Leonardo Da Vinci

Leonardo Da Vinci

Leonardo Da Vinci (1452 – 1519), biểu tượng của tinh thần Phục Hưng

Leonardo da Vinci là một thiên tài lỗi lạc về mọi phương diện. Ông khảo cứu mọi

vấn đề, thấu triệt tất cả rồi nghĩ ra nhiều dụng cụ, máy móc và nhiều sáng kiến của

ông đã đi trước nền Khoa Học thời bấy giờ khiến cho vào thời đại của ông, người

ta chưa thể thực hiện được những sáng kiến đó. Leonardo da Vinci vừa là họa sĩ,

vừa là nhà điêu khắc, kiến trúc sư, kỹ sư, nhà địa chất, nhà cơ thể học, nhà phát

minh và nhà bác học, nói tóm lại ông là một nghệ sĩ lừng danh, một nhà tiền

phong trong nhiều lãnh vực Khoa Học và Nghệ Thuật của thời kỳ Phục Hưng (the

Renaissance), tức là một phong trào văn hóa bắt đầu tại nước Ý vào các năm 1300.

Hai tác phẩm hội họa “Mona Lisa” và “Bữa Tiệc Cuối Cùng” (The Last Super)

của Leonard da Vinci được xếp vào các bức danh họa tuyệt vời của thế giới.

The Last Supper 1498

Fresco, 460 x 880 cm (15 x 29 ft); Convent of Santa Maria delle Grazie

(Refectory), Milan

1/ Thuở thiếu thời.

Leonardo da Vinci chào đời vào năm 1452 trong một ngôi nhà đổ nát bên ngoài

ngôi làng Vinci, gần thành phố Florence thuộc miền trung của nước Ý. Thiên tài

này đã sớm mang lấy số phận hẩm hiu của một đứa con đẻ hoang do một người

đàn bà tầm thường có tên là Caterina. Người cha của Leonardo là ông Ser Piero da

Vinci, một chưởng khế miền Florence, đã không nhìn nhận đứa con rơi này để lấy

một thiếu nữ giàu có, nhưng vì người vợ chính thức này không có con, ông ta đã

bắt Leonardo về nuôi khi đứa bé lên 5 tuổi.

Hàng rào xã hội đã ngăn cách mãi mãi Leonardo với người mẹ đẻ và vì thiếu tình

mẫu tử, cậu bé này chỉ còn biết sống cô độc để suy nghĩ một mình. Vì người cha

đối xử với Leonardo một cách hờ hững, có thể nói vì bổn phận, nên cậu bé được tự

do lang thang trên các sườn đồi, sống giữa cảnh thiên nhiên mà tự tìm lấy nguồn

an ủi. Cậu bé Leonardo tha thẩn cả ngày vào việc góp nhặt rất nhiều viên đá cuội

đẹp, các cây cỏ hiếm thấy hay tự làm ra các đồ chơi để giải buồn.

Tuy còn ít tuổi, Leonardo đã có những thiên khiếu đặc biệt, những tài vặt và cậu

có thể viết chữ ngược cũng như viết xuôi, bằng tay phải cũng như tay trái. Những

tập sách dùng tiếng La Tinh khó khăn và buồn tẻ đã không hấp dẫn được cậu bé,

Leonardo chỉ thích tự tìm hiểu thiên nhiên, cũng vì thế mà tới tuổi 15, Leonardo

vẫn còn mù chữ.

Leonardo quả thực có tài vặt ngay từ khi còn ít tuổi. Một người quen biếu cha cậu

một cái mộc bằng gỗ cây vả. Leonardo xin cha cho mình được phép trang trí cái

mộc này. Cha cậu bằng lòng. Leonardo bí mật giam mình trong phòng luôn 8

ngày, cậu vẽ trên tấm mộc hình một con quỷ rất hung dữ đang phun lửa. Vào lúc

chập tối, giữa đống xác rắn rết, Leonardo đưa trình tác phẩm cho cha coi. Bức

hình trông rất ghê sợ, lại ở trong một khung cảnh gớm ghiếc, đã làm cho người

cha phải giật mình, lùi bước. Leonardo thích thú, cậu coi đây là sự thành công.

Cha Leonardo liền đem chiếc mộc của con bán cho một tiệm kim hoàn lấy 10

ducats và người này bán lại cho Hầu Tước miền Milan lấy 300 ducats.

Sau lần khám phá thấy tài năng của con, cha Leonardo nghĩ rằng thằng nhỏ có thể

kiếm ra tiền được. Ông ta liền cho cậu vào học nghề tại xưởng của một người thợ

kim hoàn xứ Florence tên là Andrea del Verrocchio. Verrocchio là một bậc thầy về

thủ công nghệ. Ông ta chuyên đúc đồng, nặn tượng, chạm chổ kim loại. Khi được

theo học Verrocchio, Leonardo mới cảm thấy mình dốt nát và hối tiếc những thời

gian lãng phí trước kia. Nhưng nhờ có thiên tài, cậu không những học được nghề

mà còn phát minh ra nhiều thứ khác, chẳng hạn như chiếc đồng hồ chạy bằng

nước, chiếc máy dát mỏng kim loại hay những cây đàn Luthe chế tạo bằng xương

cá và xương xọ của các con vật. Leonardo cũng tìm hiểu thêm về thiên văn và toán

học.

Ngoài tài khéo tay đã làm cho các bạn của cậu phải khâm phục, Leonardo còn có

một khuôn mặt đẹp đẽ, một thân hình cường tráng và một sức mạnh đáng kể cho

phép cậu bẻ cong một móng ngựa bằng sắt hay giữ chặt một con ngựa đang lồng

lộn. Để thay đổi lối giải trí, Leonardo học thêm về hội họa. Vào một buổi chiều

trong khoảng năm 1472, ông Verrocchio mắc bận, phải để dang dở bức họa “Lễ

Rửa Tội của Chúa” (The Baptism of Christ). Trong khi thầy vắng nhà, Leonardo

liền lấy cọ và sơn màu, hoàn thành bức tranh bằng hình ảnh một thiên thần đang

quỳ gối. Lúc trở về, Verrocchio đã ngắm nghía tác phẩm rồi vì quá cảm phục

Leonardo, ông ta liền từ bỏ giá vẽ.

2/ Thời kỳ hoạt động.

Thời gian học nghề chấm dứt, các học viên đã thành tài đều trở về quê để mở các

tiệm thủ công. Riêng Leonardo lúc này là chàng thanh niên 21 tuổi, vì không có

vốn, nên đành ở lại làm công cho ông Verrocchio. Trong thời gian làm thợ,

Leonardo được các tu sĩ Scopetto đặt vẽ tác phẩm “Lễ Dâng của các người kính

Chúa Hài Đồng” (Adoration des Mages). Do tìm hiểu quá nhiều phương diện, mọi

công việc không thể làm xong nhanh chóng được khiến cho các tu sĩ phải hối thúc

chàng họa sĩ nhiều lần, Leonardo mới hoàn thành tác phẩm. Quá cảm phục trước

những nét vẽ tuyệt vời, các tu sĩ Scopetto bèn thưởng thêm cho Leonardo một

thùng rượu chát.

Sau đó ít lâu, một cuộc âm mưu đã tố cáo chàng họa sĩ vi phạm thuần phong mỹ

tục. Vụ án kéo dài trong 2 năm rồi chàng được tha bổng. Sự việc này đã khiến

Leonardo cảm thấy cay đắng khi phải giao tiếp với những người khác. Thêm vào

đó, các rối loạn chính trị khiến chàng quan tâm cả về kỹ thuật quân sự. Leonardo

đã nghĩ ra cách chế tạo nào thứ đại bác mới, nào xe có 3 bánh để chở súng, nào

dụng cụ gạt đổ thang của địch quân tựa lên tường thành... Nhưng không ai đặt làm

những phát minh này khiến chàng buồn bã và phải từ bỏ quê hương, đi tìm thời

vận.

Leonardo liền tìm tới Hầu Tước miền Milan là Ludovico Sforza, là người có thể

cần tới các sáng kiến quân sự để chống nhau với người Pháp. Hầu Tước Ludovico

là con người xảo quyệt, đã tiếm đoạt quyền hành bằng nhiều thủ đoạn trong khi đó

dân chúng lầm than, đói khổ vì sưu cao, thuế nặng. Leonardo đã phải sống im lìm

giữa bầu không khí ngột ngạt, đầy những âm mưu bè phái, đầy các phản bội và thù

hận trong suốt 8 năm trường, vì lúc bấy giờ chiến tranh chưa xẩy ra nên Hầu Tước

Ludovico chưa quan tâm tới các phát minh khoa học của ông. Các sáng kiến của

Leonardo đã đi trước thời đại nhiều thế kỷ. Leonardo đã phác họa ra chiến xa, xe

hơi, lựu đạn, súng phun lửa, hơi ngạt... và những dụng cụ chiến tranh này được

trình bày bằng những đường nét mỹ thuật cổ xưa nhưng cũng nói lên sự nhìn xa,

biết rộng của Leonardo da Vinci và chứng tỏ rằng ông là một nhà phát minh dồi

dào các tư tưởng cải tiến.

Năm 1490, bệnh dịch hạch lan tràn tới miền Milan. Hầu Tước Ludovico chạy khỏi

thành phố sau khi đã trao việc cứu chữa cho các nhà chiêm tinh. Nhân dịp này,

Leonardo đã đề nghị những giải pháp vệ sinh và ông nghiên cứu một kế hoạch

chỉnh trang đô thị. Theo ông, nên phân tán các thành phố lớn thành nhiều nhóm thị

trấn chứa độ 30 ngàn người, và đường phố phải rộng bằng chiều cao của các tòa

nhà. Ông còn trù liệu hệ thống cống rãnh để thoát nước và những phương pháp

làm thoáng khí. Việc khảo sát ngành kiến trúc đã khiến ông nghiên cứu luật phối

cảnh và môn quang học. Ông là người đầu tiên tìm ra thủy tinh thể khi khảo sát

con mắt. Ông đã cải tiến rất nhiều máy móc, tiên liệu về máy may và trù tính cả sự

thay thế nhân công bằng người máy. Nhưng tất cả óc sáng kiến lẫn tài ba lỗi lạc về

ngành Hội Họa của Leonardo da Vinci đều không được Hầu Tước Ludovico quan

tâm tới, Hầu Tước chỉ sai Leonardo thực hiện các công việc viển vông.

Trong khi Leonardo đang do dự sẽ từ bỏ nghề hội họa thì tu viện Santa Maria delle

Grazie tại Milan, đặt ông vẽ bức họa “Bữa Tiệc Cuối Cùng” (The Last Super).

Nhưng ông đã không vẽ xong sớm khiến cho vị tu sĩ quản đốc thúc dục. Bực

mình, ông liền trả lời vì còn đang tìm kiếm một người mẫu để vẽ nhân vật Judas,

và nếu vị tu sĩ bằng lòng ngồi làm mẫu thì bức họa mới mau hoàn thành. Từ đó

không ai dám thúc dục Leonardo nữa. Khi được vẽ xong, bức họa này đã mang lại

danh vọng vô bờ cho Leonardo da Vinci.

Sau đó ít lâu, Hầu Tước Ludovico đặt Da Vinci đắp một bức tượng cha mình đang

cưỡi ngựa, một công việc khiến cho ông phải nghiên cứu tỉ mỉ cơ thể của loài ngựa

và nhân dịp này, ông lại vẽ ra các kiểu chuồng ngựa mới rất tiện lợi và tối tân hơn.

Khi đã nghiên cứu về cơ thể loài ngựa xong, Da Vinci phác họa xây đắp một con

ngựa dài 7 thước đang phi nước kiệu và đè chết một địch quân. Nhưng mẫu hình

này không làm cho Hầu Tước Ludovico vừa ý và Hầu Tước dự tính dùng một nhà

điêu khắc khác thực hiện. Da Vinci quá chán nản về thất bại này. Thế rồi một sự

việc đã cứu vãn hoàn cảnh của ông. Vào tháng 1 năm 1491, Ludovico sẽ thành

hôn với nàng Beatrice d’Este. Da Vinci được giao phó công việc vẽ các kiểu áo và

trang hoàng các lâu đài và đại hí viện. Nhờ tài năng về máy móc, Da Vinci đã

thành công rực rỡ trong một màn trình bày các thiên thần giáng phàm để ca ngợi

Beatrice. Cả nước Ý nói về thành quả này. Da Vinci nhờ vậy được phép thực hiện

lại bức tượng. Sau hơn hai năm trường, tấm màn phủ mẫu hình bằng đất được mở

ra để công chúng ngắm coi vào năm 1493. Tất cả mọi người đều phải trầm trồ

ngợi khen tác phẩm điêu khắc này và sau đó, Leonardo da Vinci đã trở thành một

nhà tiên trị về một trường phái mỹ thuật mới. Nghệ sĩ tại khắp bốn phương đều bắt

chước quan niệm mỹ thuật của Da Vinci. Thật là mỉa mai khi một nhà danh họa

phải nhờ tài đạo diễn của mình mới trở nên nổi tiếng.

Nhờ thành công về điêu khắc, Da Vinci được Hầu Tước Ludovico quý trọng hơn.

Ông được tăng thêm tiền trợ cấp nhờ đó có thể nghiên cứu thêm về hội họa, và sự

học hỏi về cơ thể con người khiến ông giải phẫu các xác chết để tìm hiểu tường

tận từng thớ thịt. Các bức họa thực hiện trong thời kỳ sống tại Milan đã khiến cho

Da Vinci nổi danh và mọi người phải kính phục ông. Những tác phẩm của ông đã

ảnh hưởng tới một số họa sĩ trẻ, kể cả Sandro Botticelli và Piero di Cosimo.

Những nghệ sĩ này trở nên các nhà lãnh đạo của các họa sĩ thuộc thế hệ mới của

miền Florence, rồi sau khi trở về nơi này lần thứ hai, các họa phẩm của Leonardo

da Vinci còn ảnh hưởng tới một thế hệ họa sĩ trẻ khác bao gồm Andrea del Sarto,

Michelangelo và Raphael.

Khi quân lính Pháp tràn qua dãy núi Alpes vào năm 1499, Ludovico Sforza thua

trận và bị cầm tù. Vì không có ngươi che chở, Da Vinco đành từ bỏ Milan, sang

thành phố Mantua, tại nơi đây ông đã vẽ một bức họa danh tiếng cho bà vợ của

Hầu Tước Mantua tên là Isabella d’Este. Khi sống tại Venice, Da Vinci đã dâng

hiến các phát minh về quân sự. Ông đã thực hiện cho Hầu Tước Cesar Borgia các

áo lặn và người nhái để bảo vệ hải cảng. Ông còn nghiên cứu phép vẽ bản đồ, cách

đào kênh và cách chế tạo tầu ngầm, nhưng phát minh lợi hại này đã khiến ông suy

nghĩ và dấu kín.

Sau khi sống tại Venice một thời gian, Da Vinci trở về Florence vào năm 1500 và

ông nghiên cứu máy bay. Người dân tỉnh này đã tưởng ông điên khùng khi ông

mua rất nhiều chim rồi thả cho chúng bay đi, có ai biết rằng ông đang khảo sát

cách đập cánh của loài chim. Rất tiếc rằng sức mạnh do chân và tay của con người

không đủ mạnh và phát minh về máy bay do người đập cánh của ông đã không

thành công.

Trong các năm từ 1513 tới 1516, Leonardo da Vinci sống tại Rome do lời mời của

Hồng Y Giuliano de Medici, người anh em của Giáo Hoàng Leo X. Vào thời gian

này, các nghệ sĩ lừng danh đang làm việc tại Rome như Donato Bramante trông

coi xây dựng Giáo Đường St. Peter’s Basilica, Michelangelo lo việc nặn tượng và

kiến trúc tại ngôi mộ của Giáo Hoàng Julius, và Raphael thực hiện các bức danh

họa trong các căn phòng của Giáo Hoàng. Leonardo được mời vẽ các bản đồ và lo

cải tạo vùng sình lầy Pontine gần Rome.

Từ thời kỳ Phục Hưng, các vua chúa đều mong muốn tập trung trong triều đình

các nghệ sĩ và các học giả. Vào năm 1516, Leonardo da Vinci được Vua Francis I

của nước Pháp mời qua Pháp làm việc. Ông đã cư ngụ trong lâu đài Cloux tại

Amboise, gần Tours, trong 3 năm và được tặng danh hiệu là “nhà hoạ sĩ, kiến trúc

sư và nhà cơ khí số một của nhà vua”. Ông được tự do khảo sát bộ môn nào ưa

thích. Chính trong thời gian này, Leonardo đã phác thảo rất nhiều bản vẽ kiến trúc

như xây dựng lâu đài, vườn hoa, nghiên cứu khoa học, cơ thể học, không thể học

(aerology), thủy tĩnh học (hydrology)...

Leonardo da Vinci qua đời tại Cloux vào ngày 2 tháng 5 năm 1519 và được chôn

cất trong phần đất nhà thờ của lâu đài này. Về sau trong cuộc Cách Mạng Pháp,

nhà thờ Cloux cùng với các kỷ niệm quốc gia khác đã bị tàn phá và người ta

không còn biết nắm xương tàn của nhà danh họa và bác học này ở đâu.

3/ Vài tác phẩm danh tiếng của Leonardo da Vinci.

Ngày nay, tác phẩm hội họa được nhiều người biết tới nhất của Leonardo da Vinci

là bức “La Gioconda”, hay thường được gọi bằng tên “Mona Lisa”. Có lẽ đây là

bức chân dung danh tiếng nhất từ xưa tới nay. Mona Lisa có lẽ là người vợ trẻ của

một nhà buôn lụa xứ Florence, tên là Francesco del Giocondo. Mona Lisa là tên

gọi tắt của Madonna Lisa (qúy bà Lisa) còn tên La Gioconda có nghĩa là bà

Giocondo. Tác phẩm với món tiền thù lao cao nhất của Da Vinci là bức họa lớn

dang dở có tên là “Trận Chiến Anghiari” (the Battle of Anghiari) vẽ trên tường

trong phòng của tòa Đô Sảnh Florence, mô tả một trận đánh bằng kỵ binh với các

chiến binh hung hãn trên lưng ngựa và các đám bụi mù, đây là cảnh đạo quân

Florence đã đánh bại đạo quân Milan vào năm 1440.

Nhiều người cũng ca tụng tuyệt tác phẩm “Bữa Tiệc Cuối Cùng” (The Last Super)

vẽ trên tường của phòng ăn nơi tu viện Santa Maria tại Milan, nước Ý. Đây là

cảnh bữa ăn cuối cùng của Chúa Jesus và 12 tông đồ, và Chúa mới cho biết có một

người trong nhóm này sẽ phản lại Chúa.

Một tác phẩm điêu khắc còn dang dở của Leonardo da Vinci là bức tượng khổng

lồ một nhân vật cưỡi ngựa, được dựng lên để vinh danh Francesco Sforza, nhà

sáng lập của triều đại Sforza. Nhà danh họa Da Vinci đã bỏ ra 12 năm trường để

trù liệu bức tượng này. Sự chính xác về cơ thể của người và ngựa, các tỉ lệ chính

xác và nét chuyển động khéo léo của bức tượng đã là mẫu mực của ngành điêu

khắc trong thế kỷ 17.

Các sáng kiến, tài năng đa dạng và tầm hiểu biết rộng lớn của Leonardo da Vinci

đã khiến cho người đời sau coi ông là một biểu tượng của tinh thần Phục Hưng