LUẬN VĂN:
Dân chủ trong tư tưởng Hồ Chí Minh
mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
1.1. Hồ Chí Minh là nhà tư tưởng, nhà mác xít sáng tạo lớn của cách mạng Việt
Nam. Tư tưởng bao trùm của Người thể hiện ở nguyên lý độc lập dân tộc gắn liền với
chủ nghĩa xã hội. Trong di sản tư tưởng Hồ Chí Minh, Người đặc biệt chú trọng tới vấn
đề dân chủ từ cách mạng dân tộc dân chủ tới cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Hồ Chí Minh không chỉ để lại những kiến giải sâu sắc về dân chủ và thực hành
dân chủ mà Người còn trực tiếp nêu gương về lối ứng xử dân chủ đối với con người
trong mọi lĩnh vực hoạt động của đời sống. Tư tưởng dân chủ Hồ Chí Minh không chỉ
thể hiện trong tư tưởng chính trị của Người mà còn thể hiện sinh động trong mọi lĩnh
vực khác thuộc hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh. Do đó, chúng ta cần vận dụng tư tưởng
dân chủ của Người vào sự nghiệp đổi mới hiện nay, đặc biệt trong cuộc vận động dân
chủ hóa để thực hiện QCDC ở cơ sở. Lúc sinh thời Người đã từng nhấn mạnh dân chủ là
của quý báu nhất của nhân dân, là chìa khóa vạn năng để giải quyết các vấn đề kinh tế
- xã hội trong phát triển.
1.2. Chủ nghĩa xã hội, như Hồ Chí Minh khẳng định là xã hội do nhân dân lao
động làm chủ. Quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội là quá trình xây dựng chế độ xã hội
mới đảm bảo thực hiện và phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động. Trong xã hội
đó, dân chủ thể hiện lợi ích và quyền lực chân chính của nhân dân. Hồ Chí Minh đã
khẳng định dân chủ là "dân làm chủ" và "dân là chủ".
Trong những năm qua thực hiện đường lối đổi mới toàn diện đất nước do Đảng
ta khởi xướng và lãnh đạo từ Đại hội VI đến nay, chúng ta đã thu được những thành tựu
to lớn: kinh tế phát triển, dân chủ bước đầu được phát huy, chính trị - xã hội ổn định,
niềm tin của nhân dân đối với Đảng và chủ nghĩa xã hội được tăng cường...
Có được những thành tựu to lớn đó là do Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đã
không ngừng tìm tòi các giải pháp để từng bước xây dựng chế độ dân chủ xã hội chủ
nghĩa. Đảng ta đã đề ra phương châm "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra" (tháng
12/1986). Tuy nhiên, quá trình thực hiện quyền dân chủ, làm chủ của quần chúng, đặc
biệt ở nông thôn vẫn còn nhiều hạn chế, thậm chí còn nhiều thiếu sót, khuyết điểm dẫn
đến những phản ứng của nhân dân, đấu tranh chống lại những biểu hiện tiêu cực (quan
liêu, tham nhũng) của một số cán bộ đảng, chính quyền ở cơ sở. Tình trạng đó lan ra
thành điểm nóng chính trị cần phải xử lý (như hiện tượng ở Thái Bình). Thấy rõ nguyên
nhân sâu xa của tình hình trên là ở chỗ, người dân vẫn chưa được hưởng quyền dân chủ
đầy đủ và thực sự, Đảng và Nhà nước đã ban hành chỉ thị, nghị định về xây dựng và
thực hiện QCDC ở cơ sở (năm 1998). Những cố gắng đó đã đưa đến những thành tựu
đáng phấn khởi. Nhưng so với đòi hỏi của thực tiễn, những thành tựu mà chúng ta đạt
được mới ở bước đầu. Trước những vấn đề mới mẻ do bản thân quá trình vận động và
thực hiện dân chủ hóa đề ra, chúng ta còn cần phải nỗ lực nhiều hơn nữa để tiếp tục phát
huy dân chủ, đấu tranh kiên quyết chống lại những hiện tượng vi phạm dân chủ và
quyền làm chủ của dân, đặc biệt từ cơ sở, khắc phục những biểu hiện dân chủ hình thức
và tự do vô chính phủ.
Qua hai năm thực hiện chỉ thị 30CT-TW của Đảng và Nghị định 29/NĐCP của
Nhà nước về xây dựng và thực hiện QCDC ở cơ sở cho thấy, nhân dân cả nước tiếp
nhận chủ trương này một cách phấn khởi và tin tưởng. Chỉ thị này đang đi vào cuộc
sống tạo nên chuyển biến tích cực trong nhận thức chính trị và hành động của đông đảo
các tầng lớp nhân dân.
1.3. Để chủ động phát huy những mặt tích cực, hạn chế những mặt tiêu cực
trong quá trình thực hiện QCDC ở cơ sở cần phải thường xuyên nghiên cứu lý luận, chú
trọng tổng kết thực tiễn, ra sức khắc phục những thiếu sót trong quá trình xây dựng và
thực thi chính sách. Đó là việc làm cần thiết. Vì lẽ đó cần phải nghiên cứu vận dụng tư
tưởng dân chủ của Hồ Chí Minh vào việc xây dựng và phát triển dân chủ ở nước ta, đặc
biệt là dân chủ ở cơ sở.
2. Tình hình nghiên cứu
Từ lâu vấn đề dân chủ đã thu hút sự quan tâm chú ý của nhiều nhà hoạt động
chính trị cũng như các nhà khoa học ở nhiều lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn ở
trong nước và trên thế giới.
ở nước ta trong 15 năm đổi mới vừa qua, thành tựu nghiên cứu những vấn đề lý
luận về dân chủ và nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ được thể hiện ở những
công trình của nhiều tác giả và các tập thể tác giả. Ví dụ:
- Những lực cản đối với quá trình dân chủ hóa ở Việt Nam - Báo Nhân Dân, số
ra ngày 22/4/1998 của Hoàng Chí Bảo.
- Dân chủ trong thời kỳ quá độ ở Việt Nam, Tạp chí TTLL số 7/1989 của Hoàng
Chí Bảo.
- Dân chủ tư sản và dân chủ xã hội chủ nghĩa. Nxb Sự thật, H, 1991 của Thái
Ninh - Hoàng Chí Bảo.
- Tổng quan về dân chủ và cơ chế thực hiện dân chủ: quan điểm, lý luận và phương
pháp nghiên cứu, Tạp chí TTLL số 9/1992 của Hoàng Chí Bảo.
- Để thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, Tạp chí Cộng sản số 2/1999 của Trần Quang
Nhiếp.
- Dân chủ ở cơ sở là điểm mấu chốt để thực hiện quyền dân chủ. Tạp chí
QLNN, số 1/1999 của Lê Minh Châu.
- Tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước kiểu mới: Sự hình thành và phát triển,
Nxb CTQG, H, 1995 của Hoàng Văn Hảo.
- Dân chủ - Di sản văn hóa Hồ Chí Minh, Sự thật, H, 1997 của Nguyễn Khắc
Mai.
- Về dân chủ trong tư tưởng Hồ Chí Minh, Tạp chí Lịch sử Đảng, số 6/1998 của
Hoàng Trang.
- Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước của dân, do dân, vì dân, CTQG, H, 1988
của Nguyễn Đình Lộc.
v.v...
Ngoài ra, còn có rất nhiều bài nghiên cứu đăng trên các tạp chí khoa học, các
luận án phó tiến sĩ, thạc sĩ về tư tưởng dân chủ Hồ Chí Minh và vấn đề dân chủ, dân chủ
hóa ở nước ta (xem danh mục tài liệu tham khảo ở
phần sau).
Các công trình nghiên cứu đó từ những hướng tiếp cận và phạm vi nghiên cứu
khác nhau đã cố gắng làm rõ bản chất, nội dung, tính chất và cơ chế thực hiện dân chủ.
Tuy nhiên, dân chủ ở cơ sở và vận dụng tư tưởng dân chủ của Hồ Chí Minh vào việc
xây dựng và thực hiện QCDC ở cơ sở vẫn đang còn là vấn đề mới mẻ, dường như chưa
có công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống. Luận văn này là một cố gắng bước
đầu của tác giả góp phần nghiên cứu bổ sung vào chỗ còn thiếu hụt đó.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu:
Luận văn trình bày những nội dung chủ yếu về dân chủ trong tư tưởng Hồ Chí
Minh và sự vận dụng những tư tưởng đó vào việc xây dựng và thực hiện QCDC ở cơ sở,
đặc biệt ở nông thôn hiện nay.
Nhiệm vụ:
Để đạt mục đích trên, luận văn sẽ giải quyết những nhiệm vụ sau đây:
- Hệ thống hóa nội dung tư tưởng dân chủ Hồ Chí Minh.
- Trình bày quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở từ 1998 đến nay bước đầu rút ra
một số bài học kinh nghiệm (qua khảo sát thực tế ở tỉnh Quảng Nam và thành phố Đà
Nẵng).
- Đưa ra phương hướng và những giải pháp chủ yếu nhằm vận dụng tư tưởng
dân chủ của Hồ Chí Minh vào việc xây dựng và thực hiện QCDC ở cơ sở trong điều
kiện phát triển nền kinh tế thị trường hiện nay.
4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
- Cơ sở phương pháp luận của luận văn là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ
nghĩa duy vật lịch sử trong triết học Mác - Lênin, các quan điểm tư tưởng của Hồ Chí
Minh và của Đảng ta về dân chủ và xây dựng thể chế dân chủ.
Ngoài ra, tác giả luận văn còn vận dụng phương pháp lôgic và phương pháp lịch
sử, phương pháp phân tích, so sánh, tổng kết thực tiễn để nghiên cứu và trình bày kết
quả nghiên cứu.