Luận văn hay: Chính sách bảo hiểm thất nghiệp ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Nguyen Bao Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:114

Thêm vào BST

Báo xấu

179
lượt xem 54
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tính cần thiết của đề tài Thất nghiệp là một hiện tượng kinh tế - xã hội mà hầu hết các nước trên thế giới ph.i đương đầu. Trong nền kinh tế thị trường, thất nghiệp là một hiện tượng khách quan và nó được biểu hiện như một đặc trưng vốn có của kinh tế thị trường. Tác động của thất nghiệp đến sự phát triển, ổn định kinh tế, chính trị và xã hội của mỗi quốc gia là rất lớn, nó đẩy người lao động bị thất nghiệp vào tình c.nh túng quẫn, lãng phí nguồn...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn hay: Chính sách bảo hiểm thất nghiệp ở Việt Nam hiện nay

Luận văn ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam hiÖn nay
Më ®Çu 1. TÝnh cÇn thiÕt cña ®Ò tµi ThÊt nghiÖp lµ mét hiÖn tîng kinh tÕ - x· héi mµ hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi ph¶i ®¬ng ®Çu. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, thÊt nghiÖp lµ mét hiÖn tîng kh¸ch quan vµ nã ®îc biÓu hiÖn nh mét ®Æc trng vèn cã cña kinh tÕ thÞ trêng. T¸c ®éng cña thÊt nghiÖp ®Õn sù ph¸t triÓn, æn ®Þnh kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi cña mçi quèc gia lµ rÊt lín, nã ®Èy ngêi lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp vµo t×nh c¶nh tóng quÉn, l·ng phÝ nguån lùc x· héi, lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n lµm cho nÒn kinh tÕ bÞ ®×nh trÖ. ThÊt nghiÖp gia t¨ng lµm cho t×nh h×nh chÝnh trÞ x· héi bÊt æn, c¸c tÖ n¹n x· héi vµ téi ph¹m gia t¨ng lµm b¨ng ho¹i c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc, v¨n hãa cña gia ®×nh vµ x· héi. ThÊt nghiÖp dÉn ®Õn nh÷ng thiÖt h¹i nghiªm träng vÒ thu nhËp kinh tÕ quèc d©n, sù l·ng phÝ nguån nh©n lùc do tû lÖ thÊt nghiÖp cao ®i liÒn víi sù gi¶m sót thu nhËp do kh«ng s¶n xuÊt. §ång thêi, thÊt nghiÖp cßn lµm t¨ng chi tiªu cña ChÝnh phñ, cña doanh nghiÖp vµ x· héi cho c¸c trî cÊp thÊt nghiÖp vµ c¸c chi phÝ cã liªn quan nh chi phÝ ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i, båi dìng, dÞch vô viÖc lµm. V× vËy, h¹n chÕ thÊt nghiÖp vµ ®¶m b¶o æn ®Þnh ®êi sèng ngêi lao ®éng trong trêng hîp bÞ thÊt nghiÖp lµ môc tiªu chung cña c¸c quèc gia vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc. Níc ta, tuy míi bíc vµo nÒn kinh tÕ thÞ trêng nhng thÊt nghiÖp ®·, ®ang vµ sÏ lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt mµ §¶ng, Nhµ níc vµ toµn x· héi ph¶i tËp trung gi¶i quyÕt. NhËn thøc ®îc ®iÒu nµy, khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ngay tõ rÊt sím, §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh "Tõng bíc h×nh thµnh quü b¶o trî thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ, ®¶m b¶o c«ng ¨n viÖc lµm cho d©n lµ môc tiªu hµng ®Çu, kh«ng ®Ó thÊt nghiÖp trë thµnh c¨n bÖnh kinh niªn…" (NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII, n¨m 1996). TiÕp ®ã, vÊn ®Ò thÊt nghiÖp vµ b¶o trî thÊt
nghiÖp ®· ®îc kh¶ng ®Þnh l¹i trong nhiÒu v¨n kiÖn cña §¶ng vµ ®îc cô thÓ ho¸ b»ng nhiÒu chÝnh s¸ch ®èi víi vÊn ®Ò nµy. §Æc biÖt, Bé luËt Lao ®éng vµ LuËt B¶o hiÓm x· héi (BHXH) ra ®êi lµ nh÷ng v¨n b¶n ph¸p lý quan träng cña chÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp (BHTN) ë ViÖt Nam. Tõ 01/01/2009, ViÖt Nam chÝnh thøc thùc hiÖn BHTN. Qua gÇn hai n¨m thùc hiÖn, chÝnh s¸ch BHTN ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ bíc ®Çu. Tuy nhiªn, chÝnh s¸ch ®ã ®ang cßn nh÷ng bÊt cËp vµ gÆp khã kh¨n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. ®iÒu ®ã cho thÊy viÖc nghiªn cøu, hoµn thiÖn chÝnh s¸ch BHTN ë ViÖt Nam lµ mét yªu cÇu cÊp thiÕt hiÖn nay. ChÝnh v× vËy ®Ò tµi "ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam hiÖn nay " ®îc nghiªn cøu víi mong muèn gãp phÇn gi¶i quyÕt yªu cÇu thùc tÕ vÒ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch BHTN ë níc ta hiÖn nay. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn luËn v¨n - T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi níc ThÊt nghiÖp vµ l¹m ph¸t lµ hai vÊn ®Ò cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau, ®ång thêi còng lµ hai vÊn ®Ò nan gi¶i vµ khã gi¶i quyÕt ®èi víi chÝnh phñ c¸c níc. Bëi vËy, ngay sau khi ra ®êi ILO ®· phª chuÈn c«ng íc thÊt nghiÖp vµ nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn thÊt nghiÖp nh phÇn trªn ®· tr×nh bµy. Cã hai lo¹i chÝnh s¸ch mµ nhiÒu níc ®· ho¹ch ®Þnh vµ tæ chøc thùc hiÖn ®ã lµ: chÝnh s¸ch BHTN vµ chÝnh s¸ch BHXH (trong ®ã cã chÕ ®é trî cÊp thÊt nghiÖp). §Ó ho¹ch ®Þnh vµ tæ chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy lµ hoµn toµn phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi cña tõng níc. Tuy nhiªn cã mét sè nhµ khoa häc ®· c«ng bè nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh liªn quan ®Õn BHTN vµ trî cÊp thÊt nghiÖp, ®iÓn h×nh nh: ë Céng hßa Liªn bang §øc cã Schmid; ë Mü cã Wernev vµ Wayne Nafziger; ë Anh cã David vµ Pearce; ë Nga cã V.Paplèp;... Nh×n chung nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ míi chØ tËp trung chñ yÕu vµo ph¶n ¸nh thùc tr¹ng thÊt nghiÖp, nguyªn nh©n vµ hËu qu¶ thÊt nghiÖp trong mét giai ®o¹n nµo ®ã, ë nh÷ng níc vµ nh÷ng khu vùc nµo ®ã trªn thÕ giíi. Cã mét sè nghiªn cøu ®· tiÕp cËn víi BHTN vµ trî cÊp thÊt
nghiÖp, song míi chØ ®a ra nh÷ng ®Þnh híng vÒ ®èi tîng tham gia, møc trî cÊp vµ thêi gian hëng trî cÊp thÊt nghiÖp. Do ®©y lµ mét vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi ®Æc thï cña tõng níc, cho nªn nh÷ng nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ kÓ trªn cã ch¨ng chØ ®Ó tham kh¶o trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHTN ë ViÖt Nam. - T×nh h×nh nghiªn cøu trong níc ë ViÖt Nam, trong thêi kú bao cÊp vÊn ®Ò thÊt nghiÖp ®îc coi nh kh«ng tån t¹i vµ quan niÖm thÊt nghiÖp kh«ng g¾n víi chñ nghÜa x· héi mµ chØ chñ nghÜa t b¶n míi cã thÊt nghiÖp. Së dÜ chóng ta quan niÖm nh vËy lµ v× xuÊt ph¸t tõ luËn ®iÓm: Mäi c«ng d©n ®Òu cã quyÒn cã viÖc lµm, cã nghÜa vô ph¶i lµm viÖc vµ Nhµ níc sÏ b¶o ®¶m ®Çy ®ñ chç lµm viÖc cho ngêi lao ®éng. Do ®ã, trong thùc tÕ còng nh trong khoa häc vµ lý luËn kh«ng ®Æt ra ®Ó nghiªn cøu. ChØ tõ khi chóng ta chuyÓn ®èi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tõ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa vµ ®Æc biÖt lµ sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc n¨m 1998 th× vÊn ®Ò nghiªn cøu thÊt nghiÖp vµ BHTN míi thùc sù ®îc ®Æt ra. BHTN lµ vÊn ®Ò míi cho nªn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cha nhiÒu mµ chñ yÕu lµ nh÷ng bµi viÕt khoa häc vÒ thÊt nghiÖp, x©y dùng chÕ ®é BHTN, hoÆc liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy díi gãc ®é lý luËn vµ kinh nghiÖm cña c¸c níc trªn thÕ giíi nh: "Tæ chøc b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng", cña TS NguyÔn V¨n §Þnh vµ c¸c céng sù cña bé m«n Kinh tÕ B¶o hiÓm - Trêng ®¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n thùc hiÖn, 2000; Cuèn s¸ch "B¶o hiÓm x· héi - nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt", do Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª ph¸t hµnh n¨m 2001; P GS.TS NguyÔn V¨n Kû ®· cã mét bµi viÕt "LuËt B¶o hiÓm x· héi vµ vÊn ®Ò b¶o hiÓm thÊt nghiÖp"; "Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ó x©y dùng chÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp" (thùc hiÖn n¨m 1999) vµ "C¬ chÕ t¹o nguån vµ tæ chøc thùc hiÖn b¶o hiÓm thÊt nghiÖp" (thùc hiÖn n¨m 2003), cña Vô ChÝnh s¸ch Lao ®éng vµ ViÖc lµm, Bé Lao ®éng Th¬ng
binh vµ X· héi; "Nghiªn cøu x©y dùng chÕ ®é b¶o hiÓm thÊt nghiÖp theo LuËt Lao ®éng söa ®æi, bæ sung", cña Vô B¶o hiÓm x· héi, Bé Lao ®éng Th¬ng binh vµ X· héi (thùc hiÖn n¨m 2002); "Nghiªn cøu nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña b¶o hiÓm thÊt nghiÖp hiÖn ®¹i - vÊn ®Ò lùa chän h×nh thøc trî cÊp thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam" (thùc hiÖn n¨m 2004), do TS. NguyÔn Huy Ban vµ c¸c céng sù t¹i B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam; "Tæ chøc b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam", cña PGS.TS. NguyÔn V¨n §Þnh, Trêng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n, 2008... Tuy nhiªn, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, bµi viÕt nh×n chung míi chØ ®Ò cËp tíi tõng khÝa c¹nh riªng lÎ, bøc xóc trong lÜnh vùc viÖc lµm, thÊt nghiÖp vµ BHTN trong ®iÒu kiÖn níc ta cha thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHTN. V× thÕ cha cã c«ng tr×nh khoa häc nµo nghiªn cøu toµn diÖn vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHTN ë ViÖt Nam, do ®ã cã thÓ nãi ®Ò tµi "ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam hiÖn nay" lµ luËn v¨n th¹c sÜ ®Çu tiªn nghiªn cøu vÒ chÝnh s¸ch BHTN ®· ®îc triÓn khai thùc hiÖn ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn chÝnh s¸ch BHTN lµ vÊn ®Ò khã, míi ®îc triÓn khai thùc hiÖn ë ViÖt Nam vµ lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña c¶ khoa häc ph¸p lý vµ khoa häc kinh tÕ, cho nªn trong luËn v¨n còng cã sö dông nh÷ng t liÖu, nh÷ng bµi viÕt, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶, c¸c nhµ khoa häc ®i tríc. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña luËn v¨n - Môc ®Ých §Ò tµi cã môc ®Ých ph©n tÝch vµ lµm râ thªm mét sè c¬ së lý luËn, thùc tiÔn vÒ thÊt nghiÖp vµ chÝnh s¸ch BHTN ë ViÖt Nam. Tõ ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu hoµn thiÖn chÝnh s¸ch BHTN ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi. - NhiÖm vô §Ó thùc hiÖn môc ®Ých trªn ®Ò tµi cã nhiÖm vô sau: - HÖ thèng hãa vµ ph©n tÝch lµm râ thªm c¬ së lý luËn vÒ thÊt nghiÖp vµ chÝnh s¸ch BHTN.
- Ph©n tÝch thùc tr¹ng thÊt nghiÖp vµ chÝnh s¸ch BHTN ë ViÖt Nam. - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu hoµn thiÖn chÝnh s¸ch BHTN cña ViÖt Nam hiÖn nay. 4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu - §èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ chÝnh s¸ch BHTN. - Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi: ChÝnh s¸ch BHTN ë ®©y bao gåm hç trî vÒ tµi chÝnh khi mÊt viÖc lµm, hç trî ®µo t¹o nghÒ vµ cung cÊp th«ng tin t×m kiÕm viÖc lµm míi. ChÝnh s¸ch nµy ¸p dông ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng lµm c«ng ¨n l¬ng, cã tham gia vµo quan hÖ lao ®éng, cã giao kÕt hîp ®ång lao ®éng vµ ngêi thÊt nghiÖp ë ®©y lµ ngêi ViÖt Nam. VÒ kh«ng gian: trªn ph¹m vi toµn quèc. VÒ thêi gian: ®Ò tµi nghiªn cøu chÝnh s¸ch BHTN ë ViÖt Nam (chÝnh s¸ch hç trî ngêi thÊt nghiÖp tríc n¨m 2009) tõ sau khi LuËt Lao ®éng ®îc söa ®æi, bæ sung vµ cã hiÖu lùc tõ n¨m 2002 ®Õn nay. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó gi¶i quyÕt ®Ò tµi, phÐp biÖn chøng duy vËt cña triÕt häc M¸c-Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh ®îc sö dông víi t c¸ch lµ ph¬ng ph¸p luËn cho viÖc nghiªn cøu. Ngoµi ra, nh÷ng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc kinh tÕ, x· héi phï hîp víi tõng vÊn ®Ò cña ®Ò tµi còng ®îc vËn dông nh: tæng hîp, ph©n tÝch, so s¸nh, thèng kª, ®èi chiÕu, diÔn gi¶i, quy n¹p... 6. §ãng gãp cña luËn v¨n - HÖ thèng hãa lý luËn vÒ thÊt nghiÖp, BHTN vµ chÝnh s¸ch BHTN. - Lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c nhµ qu¶n lý, x©y dùng chÝnh s¸ch BHTN vµ nghiªn cøu vÒ BHTN. 7. KÕt cÊu cña luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch¬ng, 8 tiÕt.
Ch¬ng 1 Nh÷ng VÊn §Ò Lý LuËn CHUNG VÒ ChÝnh S¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp 1.1. Kh¸i Qu¸t VÒ ThÊt NghiÖp, b¶o hiÓm thÊt nghiÖp 1.1.1. Kh¸i niÖm, ph©n lo¹i, nguyªn nh©n vµ ¶nh hëng cña thÊt nghiÖp 1.1.1.1. Kh¸i niÖm thÊt nghiÖp Lao ®éng ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cïng víi x· héi loµi ngêi. Lao ®éng lu«n ®îc coi lµ nhu cÇu c¬ b¶n nhÊt, chÝnh ®¸ng nhÊt cña con ngêi ®ång thêi còng lµ nghÜa vô cao c¶ cña mäi c«ng d©n. Nh vËy, mçi ngêi chóng ta muèn sèng, tån t¹i th× ®Òu ph¶i lao ®éng hay nãi c¸ch kh¸c lµ ph¶i cã viÖc lµm. Tuy nhiªn, ë mäi x· héi, kh«ng ph¶i lóc nµo nhu cÇu lµm viÖc cña c¸c c¸ nh©n ®Òu ®îc ®¸p øng ®îc ®Çy ®ñ. Trong x· héi lu«n cã mét bé phËn ngêi kh«ng cã viÖc lµm, bÞ mÊt viÖc lµm, thiÕu viÖc lµm. Tuy nhiªn, tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®ã cã ®îc coi lµ thÊt nghiÖp hay kh«ng? Cã rÊt nhiÒu quan niÖm vÒ thÊt nghiÖp: Theo Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ (ILO), thÊt nghiÖp lµ t×nh tr¹ng tån t¹i mét sè ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, muèn lµm viÖc nhng kh«ng thÓ t×m ®îc viÖc lµm víi møc l¬ng phæ biÕn trong thÞ trêng lao ®éng. Cßn ngêi thÊt nghiÖp lµ ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng nhng kh«ng cã viÖc lµm, kh«ng lµm kÓ c¶ mét giê trong tuÇn lÔ ®iÒu tra, ®ang ®i t×m viÖc lµm, cã ®iÒu kiÖn lµ hä lµm ngay. T¹i ViÖt Nam, Bé LuËt lao ®éng (söa ®æi n¨m 2002), ngoµi viÖc quy ®Þnh vÒ viÖc lµm, ngêi cã viÖc lµm, ngêi thiÕu viÖc lµm, ®· quy ®Þnh vÒ thÊt nghiÖp vµ ngêi thÊt nghiÖp. Ngêi kh«ng cã viÖc lµm lµ ngêi hoµn toµn kh«ng lµm c«ng viÖc g× ®Ó hëng l¬ng, tiÒn c«ng hay lîi nhuËn v× nhiÒu lý do kh¸c nhau nh kh«ng
t×m ®îc viÖc lµm, kh«ng muèn lµm viÖc, kh«ng cã nhu cÇu lµm viÖc mÆc dï trong ®é tuæi lao ®éng vµ cã kh¶ n¨ng lao ®éng. Ngêi lao ®éng cã viÖc lµm lµ ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, ®ang lµm viÖc trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n, víi thêi gian lµm viÖc kh«ng Ýt h¬n møc chuÈn quy ®Þnh cho ngêi lao ®éng cã viÖc lµm trong tuÇn lÔ ®iÒu tra. Tïy theo t×nh h×nh kinh tÕ -x· héi vµ ®Æc ®iÓm cña tõng nhãm ngµnh nghÒ, Nhµ níc quy ®Þnh møc thêi gian lµm viÖc chuÈn ®Ó ®îc coi lµ cã viÖc lµm. Ngêi lao ®éng thiÕu viÖc lµm lµ ngêi trong kho¶ng thêi gian ®iÒu tra, cã thêi gian lµm viÖc díi møc quy ®Þnh chuÈn cho ngêi cã ®ñ viÖc lµm vµ cã nhu cÇu lµm viÖc thªm. Møc thêi gian chuÈn tïy thuéc vµo ngµnh nghÒ vµ tÝnh chÊt c«ng viÖc do Nhµ níc quy ®Þnh cô thÓ cho tõng thêi kú. HiÖn tîng thÊt nghiÖp t¹m thêi thêng x¶y ra ®èi víi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c ngµnh n«ng nghiÖp, ng nghiÖp. ThÊt nghiÖp lµ t×nh tr¹ng tån t¹i khi cã mét sè ngêi trong lùc lîng lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng, muèn lµm viÖc nhng kh«ng thÓ t×m ®îc viÖc lµm ë møc tiÒn l¬ng tèi thiÓu. Ngêi thÊt nghiÖp lµ nh÷ng ngêi tõ 15 tuæi ®Õn 60 tuæi ®èi víi nam, ®Õn 55 tuæi ®èi víi n÷, lµm viÖc theo hîp ®ång lao ®éng, cã nhu cÇu lµm viÖc, v× nh÷ng lý do kh¸c nhau kh«ng cã viÖc lµm vµ ®ang ®i t×m viÖc lµm trong tuÇn lÔ ®iÒu tra. Theo ®Þnh nghÜa nµy, ë ViÖt Nam ngêi ®îc coi lµ thÊt nghiÖp bao gåm: - Ngêi lao ®éng ®ang lµm viÖc bÞ mÊt viÖc v× c¸c lý do sau: Doanh nghiÖp ph¸ s¶n; Doanh nghiÖp s¾p xÕp l¹i s¶n xuÊt hoÆc ¸p dông c«ng nghÖ míi; Doanh nghiÖp gi¶i thÓ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; Ngêi lao ®éng bÞ chÊm døt hîp ®ång lao ®éng tríc thêi h¹n, bÞ sa th¶i, hîp ®ång lao ®éng hÕt thêi h¹n mµ doanh nghiÖp th«i kh«ng tiÕp tôc ký hîp ®ång. - Ngêi lao ®éng míi ®Õn tuæi lao ®éng, häc sinh, sinh viªn míi tèt nghiÖp hoÆc th«i häc nhng cha t×m ®îc viÖc lµm.
- Bé ®éi xuÊt ngò, thanh niªn xung phong hÕt nghÜa vô qu©n sù, ngêi lao ®éng ®i xuÊt khÈu lao ®éng vÒ níc cha cã viÖc lµm. - Nh÷ng ®èi tîng sau thêi gian qu¶n gi¸o hoÆc ch÷a trÞ bÖnh ®ang cã nhu cÇu vÒ viÖc lµm. - Nh÷ng ngêi nghØ viÖc t¹m thêi, kh«ng cã thu nhËp do tÝnh thêi vô s¶n xuÊt. Nh÷ng ngêi kh«ng bÞ coi lµ ngêi thÊt nghiÖp bao gåm: - Nh÷ng ngêi cã viÖc lµm nhng hiÖn t¹i kh«ng lµm viÖc v× mét lý do nµo ®ã nh nghØ phÐp, nghØ èm, tai n¹n... - Nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng nhng ®ang ®i häc hoÆc ®ang thùc hiÖn c¸c nghÜa vô ®èi víi Nhµ níc, lµm néi trî hoÆc kh«ng cã nhu cÇu vÒ viÖc lµm. Nh vËy, kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh÷ng ngêi kh«ng cã viÖc lµm ®Òu lµ ngêi thÊt nghiÖp. ChØ nh÷ng ngêi kh«ng cã viÖc lµm, trong ®é tuæi lao ®éng, cã nhu cÇu t×m viÖc lµm, míi ®îc coi lµ ngêi thÊt nghiÖp. Ngêi thÊt nghiÖp ®îc quy ®Þnh trong Bé luËt Lao ®éng cña ViÖt Nam bao gåm c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng ®· tõng ®i lµm vµ c¶ nh÷ng ngêi cha tõng ®i lµm, cã nhu cÇu t×m viÖc nhng hiÖn kh«ng cã viÖc lµm. Ngêi lao ®éng thiÕu viÖc lµm theo quy ®Þnh cña Bé luËt Lao ®éng (n¨m 2002) kh«ng ®îc coi lµ ngêi thÊt nghiÖp. LuËt BHXH (n¨m 2006) cña ViÖt Nam còng quy ®Þnh ngêi thÊt nghiÖp lµ: "Ngêi ®ang ®ãng b¶o hiÓm thÊt nghiÖp mµ bÞ mÊt viÖc lµm hoÆc chÊm døt hîp ®ång lao ®éng, hîp ®ång lµm viÖc nhng cha t×m ®îc viÖc lµm ". §èi tîng cña BHTN chØ bao gåm nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp, ®· tõng lµm viÖc cã hîp ®ång lao ®éng (theo Bé luËt Lao ®éng) vµ nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp ®îc quy ®Þnh trong LuËt BHXH.
Nh vËy, ngêi thÊt nghiÖp chÞu sù ®iÒu chØnh cña LuËt BHXH lµ c«ng d©n ViÖt Nam, lµm viÖc theo hîp ®ång lao ®éng hoÆc hîp ®ång lµm viÖc mµ c¸c hîp ®ång nµy kh«ng x¸c ®Þnh thêi h¹n hoÆc x¸c ®Þnh thêi h¹n tõ ®ñ 12 th¸ng ®Õn 36 th¸ng, lµm viÖc trong c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng cã sö dông tõ 10 lao ®éng trë lªn, cã ®ãng BHTN theo quy ®Þnh vµ v× c¸c lý do kh¸c nhau mµ bÞ mÊt viÖc lµm, chÊm døt hîp ®ång lao ®éng, hîp ®ång lµm viÖc, nhng vÉn cã nhu cÇu lµm viÖc vµ cha t×m ®îc viÖc lµm. 1.1.1.2. Ph©n lo¹i thÊt nghiÖp Cã nhiÒu tiªu chÝ ®Ó ph©n lo¹i thÊt nghiÖp. a. C¨n cø vµo lo¹i h×nh thÊt nghiÖp, cã thÓ ph©n chia thÊt nghiÖp thµnh nh÷ng lo¹i sau - ThÊt nghiÖp theo giíi tÝnh. - ThÊt nghiÖp theo løa tuæi. - ThÊt nghiÖp theo vïng l·nh thæ. - ThÊt nghiÖp theo ngµnh nghÒ. - ThÊt nghiÖp theo d©n téc, chñng téc. b. C¨n cø vµo lý do thÊt nghiÖp, cã c¸c lo¹i thÊt nghiÖp sau - ThÊt nghiÖp do bá viÖc, hä lµ nh÷ng ngêi tù ý xin th«i viÖc v× nh÷ng lý do kh¸c nhau nh tiÒn c«ng thÊp, c«ng viÖc kh«ng phï hîp, ®Þa ®iÓm lµm viÖc xa,... - ThÊt nghiÖp do mÊt viÖc, lµ ngêi lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm do chñ sö dông lao ®éng cho th«i viÖc vi mét lý do nµo ®ã. - ThÊt nghiÖp do míi vµo, hä lµ nh÷ng ngêi lÇn ®Çu tiªn tham gia vµo lùc lîng lao ®éng, nhng cha t×m ®îc viÖc lµm, ®ang tÝch cùc t×m kiÕm viÖc lµm. - ThÊt nghiÖp do quay l¹i, hä lµ nh÷ng ngêi lao ®éng ®· rêi khái lùc lîng lao ®éng, nay muèn quay l¹i lµm viÖc nhng cha t×m ®îc viÖc lµm.
c. C¨n cø vµo nguån gèc thÊt nghiÖp, cã thÓ thÊy nh÷ng lo¹i thÊt nghiÖp díi ®©y - ThÊt nghiÖp dai d¼ng, lµ møc thÊt nghiÖp tèi thiÓu kh«ng thÓ gi¶m ®îc trong mét nÒn kinh tÕ n¨ng ®éng. D¹ng thÊt nghiÖp nµy gåm nh÷ng ngêi t¹m thêi kh«ng cã viÖc lµm trong thêi gian chuyÓn c«ng viÖc trong mét nÒn kinh tÕ mµ lùc lîng lao ®éng vµ c¸c c«ng viÖc t×m ngêi lu«n thay ®æi. - ThÊt nghiÖp do c¬ cÊu, lµ thÊt nghiÖp do kh«ng cã sù ®ång bé gi÷a tay nghÒ, tr×nh ®é ®îc ®µo t¹o víi c¬ héi cã viÖc lµm khi nhu cÇu vµ s¶n xuÊt thay ®æi. Nã x¶y ra khi cã sù thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ lµm mÊt c©n ®èi gi÷a cung vµ cÇu côc bé trªn thÞ trêng lao ®éng. - ThÊt nghiÖp do thiÕu cÇu x¶y ra khi cÇu chung vÒ lao ®éng gi¶m xuèng. Nguyªn nh©n chÝnh cña hiÖn tîng nµy lµ do nÒn kinh tÕ suy tho¸i, tæng cÇu gi¶m, kÐo theo cÇu lao ®éng gi¶m. - ThÊt nghiÖp do yÕu tè ngoµi thÞ trêng x¶y ra khi tiÒn c«ng bÞ Ên ®Þnh cao h¬n møc tiÒn l¬ng c©n b»ng, nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi cho bé phËn lao ®éng yÕu thÕ trªn thÞ trêng. Møc tiÒn l¬ng nµy do ChÝnh phñ Ên ®Þnh hoÆc do søc Ðp cña c«ng ®oµn, nghiÖp ®oµn. - ThÊt nghiÖp do c«ng nghÖ do ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt, m¸y mãc thiÕt bÞ thay thÕ con ngêi, chØ cÇn mét sè Ýt ngêi vËn hµnh, mét bé phËn ngêi lao ®éng trong c¸c d©y chuyÒn s¶n xuÊt bÞ d«i ra, trë thµnh thÊt nghiÖp c«ng nghÖ. - ThÊt nghiÖp chu kú. XuÊt hiÖn do kinh tÕ ph¸t triÓn mang tÝnh chu kú. Trong giai ®o¹n suy tho¸i, møc cÇu chung vÒ lao ®éng gi¶m vµ do vËy lµm gia t¨ng thÊt nghiÖp. Lo¹i thÊt nghiÖp nµy diÔn ra theo chu kú vµ mang tÝnh quy luËt. d. Ph©n lo¹i thÊt nghiÖp theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i - ThÊt nghiÖp tù nguyÖn lµ thÊt nghiÖp do k h«ng chÊp nhËn møc l¬ng hiÖn hµnh cña thÞ trêng nªn kh«ng ®i lµm, mÆc dï hä vÉn cã nhu cÇu lµm viÖc.
- ThÊt nghiÖp kh«ng tù nguyÖn lµ thÊt nghiÖp do kh«ng t×m ®îc viÖc lµm, mÆc dï cã nhu cÇu t×m viÖc vµ s½n sµng lµm viÖc víi møc l¬ng hiÖn hµnh cña thÞ trêng lao ®éng. - ThÊt nghiÖp tù nhiªn. Lµ møc thÊt nghiÖp x¶y ra khi thÞ trêng lao ®éng ë trong tr¹ng th¸i c©n b»ng. ë møc thÊt nghiÖp tù nhiªn, nÒn kinh tÕ ë tr¹ng th¸i toµn dông lao ®éng. Ngoµi ra, cßn cã c¸c lo¹i thÊt nghiÖp kh¸c nh thÊt nghiÖp t¹m thêi, thÊt nghiÖp do thêi vô, thÊt nghiÖp b¸n phÇn, thÊt nghiÖp toµn phÇn,... 1.1.1.3. Nguyªn nh©n thÊt nghiÖp - Chu kú s¶n xuÊt kinh doanh Ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh bao giê còng mang tÝnh chu kú. TÝnh chÊt nµy ¶nh hëng tíi viÖc lµm ph¸t sinh t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp bëi sù më réng hay thu hÑp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh sÏ lµm cung cÇu trªn thÞ trêng lao ®éng thay ®æi. NÕu c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶, më réng s¶n xuÊt kinh doanh th× cÇu lao ®éng t¨ng, c¸c doanh nghiÖp thu hót thªm lao ®éng. Khi c¸c doanh nghiÖp bíc vµo giai ®o¹n lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶, ph¶i thu hÑp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, cÇu lao ®éng gi¶m xuèng, theo ®ã xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng mét sè lao ®éng bÞ d thõa. Cung cÇu trªn thÞ trêng lao ®éng thay ®æi kh«ng cã sù phï hîp gi÷a cung vµ cÇu lao ®éng, lµm ph¸t sinh hiÖn tîng thÊt nghiÖp. - Sù gia t¨ng d©n sè §©y lµ nguyªn nh©n ¶nh hëng ®Õn t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp trong dµi h¹n. D©n sè gia t¨ng hµng n¨m sÏ bæ sung mét lùc lîng lao ®éng rÊt lín vµo nguån lùc lao ®éng cña mçi quèc gia. D©n sè cµng t¨ng vµ tèc ®é gia t¨ng cµng nhanh th× lùc lîng lao ®éng d thõa sÏ cµng lín. Thªm vµo ®ã, qu¸ tr×nh quèc tÕ hãa vµ toµn cÇu hãa còng cã t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn thÞ trêng lao ®éng lµm mét bé phËn ngêi lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp. Nguyªn nh©n nµy thêng xuÊt
hiÖn phæ biÕn ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn, nh÷ng níc lu«n cã tû lÖ gia t¨ng d©n sè cao. §©y còng chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh g©y ra t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam, còng nh ë nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn kh¸c. - Sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ ë tõng thêi kú, sù ph¸t triÓn kinh tÕ cã thÓ dÉn tíi thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. Theo ®ã, c¬ cÊu cña mét sè ngµnh nghÒ thay ®æi. Nh÷ng ngµnh nghÒ lµm ¨n cã hiÖu qu¶ hoÆc cÇn ph¶i ®îc më réng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh hoÆc xuÊt hiÖn ngµnh nghÒ míi sÏ t¹o c¬ héi thu hót thªm nhiÒu lao ®éng. Nhng l¹i cã nh÷ng ngµnh nghÒ ph¶i thu hÑp s¶n xuÊt, ph¶i sa th¶i ngêi lao ®éng vµ mét bé phËn ngêi lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp. Trong trêng hîp nµy, ngêi lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp muèn tham gia vµo thÞ trêng lao ®éng trong nh÷ng ngµnh nghÒ míi ®ßi hái hä ph¶i ®îc ®µo t¹o l¹i ®Ó n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, ®¸p øng yªu cÇu cña c«ng viÖc míi. Trong thêi gian ®ã, hä trë thµnh nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp do c¬ cÊu. - Sù øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt Ngµy nay khoa häc kü thuËt ngµy cµng kh«ng ngõng ph¸t triÓn phôc vô cho ®êi sèng con ngêi. Nhng mÆt tr¸i cña tiÕn bé nµy cã ¶nh hëng kh«ng nhá tíi viÖc lµm gia t¨ng t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp. øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt, ®Æc biÖt lµ tù ®éng hãa qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra nhanh chãng vµ ngµy cµng phæ biÕn, ®iÒu nµy lµ hiÓn nhiªn. Bëi trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, môc tiªu tèi ®a hãa lîi nhuËn lu«n ®îc u tiªn hµng ®Çu. Do ®ã, c¸c chñ doanh nghiÖp, c¸c nhµ s¶n xuÊt lu«n t×m c¸ch më réng s¶n xuÊt, ®æi míi d©y chuyÒn c«ng nghÖ, nh»m n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, h¹ gi¸ thµnh s¶n xuÊt, n©ng cao lîi thÕ c¹nh tranh. Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh nµy lµm cho sè c«ng nh©n bÞ thay thÕ bëi m¸y mãc ngµy cµng gia t¨ng, bæ sung mét lîng ®¸ng kÓ vµo ®éi qu©n thÊt nghiÖp.
- Do c¸c yÕu tè ngoµi thÞ trêng Sù thay ®æi thÓ chÕ chÝnh trÞ hay viÖc ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch vÜ m« cña c¸c níc, c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu hµnh kinh tÕ cña ChÝnh phñ còng cã thÓ lµm cho nhu cÇu sö dông lao ®éng cã sù thay ®æi, theo ®ã, lµm cho t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp thay ®æi. ViÖc quy ®Þnh møc tiÒn l¬ng tèi thiÓu cña Nhµ níc hoÆc yªu cÇu t¨ng l¬ng cña c«ng ®oµn, nghiÖp ®oµn cao h¬n møc tiÒn l¬ng c©n b»ng h iÖn hµnh cña thÞ trêng, dÉn ®Õn lµm gia t¨ng thÊt nghiÖp kh«ng tù nguyÖn. - Nguyªn nh©n tõ ngêi lao ®éng ChÝnh b¶n th©n ngêi lao ®éng còng t¸c ®éng kh«ng nhá tíi t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp cña m×nh. VÝ dô, do ngêi lao ®éng kh«ng a thÝch c«ng viÖc ®ang lµm, hay ®Þa ®iÓm lµm viÖc, kh«ng b»ng lßng víi vÞ trÝ ®ang ®¶m ®¬ng hay møc l¬ng hiÖn cã nªn hä ®i t×m c«ng viÖc míi ®¸p øng yªu cÇu ®ã. - Mét sè nguyªn nh©n kh¸c. Mét lo¹t c¸c nguyªn nh©n kh¸c cã thÓ dÉn ®Õn ngêi lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp nh ngêi lao ®éng cã kinh nghiÖm nhng bÞ mÊt viÖc v× kû luËt lao ®éng kÐm. Nh÷ng ngêi lao ®éng trÎ tuæi t×m kiÕm c«ng viÖc lÇn ®Çu tiªn trong ®êi kh«ng thÓ kiÕm ngay ®îc viÖc lµm hoÆc ngêi lao ®éng lín tuæi sau mét thêi gian rêi khái thÞ trêng lao ®éng nay muèn quay trë l¹i lùc lîng lao ®éng (nh phô n÷ sau khi sinh vµ ch¨m sãc con nhá). Mét nguyªn nh©n còng kh«ng kÐm quan träng ®ã lµ ngêi lao ®éng kh«ng cßn ®ñ søc kháe ®Ó ®¶m ®¬ng c«ng viÖc ®ang lµm ph¶i t×m kiÕm c«ng viÖc kh¸c phï hîp h¬n. Trªn ®©y lµ nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng. Nguyªn nh©n cña thÊt nghiÖp rÊt ®a d¹ng, phong phó vµ kh¸c nhau tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña mçi quèc gia. ViÖc nghiªn cøu nguyªn nh©n vµ ¶nh hëng cña thÊt nghiÖp ®Õn kinh tÕ x· héi lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó ho¹ch ®Þnh còng nh tæ chøc triÓn khai chÝnh s¸ch nh»m gi¶m thiÓu thÊt nghiÖp.
1.1.1.4. ¶nh hëng cña thÊt nghiÖp ThÊt nghiÖp kh«ng nh÷ng ¶nh hëng trùc tiÕp tíi b¶n th©n ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä mµ cßn t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña mçi quèc gia. - §èi víi b¶n th©n ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä: thÊt nghiÖp cã thÓ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ rÊt trÇm träng. Bëi v× khi bÞ mÊt viÖc lµm thêng ®ång nghÜa víi viÖc mÊt ®i nguån thu nhËp chñ yÕu vµ ®¬ng nhiªn khi thÊt nghiÖp kÐo dµi sÏ dÉn ®Õn sù khã kh¨n, nghÌo tóng. ThÊt nghiÖp g¾n liÒn víi sù mÊt m¸t thu nhËp vµ dÏ dÉn tíi bi kÞch. HËu qu¶ lµ hä tõng bíc bÞ r¬i s©u vµo t×nh tr¹ng díi møc sèng tiªu chuÈn chung cña x· héi, sau ®ã nÕu kh«ng cã sù trî gióp nµo kh¸c th× ph¶i vay nî vµ nÕu kÐo dµi sÏ dÉn ®Õn nî nÇn chång chÊt. Sù t¸c ®éng vµo thu nhËp cho gia ®×nh phô thuéc vµo tiÒn thÊt nghiÖp cña b¶n th©n hä nhËn ®îc còng nh thu nhËp cña nh÷ng thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh cßn viÖc lµm. ThËm chÝ hËu qu¶ cña n¹n thÊt ghiÖp cßn kh«ng tù ®éng xãa bá nh÷ng rµo c¶n ®èi víi nh÷ng ngêi cã viÖc lµm trë l¹i, hßa nhËp víi ®êi sèng x· héi chung. §iÒu nµy diÔn ra ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng, ®Æc biÖt ®èi víi ngêi sau khi thÊt nghiÖp, ph¶i x¸c lËp mét quan hÖ lao ®éng míi, thêng ®i liÒn víi ®iÒu kiÖn lµm viÖc vµ ®iÒu kiÖn vÒ tµi chÝnh kÐm h¬n viÖc lµm tríc ®ã. N¹n thÊt nghiÖp còng kh«ng chØ lµ hËu qu¶ vÒ tµi chÝnh mµ cßn lµ hËu qu¶ vÒ kh¶ n¨ng nghÒ nghiÖp. Khi thÊt nghiÖp kÐo dµi, hËu qu¶ lµ hä bÞ mÊt ®i kh¶ n¨ng n©ng cao tr×nh ®é nghÒ nghiÖp. §iÒu ®ã sÏ ®e däa kh«ng chØ vÒ phÝa hä, hä s½n sµng bÞ thÊt nghiÖp, mµ cßn ng¨n c¶n viÖc häc nghÒ hay chuyÓn vµo mét nghÒ kh¸c. - §èi víi nÒn kinh tÕ: thÊt nghiÖp chÝnh lµ sù l·ng phÝ nguån lùc x· héi, lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n lµm cho nÒn kinh tÕ bÞ ®×nh ®èn, chËm ph¸t triÓn. V× khi ®ã cã mét bé phËn ngêi lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng nhng v× lý do kh¸ch quan kh«ng cã viÖc lµm th× dÜ nhiªn søc s¶n xuÊt trong níc vµ thu nhËp quèc d©n thÊp h¬n so víi khi mäi
ngêi ®Òu co viÖc lµm. Ngoµi ra, khñng ho¶ng kinh tÕ vµ thÊt nghiÖp cã mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i chÆt chÏ víi nhau, ®«i khi t¹o thµnh vßng luÈn quÈn kh«ng tho¸t ra ®îc. Bªn c¹nh ®ã, thÊt nghiÖp cã thÓ lµm cho x· héi bÊt æn. §Õn lît nã lµm cho kinh tÕ bÞ suy tho¸i, khñng ho¶ng trÇm träng h¬n vµ cã kh¶ n¨ng phôc håi chËm. - §èi víi chÝnh trÞ, x· héi: khi bÞ thÊt nghiÖp, ngêi lao ®éng lu«n ë trong t×nh tr¹ng hoang mang, lo l¾ng, c¨ng th¼ng vµ thÊt väng. §Æc biÖt nÕu ngêi lao ®éng lµ trô cét, nu«i sèng c¶ gia ®×nh th× ¸p lùc t©m lý cµng ®Ì nÆng lªn ngêi lao ®éng. Tõng c¸ nh©n lµ tÕ bµo cña gia ®×nh, mçi gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi, nh vËy thÊt nghiÖp t¸c ®éng ®Õn c¸ nh©n ngêi lao ®éng cã nghÜa lµ ®· t¸c ®éng ®Õn toµn x· héi. Bëi v×, thÊt nghiÖp sÏ dÉn ®Õn nhiÒu hiÖn tîng tiªu cùc cña x· héi, ®Èy ngêi thÊt nghiÖp ®Õn chç bÊt chÊp kû c¬ng, vi ph¹m ph¸p luËt, hñy ho¹i ®¹o ®øc ®Ó kiÕm kÕ sinh nhai, kiÕm tiÒn trang tr¶i cho cuéc sèng sinh ho¹t hµng ngµy nh trém c¾p, cê b¹c, m¹i d©m, ma tóy… ThÊt nghiÖp lµm cho t×nh h×nh chÝnh trÞ trë nªn bÊt æn, rèi lo¹n nÕu kh«ng ®îc can thiÖp kÞp thêi. ThÊt nghiÖp g©y ra c¸c cuéc biÓu t×nh, ®×nh c«ng, lµ c¬ héi cho c¸c thÕ lùc thï ®Þch tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng chèng ph¸ nhµ níc, chèng ph¸ §¶ng cÇm quyÒn. ThÊt nghiÖp cßn lµm cho ngêi lao ®éng gi¶m lßng tin vµo chÕ ®é, gi¶m lßng tin vµo kh¶ n¨ng l·nh ®¹o cña chÝnh phñ cÇm quyÒn. 1.1.2. Mét sè vÊn ®Ò vÒ b¶o hiÓm thÊt nghiÖp 1.1.2.1. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm thÊt nghiÖp Tríc thÕ kû thø XIX, nh÷ng h×nh thøc nguyªn thñy ®Çu tiªn cña BHTN ®îc ¸p dông ®èi víi c¸c thî thñ c«ng thñy tinh ë Bohemia vµ thî s¶n xuÊt ®¨ng ten ë Basel - Thôy SÜ. Nh÷ng h×nh thøc nµy chÝnh lµ khëi thñy cña c¸c ch¬ng tr×nh BHTN hiÖn ®¹i ngµy nay ®îc c¸c tæ chøc c«ng ®oµn ë Ch©u ¢u lóc ®ã ¸p dông nh»m tr¶ trî cÊp mÊt viÖc lµm cho c¸c thµnh viªn cña m×nh. DÇn dÇn quü BHTN cña c¸c tæ chøc c«ng ®oµn ®îc h×nh thµnh nh»m b¶o vÖ
tÊt c¶ c¸c thµnh viªn cña m×nh trong khu vùc lµm c«ng ¨n l¬ng khi gÆp rñi ro mÊt viÖc lµm. Sau khi c¸c quü thÊt nghiÖp cña c¸c tæ chøc c«ng ®oµn ®îc thµnh lËp, giíi chñ ë c¸c níc c«ng nghiÖp lín ®· tham gia vµo c¸c ch¬ng tr×nh BHTN. Nh÷ng ngêi sö dông lao ®éng nµy mong muèn thóc ®Èy mét lùc lîng lao ®éng æn ®Þnh vµ gi÷ ®îc nh÷ng ngêi lao ®éng cã kü n¨ng ë l¹i víi doanh nghiÖp cña m×nh. Trong ch¬ng tr×nh BHTN nh vËy, ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gãp cho mét quü liªn kÕt tr¸ch nhiÖm ®Ó chi tr¶ trî cÊp cho ngêi lao ®éng cña m×nh bÞ sa th¶i, bÞ thÊt nghiÖp t¹m thêi hoÆc bÞ thÊt nghiÖp mét phÇn. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña c¸c ch¬ng tr×nh nµy lµ c¸c chi phÝ vÒ trî cÊp thÊt nghiÖp ®îc chuyÓn sang cho ngêi tiªu dïng nh lµ mét phÇn cña chi phÝ s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, víi ch¬ng tr×nh lo¹i nµy, rñi ro thÊt nghiÖp chØ ®îc chia sÎ trong ph¹m vi mét doanh nghiÖp vµ ch¬ng tr×nh ®· kh«ng mÊy thµnh c«ng gièng nh trêng hîp c¸c quü BHTN cña c«ng ®oµn mong muèn chi tr¶ trî cÊp cho toµn bé nh÷ng ngêi lao ®éng lµm c«ng ¨n l¬ng. Nh÷ng yÕu kÐm cña c¸c ch¬ng tr×nh BHTN trong ph¹m vi hÑp nh thÕ nµy ®· t¸c ®éng ®Õn chÝnh quyÒn c¸c cÊp víi mong muèn cñng cè ph¹m vi b¶o trî ®èi víi ngêi lao ®éng. Mét sè chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®· thµnh lËp c¸c quü BHTN tù nguyÖn cho ngêi lao ®éng thuéc ®Þa ph¬ng m×nh. Quü BHTN tù nguyÖn ®Çu tiªn ®îc thµnh lËp n¨m 1893 t¹i Thôy SÜ. Tuy nhiªn, cïng víi triÓn väng më réng ph¹m vi cña m×nh ®Õn c¸c thµnh viªn c«ng ®oµn, c¸c quü thuéc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng thµnh lËp ®· kh«ng chøng minh ®îc sù thµnh c«ng do tÝnh tù nguyÖn tham gia cña quü. C¸c quü nµy thu hót chñ yÕu nh÷ng ngêi kh«ng cã viÖc lµm æn ®Þnh, dÔ bÞ thÊt nghiÖp nªn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vÒ tµi chÝnh do ph¶i chi tr¶ nhiÒu. Mét sè chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng kh¸c ®· tham gia vµo lÜnh vùc b¶o trî mét c¸ch gi¸n tiÕp th«ng qua viÖc hç trî tµi chÝnh cho mét sè quü BHTN, chñ yÕu do c¸c tæ chøc c«ng ®oµn ®iÒu hµnh, víi môc tiªu n©ng cao møc trî cÊp
mÊt viÖc do c¸c quü nµy chi tr¶. Hµng n¨m, kho¶n hç trî tµi chÝnh nµy ®îc chuyÓn cho quü trªn c¬ së tæng trî cÊp ®· ®îc tr¶ cña n¨m tríc. Kinh nghiÖm cña c¸c ch¬ng tr×nh BHTN tù nguyÖn ®· ®em l¹i nhiÒu th«ng tin h÷u Ých. Sù thµnh c«ng rÊt h¹n chÕ cña c¸c ch¬ng tr×nh nh thÕ nµy cho thÊy rñi ro thÊt nghiÖp kh«ng thÓ ®îc gi¶i quyÕt trong ph¹m vi mét doanh nghiÖp mµ ph¶i ®îc c©n nh¾c th«ng qua chia sÎ rñi ro trong mét ph¹m vi vµ ®èi tîng tham gia réng lín h¬n. Mét bµi häc ®îc rót ra n÷a lµ BHTN ho¹t ®éng trong ph¹m vi mét ®Þa ph¬ng kh«ng thÓ thùc hiÖn theo nguyªn t¾c tù nguyÖn v× nh÷ng nguy c¬ vèn cã cña sù lùa chän mang tÝnh bÊt lîi cho quü (chñ yÕu nh÷ng ngêi dÔ gÆp rñi ro mÊt viÖc lµm míi tham gia ch¬ng tr×nh). C¸c ch¬ng tr×nh do c«ng ®oµn ®iÒu hµnh ®· cã nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh, nhng thêng xuyªn ph¶i ®èi phã víi nh÷ng khã kh¨n vÒ tµi chÝnh v× chØ dùa vµo sù ®ãng gãp cña c¸c thµnh viªn cña m×nh. Nh÷ng ch¬ng tr×nh nµy kh«ng ®¸p øng ®îc yªu cÇu khi suy tho¸i x¶y ra ®èi víi mét ngµnh c«ng nghiÖp cô thÓ vµ ph¹m vi ®èi tîng rÊt h¹n chÕ v× kh«ng ¸p dông ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng ngoµi c«ng ®oµn, còng nh nh÷ng ngêi lao ®éng kh«ng cã tay nghÒ - nh÷ng ngêi cã nguy c¬ thÊt nghiÖp cao nhÊt vµ ®ßi hái ®îc quan t©m nhiÒu nhÊt. Nh÷ng ch¬ng tr×nh do c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®iÒu hµnh chØ ¸p dông trong mét ph¹m vi ®Þa lý h¹n hÑp vµ do vËy chØ cÇn mét sù c¶n trë rÊt khiªm tèn trong mét khu vùc nhá còng ®ñ lµm c¹n kiÖt c¸c quü ®· cã. V× vËy sù ph¸t triÓn mang tÝnh l«gic cña BHTN ®ã lµ mét hÖ thèng ë cÊp quèc gia. HÖ thèng ph¸p luËt ®Çu tiªn vÒ BHTN ®îc h×nh thµnh ë Na Uy vµ §an M¹ch trong thËp kû ®Çu tiªn cña thÕ kû 20. HÖ thèng ph¸p luËt nµy ®· h×nh thµnh c¸c quü BHTN dùa trªn nguyªn t¾c tham gia tù nguyÖn vµ cã sù hç trî tµi chÝnh cña Nhµ níc. Nh÷ng hÖ thèng ph¸p luËt t¬ng tù ®· ®îc ¸p dông ë c¸c quèc gia ch©u ¢u kh¸c trong vµ sau ThÕ chiÕn thø nhÊt. Anh lµ níc ®Çu tiªn thùc hiÖn BHTN dùa trªn nguyªn t¾c b¾t buéc (®îc Quèc héi Anh th«ng qua n¨m 1911). Italy lµ quèc gia thø hai trªn thÕ
giíi ¸p dông hÖ thèng b¾t buéc vµo n¨m 1919. Trong nh÷ng n¨m 1920, mét lo¹t c¸c quèc gia ë Ch©u ¢u ®· ban hµnh ph¸p luËt quèc gia vÒ BHTN b¾t buéc. Canada vµ Hoa Kú ®· lµm nh vËy vµo nh÷ng n¨m 1930. Trî cÊp b»ng tiÒn mÆt díi h×nh thøc trî gióp thÊt nghiÖp ®îc chi tr¶ cho ngêi thÊt nghiÖp mµ c¸c nguån thu nhËp kh«ng vît qu¸ giíi h¹n quy ®Þnh lÇn ®Çu tiªn ®îc thùc hiÖn vµo n¨m 1921 ë Luxembourg. N¨m 1938, New Zeala ¸p dông mét ch¬ng tr×nh BHTN toµn diÖn vµ trî gióp thÊt nghiÖp ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së thÈm tra thu nhËp cña c¸ nh©n. Australia ®· x©y dùng mét hÖ thèng t¬ng tù vµo n¨m 1944. Tõ ®ã ®Õn nay, BHTN b¾t buéc ®· ®îc triÓn khai réng ®Õn c¸c quèc gia kh¸c. Trî cÊp BHTN ®îc chi tr¶ cho nh÷ng c¸ nh©n bÞ thÊt nghiÖp kh«ng do lçi cña hä vµ v× thÕ bÞ mÊt nguån thu nhËp mµ hä vµ gia ®×nh cña hä phô thuéc vµo. Khi bÞ thÊt nghiÖp "kh«ng tù nguyÖn" (nghÜa lµ nh÷ng c¸ nh©n kh«ng tù g©y ra lý do ®Ó bÞ sa th¶i), ngêi lao ®éng sÏ ®îc nhËn trî cÊp BHTN, th«ng thêng chØ ®îc nhËn trong mét kho¶ng thêi gian t¬ng ®èi ng¾n. Tuy nhiªn, h¹n chÕ thêi gian chi tr¶ trî cÊp BHTN kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n. NÕu kh«ng cã mét sù kiÓm so¸t chÆt chÏ ®èi víi nh÷ng ngêi ®Ò nghÞ hëng trî cÊp BHTN, c¸c c¬ quan qu¶n lý BHTN sÏ ph¶i chi tr¶ trî cÊp thÊt nghiÖp trong mét thêi gian kh«ng cã giíi h¹n. §iÒu nµy còng cã thÓ g¾n víi nguy c¬ cña viÖc gi¶m hoÆc thËm chÝ triÖt tiªu ®éng c¬ t×m kiÕm viÖc lµm míi. HiÖn nay cã ba lo¹i h×nh BHTN chñ yÕu trªn thÕ giíi: - BHTN b¾t buéc trong ®ã nh÷ng nhãm ngêi lao ®éng nhÊt ®Þnh b¾t buéc ph¶i tham gia; - BHTN tù nguyÖn cã sù hç trî tµi chÝnh cña Nhµ níc, sù tham gia lµ tù nguyÖn (chØ trõ trêng hîp c¸c thµnh viªn c«ng ®oµn ®îc yªu cÇu ®ãng gãp cho c¸c quü cña c«ng ®oµn);