Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại các trường Đại học trực thuộc Bộ Giao thông Vận tải Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:357

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục "Quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại các trường Đại học trực thuộc Bộ Giao thông Vận tải Việt Nam" trình bày các nội dung chính sau: Tổng quan nghiên cứu vấn đề; cơ sở lý luận về quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO trong giáo dục đại học; cơ sở thực tiễn về quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO trong các trường đại học trực thuộc Bộ Giao thông Vận tải Việt Nam;... Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại các trường Đại học trực thuộc Bộ Giao thông Vận tải Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC ---------- VŨ THỊ LAN ANH QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI TRONG ĐÀO TẠO THEO TIẾP CẬN CDIO TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRỰC THUỘC BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2024
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC ---------- VŨ THỊ LAN ANH QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI TRONG ĐÀO TẠO THEO TIẾP CẬN CDIO TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRỰC THUỘC BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1) PGS.TS Nguyễn Thị Thu Hằng 2) GS.TS Nguyễn Lộc HÀ NỘI - 2024
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong Luận án là trung thực, khách quan và chưa từng được bảo vệ ở bất kỳ học vị nào, các thông tin trích dẫn trong Luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận án Vũ Thị Lan Anh
ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ BGDĐT Bộ giáo dục đào tạo BGTVT Bộ giao thông vận tải Conceive Design Implement Operate CDIO Hình thành ý tưởng- Thiết kế- Triển khai- Vận hành CSGD Cơ sở giáo dục CBLĐQL Cán bộ Lãnh đạo Quản lý CĐR Chuẩn đầu ra CTĐT Chương trình đào tạo ĐH Đại học GDĐH Giáo dục đại học GV Giảng viên QLGD Quản lý giáo dục QLSTĐ Quản lý sự thay đổi Statistical Package for the Social Sciences SPSS Phần mềm thống kê cho các ngành khoa học xã hội SV Sinh viên University of Transport, Hochiminh City Trường đại học Giao thông Vận tải Thành phố Hồ Chí Minh
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN............................................................................................. i DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... ii MỤC LỤC...................................................................................................... iii PHỤ LỤC........................................................................................................ x DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................. xi DANH MỤC CÁC HÌNH............................................................................ xiii MỞ ĐẦU.......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ .................................................... 13 1.1. Những nghiên cứu về đào tạo theo tiếp cận CDIO ....................................13 Đào tạo theo tiếp cận CDIO là một dự án quốc tế lớn nhằm cải cách chương trình đào tạo kỹ thuật bậc đại học được khởi xướng vào tháng 10 năm 2000. Dự án này, có tên gọi là Đề xướng CDIO, đã được mở rộng để bao gồm các chương trình kỹ thuật trên toàn thế giới. Từ khi ra đời, tiếp cận này nhận được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên trên thế giới và tại Việt Nam. .......13 1.1.1. Nghiên cứu ngoài nước........................................................................... 13 1.1.2. Nghiên cứu trong nước ...........................................................................17 1.2. Những nghiên cứu về Quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO ........................................................................................................................19 1.2.1. Nghiên cứu ngoài nước .......................................................................... 19 1.2.2. Nghiên cứu trong nước............................................................................23 Trong nghiên cứu của Phạm Văn Hải (2016) [8] ở bài báo “Một số vấn đề khi triển khai CDIO ở trường đại học Điện lực”, tác giả cho rằng quy trình và cách áp dụng CDIO là vấn đề mới trong GDĐH Việt Nam, việc áp dụng đào tạo theo tiếp cận CDIO đòi hỏi những điều kiện cơ bản để đáp ứng các tiêu chuẩn của CDIO. Tác giả cho biết chủ trương của lãnh đạo trường ĐH Điện lực là dạy học theo tiếp cận CDIO là điều kiện tiên quyết, huớng đi đúng đắn trobg quá trình phát triển. Để thực hiện việc chuyển đổi sang đào tạo theo tiếp cận CDIO, trường đã thực hiện các khảo sát về các điều kiện đào tạo theo CDIO, trong đó có khảo sát về cơ sở vật chất của trường như những bước chuẩn bị cho công tác này và phân công các bộ phận trực thuộc xây dựng các tiêu chuẩn đánh giá thường xuyên, từng bước tác động đến nhận thức của từng thành viên hướng đến văn hoá thay đổi [8]. ...................25 1.3. Đánh giá chung và định hướng nghiên cứu của Luận án .........................28
iv 1.4. Những vấn đề luận án tiếp tục giải quyết.....................................................28 Kết luận Chương 1........................................................................................ 30 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI TRONG ĐÀO TẠO THEO TIẾP CẬN CDIO TRONG GIÁO DỤC ĐẠI HỌC.......................31 2.1. Những khái niệm cơ bản.................................................................................31 2.1.1. Đào tạo theo tiếp cận CDIO....................................................................31 2.1.2. Quản lý.....................................................................................................31 2.1.3. Quản lý giáo dục .....................................................................................32 2.1.4. Thay đổi.................................................................................................. 33 2.1.5. Quản lý sự thay đổi..................................................................................34 2.1.6. Quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO..........................35 2.2. Lý thuyết đào tạo theo tiếp cận CDIO..........................................................35 2.2.1. CDIO trong giáo dục đại học ................................................................. 35 2.2.2. Hướng tiếp cận và mục tiêu đào tạo theo tiếp cận CDIO.......................38 2.2.3. Các tiêu chuẩn đào tạo theo tiếp cận CDIO............................................40 2.2.4. Những thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO ................................43 2.3. Các tiếp cận và khả năng áp dụng Quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO trong cơ sở giáo dục đại học...............................................47 2.3.1. Mô hình hành vi đáp lại thay đổi........................................................... 47 2.3.2. Tiếp cận Quản lý sự thay đổi...................................................................50 2.4. Mô hình lý thuyết quản lý sự thay đổi .........................................................52 2.4.1. Mô hình quản lý sự thay đổi Kürt Lewin (1951) ...................................52 2.4.2. Mô hình quản lý sự thay đổi của John Kotter (1996) ............................53 2.4.3. Mô hình Quản lý sự thay đổi Richart Luecke (2003) ............................55 2.4.4. Mô hình Quản lý sự thay đổi Prosci ADKAR (2006)...........................55 2.4.5. Mô hình Quản lý sự thay đổi chương trình đào tạo theo tiếp cận CDIO của Boden (2007) ..............................................................................................57 2.4.6. Mô hình quản lý sự thay đổi tích hợp ....................................................59 2.4.7. Đánh giá về các mô hình lý thuyết quản lý sự thay đổi và việc vận dụng để quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO ở trường đại học ....61 2.5. Mô hình quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO trong giáo dục đại học ......................................................................................................62 Sau khi đã phân tích từng mô hình thay đổi ở trên, có thể thấy cả năm mô hình thay đổi có những điểm tương đồng về tiến trình, nội dung, cách thức
v triển khai các chiến lược QLSTĐ. Cả năm mô hình đều chỉ ra tính cấp bách phải làm cho mọi người trong tổ chức nhận thức được sự cần thiết phải thay đổi và tại sao sự thay đổi đó lại quan trọng.........................................................62 2.5.1. Giai đoạn Hoạch định thay đổi................................................................63 2.5.2. Giai đoạn triển khai thay đổi sang đào tạo theo tiếp cận CDIO ............66 2.5.3. Giai đoạn Thể chế hoá thay đổi...............................................................68 2.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến Quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO..................................................................................................................70 2.6.1. Cơ chế chính sách....................................................................................70 2.6.2. Phẩm chất, năng lực, trách nhiệm của Cán bộ lãnh đạo quản lý và Giảng viên.....................................................................................................................70 2.6.3. Mức độ chủ động tích cực của sinh viên.................................................71 Kết luận Chương 2........................................................................................ 73 CHƯƠNG 3 CƠ SỞ THỰC TIỄN QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI TRONG ĐÀO TẠO THEO TIẾP CẬN CDIO TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRỰC THUỘC BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI VIỆT NAM ....................75 3.1. Kinh nghiệm Quốc tế về chuyển đổi sang đào tạo theo tiếp cận CDIO ...75 Để có minh chứng thực tiễn về QLSTĐ trong đào tạo theo tiếp cận CDIO, Luận án thu thập tài liệu về kinh nghiệm quốc tế tại các trường đại học ở Châu Á, Châu Âu và Úc.........................................................................................75 3.1.1. Kinh nghiệm của Singapore....................................................................75 3.1.2. Kinh nghiệm của một số nước Châu Âu.................................................76 3.1.3. Kinh nghiệm của Úc .............................................................................78 3.2. Khái quát các trường đại học trực thuộc Bộ Giao thông vận tải Việt Nam............................................................................................................................80 3.2.1. Trường đại học Công nghệ giao thông vận tải .......................................80 3.2.2. Trường đại học Giao thông vận tải thành phố Hồ Chí Minh ................81 3.2.3. Trường đại học Hàng hải Việt Nam .......................................................83 3.2.4. Học viện Hàng không Việt Nam.............................................................84 3.3. Tổ chức khảo sát thực trạng quản lý sự thay đổi đào tạo theo tiếp cận CDIO.........................................................................................................................86 3.3.1. Mục đích khảo sát ..................................................................................86 3.3.2. Đối tượng và địa bàn khảo sát ...............................................................86 3.3.3 Nội dung khảo sát ....................................................................................87
vi 3.3.4. Hình thức, phương pháp khảo sát và xử lý dữ liệu.................................88 3.4. Thực trạng chuyển đổi từ đào tạo truyền thống sang đào tạo theo tiếp cận CDIO tại bốn trường đại học được nghiên cứu........................................100 3.4.1. Thực trạng đào tạo truyền thống tại bốn trường...................................100 Để xem xét nhu cầu thực tiễn về thay đổi sang đào tạo theo tiếp cận CDIO, tác giả Luận án tiến hành khảo sát, đánh giá về thực hiện chương trình đào tạo trước khi chuyển sang đào tạo theo tiếp cận CDIO so với các tiêu chuẩn đào tạo theo CDIO..................................................................................................100 3.4.2. Thực trạng nhận thức và quan điểm của giảng viên về việc chuyển đổi sang đào tạo theo tiếp cận CDIO.....................................................................107 3.5. Thực trạng Quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO ......117 Khảo sát thực trạng QLSTĐ trong đào tạo theo tiếp cận CDIO được tiến hành bằng tiếp cận nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng, phỏng vấn sâu 11 CBLĐQL và gửi phiếu khảo sát qua google form kết hợp phát phiếu trực tiếp với 57 câu trả lời từ CBLĐQL. Dữ liệu thu thập được từ các buổi phỏng vấn sau khi được chuyển thành tệp văn bản với phần mềm trực tuyến V-ione được xử lý theo phương pháp phân tích suy diễn từ chủ đề. Dữ liệu thu thập được từ Phiếu hỏi được xử lý bằng phần mềm SPSS 25.0 để kiểm định độ tin cậy và hệ số tương quan của các đề mục trong 3 thang đo Hoạch định QLSTĐ, Triển khai QLSTĐ và Thể chế hoá QLSTĐ trong đào tạo theo tiếp cận CDIO. Các bảng kết quả phân tích với phần mềm xử lý dữ liệu SPSS 25.0 được trình bày trong Phụ lục 6. ......................................................117 3.5.1. Thực trạng đào tạo theo tiếp cận CDIO tại các trường đại học trực thuộc Bộ Giao thông vận tải Việt Nam.....................................................................117 Tác giả Luận án thu được kết quả như Hình 3.11. .........................................117 3.5.2. Nội dung phỏng vấn Cán bộ lãnh đạo quản lý trong thay đổi sang đào tạo theo tiếp cận CDIO....................................................................................118 3.5.3. Nhận thức về thay đổi và quản lý sự thay đổi ......................................120 3.5.4. Thực trạng hoạch định sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO.120 3.5.5. Thực trạng triển khai Quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO................................................................................................................125 3.5.6. Thực trạng thể chế hoá Quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO................................................................................................................127 3.5.7. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO.......................................................................................... 129
vii 3.6. Đánh giá chung về thực trạng .....................................................................132 Qua nghiên cứu thực trạng về QLSTĐ trong đào tạo theo tiếp cận CDIO của bốn trường đại học, tác giả Luận án đánh giá thực trạng của QLSTĐ theo các khía cạnh sau: ................................................................................................132 3.6.1. Những điểm mạnh................................................................................. 132 Nhìn chung, đội ngũ CBLĐQL và GV các trường đã nắm bắt được nhu cầu chuyển đổi đào tạo theo xu thế phát triển chung của giáo dục đại học trên thế giới. CBLĐQL và GV đã nắm được các lợi ích của đào tạo theo tiếp cận CDIO đối với người học, nhà trường, doanh nghiệp và xã hội, từ đó một tỷ lệ lớn CBLĐQL và GV ủng hộ cho công tác chuyển đổi đào tạo theo hướng này. ..........................................................................................................................132 Đội ngũ CBLĐQL và GV các trường đã có kiến thức nhất định về bản chất của sự thay đổi và sự cần thiết phải nhận diện được những thay đổi để quản lý chúng. Các CBLĐQL đóng vai trò là chủ thể QLSTĐ đã tham gia vào công tác chuyển đổi đào tạo sang CDIO ngay từ những bước đầu tiên, có sự cam kết và chuẩn bị về các nguồn lực con người để chỉ đạo, thực thi và điều chỉnh các chiến lược chuyển đổi đào tạo. Các trường cũng đã có sự đầu tư nhất định về cơ sở vật chất nhằm phục vụ và đáp ứng không gian giảng dạy và học tập theo tiêu chuẩn CDIO. ......................................................................132 3.6.2. Những điểm tồn tại ...............................................................................133 Tuy đã có sự chuẩn bị cho chuyển đổi sang đào tạo theo tiếp cận CDIO, các trường chưa chú trọng đến việc truyền đạt tầm nhìn thay đổi, đây là một chiến lược quan trọng trong công tác hoạch định thay đổi, cụ thể một tỷ lệ GV còn chưa có thông tin về đào tạo theo tiếp cận CDIO cũng như kế hoạch thay đổi đào tạo của nhà trường. .......................................................................133 Các trường chưa tổ chức nhiều hội nghị khoa học về đổi mới đào tạo theo tiếp cận CDIO có sự tham gia của các bên liên quan để tổng kết kinh nghiệm về đào tạo theo tiếp cận CDIO ở các trường đại học trong và ngoài nước để các bên liên quan, đặc biệt là GV và SV biết đến những lợi ích và thành quả của đào tạo theo tiếp cận CDIO. ........................................................................133 Việc phát triển CTĐT theo tiếp cận CDIO có sự tham gia của các bên liên quan chưa được thực hiện một cách có hệ thống. Phản ứng của GV cho thấy nhận thức về sự thay đổi của các đối tượng lớn tuổi, có thâm niên trong ngành lâu năm luôn là rào cản cho việc thay đổi đào tạo. Với yêu cầu của QLSTĐ, giai đoạn Hoạch định thay đổi chưa thể thuyết phục được toàn bộ các GV tại bốn trường ĐH nắm được những giá trị cốt lõi của chương trình
viii đào tạo được áp dụng sau khi thay đổi. Tình trạng đông cứng của những hoạt động cũ chưa được phá vỡ. Việc nhận thức về tính cần thiết của sự thay đổi và mong muốn tham gia để hỗ trợ thay đổi chưa đạt được yêu cầu như mục tiêu đề ra. ......................................................................................................133 Việc hợp tác và chia sẻ nguồn lực của các trường chưa thực sự được xác định là một chiến lược quan trọng trong chuyển đổi đào tạo theo CDIO, trên thực tế các trường đều gặp những khó khăn và hạn chế về các nguồn lực để thực thi sự thay đổi. .............................................................................................134 3.6.3. Thời cơ ..................................................................................................134 Trong giai đoạn hiện nay, đổi mới hệ thống giáo dục đại học đang là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhằm góp phần thực hiện mục tiêu phát triển và hội nhập quốc tế của đất nước. Công cuộc đổi mới của nước ta đã diễn ra được hơn 35 năm và ngày càng đi vào chiều sâu, giáo dục đại học cần quán triệt quan điểm “tiếp tục đổi mới đồng bộ mục tiêu, nội dung, chương trình, phương thức, phương pháp giáo dục và đào tạo theo hướng hiện đại, hội nhập quốc tế” (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2021), góp phần phát triển con người toàn diện, đáp ứng những yêu cầu mới của phát triển kinh tế - xã hội, khoa học và công nghệ. Đây là thời cơ tốt để các trường chuyển đổi mạnh mẽ công tác đào tạo sang tiếp cận quốc tế nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng các chuẩn kiểm định quốc tế. ..............................................................134 Trong thời gian gần đây, nhiều hội thảo khoa học quốc tế về đào tạo theo tiếp cận CDIO đã được triển khai, là cơ hội tốt để các trường học hỏi kinh nghiệm từ thành công hoặc rút kinh nghiệm để tránh các thất bại có thể xảy ra. Bốn trường đại học trong nghiên cứu này đều là các trường đại học công lập có uy tín trong GDĐH trong nước và quốc tế. Các trường đào tạo đa ngành và đã khẳng định thế mạnh trong đào tạo các ngành/chuyên ngành thuộc lĩnh vực giao thông vận tải, xây dựng và kinh tế trong nhiều năm qua. Việc đào tạo theo tiếp cận CDIO thành công sẽ mở ra cơ hội lớn cho các trường trong việc tiệm cận chất lượng đào tạo các khối ngành thuộc lĩnh vực giao thông vận tải của khu vực và quốc tế. ......................................................134 3.6.4. Thách thức............................................................................................. 134 Khó khăn lớn nhất trong quá trình triển khai đào tạo theo tiếp cận CDIO là yếu tố con người. Vì yếu tố quyết định cho sự thành công của đào tạo theo CDIO là đạt được sự đồng thuận, sự quyết tâm và sự tâm huyết của đa số các giảng viên, mà đặc biệt là Ban Lãnh đạo các Khoa/ Viện chuyên môn.
ix Chuyển đổi sang đào tạo CDIO, các trường đều có hạn chế về nguồn lực con người, cơ sở vật chất và tài chính.......................................................................134 Đào tạo theo tiếp cận CDIO đã đạt được những kết quả rất đáng khích lệ từ các trường đại học trên thế giới thông qua đánh giá sản phẩn của xã hội. Tuy nhiên, Giáo dục đại học là lĩnh vực dịch vụ đặc biệt, người học là khách hàng đặc biệt, không thể nhận được sản phẩm ngay mà sau 4-5 năm, thậm chí nhiều năm nữa mới đánh giá được chất lượng. Bắt tay vào chuyển đổi sang đào tạo theo tiếp cận CDIO, các trường phải kiên định với mục tiêu chuyển đổi đào tạo và chờ kết quả phản hồi từ người sử dụng lao động. .................135 Kết luận Chương 3...................................................................................... 136 CHƯƠNG 4 GIẢI PHÁP QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI TRONG ĐÀO TẠO THEO TIẾP CẬN CDIO TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRỰC THUỘC BỘ GIAO THÔNGVẬN TẢI VIỆT NAM....................137 4.1. Nguyên tắc đề xuất giải pháp.......................................................................137 4.1.1. Phù hợp môi trường giáo dục đại học..................................................137 4.1.2. Đảm bảo chiến lược thực hiện sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO................................................................................................................139 4.1.3. Đảm bảo quyền tự chủ của toàn bộ nhân sự tham gia đào tạo theo tiếp cận CDIO......................................................................................................... 140 4.1.4. Đảm bảo mục tiêu đào tạo....................................................................140 4.1.5. Đảm bảo tính hệ thống, đồng bộ, kế thừa............................................141 4.1.6. Đảm bảo tính khả thi............................................................................ 141 4.2. Đề xuất giải pháp quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại các trường đại học trực thuộc Bộ Giao thông vận tải Việt Nam..............142 4.2.1. Giải pháp 1 - Vận dụng mô hình quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO, lấy yếu tố ‘giá trị chia sẻ’ làm trung tâm tại các trường đại học trực thuộc Bộ Giao thông vận tải Việt Nam................................................... 142 4.2.2. Giải pháp 2 - Hoạch định chiến lược Quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO phù hợp với chiến lược phát triển của Nhà trường. ......147 4.2.3. Giải pháp 3 - Tổ chức triển khai xây dựng chương trình đào tạo theo tiếp cận CDIO với sự tham gia của các bên liên quan ...................................152 4.2.4. Giải pháp 4 - Lập kế hoạch tháo gỡ các thách thức và rào cản trong triển khai thực hiện các thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO.......................158
x 4.2.5. Giải pháp 5 - Bổ sung và hoàn thiện hệ thống những quy chế, chính sách trong triển khai đào tạo theo tiếp cận CDIO các thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO.......................................................................................... 162 4.3. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất. 166 4.3.1. Mục đích khảo nghiệm..........................................................................166 4.3.2. Khách thể khảo nghiệm.........................................................................166 4.3.3. Phương pháp khảo nghiệm và xử lý sự liệu..........................................166 4.3.4. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các giải pháp ........................167 4.4. Tổ chức thử nghiệm giải pháp 3 tại trường đại học Giao thông vận tải Thành phố Hồ Chí Minh (UTH).........................................................................171 4.4.1. Mục đích thử nghiệm.............................................................................171 4.4.2. Phương pháp thử nghiệm...................................................................... 171 4.4.3. Giả thuyết thử nghiệm...........................................................................171 4.4.4. Đối tượng và quy trình thử nghiệm.......................................................171 4.4.5. Phân tích kết quả thử nghiệm................................................................174 Kết luận chương 4....................................................................................... 177 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................. 178 1. Kết luận...............................................................................................................178 2. Khuyến nghị.......................................................................................................179 NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN.................................................................... 182 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 184 PHỤ LỤC
xi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Lĩnh vực của 12 tiêu chuẩn đào tạo theo tiếp cận CDIO..........41 Bảng 2.2: Mô hình QLSTĐ Boden (2007) [45]............................................ 57 Bảng 2.3: Mô hình thay đổi tổ chức có kế hoạch tích hợp.........................60 Từ các mô hình QLSTĐ áp dụng cho các tổ chức kinh tế và giáo dục, tác giả Luận án đề xuất nội dung QLSTĐ trong đào tạo theo tiếp cận CDIO gồm các chiến lược sau: ............................................................................... 63 Bảng 2.4: Mô hình quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO trong giáo dục đại học................................................. 63 Bảng 3.1: Quy mô của các trường tính đến tháng 03/2022........................80 Bảng 3.2: Các ngành/chuyên ngành đào tạo của Trường Đại học Công nghệ Giao thông Vận tải .............................................................................. 81 Bảng 3.3: Các ngành/chuyên ngành đào tạo của Trường Đại học Giao thông Vận tải thành phố Hồ Chí Minh........................................................ 82 ....................................................................................................................... 83 Bảng 3.4: Các ngành/chuyên ngành đào tạo của Đại học Hàng hải Việt Nam................................................................................................................ 83 Bảng 3.5: Các ngành/chuyên ngành đào tạo Học viện Hàng không Việt Nam................................................................................................................ 85 Bảng 3.6: Nội dung khảo sát cựu sinh viên về chương trình đào tạo hiện hành dựa trên các tiêu chuẩn CDIO..................................................................... 88 Bảng 3.7: Số lượng cựu SV trả lời bảng hỏi theo tiêu chí việc làm...........89 Bảng 3.8: Phân bổ cựu sinh viên trả lời khảo sát ...................................... 89 Bảng 3.9: Tóm tắt hệ số Cronbach’s alpha và hệ số tương quan tổng các biến của sáu thang đo lần 1.......................................................................... 93 Bảng 3.10: Tóm tắt hệ số Cronbach’s alpha và hệ số tương quan tổng các biến của sáu nhân tố lần 2...................................................................... 94 Bảng 3.11: Tóm tắt mô hình phân tích hồi quy đa biến tuyến tính...........95 Bảng 3.12: Kết quả ANOVA phân tích hồi quy đa biến tuyến tính..........96 Bảng 3.13: Mô hình hồi quy đa biến tuyến tính.......................................... 97 Bảng 3.14: Thống kê giảng viên tại bốn trường đại học được khảo sát ...98
xii Bảng 3.15: Tóm tắt hệ số Cronbach’s alpha và hệ số tương quan tổng các biến của ba nhân tố ................................................................................ 99 Bảng 3.16: Quan điểm của giảng viên được khảo sát về việc chuyển đổi sang đào tạo theo tiếp cận CDIO............................................................... 109 Bảng 3.17: Quan điểm của giảng viên về việc thay đổi sang đào tạo theo tiếp cận CDIO .................................................................................... 111 Bảng 3.18: Khó khăn khi thực hiện việc thay đổi sang đào tạo theo tiếp cận CDIO phân bổ theo thâm niên giảng viên ......................................... 113 Bảng 3.19: Tóm tắt thông tin liên quan đến các CBLĐQL được phỏng vấn về thực trạng QLSTĐ trong đào tạo theo tiếp cận CDIO .......................119 (Liệt kê theo thứ tự về thời gian phỏng vấn)............................................. 119 Bảng 3.20: Thực trạng hoạch định Quản lý sự thay đổi .........................121 trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại các Trường.................................... 121 Bảng 3.21: Thực trạng triển khai Quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại các Trường.................................... 125 Bảng 3.22: Thực trạng thể chế hoá Quản lý sự thay đổi .........................128 trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại các Trường.................................... 128 Bảng 4.1: Đánh giá của CBLĐQL về tính cần thiết của các giải pháp. . .167 Bảng 4.2: Đánh giá của GV về tính cần thiết của các giải pháp..............168 Bảng 4.3: Đánh giá của CBLĐQL về tính khả thi của các giải pháp......169 Bảng 4.4: Đánh giá của GV về tính khả thi của các giải pháp.................170 Bảng 4.5: Minh họa các khối kiến thức, kỹ năng chương trình đào tạo ngành Kỹ thuật Công trình giao thông..................................................... 173 Bảng 4.6: Kết quả khảo sát Doanh nghiệp và Cựu SV về mức độ đáp ứng yêu cầu thực tế công việc của Đề cương chi tiết học phần kết cấu vật liệu xây dựng ngành Kỹ thuật Công trình giao thông..................................... 175 Quy trình xây dựng đề cương chi tiết.......................................................... 57
xiii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.11: Thực trạng thực hiện đào tạo theo tiếp cận CDIO tại bốn trường ......................................................................................................... 118 Hình 4.1: Giải pháp QLSTĐ lấy yếu tố ‘giá trị chia sẻ’ làm trung tâm..144 Hình 4.2: Bốn bậc xây dựng chuẩn đầu ra theo hướng tiếp cận CDIO. .154
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu Đào tạo theo phương pháp tiếp cận CDIO là một quy trình đào tạo căn cứ vào chuẩn đầu ra (CĐR) (learning outcome - based) được khởi nguồn từ viện công nghệ MIT (Massachusetts Institute of Technology) của Hoa Kỳ. Tổ chức đào tạo theo tiếp cận CDIO hướng đến trang bị cho sinh viên (SV) kiến thức chuyên sâu về các nguyên lý cơ bản của ngành học qua đó giúp người học phát triển toàn diện các kĩ năng cá nhân, năng lực nghề nghiệp thực tiễn và ý thức trách nhiệm với xã hội , tạo điều kiện thu hẹp khoảng cách giữa đào tạo của nhà trường và nhu cầu của nhà tuyển dụng. CDIO là một mô hình cải tiến chương trình đào tạo, viết tắt của cụm từ tiếng Anh Conceive - Design - Implement - Operate, nghĩa là: Hình thành ý tưởng - Thiết kế - Triển khai - Vận hành. Bắt đầu triển khai vào năm 2000, cho đến nay mạng lưới các trường ĐH áp dụng CDIO trên thế giới đang ngày càng được mở rộng. Đặc trưng cơ bản của đào tạo theo tiếp cận CDIO là thực hiện quá trình đào tạo mang tính tích hợp và chủ động. Đào tạo theo tiếp cận CDIO cung cấp cho xã hội nguồn nhân lực chất lượng cao khi gắn kết chặt chẽ chất lượng đầu ra của người học với yêu cầu ngày càng cao của thị trường lao động. Hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang triển khai khung trình độ quốc gia Việt Nam đối với các trình độ của giáo dục đại học giai đoạn 2020 - 2025. Khung trình độ quốc gia Việt Nam cho giáo dục đại học quy định những chuẩn mực tối thiểu, với khối lượng, chuẩn đầu ra của từng ngành đào tạo, yêu cầu kiến thức, kĩ năng, thái độ, tiệm cận theo các tiêu chuẩn của các nước trong khu vực và trên thế giới, phù hợp với yêu cầu cho từng lĩnh vực ngành nghề. Việc triển khai khung trình độ quốc gia nhằm quản lý chất lượng nguồn nhân lực, định hướng cho việc xây dựng và phát triển chương trình đào tạo từ định hướng nội dung sang định hướng đầu ra nhằm tương thích với các chương trình đào tạo của các đại học uy tín trên thế giới thông qua các hoạt động kiểm định quốc tế. Với những quy định hiện nay về đổi mới giáo dục đại học Việt Nam, rất cần một định hướng đào tạo đưa ra bộ tiêu chuẩn và tiêu chí rõ ràng nhằm hỗ trợ các trường trong quá trình rà soát và tự đánh giá hiện trạng cũng như quá trình cải tiến liên tục. Đào tạo theo tiếp cận CDIO với 12 tiêu chuẩn bao trùm tất cả các lĩnh vực trong giáo dục đào tạo đại học đáp ứng
2 những yêu cầu này. Ở Việt Nam đã có một số trường ĐH kỹ thuật áp dụng xây dựng và phát triển quy trình đào tạo theo CDIO, đi đầu là các trường ĐH thuộc ĐH quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh. Thực tế cho thấy, việc áp dụng quy trình đào tạo theo CDIO vào giảng dạy sẽ khắc phục được những nhược điểm của chương trình đào tạo truyền thống. Đây là một giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo đáp ứng yêu cầu xã hội trên cơ sở xác định chuẩn đầu ra để thiết kế chương trình và phương pháp đào tạo theo một quy trình khoa học chặt chẽ. Chuyển sang đào tạo theo tiếp cận CDIO đòi hỏi những điều kiện nhất định để thực hiện công tác đào tạo hiệu quả. Trong đào tạo theo tiếp cận CDIO, các trải nghiệm về hình thành ý tưởng, thiết kế, triển khai và vận hành được lồng vào CTĐT, đặc biệt là trong các môn học đồ án, đề tài, khoá luận tốt nghiệp. Khi chuyển sang đào tạo theo tiếp cận CDIO, các cơ sở GDĐH cần phải thay đổi trong phát triển CTĐT, đào tạo bồi dưỡng GV, phát triển cơ sở vật chất phục vụ đào tạo, tổ chức hoạt động đào tạo và đánh giá kết quả đào tạo. Thực hiện các thay đổi sẽ khó tránh khỏi các rào cản, như rào cản về nhận thức, về thói quen, về sức ì, hài lòng với cái hiện có, không muốn thay đổi cách thức làm việc quen thuộc, thiếu kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm dẫn đến sợ thất bại; rào cản về nguồn lực để phát triển cơ sở vật chất, thiết bị đào tạo… Mặc dù vậy, các cơ sở GDĐH luôn được đặt dưới những áp lực buộc thay đổi để phát triển, để thích ứng với xu thế phát triển của hệ thống giáo dục quốc gia và hội nhập quốc tế. Thay đổi để không ngừng hoàn thiện quá trình quản lý, đào tạo với mục tiêu đào tạo những SV tốt nghiệp vừa có đủ kiến thức lý thuyết, kỹ năng thực hành và sự trưởng thành trong suy nghĩ và hành động ứng dụng trong công việc. Áp lực còn đặt ra giữa các tổ chức giáo dục để có thể tuyển chọn được nhiều SV đảm bảo hoạt động giáo dục, mở rộng quy mô đào tạo và khẳng định uy tín của nhà trường. Có thể thấy, thay đổi là một nhu cầu bức thiết của tất cả các tổ chức giáo dục, các trường ĐH, đòi hỏi đội ngũ CBLĐQL phải có kỹ năng QLSTĐ. Các nhà nghiên cứu Tasic, I. và cộng sự (2011); Teczke, M. và cộng sự (2017) [129],[131] cho rằng QLSTĐ được xem là hoạt động khó khăn nhất trong các hoạt động quản lý và đòi hỏi nhiều kỹ năng phức tạp. Thay đổi công tác quản lý của một tổ chức trong môi trường hoạt động gắn với những thay đổi liên tục và sâu sắc chính là những yếu tố rất quan trọng để tổ chức phải thích nghi với nhu cầu của nền kinh tế thị trường toàn
3 cầu [126], [128]. Áp lực cần phải thay đổi để phát triển của các cơ sở GDĐH rất lớn nảy sinh từ nhiều mặt trong đó quan trọng nhất là việc cải thiện chất lượng đào tạo. Hơn nữa, việc thay đổi trong giáo dục luôn đem lại kết quả chậm hơn vì cần phải chờ phản hồi từ SV sau khi họ đem những gì học hỏi trong trường học áp dụng vào thực tế công việc và rút ra kết luận về chất lượng đào tạo của trường. Chính vì thế, tại các trường ĐH sự thay đổi luôn gặp những phản kháng nhiều hơn so với các môi trường khác [83]. Quản lý sự thay đổi tại các trường ĐH là thách thức lớn nhất dễ làm nản chí ban lãnh đạo của các cơ sở giáo dục này [85, tr. 74]. Theo nhiều nhà nghiên cứu [23][49][126], yếu tố quan trọng để đưa đến thành công cho việc QLSTĐ tại các trường ĐH là việc quản lý “sự tham gia của các bên liên quan đến quá trình đào tạo của nhà trường” (stakeholder engagement) Đổi mới GDĐH đang đặt các trường ĐH ở Việt Nam, nói chung, và các trường ĐH trực thuộc BGTVT Việt Nam nói riêng trước một thách thức lớn, đòi hỏi phải QLSTĐ trong đào tạo để đạt được mục tiêu mong muốn. Các trường ĐH trực thuộc Bộ GTVT Việt Nam là các trường đa ngành thuộc lĩnh vực giao thông vận tải trong cả nước. Các trường có nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao cho các lĩnh vực giao thông vận tải, kinh tế, xây dựng về đường biển, đường bộ, đường sông, đường sắt, xây dựng các công trình giao thông trọng yếu cho cả nước. Yêu cầu đòi hỏi đổi mới CTĐT, phát triển hệ thống đảm bảo chất lượng và quy trình kiểm định chất lượng đặt ra cho các trường những nhiệm vụ mới trong thực hiện sứ mệnh và tầm nhìn đáp ứng những kỳ vọng của đất nước, vươn ra khu vực và quốc tế. Các trường ĐH trực thuộc Bộ GTVT Việt Nam trong nghiên cứu này gồm Trường ĐH công nghệ Giao thông vận tải, Trường ĐH Giao thông vận tải Tp. Hồ Chí Minh, Trường ĐH Hàng hải Việt Nam và Học viện Hàng không Việt Nam hiện nay đang trong giai đoạn phát triển mới. Việc triển khai đào tạo theo tiếp cận CDIO đã được khởi động ở các trường này tại các thời điểm khác nhau và ở các mức độ khác nhau. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện còn hiện diện những lúng túng, bất cập, thậm chí có nguy cơ dang dở vì không vượt qua được các rào cản của quá trình thay đổi. Về phương diện lý luận và thực tiễn, QLSTĐ trong đào tạo ĐH có một vai trò, vị trí hết sức quan trọng, quyết định chất lượng đào tạo. Mặc dù đã được một số nhà nghiên cứu quan tâm, luận giải ở nhiều góc độ khác nhau khi đề cập đến QLSTĐ trong đào tạo, song chưa có nhiều công trình nghiên cứu một cách hệ thống, chuyên
4 sâu về QLSTĐ trong đào tạo trình độ đại học. Nhiều nghiên cứu về quản lý hoạt động đào tạo trong GDĐH theo tiếp cận CDIO đã được thực hiện, tuy nhiên nghiên cứu QLSTĐ trong đào tạo theo tiếp cận CDIO ở các cơ sở GDĐH Việt Nam chưa có nhiều người thực hiện. Nghiên cứu QLSTĐ trong đào tạo theo tiếp cận CDIO ở các trường ĐH trực thuộc Bộ GTVT Việt Nam chưa được triển khai một cách có hệ thống. Vì vậy, nghiên cứu để đưa ra một mô hình và các giải pháp QLSTĐ trong đào tạo theo tiếp cận CDIO phù hợp với bối cảnh thực tiễn của các trường ĐH trực thuộc BGTVT Việt Nam là cần thiết. Từ những lý do trên, tác giả lựa chọn “Quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại các trường Đại học trực thuộc Bộ Giao thông Vận tải Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu của Luận án. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu để làm rõ cơ sở lý luận về quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại trường đại học; khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng để tìm ra những ưu điểm và hạn chế về QLSTĐ trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại các trường ĐH trực thuộc BGTVT Việt Nam. Trên cơ sở đó, đề xuất được các giải pháp QLSTĐ trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại các trường ĐH trực thuộc BGTVT Việt Nam nhằm nâng cao chất lượng đào tạo trình độ ĐH đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực trong thực tiễn xã hội hiện nay. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Sự thay đổi trong hoạt động xây dựng và triển khai đào tạo theo tiếp cận CDIO tại trường đại học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại các trường ĐH trực thuộc BGTVT Việt Nam. 4. Phạm vi nghiên cứu 4.1. Phạm vi về địa bàn nghiên cứu Luận án thực hiện khảo sát tại 4 trường ĐH trực thuộc BGTVT Việt Nam bao gồm Trường ĐH công nghệ giao thông vận tải có các cơ sở tại Hà Nội, Vĩnh Phúc và Thái Nguyên; Trường ĐH Giao thông vận tải Tp. Hồ Chí Minh có các cơ sở tại Tp. Hồ Chí Minh, Vũng Tàu và Đồng Nai; Trường ĐH Hàng hải Việt nam có cơ sở tại Hải Phòng và Học viện hàng không Việt nam có cơ sở tại Tp. Hồ Chí Minh. Luận án khảo sát cựu SV bốn trường làm việc trên các địa bàn trong nước và nước ngoài.
5 4.2. Phạm vi về thời gian nghiên cứu Nghiên cứu thực trạng quản lý sự thay đổi trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại các trường ĐH trực thuộc BGTVT Việt Nam từ năm 2017- 2022. 4.3. Phạm vi về khách thể khảo sát Luận án khảo sát cựu sinh viên, giảng viên, cán bộ lãnh đạo/ quản lý các trường ĐH trực thuộc BGTVT, cụ thể như sau: o Nhóm 1: Cựu sinh viên Khảo sát bằng phiếu hỏi: Số phiếu gửi đi: 1000; Số phiếu thu về: 312 o Nhóm 2: Giảng viên Khảo sát bằng phiếu hỏi o Khảo sát bằng phiếu hỏi: Số phiếu gửi đi: 800; Số phiếu thu về: 317 o Nhóm 3: Cán bộ lãnh đạo/quản lý Phỏng vấn: 11 người Khảo sát bằng phiếu hỏi: Số phiếu gửi đi: 80; Số phiếu thu về: 57 4.4. Phạm vi về nội dung nghiên cứu Luận án nghiên cứu QLSTĐ trong quá trình chuyển đổi sang đào tạo theo tiếp cận CDIO trình độ đại học các ngành kỹ thuật tại các cơ sở GDĐH trực thuộc BGTVT Việt Nam trong bối cảnh đổi mới giáo dục và hội nhập quốc tế. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về QLSTĐ trong đào tạo theo tiếp cận CDIO trong giáo dục đại học. - Phân tích đánh giá thực trạng về QLSTĐ trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại bốn trường ĐH trực thuộc BGTVT Việt Nam. - Đề xuất các giải pháp QLSTĐ trong đào tạo theo tiếp cận CDIO tại bốn trường ĐH trực thuộc BGTVT Việt Nam. - Thực hiện khảo nghiệm và thử nghiệm các giải pháp đã được đề xuất trong Luận án. 6. Giả thuyết khoa học Nhiều năm qua, các trường đại học trực thuộc BGTVTVN đã có nhiều hoạt động chuẩn bị cho công tác xây dựng chương trình đào tạo và triển khai đào tạo trình độ đại học theo tiếp cận CDIO. Trong quá trình đó, những thay đổi trong phát triển CTĐT, tổ chức đào tạo theo tiếp cận CDIO đã được thực hiện, nhưng gặp phải