Lịch sử lớp 10 Bài 21

Chia sẻ: Đinh Thị Kiều Trang | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

696
lượt xem 71
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ở chương II chúng ta đã được tìm hiểu về các triều đại phong kiến Việt Nam từ X – XV, qua đó thấy được quá trình hình thành, phát triển của Nhà nước phong kiến và những thành tựu kinh tế, văn hoá của nhân dân đại Việt. Từ đầu thế kỷ XVI, cuộc khủng hoảng xã hội đã làm sụp đổ nhà Lê sơ, kể từ đó Nhà nước phong kiến Đại Việt có những biến đổi lớn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Lịch sử lớp 10 Bài 21

CHƯƠNG III VIỆT NAM TỪ THẾ KỶ XVI ĐẾN THẾ KỶ XVIII Bài 21 NHỮNG BIẾN ĐỔI CỦA NHÀ NƯỚC (Từ thế kỷ X đến thế kỷ XV) I. MỤC TIÊU BÀI HỌC Sau khi học xong yêu cầu HS nắm được. 1. Kiến thức Giúp HS hiểu : - Sự sụp đổ của triều đình nhà Lê đã dẫn đến sự phát triển của các thế lực phong kiến. - Nhà Mạc ra đời và tồn tại hơn nửa thế kỷ đã góp phần ổn định xã hội trong một thời gian. - Chiến tranh phong kiến diễn ra trong bối cảnh xã hội Việt Namtk XVI – XVIII đã dẫn đến sự chia cắt đất nước. - Tuy ở mỗi miền (Đàng Trong, Đàng Ngoài) có chính quyền riêng nhưng chưa hình thành hai nước. 2. Tư tưởng - Bồi dưỡng ý thức xây dựng và bảo vệ đất nước thống nhất.
- Bồi dưỡng tinh thần dân tộc. 3. Kỹ năng - Rèn kỹ năng phân tích, tổng hợp vấn đề. - Khả năng nhận xét về tính giai cấp trong xã hội. II. THIẾT BỊ, TÀI LIỆU DẠY - HỌC - Bản đồ Việt Nam phân rõ ranh giới hai miền. - Một số tranh vẽ triều Lê – Trịnh. - Một số tài liệu về Nhà nước ở 2 miền. III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY - HỌC 1. Kiểm tra bài cũ Câu  : Vị trí của Phật giáo trong các thế kỷ X – XVI? Biểu hiện nào chứng tỏ sự phát triển của Phật giáo ở giai đoạn này? Câu  : Bằng những kiến thức đã học, em hãy chứng minh nhà Lê sơ là một triều đại thịnh trị trong Lịch sử phong kiến Việt Nam? (dành cho HS khá – giỏi). 2. Mở bài
Ở chương II chúng ta đã được tìm hiểu về các triều đại phong kiến Việt Nam từ X – XV, qua đó thấy được quá trình hình thành, phát triển của Nhà nước phong kiến và những thành tựu kinh tế, văn hoá của nhân dân đại Việt. Từ đầu thế kỷ XVI, cuộc khủng hoảng xã hội đã làm sụp đổ nhà Lê sơ, kể từ đó Nhà nước phong kiến Đại Việt có những biến đổi lớn. Để hiểu được những biến đổi của Nhà nước phong kiến trong các thế kỷ XVI – XVIII, chúng ta cùng tìm hiểu bài 21. 3. Tổ chức dạy học bài mới Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững Hoạt động 1: Cả lớp – Cá I. Sự sụp đổ của nhà nhân Lê, nhà Mạc thành - Trước hết GV nhắc lại: lập Triều đại nhà Lê sơ được * Sự sụp đổ của nhà đánh giá là một triều đại Lê. Nhà Mạc thành thịnh trị trong Lịch sử lập. phong kiến Việt Nam: + Bộ máy Nhà nước hoàn chỉnh. + Giáo dục thị cử đạt đến giai đoạn cực thịnh của giáo
Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững dục thi cử phong kiến. Pha Huy Chú nhận xét: “Giáo dục các thời thịnh nhất là thời Hồng Đức…”. + Kinh tế được khôi phục - Đầu thế kỉ XVI nhà và phát triển, kinh đô Thăng Lê sơ lâm vào khủng Long thực sự là đô thị sầm hoảng suy yếu. uất song từ đầu thế kỷ XVI nhà Lê sơ lầm vào khủng hoảng, suy sụp. - Biểu hiện: - Sau đó GV yêu cầu Hs + Các thế lực phong theo dõi trả lời câu hỏi: Tại kiến nổi dậy tranh sao thế kỷ XVI nhà Lê sơ chấp quyền lực – suy yếu? Biểu hiện của sự Mạnh nhất là thế lực suy yếu đó? Mạc Đăng Dung. - HS theo dõi SGK trả lời. + Phong trào đấu tranh - GV nhận xét, bổ sung, của nhân dân bùng nổ kết luận về biểu hiện suy ở nhiều nơi. yếu nhà Lê sơ. Nguyên nhân làm cho nhà Lê suy sụp là do: Vua, quan
Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững chỉ lo ăn chơi xa xỉ không quan tâm đến triều chính và nhân dân. Địa chủ ra sức chiếm đoạt ruộng đất, bóc lột nông dân. GV kể về nhân vật Mạc Dăng9 Dung (1483 – 1541): quê ở làng Cổ Trai, Nghi dương, Hải Phòng. Vốn - Năm 1527 Mạc Đăng xuất thân từ nghề chài lưới, Dung phế truất vua Lê có sức khoẻ, đánh vật giỏi, lập Triều Mạc. thi đậu đô lực sĩ được tuyển vào đội Túc vệ. Nhờ có sức khoẻ, cương trực lập được nhiều công lớn trong việc dẹp yên xung đột giữa các đại thần nên nhanh chóng được thăng quan, tiến chức. Ông từng làm đến mức Thái phó, Tiết chế 13 đạo quân thuỷ bộ, có thế lực lớn trong triều đình (thao túng triều đình).
Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững - GV trình bày tiếp: trong bối cảnh nhà Lê suy yếu, bất lực, Mạc Đăng Dung đã phế truất vua Lê và thành lập triều Mạc. GV: giúp HS hiểu đây là sự thay thế tất yếu và hợp quy luật để HS có những đánh giá đúng đắn về triều Mạc và Mạc Đăng Dung. Hoạt động 2: Cả lớp và Chính sách nhà Mạc: cá nhân - GV yêu cầu HS theo dõi SGK trả lời câu hỏi: Sau khi nhà Mạc lên cầm quyền - Nhà Mạc xây dựng đã thi hành chính sách gì? - HS theo dõi SGK trả lời. chính quyền theo mô - GV bổ sung, kết luận. hình cũ của nhà Lê. - Tổ chức thi cử đều đặn. - Xây dựng quân đội - GV giảng giải thêm ở mạnh.
Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững thời Lê: Phép quân điền của - Giải quyết vấn đề nhà Lê đã làm chế độ sở ruộng đất cho nông hữu tư nhân về ruộng đất dân. tăng. Ruộng đất công làng xã ít. Đến thời nhà Mạc đã cố gắng giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân giúp thúc đẩy nông nghiệp. ⇒ Những chính sách - GV kết luận về tác dụng của Nhà Mạc bước của những chính sách của đầu đã ổn định lại đất nhà Mạc. nước. - GV phát vấn: Trong thời gian cầm quyền nhà Mạc gặp khó khăn gì? - HS theo dõi SGK trả lời. - Do sự chống đối của - GV bổ sung, kết luận: cựu thần nhà Lê và do Về những khó khăn của nhà chính sách cắt đất, Mạc và lý giải tại sao nhà thần phục nhà Minh ⇒ Mạc bị cô lập. nhân dân phản đối. GV có thể bổ sung: Thấy - Nhà Mạc bị cô lập. Đại Việt đang trong tình trạng náo động, nhà Minh sai quân áp sát biên giới, đe
Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững doạ tiến vào nước ta. Mạc Đăng Dung lúng túng: năm 1540 xin cắt vùng Đông Bắc trước đây vốn thuộc Châm Khâm (Quảng Đông) nộp cho nhà Minh. Dâng sổ sách vùng này cho quân Minh. Việc làm này bị nhân dân lên án, mất lòng tin vào nhà Mạc. Vậy nên nhà Mạc bị cô lập. Các cựu thần nhà Lê nổi lên chống đối, đất nước rơi vào tình trạng chiến tranh chia cắt. Hoạt động 3: II. Đất nước bị chia - GV giảng giải: Nhà Mạc cắt ra đời trong bối cảnh chiến * Chiến tranh Nam – tranh phong kiến bùng nổ. Bắc triều. Tuy bước đầu có góp phần ổn định lại xã hội nhưng lại trở thành nguyên cớ gây nên chiến tranh: Chiến tranh Nam – Bắc triều.
Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững - GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được nguyên nhân của cuộc chiến tranh Nam – Bắc Triều, kết quả. - HS theo dõi SGK trả lời. - Cựu thần nhà Lê, - GV nhận xét bổ sung, đứng đầu là Nguyễn kết luận. Kim đã quy tụ lực + GV giải thích thêm: Bộ lượng chống Mạc phận cựu thần nhà Lê gắn “phù Lê diệt Mạc” bó với sự nghiệp giải phóng Thành lập chính quyền đất nước của cha ông, ở Thanh Hoá gọi là không chấp nhận nền thống Nam triều, đối đầu với trị của họ Mạc, không phục nhà Mạc ở Thăng họ Mạc ở chỗ Mạc Đăng Long – Bắc Triều. Dung không xuất thân từ dòng dõi quý tộc, vì vậy đã nổi lên ở Thanh Hoá – quê - 1545 – 1592 chiến hương của nhà Lê để chống tranh Nam – Bắc triều lại nhà Mạc ⇒ Chiến tranh bùng nổ ⇒ nhà mạc bị Nam – Bắc triều. lật đổ, đất nước thống + GV giải thích thêm nhà nhất. Mạc không được nhân dân ủng hộ, vì vậy bị lật đổ,
Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững phải chạy lên Cao Bằng. Đất nước thống nhất. Không lâu sau ở Nam triều, quyền hành nằm trong tay * Chiến tranh Trịnh họ Trịnh (Trịnh Kiểm) đã – Nguyễn: hình thành một thế lực cát cứ ở mạn Nam – thế lực họ Nguyễn. Một cuộc chiến tranh phong kiến mới lại bùng nổ: Chiến tranh Trịnh – Nguyễn. - GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được nguyên nhân dẫn đến chiến tranh Trịnh – Nguyễn và hậu quả của nó. - HS theo dõi SGK phát biểu. - GV bổ sung, kết luận về nguyên nhân dẫn đến chiến tranh Trịnh - Nguyễn. + Trong lực lượng phù Lê: Đứng đầu là Nguyễn Kim.
Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững Nhưng từ khi Nguyễn Kim chết, con rễ là Trịnh Kiểm + Ở Thanh Hoá, Nam (được phong Thái sư nắm triều vẫn tồn tại binh quyền) đã tiếp tục sự nhưng quyền lực nằm nghiệp “Phù Lê diệt Mạc”. trong tay họ Trịnh. Để thao túng quyền lực vào + Ở mạn Nam: Họ tay họ Trịnh, Trịnh Kiểm Nguyễn cát cứ xây tìm cách loại trừ phe cánh dựng chính quyền họ Nguyễn (họ Nguyễn riêng. Kim), giết Nguyễn Uông + 1627 họ Trịnh đem (con cả Nguyễn Kim), quân đánh họ Nguyễn, trước tình thế đó, người con chiến tranh Trịnh – thứ của Nguyễn Kim là Nguyễn bùng nổ. Nguyễn Hoàng đã nhờ chị + Kết quả: 1672 hai gái xin anh rễ (Trịnh Kiễm) bên giảng hoà lấy sông cho vào trấn thủ đất Thuận Gianh làm giới tuyến Hoá. Từ đó cơ nghiệp họ ⇒ đất nước bị chia Nguyễn ở mạn Nam dần cắt. được xây dựng, trở thành thế lực cát cứ ở Đàng Trong, tách khỏi sự lệ thuộc họ Trịnh ở đàng Ngoài. - GV chốt ý: Như vậy 2
Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững mạn Nam – Bắc của Đại Việt có 2 thế lực phong kiến cát cứ. GV sử dụng bản đồ để chỉ cho HS quan sát. Hoạt động 4: III. Nhà nước phong - GV truyền đạt sự kiện kiến Đàng ngoài. Nam triều chuyển về Thăng - Cuối XVI Nam triều Long, triều Lê được tái chuyển về Thăng thiết hoàn chỉnh với danh Long. nghĩa tự trị toàn bộ đất nước. Song dựa vào công lao đánh đổ nhà Mạc, chúa - Chính quyền trung Trịnh ngày càng lấn quyền ương gồm: vua Lê. Triều đình Phủ chúa Trịnh - GV yêu cầu HS theo dõi Lê (bù nhìn) (nắm quyền) SGK để thấy được tổ chức chính quyền Trung ương và 6 Quan Quan địa phương của Nhà nước văn võ phiên Lê – Trịnh ở Đàng Ngoài. - HS theo dõi SGK, trả lời. - GV bổ sung, kết luận về
Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững tổ chức chính quyền Lê – Trịnh ở Đàng Ngoài. - GV có thể minh hoạ bằng sơ đồ đơn giản. Qua đó có thể thấy quyền lực của chúa Trịnh không kém gì một ông Vua thực sự. - GV giải thích tại sao chúa Trịnh không lật đổ vua Lê: Chúa Trịnh đã nghĩ đến - Chính quyền địa việc lật đổ vua Lê, đem ý phương: Chia thành định đó hỏi Trạng Nguyên các trấn, phủ, huyện, Nguyễn Bỉnh Khiêm (một châu, xã như cũ. người giỏi số thuật). - Chế độ tuyển dụng Nguyễn Bỉnh Khiêm trả lời quan lại như thời Lê. chúa Trịnh: Thóc cũ vẫn tốt - Luật pháp: Tiếp tục cứ mang gieo. Từ đó, chúa dùng quốc triều hình Trịnh hiểu nhà Lê vẫn còn luật (có bổ sung). có ảnh hưởng trong nhân - Quân đội gồm: dân và tầng lớp sĩ phu, vì + Quân thường trực vậy thôi ý định lật đổ vua (Tam phủ), tuyển chủ Lê. yếu ở Thanh Hoá. - GV kết luận: về chính + Ngoại binh: Tuyển
Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững quyền địa phương, luật từ 4 trấn quanh kinh pháp, quân đội, đối ngoại, thành. chế độ thi cử. + Đối ngoại: hoà hiếu với nhà Thanh ở Trung Quốc. + HS nghe, ghi chép. - GV: Em có nhận xét gì về bộ máy Nhà nước thời Lê – Trịnh? - HS dựa vào phần vừa học để trả lời - GV kết luận: về cơ bản bộ máy Nhà nước được tổ chức như thời Lê sơ. Nhưng chỉ khác là triều đình nhà Lê không còn nắm thực quyền, mà quyền lực nằm trong tay
Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững chúa Trịnh. HS nghe, ghi nhớ. Hoạt động 5: IV. Chính quyền ở - GV: Giảng giải về quá Đàng Trong. trình mở rộng lãnh thổ Đàng - Thế kỷ XVII lãnh Trong của các chúa Nguyễn thổ Đàng trong được và nguyên nhân tại sao các mở rộng từ Nam chúa Nguyễn chú trọng mở Quảng Bình đến Nam rộng lãnh thổ (để có 1 vùng Bộ ngày nay. đất rộng đối phó với Đàng Ngoài). - HS nghe, ghi chép. - GV tiếp tục giảng giải - Địa phương: Chia kết hợp với vẽ sơ đồ chính làm 12 dinh, nơi đóng quyền Đàng Trong phủ chúa (Phú Xuân) Chúa là dinh chính, do chúa Nguyễn trực tiếp cai 12 dinh quản. Phủ Huyện Thuộc Ấp - Dưới dinh là: phủ, huyện, thuộc, ấp. - GV: Em có nhận xét gì
Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững về chính quyền Đàng Trong, điểm khác biệt với Nhà nước Lê – Trịnh ở Đàng Ngoài? - HS so sánh, suy nghĩ, trả lời. - GV bổ sung, kết luận: Ở Đàng Trong chỉ có chính quyền địa phương do chúa Nguyễn cai quản. Chính quyền trung ương chưa xây dựng. Điều đó lý giải tại sao ở Đàng Ngoài được gọi là “Nhà nước phong kiến Đàng Ngoài”, còn ở Đàng Trong được gọi là “Chính - Quân đội là quân quyền Đàng Trong”. Nước thường trực, tuyển Đại Việt bị chia cắt làm 2 theo nghĩa vụ, trang bị đàng chứ không phải bị tách vũ khí đầy đủ. làm 2 nước (liên hệ với giai - Tuyển chọn quan lại đoạn 1954 – 1975). bằng nhiều cách: Theo - HS nghe, ghi nhớ. dòng dõi, đề cử, học - GV tiếp tục giảng tiếp hành.
Các hoạt động của thầy Những kiến thức HS và trò cần nắm vững về quân đội, cách tuyển - 1744 chúa Nguyễn chọn quan lại và sự kiện Phúc Khoát xưng 1744 Nguyễn Phúc Khoát vương, thành lập chính xưng vương xây dựng triều quyền trung ương, đình Trung Ương và hệ quả song đến cuối XVIII của việc làm này (nước đại vẫn chưa hoàn chỉnh. Việt đứng trước nguy cơ bị chia làm 2 nước). 4. Củng cố - Nguyên nhân của chiến tranh Nam – Bắc triều, Trịnh – Nguyễn. - So sánh chính quyền Đàng Trong, Đàng Ngoài. 5. Dặn dò HS vẽ sơ đồ đơn giản bộ máy chính quyền Đàng Trong, Đàng Ngoài rồi so sánh. Học bài, đọc trước bài 22.