÖ sèng cao. Thu ho¹ch tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 11. Trång mét lÇn cã thÓ thu ho¹ch trong 4 - 5 n¨m hoÆc dµi h¬n, 6 - 7 n¨m. * Yªu cÇu ®Êt trång vµ chuÈn bÞ ®Êt Cá s¶ sèng ®îc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau nhng tèt nhÊt lµ lo¹i ®Êt phï sa vµ ®Êt cã nhiÒu mÇu, pH = 6. ChÞu ®îc ®Êt mÆn nhÑ vµ kh«ng chÞu ®îc ®Êt Èm kÐo dµi. CÇn cµy vì ®Êt ë ®é s©u 20 cm, sau ®ã bõa vµ cµy ®¶o (cµy 2 lÇn), lµm s¹ch cá d¹i vµ san ph¼ng ®Êt. Dïng cµy r¹ch thµnh hµng c¸ch nhau 40 - 50 cm, s©u 15 cm (nÕu trång b»ng khãm) hoÆc s©u 10 cm (nÕu gieo b»ng h¹t). * Ph©n bãn Mçi ha cÇn: 10-15 tÊn ph©n chuång hoai môc - bãn lãt toµn bé theo hµng r¹ch. 200-250 kg super l©n - bãn lãt toµn bé theo hµng r¹ch 150-200 kg sunph¸t kali - bãn lãt toµn bé theo hµng r¹ch 200-300kg sunph¸t ®¹m - chia ®Òu ®Ó bãn thóc sau mçi lÇn thu ho¹ch * C¸ch trång vµ ch¨m sãc Cã thÓ trång b»ng h¹t, hoÆc dïng khãm th©n rÔ, trång theo bôi. Mçi ha cÇn l îng khãm 5 - 6 tÊn, lîng h¹t 5 - 6kg. C¸ch chuÈn bÞ khãm gièng nh sau: c¾t bá phÇn ngän c¸c khãm cá s¶ gièng trªn ruéng vµ ®Ó l¹i chiÒu cao khãm kho¶ng 25 - 30 cm. Dïng cuèc ®¸nh gèc cá lªn, rò s¹ch ®Êt, c¾t ph¹t bít phÇn rÔ giµ. Sau ®ã t¸ch thµnh nh÷ng khãm nhá, mçi khãm 3 - 4 nh¸nh ®em trång. §Æt c¸c khãm vµo r·nh, ng¶ cïng mét phÝa vµ vu«ng gãc víi thµnh r·nh, c¸ch nhau 35 - 40 cm, lÊp ®Êt s©u kho¶ng 10 - 15 cm (1/2 ®é dµi cña th©n c©y gièng) vµ l u ý dËm chÆt ®Êt, t¹o ®iÒu kiÖn cã ®é Èm, c©y chãng n¶y mÇm vµ cã tû lÖ sèng cao. 18
NÕu trång b»ng h¹t th× gieo r¶i ®Òu theo hµng r¹ch vµ dïng ®Êt nhá mÞn lÊp dÇy 5 cm. Trong trêng hîp trång xen víi c©y ¨n qu¶, trång ven ®êng hoÆc xung quanh bê ao th× ®µo hèc s©u 15 cm, víi kho¶ng c¸ch hµng 40 - 50 cm vµ hè nä c¸ch hè kia 15 - 20cm. Sau khi trång 15 - 20 ngµy kiÓm tra kh¶ n¨ng ra mÇm chåi vµ nÕu cÇn thiÕt th× trång dÆm l¹i. §ång thêi lóc nµy xíi x¸o qua, lµm cá d¹i vµ bãn thóc b»ng ®¹m urª. NÕu gieo b»ng h¹t th× chØ tiÕn hµnh ch¨m sãc vµ trång tØa bæ sung khi c©y mäc vµ cã thÓ ph©n biÖt râ ®Ó tr¸nh nhÇm lÉn víi cá d¹i. Sau mçi lÇn c¾t vµ khi th¶m cá n¶y mÇm xanh l¹i lµm s¹ch cá d¹i råi dïng ph©n ®¹m bãn thóc. Sau khi trång ®îc 60 ngµy th× thu ho¹ch løa ®Çu, c¾t phÇn trªn, c¸ch mÆt ®Êt 10 cm. C¸c løa thu ho¹ch sau c¸ch nhau 40 - 45 ngµy. Mçi n¨m c¾t dän gèc giµ mét lÇn. C©u hái 26: Lîi Ých cña ñ chua thøc ¨n vµ lµm thÕ nµo ®Ó ñ chua thµnh c«ng? ñ chua lµ qu¸ tr×nh lªn men yÕm khÝ khi trong hè ñ cã nhiÖt ®é vµ ®é Èm thÝch hîp. ñ chua cã nh÷ng lîi Ých sau: - Dù tr÷ thøc ¨n ®Ó sö dông vµo nh÷ng thêi ®iÓm khan hiÕm nh vô ®«ng - xu©n, khi óng lôt... chñ ®éng cã ®ñ thøc ¨n cho bß s÷a quanh n¨m. - TËn dông ®îc mét sè phô phÈm n«ng nghiÖp (c©y ng« sau thu b¾p, d©y l¹c...) ®Ó nu«i bß s÷a, mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Kü thuËt ñ chua bao gåm viÖc c¾t c©y thøc ¨n vµo giai ®o¹n thÝch hîp, th¸i nã thµnh nh÷ng mÈu nhá, nÐn vµo mét hè ñ, vµ phñ hè nµy b»ng ®Êt ®Ó tr¸nh n íc (ma) vµ kh«ng khÝ lät vµo. Cã thÓ ñ chua c©y ng« thøc ¨n, c©y ng« sau khi thu b¾p kh« hay b¾p non, ngän mÝa, cá tù nhiªn hoÆc cá trång, th©n l¸ l¹c, b· døa... §iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ñ chua thµnh c«ng lµ: - Ph¶i cã mét hè ñ b¶o ®¶m ®óng tiªu chuÈn: hè ñ ph¶i ch¾c ch¾n, thµnh hè vµ ®¸y hè ph¶i cøng ®Ó ng¨n c¶n kh«ng cho níc bªn ngoµi ngÊm vµo, hè ñ ph¶i s¹ch, kh«ng gå ghÒ ®Ó nÐn thøc ¨n ®îc chÆt vµ dÔ dµng. Sau khi chÊt nÐn ®Çy thøc ¨n, hè ñ ph¶i ®îc ®¾p kÝn b»ng ®Êt vµ che phñ cÈn thËn ®Ó tr¸nh níc ma vµ kh«ng khÝ lät vµo hè ñ. - Thøc ¨n ®em ñ ph¶i cã chÊt lîng tèt, ph¶i t¬i, kh«ng thèi, mèc. Mét sè lo¹i c©y thøc ¨n cã tû lÖ ®êng cao nh khoai t©y, khoai lang... dÔ ñ, kh«ng cÇn ph¶i cho thªm rØ mËt ®êng. Mét sè kh¸c khã ñ h¬n do tû lÖ ® êng thÊp, v× vËy ph¶i bæ sung thªm rØ mËt. - Ph¶i b¶o ®¶m thøc ¨n tríc khi chÊt vµo hè ñ cã ®é Èm kho¶ng 65 -70%. NÕu ®é Èm trªn møc nµy cÇn ph¬i qua cho rót bít níc. NÕu thøc ¨n kh«, giµ qu¸ th× vÈy thªm níc (hoÆc tíi rØ mËt ®êng pha lo·ng) cho ®ñ ®é Èm nªu trªn. Trong trêng hîp ch¼ng may gÆp thêi tiÕt xÊu vµ kh«ng thÓ ph¬i ®îc, cã thÓ xö lý b»ng c¸ch b¨m nhá r¬m kh« hoÆc b· mÝa, trén ®Òu vµ ñ chung víi c©y thøc ¨n ®em ñ chua (cá hoÆc c©y ng« thøc ¨n... ). - Thao t¸c ñ (chÊt thøc ¨n vµo hè) cµng nhanh cµng tèt, sau ®ã lÊp hè ngay. Tèt nhÊt lµ tõ khi c¾t thøc ¨n vÒ cho ®Õn khi ®ãng hè ñ diÔn ra trong cïng mét ngµy 19
- Ph¶i nÐn thËt chÆt khèi thøc ¨n trong hè. Muèn vËy, ph¶i chÊt vµo hè tõng líp máng mét vµ chÊt thøc ¨n ®Õn ®©u nÐm chÆt ®Õn ®ã. Chó ý nÐn trªn toµn bé bÒ mÆt hè, nÐn xung quanh vµ c¸c gãc hè C©u hái 27: ThÕ nµo gäi lµ kiÒm ho¸ r¬m lóa vµ c¸ch kiÒm ho¸? §èi víi gia sóc nhai l¹i, r¬m lóa lµ nguån thøc ¨n quan träng. Tuy nhiªn, r¬m kh« cã gi¸ trÞ dinh dìng thÊp, tû lÖ tiªu ho¸ thÊp vµ kÐm hÊp dÉn do chÊt x¬ trong r¬m khã tiªu, mÆt kh¸c, r¬m chøa Ýt tinh bét dÔ hoµ tan, Ýt ®¹m vµ kho¸ng chÊt. V× vËy, ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng tiªu thô, t¨ng tû lÖ tiªu ho¸ r¬m vµ cung cÊp thªm c¸c chÊt dinh d ìng cho loµi nhai l¹i, nªn tiÕn hµnh kiÒm ho¸ víi níc v«i, tríc khi cho gia sóc ¨n C¸ch lµm: dïng níc v«i pha lo·ng víi tû lÖ 1% (1 kg v«i sèng hoÆc 3 kg v«i t«i hoµ trong 100 lÝt níc) tíi lªn r¬m kh« sau khi ®· b¨m th¸i nhá thµnh mÈu 6 - 10cm vµ r¶i ®Òu trªn mÆt sµn s¹ch, cøng vµ ph¼ng. Tû lÖ níc v«i / r¬m kh« = 6/1 (cø 6 lÝt n íc v«i tíi cho 1 kg r¬m kh«). Chó ý ®¶o trén ®Òu vµ ®Ó mét ngµy ®ªm cho r¸o hÕt n íc v«i råi míi cho gia sóc nhai l¹i ¨n. Còng cã thÓ cho r¬m lóa ®· c¾t ng¾n vµo bÓ xim¨ng, ®æ n íc v«i pha lo·ng vµ theo tû lÖ nh trªn vµo bÓ ®Ó kiÒm ho¸. §¶o trén ®Òu trong vßng 2 - 3 ngµy, mçi ngµy 2 - 3 lÇn. Sau ®ã vít r¬m lªn gi¸ nghiªng, déi cho bít n íc v«i vµ ®Ó cho r¸o níc, tríc khi cho gia sóc ¨n ngay hoÆc ph¬i kh« cho ¨n dÇn. Xö lý r¬m víi níc v«i lµm t¨ng tû lÖ tiªu ho¸ cña r¬m lªn 7 - 8% vµ mçi ngµy, mçi con tr©u bß cã thÓ ¨n ®îc kho¶ng 10kg. NÕu lóc ®Çu gia sóc nhai l¹i cha quen ¨n, nªn cho ¨n lÉn víi r¬m vÈy níc, sau ®ã t¨ng dÇn lîng r¬m tíi níc v«i. §Ó gi¶m bít mïi nång cña v«i vµ ®Ó gia sóc nhai l¹i thÝch ¨n h¬n, nÕu cã ®iÒu kiÖn th× tríc khi cho gia sóc ¨n, nªn trén r¬m víi rØ mËt vµ urª (3 kg r¬m ®· kiÒm ho¸ + 0,5 kg rØ mËt + 20 g urª) C©u hái 28: Lîi Ých vµ c¸ch ñ r¬m víi urª? Ph¬ng ph¸p ñ r¬m lóa víi urª rÊt phæ biÕn, rÊt ®¬n gi¶n vµ dÔ thùc hiÖn. Nã cho phÐp tËn dông mét khèi lîng phô phÈm n«ng nghiÖp rÊt lín, h¹ gi¸ thµnh ch¨n nu«i bß s÷a vµ tiÕt kiÖm ®Êt trång cá. H¬n n÷a, r¬m lóa sau khi chÕ biÕn cã thÓ cho bß s÷a ¨n tho¶i m¸i, kh«ng sî bÞ ngé ®éc, bß s÷a ¨n ® îc nhiÒu h¬n 50% so víi r¬m kh«ng chÕ biÕn. MÆt kh¸c, hµm lîng ®¹m trong r¬m t¨ng lªn gÊp h¬n hai lÇn Cã thÓ ñ r¬m víi urª theo tû lÖ: cø 100 kg r¬m kh« cÇn 4 kg urª vµ 80 -100 lÝt n íc (tû lÖ urª 4% vµ níc so víi r¬m lµ 1/1) CÇn x©y mét hè ñ, tèt nhÊt lµ x©y kiÓu hai v¸ch ®èi diÖn nhau, trªn nÒn xi m¨ng. Còng cã thÓ sö dông hè ñ dïng cho thøc ¨n xanh hoÆc ñ trong bao nil«ng dµy. Dung tÝch hè ñ tuú theo lîng r¬m cÇn ñ. C¸ch lµm: pha urª vµo níc theo tû lÖ trªn, lu ý khuÊy ®Òu cho urª tan hÕt. Tr¶i r¬m theo c¸c líp dÇy 20 cm. Cø sau mçi líp, dïng «doa t íi ®Òu níc urª sao cho ít ®Òu r¬m, lÊy cµo ®¶o qua ®¶o l¹i vµ dïng ch©n dËm nÐn cho chÆt. Cø lµm nh vËy cho ®Õn khi hÕt r¬m vµ hÕt níc. Cuèi cïng, dïng mét tÊm nil«ng phñ lªn trªn miÖng hè, sao cho thËt kÝn ®Ó kh«ng khÝ vµ níc ma bªn ngoµi kh«ng lät vµo vµ khÝ amoniac bªn trong kh«ng bay ra. 20