Lạm dụng kháng sinh: Tự nguyện
đầu hàng bệnh tật
Kháng sinh là một nhóm thuốc được sử dụng trước hết để chữa
những bệnh do vi khuẩn gây ra. Thuốc có tác dụng diệt trực tiếp vi
khuẩn hoặc làm chậm lại sự phát triển của vi khuẩn để tạo điều kiện
cho hệ miễn dịch của cơ thể người giải quyết tình trạng nhiễm khuẩn.
Tuy nhiên, việc lạm dụng kháng sinh đang đẩy nhiều bệnh nhân nhiễm
khuẩn đến tình trạng vô phương cứu chữa vì không đáp ứng kháng sinh
đặc hiệu.
Kháng sinh được phân làm nhiều nhóm như nhóm penicillin,
cephalosporin, tetracyclin, quinolon. Mỗi nhóm có một số kháng sinh khác
nhau. Những kháng sinh thường được sử dụng hiện nay: penicillin,
amoxycillin, ampicillin, cephalosporin, erythromicin, tetracylin, doxycyclin,
ciprofloxacin, chloramphenicol.
Kháng sinh thường được sử dụng như thế nào?
Phần lớn các nhiễm khuẩn thông thường trong sinh hoạt được chữa
bằng uống thuốc kháng sinh. Một số thuốc kháng sinh dùng cho mắt, tai
được sử dụng bằng dung dịch, nhỏ giọt. Đối với những nhiễm khuẩn nặng
phải sử dụng kháng sinh qua đường tiêm bắp, tiêm tĩnh mạch hoặc có khi
qua đường truyền dịch nếu cần. Muốn có tác dụng tốt, thầy thuốc phải làm
kháng sinh đồ để xác định loại vi khuẩn gây bệnh và chọn kháng sinh thích
hợp để có tác dụng tốt; trường hợp xét nghiệm như vậy có thể dùng kháng
sinh phổ hẹp (narrow spectrum). Thông thường có thể sử dụng kháng sinh
phổ rộng.
Dùng kháng sinh phải dùng đủ liều, đủ thời gian có tác dụng và theo
dõi tác dụng của kháng sinh đối với nhiễm khuẩn, như vậy mới có kết quả
chắc chắn, tác dụng phụ của kháng sinh thông thường cũng được giảm nhẹ.
Một số tác dụng phụ hay gặp là tiêu chảy vì kháng sinh có thể làm thay đổi
cân bằng giữa vi khuẩn bình thường và các loại men, nấm (như Candida
Albicans).
Dị ứng penicillin có thể gây mẩn đỏ, trường hợp phản ứng phản vệ
(sốc phản vệ) có thể đe dọa tính mạng người bệnh cho nên phải hết sức thận
trọng, biết được phản ứng dị ứng do thuốc mà tránh dùng loại thuốc đó.
Lạm dụng kháng sinh có hại gì?
Dùng kháng sinh không đúng rất có hại:
Gây lãng phí: Các bệnh do virut không chữa được bằng kháng sinh
mà vẫn dùng kháng sinh.
Gây khó khăn cho chẩn đoán: bệnh nhân bị viêm ruột thừa cấp mà
dùng kháng sinh sẽ làm cho lu mờ các triệu chứng gây khó chẩn đoán.
Có khi có tác dụng chữa mà lại dễ gây ra phản ứng dị ứng, mẫn cảm
thậm chí nguy hiểm đến tính mạng. Sử dụng nhiều kháng sinh và liều cao có
khả năng gây suy tủy, nhất là trường hợp sử dụng chloramphenicol nhiều.
Một số kháng sinh như streptomycine, kanamycine dùng liều cao có
thể gây điếc và suy thận.
Lạm dụng kháng sinh làm cho vi khuẩn nhờn thuốc, kháng thuốc ngày
càng nhiều, từ đó việc chữa trị bệnh càng khó khăn. Ngày nay các tụ cầu
trùng kháng thuốc cephalosporin càng nhiều. Một số vi khuẩn khác cũng
kháng thuốc do đó tác dụng chữa trị của kháng sinh ngày càng hạn chế.
Các lý do dẫn đến lạm dụng kháng sinh
Do bệnh nhân: Nhiều người tưởng rằng kháng sinh chữa được bách
bệnh, nên hễ bị bệnh là dùng kháng sinh, vì ở ta việc mua bán kháng sinh
còn dễ dàng. Khuynh hướng tự mua thuốc, tự chữa bệnh ngày càng phổ biến
- đó là lý do dễ lạm dụng kháng sinh.
Do thầy thuốc: Trong thực tế hằng ngày, việc sử dụng kháng sinh
cũng rộng rãi. Ví dụ, khi chưa xác định được loại vi khuẩn nào và nên dùng
loại kháng sinh nào là thích hợp, nhưng theo yêu cầu của bệnh nhân, một số
thầy thuốc cũng dễ chỉ định sử dụng kháng sinh. Biết là chưa thật xác đáng,
nhưng một số thầy thuốc vẫn kê đơn kháng sinh. Đó cũng là một cách lạm
dụng kháng sinh.
Việc sử dụng thuốc, việc bán thuốc ở nước ta cũng chưa thật chặt chẽ
theo quy định nên vẫn xảy ra tình trạng lạm dụng thuốc trong điều trị. Về
vấn đề lạm dụng kháng sinh, từ năm 2001, Tổ chức Y tế Thế giới đã có “Kế
hoạch toàn cầu để kiểm soát sự đề kháng kháng sinh” và cấm lạm dụng
kháng sinh. Ở nước ta, Bộ Y tế cũng đã có những quy định cụ thể về sử
dụng kháng sinh và cấm lạm dụng kháng sinh.
Để hạn chế lạm dụng kháng sinh, trước hết các thầy thuốc phải có
trách nhiệm và nêu cao vai trò của người thầy thuốc để hạn chế việc lạm
dụng kháng sinh mới mong có tác dụng.