intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Luận văn: "Nâng cao năng lực nhận thức và tư duy cho HS qua hệ thống bài tập có sử dụng đồ thị, sơ đồ, hình vẽ phần phi kim- hoá học 11 nâng cao"

Chia sẻ: Nguyễn Văn Quang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:166

Thêm vào BST
Báo xấu
493
lượt xem 178
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'luận văn: "nâng cao năng lực nhận thức và tư duy cho hs qua hệ thống bài tập có sử dụng đồ thị, sơ đồ, hình vẽ phần phi kim- hoá học 11 nâng cao"', luận văn - báo cáo phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: "Nâng cao năng lực nhận thức và tư duy cho HS qua hệ thống bài tập có sử dụng đồ thị, sơ đồ, hình vẽ phần phi kim- hoá học 11 nâng cao"

  1. - - -   - - - LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP "Nâng cao năng lực nhận thức và tư duy cho HS qua hệ thống bài tập có sử dụng đồ thị, sơ đồ, hình vẽ phần phi kim- hoá học 11 nâng cao"
  2. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo PhÇn I : Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi. Con ng-êi lµ chñ thÓ kiÕn t¹o x· héi vµ lµ yÕu tè trung t©m trong x· héi tri thøc, §èi víi con ng-êi cô thÓ, tri thøc lµ mét c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ x· héi vµ kh¶ n¨ng hµnh ®éng. Gi¸o dôc ®ãng vai trß then chèt trong trong viÖc ®µo t¹o con ng-êi, do ®ã ®ãng vai trß then chèt trong sù ph¸t triÓn cña x· héi. MÆt kh¸c, x· héi tri thøc lµ x· héi toµn cÇu hãa. Tr×nh ®é gi¸o dôc trë thµnh yÕu tè tranh ®ua quèc tÕ nªn vai trß cña gi¸o dôc cµng trë nªn quan träng. NhËn thøc s©u s¾c vai trß cña gi¸o dôc trong viÖc kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña ViÖt Nam trªn tr-êng quèc tÕ, ngay trong HiÕn ph¸p n-íc CHXHCN ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh: “ Gi²o dôc l¯ quèc s²ch h¯ng ®Çu”. Sù ph¸t triÓn x· héi vµ ®æi míi ®Êt n-íc ®ang ®ßi hái cÊp b¸ch ph¶i n©ng c ao chÊt l-îng gi¸o dôc ®Ó ®¸p øng ®-îc yªu cÇu ®µo t¹o nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é cao. V× thÕ, cïng víi nh÷ng thay ®æi vÒ néi dung, cÇn cã nh÷ng ®æi míi c¨n b¶n vÒ ph-¬ng ph¸p d¹y häc. NghÞ quyÕt trung ­¬ng §°ng lÇn thø 4 (kho² VII) ®± x²c ®Þnh: “Ph°i khuyÕn khÝch tù häc, ph¶i ¸p dông nh÷ng ph-¬ng ph¸p gi¸o dôc hiÖn ®¹i ®Ó båi d-ìng cho häc sinh n¨ng lùc t­ duy s²ng t³o, n¨ng lùc gi°i quyÕt vÊn ®Ò”. §Þnh h­íng n¯y ®± ®­îc ph²p chÕ ho² trong luËt gi²o dôc ®iÒu 24.2: “ Ph­¬ng ph²p gi²o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c chñ ®éng s¸ng t¹o cña häc sinh; phï hîp víi ®Æc ®iÓm tõng líp häc, m«n häc; båi d-ìng ph-¬ng ph¸p tù häc; rÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho häc sinh”. ChÝnh v× thÕ ®æi míi gi²o dôc ®± v¯ ®ang l¯ nhiÖm vô träng t©m cña nÒn gi¸o dôc ë ViÖt Nam. Trong qu¸ tr×nh d¹y häc ë tr-êng phæ th«ng, nhiÖm vô quan träng cña gi¸o dôc lµ ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc, n¨ng lùc t- duy cho häc sinh. Ho¸ häc lµ m«n khoa häc thùc nghiÖm vµ lÝ thuyÕt, v× thÕ bªn c¹nh viÖc n¾m v÷ng lÝ thuyÕt, ng-êi häc cßn ph¶i biÕt vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o kiÕn thøc thu ®-îc th«ng qua ho¹t ®éng thùc nghiÖm, thùc hµnh, gi¶i bµi tËp. ViÖc gi¶i bµi tËp ho¸ häc kh«ng nh÷ng gióp rÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông, ®µo s©u, më réng kiÕn thøc ®· häc mµ cßn cã t¸c dông ph¸t triÓn n¨ng lùc t- duy tÝch cùc , ®éc lËp s¸ng t¹o. Bµi tËp hãa häc cã sö 1
  3. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo dông ®å thÞ, h×nh vÏ cßn cã t¸c dông ph¸t triÓn n¨ng lùc quan s¸t, rÌn luyÖn kÜ n¨ng hãa häc cho häc sinh, gióp c¸c em n©ng cao høng thó häc tËp. ChÝnh v× thÕ, viÖc gi¶i bµi tËp ho¸ häc ë tr-êng phæ th«ng gi÷ mét vai trß quan träng trong viÖc d¹y vµ häc ho¸ häc.HiÖn nay viÖc nghiªn cøu vÒ BTHH ®· ®-îc nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m song d¹ng bµi tËp cã sö dông h×nh vÏ, ®å thÞ ch-a ®-îc nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng, sè bµi tËp nµy trong s¸ch gi¸o khoa vµ s¸ch tham kh¶o ch-a nhiÒu. ViÖc nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò vÒ bµi tËp ho¸ häc ®· cã nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m vµ còng cã nhiÒu c«ng tr×nh ®-îc nghiªn cøu ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. §Ò tµi nghiªn cøu vÒ bµi tËp cã sö dông ®å thÞ, s¬ ®å, h×nh vÏ theo h-íng d¹y häc tÝch cùc ch-a ®-îc nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng.C¸c d¹ng bµi tËp nµy gãp phÇn ®¸ng kÓ trong viÖc rÌn luyÖn n¨ng lùc quan s¸t, ph¸t triÓn kÜ n¨ng ho¸ häc vµ ph¸t triÓn t- duy cho häc sinh. V× vËy, t«i chän ®Ò t¯i:” N©ng cao n¨ng lùc nhËn thøc vµ t- duy cho häc sinh qua hÖ thèng bµi tËp cã sö dông ®å thÞ, s¬ ®å, h×nh vÏ phÇn phi kim- ho¸ häc 11 n©ng cao” 2. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña ®Ò tµi 2.1. Môc ®Ých - Nghiªn cøu x©y dùng vµ ph-¬ng ph¸p sö dông hÖ thèng bµi tËp cã sö dông ®å thÞ, s¬ ®å, h×nh vÏ phÇn hãa phi kim – líp 11 n©ng cao theo h-íng d¹y häc tÝch cùc nh»m ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc vµ t- duy cña häc sinh. 2.2. NhiÖm vô cña ®Ò tµi - Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vÒ n¨ng lùc nhËn thøc vµ ph¸t triÓn t- duy cña häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc ho¸ häc . - Nghiªn cøu vÒ bµi tËp hãa häc trong d¹y häc, ®i s©u vµo c¸c d¹ng bµi tËp cã sö dông ®å thÞ, s¬ ®å, h×nh vÏ. - Biªn so¹n vµ lùa chän hÖ thèng bµi tËp cã sö dông ®å thÞ, s¬ ®å, h×nh vÏ phÇn hãa phi kim - líp 11 n©ng cao . - Nghiªn cøu ph-¬ng ph¸p sö dông hÖ thèng bµi tËp ®· x©y dùng theo h-íng d¹y häc tÝch cùc cã sö dông ®å thÞ, s¬ ®å, h×nh vÏ phÇn hãa phi kim - líp 11 n©ng cao. 2
  4. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo - Thùc nghiÖm s- ph¹m: kiÓm nghiÖm tÝnh phï hîp cña hÖ thèng bµi tËp cã sö dông ®å thÞ, s¬ ®å, h×nh vÏ vµ tÝnh hiÖu qu¶ cña ®Ò xuÊt vÒ ph-¬ng ph¸p sö dông chóng trong d¹y häc hãa häc. 3. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu vµ ®èi t-îng nghiªn cøu * Kh¸ch thÓ nghiªn cøu : Qu¸ tr×nh d¹y häc ho¸ häc ë tr-ên g trung häc phæ th«ng. * §èi t-îng nghiªn cøu: HÖ thèng bµi tËp cã sö dông ®å thÞ, s¬ ®å, h×nh vÏ nh»m rÌn luyÖn n¨ng lùc nhËn thøc vµ t- duy cho häc sinh líp 11 (phÇn phi kim – n©ng cao). 4. Gi¶ thiÕt khoa häc NÕu x©y dùng ®-îc hÖ thèng bµi tËp ho¸ häc cã sử dụng ®å thÞ, sơ đồ, h×nh vÏ ®a d¹ng phong phó vµ sö dông chóng mét c¸ch hîp lÝ theo h-íng d¹y häc tÝch cùc th× sÏ n©ng cao n¨ng lùc nhËn thøc vµ t- duy cña häc sinh, ®Æc biÖt lµ n¨ng lùc quan s¸t, ph©n tÝch, rÌn kÜ n¨ng hãa häc líp 11 n©ng cao gãp phÇ n n©ng cao chÊt l-îng d¹y häc ho¸ häc ë tr-êng phæ th«ng. 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu 5.1. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn - Ph©n tÝch c¸c tµi liÖu lÝ luËn liªn quan tíi ®Ò tµi 5.2. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn - Quan s¸t qu¸ tr×nh d¹y häc, thùc nghiÖm s- ph¹m 5.3 Ph-¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc trong khoa häc gi¸o dôc ®Ó xö lÝ kÕt qu¶ thùc nghiÖm. 6. Nh÷ng ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi X©y dùng hÖ thèng bµi tËp hãa häc cã sö dông ®å thÞ, s¬ ®å, h×nh vÏ phÇn hãa phi kim – líp 11 n©ng cao gãp phÇn lµm phong phó, ®a ®¹ng hãa c¸c d¹ng bµi tËp hãa häc theo ®Þnh h-íng ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc hãa häc phæ th«ng. - §Ò xuÊt ph-¬ng ph¸p sö dông bµi tËp hãa häc cã sö dông ®å thÞ, s¬ ®å, h×nh vÏ trong d¹y häc phÇn hãa phi kim – líp 11 n©ng cao theo h-íng d¹y häc tÝch cùc, ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc vµ t- duy cho häc sinh. 3
  5. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo PhÇn II: Néi dung Ch-¬ng 1: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi 1.1. Ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc ho¸ häc [24], [25]. 1.1.1. Kh¸i niÖm nhËn thøc. NhËn thøc lµ mét trong ba mÆt c¬ b¶n cña ®êi sèng t©m lÝ con ng-êi (nhËn thøc, t×nh c¶m, lÝ trÝ). Nã lµ tiÒn ®Ò cña hai mÆt kia vµ ®ång thêi cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi chóng vµ c¸c hiÖn t-îng t©m lÝ kh¸c Ho¹t ®éng nhËn thøc bao gåm nhiÒu qu¸ tr×nh kh¸c nhau. Cã thÓ chia ho¹t ®éng nhËn thøc lµm hai giai ®o¹n lín : - NhËn thøc c¶m tÝnh (c¶m gi¸c vµ tri gi¸c) - NhËn thøc lÝ tÝnh (t- duy vµ trõu t-îng) 1.1.2. NhËn thøc c¶m tÝnh (c¶m gi¸c vµ tri gi¸c). Lµ mét qu¸ tr×nh t©m lÝ, nã lµ sù ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh bªn ngoµi cña sù vËt vµ hiÖn t-îng th«ng qua sù tri gi¸c cña c¸c gi¸c quan. C¶m gi¸c lµ h×nh thøc khëi ®Çu trong sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng nhËn thøc, nã chØ ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh riªng lÎ cña sù vËt, hiÖn t-îng. Tri gi¸c ph¶n ¸nh sù vËt hiÖn t-îng mét c¸ch trän vÑn vµ theo mét cÊu tróc nhÊt ®Þnh. Trong nhËn thøc c¶m tÝnh, sù quan s¸t gióp con ng-êi cã h×nh ¶nh cô thÓ cña sù vËt vµ hiÖn t-îng, lµ c¬ së cho ho¹t ®éng cña t- duy. 1.1.3. NhËn thøc lÝ tÝnh (t- duy vµ t-ëng t-îng). T-ëng t-îng lµ mét qu¸ tr×nh t©m lÝ ph¶n ¸nh nh÷ng ®iÒu ch-a tõng cã trong kinh nghiÖm cña c¸ nh©n b»ng c¸ch x©y dùng nh÷ng h×nh ¶nh míi trªn c¬ së nh÷ng biÓu t-îng ®· cã. T- duy lµ mét qu¸ tr×nh t©m lÝ ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh b¶n chÊt, nh÷ng mèi liªn hÖ bªn trong cã tÝnh qui luËt cña sù vËt, hiÖn t-îng trong hiÖn thùc kh¸ch quan mµ tr-íc ®ã ta ch-a biÕt. Qu¸ tr×nh t- duy lµ kh©u c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh nhËn 4
  6. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo thøc,n¾m b¾t ®-îc qu¸ tr×nh nµy ng-êi gi¸o viªn sÏ h-íng dÉn t- duy khoa häc cho häc sinh trong suèt qu¸ tr×nh d¹y vµ häc m«n ho¸ häc ë tr-êng phæ th«ng. Trong viÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cña häc sinh, kh©u trung t©m lµ ph¸t triÓn n¨ng lùc t- duy, trong ®ã ®Æc biÖt chó träng rÌn luyÖn cho häc sinh mét sè thao t¸c t- duy vµ ba ph-¬ng ph¸p t- duy. 1.1.4. Sù ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc. 1.1.4.1. N¨ng lùc nhËn thøc vµ biÓu hiÖn cña nã. Qu¸ tr×nh nhËn thøc liªn quan chÆt chÏ víi t- duy, n¨ng lùc nhËn thøc ®-îc x¸c ®Þnh lµ n¨ng lùc trÝ tuÖ cña con ng-êi. Nã ®-îc biÓu hiÖn d-íi nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. C¸c nhµ t©m lÝ häc xem trÝ tuÖ lµ sù nhËn thøc cña con ng-êi, bao gåm nhiÒu n¨ng lùc riªng rÏ vµ ®-îc x¸c ®Þnh th«ng qua hÖ sè I.Q. N¨ng lùc nhËn thøc ®-îc biÓu hiÖn ë nhiÒu mÆt, cô thÓ lµ: - MÆt nhËn thøc: Nhanh biÕt, nhanh hiÓu, nhanh nhí, biÕt suy xÐt vµ t×m ra c¸c quy luËt trong c¸c hiÖn t-îng mét c¸ch nhanh chãng. - Kh¶ n¨ng t-ëng t-îng: ãc t-ëng t-îng phong phó, h×nh dung ra ®-îc nh÷ng h×nh ¶nh vµ néi dung theo ®óng ®iÒu ng-êi kh¸c m« t¶. - Hµnh ®éng: hµnh ®éng thÓ hiÖn sù nhanh trÝ, th¸o v¸t, n¨ng ®éng, linh ho¹t vµ s¸ng t¹o. - PhÈm chÊt: Cã ãc tß mß, lßng say mª, høng thó lµm viÖc… cã trÝ th«ng minh, ®ã lµ kh¶ n¨ng tæng hîp c¸c trÝ tuÖ cña con ng-êi (quan s¸t, ghi nhí, t-ëng t-îng vµ t- duy) mµ ®Æc tr-ng c¬ b¶n nhÊt lµ t- duy ®éc lËp vµ t- duy s¸ng t¹o nh»m øng phã víi t×nh huèng míi. TrÝ th«ng minh ®-îc thÓ hiÖn qua c¸c chøc n¨ng t©m lý nh-: - NhËn thøc ®-îc ®Æc ®iÓm, b¶n chÊt cña t×nh huèng míi do ng-êi kh¸c nªu ra hoÆc tù m×nh ®-a ra ®-îc vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. - S¸ng t¹o ra c«ng cô míi, ph-¬ng ph¸p míi, c¸ch thøc míi phï hîp víi hoµn c¶nh míi (trªn c¬ së nh÷ng tri thøc vµ kinh nghiÖm tiÕp thu ®-îc tr-íc ®ã). V× vËy, trÝ th«ng minh kh«ng chØ béc lé qua nhËn thøc mµ c¶ qua hµnh ®éng (lý luËn vµ thùc tiÔn). 5
  7. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo 1.1.4.2. Sù ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cho häc sinh Khi nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ sù ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc ®· ®-a ra ®-îc mét sè nhËn xÐt kh¸i qu¸t sau: - ViÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc thùc chÊt lµ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc suy nghÜ linh ho¹t, s¸ng t¹o mµ b­íc ®Çu l¯ gi°i c²c “b¯i to²n” nhËn thøc, vËn dông v¯o b¯i to²n “thùc tiÔn” trong mét c²ch chñ ®éng v¯ ®éc lËp ë c²c møc ®é kh¸c nhau. - H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc ®-îc thùc hiÖn th-êng xuyªn, liªn tôc, thèng nhÊt, cã hÖ thèng- ®iÒu nµy ®Æc biÖt quan träng ®èi víi häc sinh. - H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc ®-îc thùc hiÖn tõ viÖc rÌn luyÖn n¨ng lùc quan s¸t, ph¸t triÓn trÝ nhí vµ t-ëng t-îng, trau dåi ng«n ng÷, n¾m v÷ng c¸c kiÕn thøc, kü n¨ng, kü x¶o, ph-¬ng ph¸p nhËn thøc vµ phÈm chÊt cña nh©n c¸ch- nh÷ng yÕu tè nµy ¶nh h-ëng lín tíi sù ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc. - §Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cho HS cÇn ®¶m b¶o c¸c yÕu tè : + Vèn di truyÒn vÒ t- chÊt tèi thiÓu cho HS. + Vèn kiÕn thøc tÝch luü ph¶i ®Çy ®ñ vµ hÖ thèng. + Ph-¬ng ph¸p d¹y vµ ph-¬ng ph¸p häc ph¶i thùc sù khoa häc. + Chó ý tíi ®Æc ®iÓm løa tuæi vµ sù b¶o ®¶m vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn. Trong qu¸ tr×nh tæ chøc häc tËp ta cÇn chó ý ®Õn c¸c h-íng c¬ b¶n sau: + Sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc mang tÝnh chÊt nghiªn cøu, kÝch thÝch ®-îc ho¹t ®éng nhËn thøc, rÌn luyÖn t- duy ®éc lËp, s¸ng t¹o. + H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë HS n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, t¨ng c-êng tÝnh ®éc lËp trong ho¹t ®éng ®éc lËp. Ng-êi GV cÇn ph¶i d¹y cho HS biÕt c¸ch lËp kÕ ho¹ch lµm viÖc, ph©n tÝch c¸c yªu cÇu cña nhiÖm vô häc tËp vµ ®Ò ra ph-¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét c¸ch hîp lý, s¸ng t¹o. CÇn chó ý tæ chøc c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ trong d¹y häc. Trong c¸c ho¹t ®éng nµy, mçi HS thÓ hiÖn c¸ch nh×n nhËn, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña m×nh vµ n hËn xÐt, ®¸nh gi¸ ®-îc c¸ch gi¶i quyÕt cña b¹n. §iÒu ®ã sÏ thóc ®Èy sù më réng vµ ph¸t triÓn t- duy, c¸c quan hÖ x· héi, t×nh bÌ b¹n, tr¸ch nhiÖm cña m×nh víi tËp thÓ. 6
  8. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo Nh- vËy, n¨ng lùc nhËn thøc liªn quan trùc tiÕp víi t- duy. N¨ng lùc nhËn thøc, n¨ng lùc trÝ tuÖ ®-îc ph¸t triÓn khi t- duy ®-îc ph¸t triÓn. 1.2. Sù ph¸t triÓn t- duy cña häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc hãa häc. 1.2.1. Kh¸i niÖm t- duy [25]. Theo M.N.Sacdacop : T- duy lµ sù nhËn thøc kh¸i qu¸t gi¸n tiÕp c¸c sù vËt vµ hiÖn t-îng trong nh÷ng dÊu hiÖu, nh÷ng thuéc tÝnh chung vµ b¶n chÊt cña chóng. T- duy còng lµ sù nhËn thøc s¸ng t¹o nh÷ng sù vËt vµ hiÖn t-îng míi, riªng lÎ cña hiÖn thùc trªn c¬ së nh÷ng kiÕn thøc kh¸i qu¸t hãa ®· thu nhËn ®-îc. 1.2.2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña t- duy T- duy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau ®©y: - T- duy ph¶n ¸nh kh¸i qu¸t: T- duy ph¶n ¸nh hiÖn t-îng kh¸ch quan, nh÷ng nguyªn t¾c hay nguyªn lý chung, nh÷ng kh¸i niÖm hay sù vËt tiªu biÓu. Ph¶n ¸nh kh¸i qu¸t lµ ph¶n ¸nh tÝnh phæ biÕn cña ®èi t-îng. - T- duy ph¶n ¸nh gi¸n tiÕp: T- duy gióp chóng ta hiÓu biÕt nh÷ng g× kh«ng t¸c ®éng trùc tiÕp, kh«ng c¶m gi¸c vµ quan s¸t ®-îc, mang l¹i nh÷ng nhËn thøc th«ng qua nh÷ng dÊu hiÖu gi¸n tiÕp. VD: gi¸c quan con ng-êi kh«ng nhËn thÊy sù tån t¹i cña c¸c ion trong dung dÞch, c¸c electron trong nguyªn tö, nh-ng nhê nh÷ng dÊu hiÖu cña ph¶n øng- nh÷ng biÓu hiÖn gi¸n tiÕp mµ con ng-êi biÕt ®-îc nã. - T- duy kh«ng t¸ch rêi qu¸ tr×nh nhËn thøc c¶m tÝnh: qu¸ tr×nh t- duy b¾t ®Çu tõ nhËn thøc c¶m tÝnh, liªn hÖ chÆt chÏ víi nã vµ trong qu¸ tr×nh ®ã nhÊt thiÕt ph¶i sö dông nh÷ng t- liÖu cña nhËn thøc c¶m tÝnh 1.2.3. Nh÷ng phÈm chÊt cña t- duy [24]. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ t©m lÝ häc vµ gi¸o dôc ®· kh¼ng ®Þnh r»ng: sù ph¸t triÓn t- duy nãi chung ®-îc ®Æc tr-ng bëi sù tÝch luü c¸c thao t¸c t- duy thµnh th¹o v÷ng ch¾c cña con ng-êi. Nh÷ng phÈm chÊt cña t- duy lµ : * TÝnh ®Þnh h-íng: thÓ hiÖn ë ý thøc nhanh chãng vµ chÝnh x¸c ®èi t-îng cÇn lÜnh héi, môc ®Ých ph¶i ®¹t vµ con ®-êng tèi -u ®Ó ®¹t môc ®Ých ®ã. *BÒ réng: thÓ hiÖn cã kh¶ n¨ng vËn dông nghiªn cøu c¸c ®èi t-îng kh¸c. * §é s©u: thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng n¾m v÷ng ngµy cµng s©u s¾c b¶n chÊt cña sù vËt, hiÖn t-îng. 7
  9. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo * TÝnh linh ho¹t: thÓ hiÖn ë sù nh¹y bÐn trong viÖc vËn dông nh÷ng tri thøc vµ c¸ch thøc hµnh ®éng vµo c¸c t×nh huèng kh¸c nhau mét c¸ch s¸ng t¹o. * TÝnh mÒm dÎo: thÓ hiÖn ë ho¹t ®éng t- duy ®-îc tiÕn hµnh theo c¸c h-íng xu«i vµ ng-îc chiÒu (vÝ dô: tõ cô thÓ ®Õn trõu t-îng vµ tõ trõu t-îng ®Õn cô thÓ…) * TÝnh ®éc lËp: thÓ hiÖn ë chç tù m×nh ph¸t hiÖn ®-îc vÊn ®Ò, ®Ò xuÊt c¸ch gi¶i quyÕt vµ tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. * TÝnh kh¸i qu¸t : thÓ hiÖn ë chç khi gi¶i quyÕt mçi lo¹i nhiÖm vô sÏ ® -a ra m« h×nh kh¸i qu¸t. Tõ m« h×nh kh¸i qu¸t nµy cã thÓ vËn dông ®Ó gi¶i q uyÕt c¸c vÊn ®Ò cïng lo¹i. 1.2.4. RÌn luyÖn c¸c thao t¸c t- duy trong d¹y häc m«n ho¸ häc phæ th«ng [14], [25]. Trong d¹y häc hãa häc ta cÇn rÌn luyÖn cho HS thao t¸c t- duy quan träng nh-: 1.2.4.1. Ph©n tÝch “L¯ qu² tr×nh t²ch c²c bé phËn cña sù vËt, hiÖn t­îng tù nhiªn cña hiÖn thùc víi c¸c dÊu hiÖu vµ thuéc tÝnh cña chóng còng nh- c¸c mèi liªn hÖ vµ quan hÖ gi÷a chóng theo mét h­íng x²c ®Þnh”. XuÊt ph¸t tõ gãc ®é ph©n tÝch c¸c ho¹t ®éng t- duy ®i s©u vµo b¶n chÊt thuéc tÝnh cña bé phËn tõ ®ã ®i tíi nh÷ng gi¶ thiÕt vµ nh÷ng kÕt luËn khoa häc. Trong häc tËp ho¹t ®éng nµy rÊt phæ biÕn. VÝ dô 1: Muèn gi¶i mét bµi to¸n hãa häc, ph¶i ph©n tÝch c¸c yÕu tè d÷ kiÖn. VÝ dô 2: Nghiªn cøu vÒ n-íc ®-îc ph©n chia trong tõng cÊp häc nh- sau: TiÓu häc: Häc sinh míi nghiªn cøu chu tr×nh cña n-íc trong tù nhiªn vµ c¸c øng dông, tr¹ng th¸i cña n-íc. THCS: Häc sinh ®· hiÓu ®-îc thµnh phÇn, ph©n tö n-íc, tÝnh chÊt cña n-íc vµ sù ph©n tÝch tæng hîp n-íc. THPT: Häc sinh ®· hiÓu ®-îc H2O lµ ph©n tö ph©n cùc tham gia vµo qu¸ tr×nh hãa tan vµ ®iÖn li trong dung dÞch: H2O   H+ + OH-.  8
  10. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo 1.2.4.2. Tæng hîp “L¯ ho³t ®éng nhËn thøc ph°n ²nh cña t­ duy biÓu hiÖn trong viÖc x²c lËp tÝnh thèng nhÊt cña c¸c phÈm chÊt, thuéc tÝnh cña c¸c yÕu tè trong mét sù vËt nguyªn vÑn cã thÓ cã ®-îc trong viÖc x¸c ®Þnh ph-¬ng h-íng thèng nhÊt vµ x¸c ®Þnh c¸c mèi liªn hÖ, c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cña sù vËt nguyªn vÑn ®ã, trong viÖc liªn kÕt vµ liªn hÖ gi÷a chóng vµ chÝnh v× vËy lµ ®· thu ®-îc mét sù vËt vµ hiÖn t­îng nguyªn vÑn míi”. Theo ®Þnh nghÜa trªn tæng hîp kh«ng ph¶i lµ mét sè céng ®¬n gi¶n cña hai hay nhiÒu sù vËt hay lµ sù liªn kÕt m¸y mãc c¸c bé phËn thµnh chØnh thÓ mµ lµ mét ho¹t ®éng t- duy x¸c ®Þnh ®em l¹i kÕt qu¶ míi vÒ chÊt, cung cÊp mét sù hiÓu biÕt míi nµo ®ã vÒ hiÖn thùc. VÝ dô: muèi ¨n (NaCl) lµ ph©n tö ®-îc h×nh thµnh bëi liªn kÕt ion gi÷a nguyªn tö Na vµ nguyªn tö Clo, Kh«ng ph¶i lµ tæng ®¬n gi¶n cña hai nguyªn tè Na vµ Cl. Ph©n tÝch vµ tæng hîp kh«ng ph¶i lµ hai ph¹m trï riªng rÏ cña t- duy mµ cã quan hÖ biÖn chøng. Ph©n tÝch ®Ó tæng hîp cã c¬ së vµ tæng hîp ®Ó ph©n tÝch ®¹t ®-îc chiÒu s©u vµ b¶n chÊt cña sù vËt, hiÖn t-îng. Sù ph¸t triÓn cña ph©n tÝch vµ tæng hîp lµ ®¶m b¶o h×nh thµnh toµn bé t- duy vµ c¸c h×nh thøc t- duy cña HS 1.2.4.3. So s¸nh. “So s²nh l¯ ho³t ®éng t­ duy nh´m t×m ra sù gièng nhau v¯ kh²c nhau gi÷a c¸c sù vËt vµ hiÖn t­îng cña hiÖn thùc”. Trong ho³t ®éng t­ duy cña HS th× so s²nh gi÷ vai trß tÝch cùc, quan träng. ViÖc nhËn thøc b¶n chÊt cña sù vËt, hiÖn t-îng kh«ng thÓ cã nÕu kh«ng cã sù t×m ra sù kh¸c biÖt s©u s¾c, sù gièng nhau cña c¸c sù vËt, hiÖn t-îng. ViÖc t×m ra nh÷ng dÊu hiÖu gièng nhau còng nh- kh¸c nhau gi÷a hai sù vËt, hiÖn t-îng lµ néi dung chñ yÕu cña t- duy so s¸nh. Còng nh- t- duy ph©n tÝch, t- duy tæng hîp th× t- duy so s¸nh ë møc ®é ®¬n gi¶n (t×m tßi, thèng kª, nhËn xÐt) còng cã thÓ thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh biÓn ®æi vµ ph¸t triÓn. Nhê so s¸nh ng-êi ta cã thÓ t×m thÊy c¸c dÊu hiÖu b¶n chÊt gièng nhau cña c¸c sù vËt. Ngoµi ra cßn t×m thÊy nh÷ng dÊu hiÖu kh«ng b¶n chÊt thø yÕu cña chóng. 9
  11. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo 1.2.4.4. Kh¸i qu¸t ho¸ Kh¸i qu¸t ho¸ lµ ho¹t ®éng t- duy t¸ch nh÷ng thuéc tÝnh chung vµ c¸c mèi liªn hÖ chung, b¶n chÊt cña sù vËt, hiÖn t-îng t¹o nªn nhËn thøc míi d-íi h×nh thøc kh¸i niÖm, ®Þnh luËt, quy t¾c. Kh¸i qu¸t hãa ®-îc thùc hiÖn nhê kh¸i niÖm. Trõu t-îng hãa nghÜa lµ kh¶ n¨ng t¸ch c¸c dÊu hiÖu, c¸c mèi quan hÖ chung vµ b¶n chÊt khái c¸c sù vËt vµ hiÖn t-îng riªng lÎ, còng nh- ph©n biÖt nh÷ng c¸i g× lµ kh«ng b¶n chÊt trong sù vËt, hiÖn t-îng. Tuy nhiªn trõu t-îng hãa chØ lµ thµnh phÇn cña ho¹t ®éng t- duy kh¸i qu¸t ho¸ nh-ng lµ thµnh phÇn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña qu¸ tr×nh kh¸i qu¸t hãa. Ho¹t ®éng t- duy kh¸i qu¸t ho¸ cña HS phæ th«ng cã ba møc ®é: a. Kh¸i qu¸t hãa c¶m tÝnh: diÔn ra trong hoµn c¶nh trùc quan, thÓ hiÖn ë tr×nh ®é s¬ ®¼ng. b. Kh¸i qu¸t hãa h×nh t-îng kh¸i niÖm : lµ sù kh¸i qu¸t c¶ nh÷ng tri thøc c ã tÝnh chÊt kh¸i niÖm b¶n chÊt sù vËt vµ hiÖn t-îng hoÆc c¸c mèi quan hÖ kh«ng b¶n chÊt d-íi d¹ng c¸c h×nh t-îng trùc quan, c¸c biÓu t-îng. Møc ®é nµy ë løa tuæi HS ®· lín nh-ng t- duy ®«i khi cßn dõng l¹i ë sù vËt, hiÖn t-îng ®¬n lÎ. c. Kh¸i qu¸t hãa kh¸i niÖm: Lµ sù kh¸i qu¸t hãa nh÷ng dÊu hiÖu vµ liªn hÖ chung, b¶n chÊt ®-îc trõ xuÊt khái c¸c dÊu hiÖu vµ quan hÖ kh«ng b¶n chÊt ®-îc lÜnh héi b»ng kh¸i niÖm, ®Þnh luËt, quy t¾c. Møc ®é nµy ®-îc thùc hiÖn trong THPT. T- duy kh¸i qu¸t hãa lµ ho¹t ®éng t- duy cã chÊt l-îng, sau nµy khi häc ë cÊp häc cao h¬n, t- duy nµy sÏ ®-îc huy ®éng mét c¸ch m¹nh mÏ v× t- duy kh¸i qu¸t hãa t- duy lý luËn ho¸ häc. Nh÷ng ho¹t ®éng t- duy cña häc sinh xuÊt hiÖn tõ lóc trÎ em b¾t ®Çu cã ho¹t ®éng nhËn thøc. Tuy nhiªn, nh÷ng häa t ®éng ®ã cã ý nghÜa tÝch cùc khi trÎ em ®Õn tuæi ®Õn tr-êng. ë tr-êng häc, ho¹t ®éng t- duy cña HS ngµy cµng phong phó, ngµy cµng ®i s©u vµo b¶n chÊt cña sù vËt vµ hiÖn t-îng. Mçi GV phæ th«ng cã tr¸ch nhiÖm trong viÖc tæ chøc, uèn n¾n nh÷ng häat ®éng t- duy cña HS. 10
  12. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo 1.2.5. Nh÷ng h×nh thøc c¬ b¶n cña t- duy. [24], [25]. 1.2.5.1. Kh¸i niÖm Theo ®Þnh nghÜa th× “Kh²i niÖm l¯ mét t­ t­ëng ph°n ²nh nh÷ng dÊu hiÖu b°n chÊt kh²c biÖt (riªng biÖt) cña sù vËt, hiÖn t­îng” Kh¸i niÖm cã vai trß quan träng trong t- duy, nã lµ ®iÓm ®i tíi cña qu¸ tr×nh t- duy, còng lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cña mét qu¸ tr×nh. Trong qu¸ t×nh t- duy, kh¸i niÖm nh- lµ c«ng cô t- duy, néi dung khoa häc cho kh¸i niÖm mét néi hµm x¸c ®Þnh. C¸c ho¹t ®éng suy luËn, kh¸i qu¸t hãa, trõu t-îng hãa nhê cã c¸c kh¸i niÖm míi cã c¬ së thao t¸c, ®ång thêi ®i s©u thªm vµo b¶n chÊt sù vËt, hiÖn t-îng. Nh- vËy, khi h×nh thµnh kh¸i niÖm míi mµ kh«ng x¸c ®Þnh ®-îc néi hµm còng nh- ngo¹i diÖn cña nã th× ch¾c ch¾n sÏ dÉn tíi nh÷ng ph©n tÝch m¬ hå, suy luËn, ph¸n ®o¸n lÖch l¹c.V× vËy, trong qu¸ tr×nh truyÒn thô kiÕn thøc, ng-êi GV biÕt ph¸t hiÖn vµ kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ ®ã ®Ó gãp phÇn x©y dùng ph-¬ng ph¸p t- duy cho HS. 1.2.5.2. Ph¸n ®o¸n Ph¸n ®o¸n lµ sù t×m hiÓu tri thøc vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸c kh¸i niÖm, sù phèi hîp gi÷a c¸c kh¸i niÖm, thùc hiÖn theo mét quy t¾c, quy luËt bªn trong. NÕu kh¸i niÖm ®-îc biÓu diÔn b»ng mét tõ hay mét côm tõ riªng biÖt th× ph¸n ®o¸n bao giê còng ®­îc biÓu diÔn d­íi d³ng mét c©u ng÷ ph²p. VD: “ph©n tö” l¯ kh²i niÖm th× “c²c ph©n tö do nguyªn tö t³o th¯nh” l¯ mét ph²n ®o²n. Muèn cã ph¸n ®o¸n ch©n thùc th× kh¸i niÖm ph¶i ch©n thùc. Nh-ng cã kh¸i niÖm ch©n thùc ch­a ch¾c cã ph²n ®o²n ch©n thùc. VD: ”ph°n øng hãa häc l¯ kh²i niÖm ch©n thùc’’ nh­ng ph²n ®o²n míi ’’tÊt c° c²c ph°n øng hãa häc ®Òu táa nhiÖt” lµ ph¸n ®o¸n kh«ng ch©n thùc. Còng cã kh¸i niÖm ch©n thùc, ph¸n ®o¸n ch©n thùc nh-ng kh«ng ®Çy ®ñ.VD : H2SO4 lµ mét axit lµ mét kh¸i niÖm ch©n thùc, nh-ng ph¸n ®o¸n míi ” dung dÞch H2SO4 l¯ mét chÊt cã tÝnh oxi hãa m³nh” l¯ mét ph²n ®o¸n ch©n thùc nh-ng kh«ng ®Çy ®ñ. Nh- vËy, nÕu kh¸i niÖm ch©n thùc nh- lµ mét ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cña ph¸n ®o¸n th× nh÷ng quy luËt sÏ gióp cho ph¸n ®o¸n ch©n thùc h¬n. 11
  13. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo VD: Ph²n ®o²n “ph°n øng hãa häc l¯ ph°n øng oxi hãa khö” nã l¯ kh«ng ®óng ®¾n, khi ¸p dông ph¸n ®o¸n vµo tÊt c¶ c¸c ph¶n øng. Ng-îc l¹i, nã lµ ch©n thùc khi ¸p dông víi ph¶n øng thÕ trong v« c¬. Tãm l¹i, trong thao t¸c t- duy ng-êi ta lu«n lu«n ph¶i chøng minh ®Ó kh¼ng ®Þnh hoÆc phñ ®Þnh, ph¶i b¸c bá c¸c luËn ®iÓm kh¸c nhau ®Ó tiÕp cËn ch©n lý. Tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c logic trong ph¸n ®o¸n sÏ t¹o ®-îc hiÖu qu¶ cao. 1.2.6. Suy lý. Suy lý ®-îc cÊu t¹o bëi hai bé phËn: * C¸c ph¸n ®o¸n cã tr-íc gäi lµ tiªn ®Ò. * C ¸c ph¸n ®o¸n cã sau gäi lµ kÕt luËn: dùa vµo tÝnh chÊt cña tiªn ®Ò m µ kÕt luËn. Suy lý chia thµnh 3 lo¹i: loai suy, suy lý quy n¹p, suy lý diÔn dÞch a. Lo¹i suy: lµ h×nh thøc t- duy ®i tõ riªng biÖt nµy ®Õn riªng biÖt kh¸c. Lo¹i suy cho ta nh÷ng dù ®o¸n chÝnh x¸c sù phô thuéc vµ sù hiÓu biÕt vÒ hai ®èi t-îng. Khi n¾m v÷ng nh÷ng thuéc tÝnh c¬ b¶n cña ®èi t-îng th× lo¹i suy sÏ chÝnh x¸c. VD: Khi häc ch-¬ng halogen, nghiªn cøu kÜ nguyªn tè Clo, c¸c nguyªn tè kh¸c HS cã thÓ dïng ph-¬ng ph¸p lo¹i suy ®Ó dù ®o¸n tÝnh chÊt . b. Suy lý quy n¹p: lµ c¸ch ph¸n ®o¸n dùa trªn sù nghiªn cøu nhiÒu hiÖn t-îng, tr-êng hîp riªng lÎ tíi kÕt luËn chung, tæng qu¸t vÒ nh÷ng tÝnh chÊt, nh÷ng mèi liªn hÖ t-¬ng quan b¶n chÊt vµ chung nhÊt. VD: ViÖc nghiªn cøu b¶ng tuÇn hoµn trong THPT còng lµ mét c¸ch ¸p dông ph-¬ng ph¸p quy n¹p trong gi¶ng d¹y. c. Suy lý diÔn dÞch: lµ c¸ch ph¸n ®o¸n ®i tõ mét nguyªn lý chung ®óng ®¾n tíi mét kÕt luËn thuéc vÒ mét tr-êng hîp riªng lÎ ®¬n nhÊt. Qu¸ tr×nh suy lý diÔn dÞch cã thÓ diÔn ra nh- sau: * T õ tæng qu¸t ®Õn Ýt tæng qu¸t h¬n * Tõ ph¸n ®o¸n cã tÝnh chÊt tæng qu¸t nµy ®Õn c¸c ph¸n ®o¸ n cã tÝnh chÊt tæng qu¸t kh¸c. VD: Mäi kim lo¹i ®Òu dÉn ®iÖn. Nh«m lµ kim lo¹i. VËy nh«m dÉn ®iÖn. 12
  14. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo Trong qu¸ tr×nh t- duy quy n¹p vµ suy diÔn bao giê còng liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau. ¡nghen trong phÐp biÖn chøng tù nhiªn ®± nãi: “quy n³p v¯ suy diÔn g¾n b ã víi nhau nh­ ph©n tÝch v¯ tæng hîp”. Qu² tr×nh n¯y ®­îc thùc hiÖn trong ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ nh©n qu¶ trong c¸c hiÖn t-îng. 1.2.7. T- duy hãa häc [3]. 1.2.7.1. T- duy hãa häc vµ sù ph¸t triÓn t- duy trong d¹y häc ho¸ häc. Trªn c¬ së c¸c phÈm chÊt, thao t¸c t- duy nãi chung mçi ngµnh khoa häc cßn cã nh÷ng nÐt ®Æc tr-ng cña ho¹t ®éng t- duy, ph¶n ¸nh nÐt ®Æc thï cña ph-¬ng ph¸p nhËn thøc ngµnh khoa häc ®ã. T- duy hãa häc ®-îc ®Æc tr-ng bëi ph-¬ng ph¸p nhËn thøc hãa häc nghiªn cøu c¸c chÊt vµ c¸c quy luËt chi phèi qu¸ tr×nh biÕn ®æi nµy. Trong hãa häc, c¸c chÊt t-¬ng t¸c víi nhau ®· x¶y ra sù biÕn ®æi néi t¹i cña c¸c chÊt ®Ó t¹o thµnh c¸c chÊt míi. Sù biÕn ®æi nµy tu©n theo nh÷ng nguyªn lý, quy luËt, nh÷ng mèi quan hÖ ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l-îng cña hãa häc. C¬ së cña t- duy hãa häc lµ sù liªn hÖ qu¸ tr×nh ph¶n øng víi sù t-¬ng t¸c gi÷a c¸c tiÓu ph©n cña thÕ giíi vi m« (ph©n tö, nguyªn tö, ion, electron…), mèi liªn hÖ gi÷a ®Æc ®iÓm cÊu t¹o víi tÝnh chÊt cña c¸c chÊt. C¸c quy luËt biÕn ®æi gi÷a c¸c lo¹i chÊt vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng. §Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh t- duy hãa häc lµ sù phèi hîp chÆt chÏ, thèng nhÊt gi÷a sù biÕn ®æi bªn trong (qu¸ tr×nh ph¶n øng hãa häc) víi c¸c biÓu hiÖn bªn ngoµi (dÊu hiÖu nhËn biÕt, ®iÒu kiÖn x¶y ra ph¶n øng), gi÷a c¸i cô thÓ: sù t-¬ng t¸c gi÷a c¸c chÊt víi c¸i trõu t-îng nh- qu¸ tr×nh gãp chung electron, trao ®æi electron, trao ®æi ion trong ph¶n øng hãa häc, nghÜa lµ nh÷ng hiÖn t-îng cô thÓ quan s¸t ®-îc liªn hÖ víi nh÷ng hiÖn t-îng kh«ng nh×n thÊy ®-îc mµ chØ nhËn thøc ®-îc b»ng sù suy luËn logic vµ ®-îc biÓu diÔn b»ng ng«n ng÷ ho¸ häc- ®ã lµ c¸c kÝ hiÖu, c«ng thøc ho¸ häc biÓu diÔn mèi quan hÖ b¶n chÊt c¸c hiÖn t-îng ®-îc nghiªn cøu. ViÖc ph¸t triÓn t- duy cho HS tr-íc hÕt lµ gióp HS n¾m v÷ng kiÕn thøc ho¸ häc, biÕt vËn dông kiÕn thøc vµo viÖc gi¶i bµi tËp vµ thùc hµnh, qua ®ã kiÕn thøc cña HS thu thËp ®-îc trë nªn v÷ng ch¾c vµ sinh ®éng h¬n. 13
  15. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo HS chØ thùc sù lÜnh héi tri thøc khi t- duy cña HS ®-îc ph¸t triÓn vµ nhê sù h-íng dÉn cña GV mµ HS biÕt ph©n tÝch, kh¸i qu¸t tµi liÖu cã néi dung, sù kiÖn cô thÓ vµ rót ra nh÷ng kÕt luËn cÇn thiÕt. Ho¹t ®éng gi¶ng d¹y ho¸ häc cÇn ph¶i tËp luyÖn cho HS ho¹t ®éng t- duy s¸ng t¹o qua c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc. Tõ ho¹t ®éng d¹y häc trªn líp th«ng qua hÖ thèng c©u hái, bµi tËp mµ GV ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng nhËn thøc cña HS ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò häc tËp ®-îc ®-a ra. HS tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng nµy mét c¸ch tÝch cùc sÏ n¾m ®-îc c¸c kiÕn thøc vµ ph-¬ng ph¸p nhËn thøc ®ång thêi c¸c thao t¸c t- duy còng ®-îc rÌn luyÖn. Trong häc tËp ho¸ häc, viÖc gi¶i c¸c bµi tËp ho¸ häc (bµi tËp ®Þnh tÝnh, bµi tËp ®Þnh l-îng) lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng chñ yÕu ®Ó ph¸t triÓn t- duy cho HS, th«ng qua c¸c ho¹t ®éng nµy t¹o ®iÒu kiÖn tèt nhÊt ®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc trÝ tuÖ, n¨ng lùc hµnh ®éng cho HS. 1.2.8. §¸nh gi¸ møc ®é nhËn thøc vµ t- duy cña häc sinh [14]. a. §¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn t- duy cña häc sinh theo B.Bloom * S¬ ®å ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn t- duy cña häc sinh theo B.Bloom Đ 6 ¸nh gi¸ 5 4 æng hîp T 3 2h©n tÝch P 1 0 ng dông ø 120 HiÓu 100 80 biÕt NhËn 60 40 20 Theo thang ph©n lo¹i cña Bloom, ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh 0 THPT gåm 6 møc ®é: §C 1* NhËn biÕt : lµ kh¶ n¨ng TN nhí hoÆc nhËn ra kh¸i ni Öm, ®Þnh nghÜa, ghi 10 ®Þnh lý, hÖ qu¶ hoÆc sù vËt, hiÖn t-îng d-íi h×nh thøc mµ chóng ®· ®-îc häc. 9 8 7 6 5 14 4 3
  16. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo 2* Th«ng hiÓu : lµ kh¶ n¨ng n¾m b¾t ®-îc tµi liÖu nh- : chuyÓn dÞch kiÕn thøc tõ møc ®é trõu t-îng nµy sang møc ®é trõu t-îng kh¸c, tõ mét d¹ng nµy sang mét d¹ng kh¸c; tõ h×nh thøc ng«n ng÷ nµy sang h×nh thøc ng«n ng÷ kh¸c. (VD: tõ c©u ch÷ sang c«ng thøc, kÝ hiÖu, sè liÖu …); kh¶ n¨ng gi¶i thÝch tµi liÖu (nªu ý nghÜa, t- t-ëng, c¸c mèi quan hÖ …) §© y lµ h×nh thøc nhËn thøc cao h¬n viÖc ghi nhí, nhËn ra kiÕn thøc. C¸c ®éng tõ t-¬ng øng víi møc ®é t- duy hiÓu: Tãm t¾t, gi¶i thÝch, m« t¶, so s¸nh, chuyÓn ®æi, -íc l-îng, diÔn gi¶i, ph©n biÖt, chøng tá, h×nh dung, tr×nh bµy l¹i, lÊy vÝ dô. 3* øng dông: lµ kh¶ n¨ng vËn dông c¸c kiÕn thøc ®· häc vµo mét t×nh huèng míi. §iÒu ®ã cã thÓ bao gåm viÖc ¸p dông c¸c quy t¾c, ph-¬ng ph¸p, kh¸i niÖm, nguyªn lý, ®Þnh luËt, c«ng thøc…®Ó gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò cña häc tËp hoÆc thùc tiÔn. Møc ®é nhËn thøc nµy cao h¬n møc ®é th«ng hiÓu ë trªn. C¸c ®éng tõ t-¬ng øng víi møc ®é t- duy vËn dông: minh ho¹, tÝnh to¸n, diÔn dÞch, dù ®o¸n, ¸p dông, ph©n lo¹i, söa ®æi, ®-a vµo thùc tÕ, chøng minh. 4* Ph©n tÝch: lµ kh¶ n¨ng t¸ch toµn thÓ c¸c bé phËn cÊu thµnh, x¸c ®Þnh c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c bé phËn, nhËn biÕt ®-îc nguyªn lÝ, cÊu tróc cña c¸c bé phËn. §©y lµ møc ®é cao h¬n møc øng dông v× nã ®ßi hái sù thÊu hiÓu c¶ vÒ néi dung lÉn kÕt cÊu cña tµi liÖu. C¸c ®éng tõ t-¬ng øng víi møc t- duy ph©n tÝch: ph©n tÝch, suy luËn, lùa chän, vÏ biÓu ®å, ph©n biÖt, ®èi chiÕu, so s¸nh, ph©n lo¹i, ph¸c th¶o, liªn hÖ. 5* Tæng hîp: lµ kh¶ n¨ng s¾p xÕp c¸c bé phËn riªng rÏ l¹i víi nhau ®Ó h×nh thµnh mét toµn thÓ míi. §iÒu nµy cã thÓ bao gåm viÖc t¹o ra mét chñ ®Ò míi, mét m¹ng l-íi c¸c quan hÖ míi (s¬ ®å ph©n líp th«ng tin). KÕt qu¶ häc tËp trong lÜnh vùc nµy nhÊn m¹nh vµo c¸c hµnh vi s¸ng t¹o, ®Æc biÖt lµ trong viÖc h×nh thµnh c¸c m« h×nh hoÆc cÊu tróc míi. C¸c ®éng tõ t-¬ng øng víi møc ®é t- duy tæng hîp: thiÕt kÕ, gi¶ thiÕt, hç trî, viÕt ra, b¸o c¸o, hîp nhÊt, tu©n thñ, ph¸t triÓn, th¶o luËn, lËp kÕ ho¹ch, so s¸nh, t¹o míi, x©y dùng, s¾p ®Æt, s¸ng t¸c, tæ chøc. 15
  17. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo 6* §¸nh gi¸: lµ kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh ®-îc c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ kh¸c nhau vµ vËn dông ®-îc ch óng ®Ó ®¸nh gi¸ tµi liÖu. §©y lµ møc ®é cao nhÊt cña nhËn thøc v× nã chøa ®ùng c¸c yÕu tè cñ a mäi møc ®é nhËn thøc nªu trªn ; lµ kh¶ n¨ng ph¸n xÐt gi¸ trÞ hoÆc sö dông th«ng tin theo c¸c tiªu chÝ thÝch hîp (hç trî ®¸nh gi¸ b»ng lÝ do/lËp luËn) §Ó sö dông ®óng møc ®é nµy, häc sinh ph¶i cã kh¶ n¨ng gi¶i thÝch t¹i sao ph¶i sö dông nh÷ng lËp luËn gi¸ trÞ ®Ó b¶o vÖ quan ®iÓm. Nh÷ng ho¹t ®éng liªn quan ®Õn møc ®é ®¸nh gi¸ cã thÓ lµ: biÖn minh, phª b×nh, hoÆc rót ra kÕt luËn. C¸c ®éng tõ t-¬ng øng víi møc ®é t- duy ®¸nh gi¸: ®¸nh gi¸, lùa chän, -íc tÝnh, ph¸n xÐt, b¶o vÖ, ®Þnh gi¸, phª b×nh, bµo ch÷a/thanh minh, tranh luËn, bæ trî cho lÝ do lËp luËn, kÕt luËn, ®Þnh l-îng, xÕp lo¹i. b. §¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn t- duy cña häc sinh theo quan ®iÓm cña cè Gi¸o s- NguyÔn Ngäc Quang [14]. ViÖc ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn t- duy cña HS th«ng qua qu¸ tr×nh d¹y häc m«n ho¸ häc b¶n chÊt lµ chóng ta cÇn ®¸nh gi¸: * Kh¶ n¨ng n¾m v÷ng nh÷ng c¬ së khoa häc mét c¸ch tù gi¸c, tù lùc, tÝch cùc, s¸ng t¹o cña HS (n¾m v÷ng lµ: hiÓu, nhí, vËn dông thµnh th¹o). * Tr×nh ®é ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc vµ n¨ng lùc thùc hµnh trªn c¬ së n¾m v÷ng nh÷ng c¬ së khoa häc. §¸nh gi¸ n¨ng lùc nhËn thøc theo 4 tr×nh ®é n¾m v÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng, kü x¶o ®ã lµ: - Tr×nh ®é t×m hiÓu. - Tr×nh ®é t¸i hiÖn. - Tr×nh ®é kü n¨ng. - Tr×nh ®é biÕn hãa. §¸nh gi¸ n¨ng lùc t- duy theo 4 cÊp ®é nh- sau: - CÊp 1: T- duy cô thÓ. - CÊp 2: T- duy logic. - CÊp 3: T- duy hÖ thèng. 16
  18. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo - CÊp 4: T- duy trõu t-îng. §¸nh gi¸ vÒ kÜ n¨ng thùc hµnh cã 4 tr×nh ®é thao t¸c: - B¾t ch-íc theo mÉu. - Ph¸t huy s¸ng kiÕn. - §æi míi: Kh«ng bÞ lÖ thuéc theo mÉu. - TÝch hîp hay s¸ng t¹o Khi nghiªn cøu thang ph©n lo¹i tr×nh ®é nhËn thøc cña cè Gi¸o S- NguyÔn Ngäc Quang, thang ph©n lo¹i tr×nh ®é nhËn thøc cña Bloom vµ thùc tÕ tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh THPT hiÖn nay cña n-íc ta; cã nhiÒu ý kiÕn thèng nhÊt cho r»ng: sù ph©n chia møc ®é t- duy theo møc ®é ph©n chia cña thang Bloom rÊt khã thùc hiÖn.V× thÕ, viÖc ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn t- duy cña HS hiÖn nay theo c¸c møc ®é: BiÕt, hiÓu, vËn dông, vËn dông s¸ng t¹o. Cô thÓ: ● BiÕt: kh¶ n¨ng nhí l¹i kiÕn thøc ®ã mét c¸ch m¸y mãc vµ nh¾c l¹i ®-îc. ● HiÓu: kh¶ n¨ng hiÓu thÊu ®-îc ý nghÜa kiÕn thøc, gi¶i thÝch ®-îc néi dung kiÕn thøc, diÔn ®¹t kh¸i niÖm theo sù hiÓu biÕt míi cña m×nh . ● VËn dông: Kh¶ n¨ng sö dông th«ng tin vµ biÕn ®æi kiÕn thøc tõ d¹ng nµy sang d¹ng kh¸c, vËn dông kiÕn thøc trong t×nh huèng míi, trong ®êi sèng, trong thùc tiÔn. ● VËn dông s¸ng t¹o: Sö dông c¸c kiÕn thøc ®· cã, vËn dông kiÕn thøc vµo t×nh huèng míi víi c¸ch gi¶i quyÕt míi, linh ho¹t, ®éc ®¸o, h÷u hiÖu. Víi c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ tr×nh ®é nhËn thøc vµ thøc t- duy cña häc sinh nh- trªn, trong qu¸ tr×nh d¹y häc nãi chung vµ d¹y häc ho¸ häc nãi riªng mçi GV cÇn ph¶i chó ý phèi hîp nhiÒ u h×nh thøc d¹y häc cho phï hîp thùc tÕ, trong ®ã viÖc sö dông hÖ thèng c¸c c©u hái vµ bµi tËp hãa häc trong gi¶ng d¹y ho¸ häc ë tr-êng phæ th«ng lµ mét h-íng quan träng . Do ®ã cÇn x©y dùng vµ sö dông hÖ thèng c©u hái vµ bµi tËp hãa häc nh- thÕ nµo ®Ó n© ng cao n¨ng lùc nhËn thøc vµ ph¸t triÓn t- duy cho häc sinh mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt, ®ã chÝnh lµ néi dung cña ®Ò tµi nµy. 17
  19. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo 1.3. §æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc theo h-íng d¹y häc tÝch cùc [7];[8];[21]. * §Þnh h-íng ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc hãa häc LuËt gi²o dôc, n¨m 2005 ®± chØ râ : ”Ph-¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c , chñ ®éng , s¸ng t¹o cña häc sinh; phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp häc, m«n häc; båi d-ìng ph-¬ng ph¸p tù häc, rÌn luyÖn kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho häc sinh. HiÖn nay, chóng ta ®ang thùc hiÖn ®æi míi ch-¬ng tr×nh vµ SGK phæ th«ng mµ träng t©m lµ ®æi míi PPDH. ChØ cã ®æi míi c¨n b¶n PP d¹y vµ häc th× míi cã thÓ t¹o ®-îc sù ®æi míi thùc sù trong gi¸o dôc, míi cã thÓ ®µo t¹o líp ng-êi n¨ng ®éng, s¸ng t¹o. Cốt lâi của đổi mới PPDH là hướng tới hoạt động học tập tÝch cực, chống lại thãi quen học tập thụ động. Đổi mới nội dung và h×nh thức hoạt động của gi¸o viªn và học sinh, đổi mới h×nh thức tổ chức dạy học, đổi mới h×nh thức tương t¸c x· hội trong dạy học với định hướng: - Chuyển từ m« h×nh dạy học truyền thụ một chiều sang m« h×nh dạy học hợp t¸c hai chiều. - Chuyển từ xu hướng dạy học “ lấy GV làm trung t©m” sang quan điểm dạy học “ lấy HS làm trung t©m”, “ hoạt động hãa người học”. - Dạy c¸ch học, bồi dưỡng năng lực tự học và tự đ¸nh gi¸. - Sử dụng c¸c PPDH tÝch cực. - Kết hợp giữa việc tiếp thu và sử dụng cã chọn lọc c¸c phương ph¸p dạy học hiện đại với việc khai th¸c những yếu tố tÝch cực của c¸c phương ph¸p dạy học truyền thống. - Tăng cường sử dụng c¸c phương tiện, thiết bị dạy học, lưu ý đến ứng dụng của c«ng nghệ th«ng tin. - Tuy nhiªn, ®æi míi PP DH kh«ng cã nghÜa lµ g¹t bá c¸c PP DH truyÒn thèng mµ ph¶i vËn dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ c¸c PP DH hiÖn cã theo quan ®iÓm 18
  20. Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thảo DH tÝch cùc kÕt hîp víi PP DH hiÖn ®¹i. * Ph-¬ng h-íng chung. Tõ thùc tÕ cña ngµnh gi¸o dôc, cïng víi yªu cÇu ®µo t¹o nguån nh©n lùc cho sù ph¸t triÓn ®Êt n-íc, chóng ta ®ang tiÕn hµnh ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc, chó träng ®Õn viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng cña häc sinh coi häc sinh lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh d¹y häc. Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh ®-îc coi lµ nguyªn t¾c nh»m n©ng cao chÊt l-îng, hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh d¹y häc. Nguyªn t¾c nµy ®· ®-îc nghiªn cøu, ph¸t triÓn m¹nh mÏ trªn thÕ giíi vµ ®-îc x¸c ®Þnh lµ mét trong nh÷ng ph-¬ng h-íng c¶i c¸ch gi¸o dôc phæ th«ng ViÖt Nam. Nh÷ng t- t-ëng, quan ®iÓm, nh÷ng tiÕp cËn míi thÓ hiÖn nguyªn t¾c trªn ®· ®-îc chóng ta nghiªn cøu, ¸p dông trong d¹y häc c¸c m«n häc vµ ®-îc coi lµ ph-¬ng h-íng d¹y häc tÝch cùc. 1.4. Bµi tËp hãa häc - mét ph-¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc [7],[14]. Trong thùc tiÔn d¹y häc ë tr-êng phæ th«ng, BTHH gi÷ vai trß rÊt quan träng trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu ®µo t¹o. Nã võa lµ môc ®Ých, võa lµ néi dung l¹i võa lµ ph-¬ng ph¸p d¹y häc hiÖu nghiÖm. Nã kh«ng ch Ø cung cÊp cho häc sinh kiÕn thøc, con ®-êng giµnh lÊy kiÕn thøc mµ cßn mang l¹i niÒm vui cña qu¸ tr×nh kh¸n ph¸, t×m tßi, ph¸t hiÖn cña viÖc t×m ra ®¸p sè. §Æc biÖt B THH cßn mang l¹i cho ng-êi häc mét tr¹ng th¸i h-ng phÊn, høng thó nhËn thøc. §©y lµ mét y Õu tè t©m lý quan träng cña qu¸ tr×nh nhËn thøc ®ang ®-îc chóng ta quan t©m. VËy bµi tËp lµ g×? Theo tõ ®iÓn TiÕng ViÖt bµi tËp lµ bµi ra cho häc sinh lµm ®Ó vËn dông ®iÒu ®· häc, cßn bµi to¸n lµ vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt b»ng ph-¬ng ph¸p khoa häc . ë ®©y chóng ta hiÓu r»ng BTHH lµ nh÷ng bµi ®-îc lùa chän mét c¸ch phï hîp víi néi dung râ rµng cô thÓ. Muèn gi¶i ®-îc nh÷ng bµi tËp nµy ng-êi häc sinh ph¶i biÕt suy luËn logic dùa vµo nh÷ng kiÕn thøc ®· häc, ph¶i sö dông nh÷ng hiÖn t-îng ho¸ häc, nh÷ng kh¸i niÖm, nh÷ ng ®Þnh luËt, häc thuyÕt, nh÷ng phÐp to¸n... ng-êi häc ph¶i biÕt ph©n lo¹i bµi tËp ®Ó t×m ra h-íng gi¶i hîp lý vµ cã hiÖu qu¶. 19
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.15: Bộ Đồ Án Tốt Nghiệp Chuyên Ngành Cơ Khí
65 tài liệu
2431 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2