Luận văn: Phân tích dự báo sản lượng chè xuất khẩu tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: Jin Vũ | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:54

Thêm vào BST

Báo xấu

84
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn xây dựng chương trình phân tích chuỗi tuần tự theo thời gian dự báo sản lượng chè xuất khẩu Tỉnh Thái Nguyên. Đề xuất được một số giải pháp nhằm phát triển sản lượng chè xuất khẩu Tỉnh Thái Nguyên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Phân tích dự báo sản lượng chè xuất khẩu tỉnh Thái Nguyên

MỤC LỤC 1
1. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước Việc phát triển và ứng dụng Công nghệ thông tin (CNTT) và Truyền thông (TT) phục vụ cho việc phân tích dữ liệu và dự báo kinh tế được diễn ra hầu hết ở các quốc gia trên thế giới. Tuỳ thuộc vào trình độ phát triển của mỗi quốc gia mà việc ứng dụng khác nhau theo từng cấp độ. Hầu hết các quốc gia đều tồn tại các hệ thống phân tích dữ liệu và dự báo kinh tế phục vụ cho phát triển kinh tế. Ở châu Âu, các hệ thống phân tích dữ liệu và dự báo phụ thuộc vào lĩnh vực hoạt động, các lĩnh vực phân tích dữ liệu và dự báo liên quan đến hiện tượng tự nhiên thì phương pháp định lượng hay được sử dụng như mô hình hóa. Tuy nhiên tùy vào từng lĩnh vực, ngành mà các phương pháp phân tích dữ liệu và dự báo có thể khác nhau. Cụ thể trong lĩnh vực năng lượng và môi trường, châu Âu hiện nay đang sử dụng một số mô hình sau: E3ME: Mô hình phân tích dữ liệu và dự báo kinh tếmôi trường và năng lượng; MESSAGE: Mô hình phân tích dữ liệu và dự báo chiến lược cung cấp năng lượng thay thế và tác động chung về môi trường. GEME3(): Mô hình phân tích dữ liệu và dự báo cân bằng tổng cho môi trườngkinh tế và năng lượng. CLUE: Mô hình phân tích dữ liệu và dự báo chuyển đổi mục đích sử dụng đất và ảnh hưởng của sự chuyển đổi này. Hiện nay trên thế giới, trong lĩnh vực tài nguyên môi trường, nhiều mô hình đang được nghiên cứu và ứng dụng để dự báo tốc độ tan băng ở Bắc Cực, lượng khí thải nhà kính, thảm phủ thực vật trên trái đất trong tương lai. Hiện nay ở Việt Nam, cơ quan áp dụng nhiều hệ thống phân tích dữ liệu và dự báo báo là Bộ Kế hoạch và Đầu tư, nơi có nhiều đơn vị tham gia công tác phân tích dữ liệu và dự báo phục vụ việc lập và triển khai các hoạch phát triển kinh tế xã hội như Trung tâm Thông tin và Dự báo Kinh tế Xã hội Quốc gia, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, Viện Chiến lược phát triển, Tổng cục Thống kê và Vụ Tổng hợp kinh tế quốc dân. Tuy nhiên những cơ quan này chủ yếu tập trung phân tích dữ liệu và dự báo về lĩnh vực kinh tế, xã hội mà chưa có nhiều dự báo về biến động môi trường và tài nguyên thiên nhiên. Bên cạnh đó, còn có các cơ quan bộ/ngành (Tập đoàn điện lực Việt Nam, 2
Tập đoàn ThanKhoáng sản để dự báo cung cầu điện và nhiên liệu,…), các Viện nghiên cứu (Viện Nghiên cứu Phát triển Thành phố Hồ Chí Minh, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế trung ương,…), trường đại học (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Kinh tế Quốc dân,...) và nhiều cá nhân sử dụng các phương pháp nghiên cứu phục vụ nhu cầu nghiên cứu của mình. Trong lĩnh vực quản lý tài nguyên và môi trường, đã có một số hệ thống phân tích dữ liệu và dự báo được áp dụng trong nghiên cứu chính sách, quy hoạch phát triển như: TS Nguyễn Trần Dương, GS.TSKH. Nguyễn Quang Thái, TSKH. Trần Trọng Khuê, Bùi Trinh đã sử dụng mô hình IO môi trường để phân tích dữ liệu và dự báo định lượng giữa tăng trưởng kinh tế và biến động môi trường. Các tác giả Bui Trinh, Francisco T. Secretario, Kim Kwangmun, Le Ha Thanh và Pham Huong Giang đã sử dụng mô hình IO để phân tích và dự báo tác động môi trườngkinh tế để phân tích mức độ phát thải của một số khí nhà kính, nước thải của từng ngành, từng khu vực khác nhau. 2. Tính cấp thiết của đề tài Phân tích dữ liệu và dự báo là một yếu tố quan trọng của hầu hết các quyết định kinh doanh và lập kế hoạch kinh tế. Phân tích dữ liệu và dự báo như một tập hợp các công cụ giúp người ra quyết định đưa ra các phán đoán tốt nhất về các sự kiện tương lai. Bài toán phân tích và dự báo đã được một số nhà quản lý, chuyên gia kinh tế nghiên cứu và đề xuất một số giải pháp ứng dụng vào một số lĩnh vực cụ thể: Phân tích và dự báo tình hình tài chính, tiền tệ, hoạch định và điều hành chính sách tài chính, xây dựng mô hình dự báo chỉ số thống kê xã hội chủ yếu, dự báo biến động giá chứng khoán, dự báo sự tác động của vốn đầu tư từ nước ngoài, dự báo giá một số mặt hàng tư liệu sản xuất. Tuy nhiên, những nghiên cứu này chưa tập trung nhiều vào việc dự báo sản lượng xuất khẩu cho một số cây công nghiệp nhằm có được những biện pháp phát triển đem lại hiệu quả kinh tế cao Trong các cây công nghiệp trên địa bàn Trung du và miền núi phía Bắc nói chung và Thái Nguyên nói riêng, chè là cây công nghiệp quan trọng trong phát triển kinh tế, xã hội của khu vực. Trước yêu cầu phát triển kinh tế, đặc biệt là trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, để tồn tại và phát triển vững 3
chắc ngành chè phải có những giải pháp mới phù hợp để có thể phát triển sản lượng và chất lượng chè. Một trong những công việc cấp thiết của các giải pháp là việc phân tích đánh giá và dự báo sản lượng chè xuất khẩu trong những năm tiếp theo ở tỉnh Thái Nguyên. ̀ ̉ ́ ̣ Xuât phat trong hoan canh đo viêc nghiên c ́ ́ ứu đê xuât ra giai phap xây d ̀ ́ ̉ ́ ựng ̣ môt ch ương trình phân tích và dự báo sản lượng chè xuất khẩu la môt viêc lam ̀ ̣ ̣ ̀ ́ ưc câp thiêt. hêt s ́ ́ ́ 3. Mục tiêu đề tài Xây dựng chương trình phân tích chuỗi tuần tự theo thời gian dự báo sản lượng chè xuất khẩu Tỉnh Thái Nguyên. Đề xuất được một số giải pháp nhằm phát triển sản lượng chè xuất khẩu Tỉnh Thái Nguyên. 4. Cách tiếp cân, phương pháp nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu 4.1. Cách tiếp cận Nghiên cứu lý thuyết và tham khảo các kỹ thuật, tài liệu, các ứng dụng có liên quan đến nội dung của đề tài. Sau đó, tiến hành đánh giá ưu nhược điểm của các kỹ thuật trên. Trên cơ sở đó, đề xuất các kỹ thuật mới. Gặp gỡ trao đổi với các nhà khoa học, nhà nghiên cứu có chuyên môn sâu về lĩnh vực này. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Đặc tả lý thuyết. Nghiên cứu các kỹ thuật phân tích dữ liệu và dự báo kinh tế. Nghiên cứu và phân tích một số phương pháp phân tích chuỗi tuần tự theo thời gian. Thu thập số liệu sản lượng chè xuất khẩu Tỉnh Thái Nguyên và một số nhân tố ảnh hưởng. Xây dựng chương trình phân tích chuỗi tuần tự theo thời gian và dự báo sản lượng chè xuất khẩu Tỉnh Thái Nguyên. 4
4.3. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu tổng quan về phân tích dữ liệu và dự báo kinh tế . Nghiên cứu một số phương pháp liên quan và đề xuất phương pháp phù hợp dự báo sản lượng chè xuất khẩu Tỉnh Thái Nguyên. Xây dựng chương trình phân tích chuỗi tuần tự theo thời gian và dự báo sản lượng chè xuất khẩu Tỉnh Thái Nguyên. 5
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ SỐ STT TÊN HÌNH VẼ TRANG 1 Hình 1.1. Lưu đồ thuật toán phương pháp hồi quy tuyến tính 25 2 Hình 1.2. Lưu đồ thuật toán phương pháp san bằng mũ 27 3 Hình 1.3. Lưu đồ thuật toán PP Trung bình động giản đơn 29 4 Hình 2.1. Những nhiệm vụ chính trong QT tiền xử lý dữ liệu 36 5 Hình 2.2. Biểu đồ phân cấp chức năng 36 6 Hình 2.3. Biểu đồ luồng dữ liệu mức khung cảnh 37 7 Hình 2.4. Biểu đồ luồng dữ liệu mức đỉnh 37 8 Hình 2.5. DFD mức dưới đỉnh chức năng xử lý dữ liệu 38 9 Hình 2.6. DFD mức dưới đỉnh chức năng phân tích dự báo 38 10 Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện xu hướng của dữ liệu 41 11 Hình 3.2. Kết quả dự báo phương pháp san bằng mũ 41 12 Hình 3.3. Kết quả dự báo phương pháp hồi quy tuyến tính 42 13 Hình 3.4. Kết quả dự báo phương pháp trung bình động 42 14 Hình 3.5. Kết quả dự báo phương pháp holt winter 42 15 Hình 3.6. Thống kê báo cáo 43 6
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU 7
SỐ STT TÊN BẢNG BIỂU TRANG 1 Bảng 3.1. Bảng số liệu thống kê sản lượng chè 40 8
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 1. Thông tin chung: Tên đề tài: Nghiên cứu phương pháp phân tích chuỗi tuần tự theo thời gian và dự báo sản lượng chè xuất khẩu tỉnh Thái Nguyên. Mã số: T20140738 Chủ nhiệm: Lê Anh Tú Cơ quan chủ trì: Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thời gian thực hiện: 12 tháng 2. Mục tiêu: + Xây dựng chương trình phân tích chuỗi tuần tự theo thời gian dự báo sản lượng chè xuất khẩu Tỉnh Thái Nguyên. + Đề xuất được một số giải pháp nhằm phát triển sản lượng chè xuất khẩu Tỉnh Thái Nguyên. 3. Kết quả nghiên cứu: + Chương trình phân tích chuỗi tuần tự theo thời gian dự báo sản lượng chè xuất khẩu Tỉnh Thái Nguyên. 4. Sản phẩm: + Chương trình phân tích và dự báo sản lượng chè xuất khẩu tỉnh Thái Nguyên. + Báo cáo tổng kết đề tài. + 01 bài báo đã đăng tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Thái Nguyên. 9
+ 01 bài báo đã được chấp nhận đăng trên tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Thái Nguyên. + 01 báo cáo tại hội thảo khoa học có yếu tố quốc tế ICTEA2013. + Hướng dẫn 01 thực tập chuyên ngành. 5. Hiệu quả: + Đối với giáo dục và đào tạo: Giúp cho giảng viên và sinh viên Khoa HTTT Kinh tế có được chương trình thực hành thí nghiệm, gắn kết giữa lý thuyết với thực hành. Điều này giúp nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo. + Đối với kinh tế xã hội: Ứng dụng các hệ hỗ trợ ra quyết định dựa trên hệ thống phân tích dữ liệu và dự báo kinh tế giúp các cơ quan ban ngành của tỉnh Thái Nguyên xây dựng chiến lược phát triển xuất khẩu chè đúng đắn của mình trong tương lai, mang lại hiệu quả to lớn cho cá nhân, tổ chức. 6. Khả năng áp dụng và phương thức chuyển giao kết quả nghiên cứu: + Áp dụng cho các đơn vị đào tạo giảng dạy môn học “phân tích dữ liệu và dự báo kinh tế” + Áp dụng cho các cơ quan, doanh nghiệp trong phân tích và dự báo các lĩnh vực hoạt động sản xuất, kinh doanh… Thái Nguyên, Ngày 20 tháng 11 năm 2014 Cơ quan chủ trì Chủ nhiệm đề tài (ký, họ và tên, đóng dấu) (ký, họ và tên) 10
THAI NGUYEN UNIVERSITY UNIVERSITY OF INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGY INFORMATION ON RESEARCH RESULTS 1. General information: Project title: Research methods of analysis time sequence and predicted output of Thai Nguyen tea exports. Code number: T20140738 Coordinator: Le Anh Tu Implementing institution: University of Information and Communication Technology Duration: from January, 2014 to December, 2014 2. Objective(s): + Construction program sequence analysis time tea production forecast export Thai Nguyen province. + Proposed a number of measures aimed at developing the export of tea, Thai Nguyen province. 3. Research results: + The analysis of time sequence forecasting export tea production Thai Nguyen province. 4. Products: + The analysis and forecast output of Thai Nguyen tea exports. + Report summarizing topics + 01 articles were published journals Science and Technology Thai Nguyen University. 11
+ 01 articles have been accepted in the journal Science and Technology Thai Nguyen University. + 01 reported at scientific conferences with international factors ICTEA2013. + Guide 01 specialized practice. 5. Effects: + For education and training: Help for Student and Faculty of Economics file systems has been carried out experimental programs, links between theory and practice. This helps to improve the quality of education and training. + For economic social support systems application decisions based on data analysis systems and economic forecasting agencies help the province of Thai Nguyen strategy development right tea exports their propriety in the future, bring greater efficiency to individuals and organizations. 6. Transfer alternatives of research results andapplic ability: + Apply for units training courses teaching "economic analysis forecasts" + Apply for agencies and businesses in analyzing and forecasting the areas of production, sales ... 12
Chương 1. TỔNG QUAN VỀ PHÂN TÍCH CHUỖI TUẦN TỰ THEO THỜI GIAN VÀ DỰ BÁO 1.1. Chuỗi tuần tự theo thời gian 1.1.1. Định nghĩa Chuỗi tuần tự theo thời gian là một chuỗi các gía trị của một đại lượng nào đó được ghi nhận tuần tự theo thời gian. Ví dụ: Số lượng hàng bán được trong 12 tháng của một công ty. Các giá trị của chuỗi tuần tự theo thời gian của đại lượng X được ký hiệu X1, X2, ………, Xt, …. Xn, với Xt, là gía trị quan sát của X ở thời điểm t. 1.1.2. Các thành phần của chuỗi tuần tự theo thời gian Các nhà thống kê thường chia chuỗi tuần tự theo thời gian ra làm 4 thành phần: Thành phần xu hướng dài hạn (longterm trend component) Thành phần mùa (Seasonal component) Thành phần chu kỳ (Cyclical component) Thành phần bất thường (irregular component) 1.1.2.1. Thành phần xu hướng dài hạn Thành phần này dùng để chỉ xu hướng tăng giảm của đại lượng X trong khoảng thời gian dài. Về mặt đồ thị thành phần này có thể diễn tả bằng một đường thẳng hay bằng một đường cong tròn (Smooth curve) 13
1.1.2.2. Thành phần mùa Thành phần này chỉ sự thay đổi của đại lượng X theo các mùa trong năm (có thể theo các tháng trong năm) Ví dụ: Lượng tiêu thụ chất đốt sẽ tăng vào mùa đông và sẽ giảm vào mùa hè. Ngược lại lượng tiêu thụ xăng sẽ tăng vào mùa hè và giảm vào mùa đông. Lượng tiêu thụ đồ dùng học tập sẽ tăng vào mùa khai trường 1.1.2.3. Thành phần chu kỳ Thành phần này chỉ thay đổi của đại lượng X theo chu kỳ. Sự khác biệt của thành phần này so với thành phần mùa là chu kỳ của nó dài hơn một năm. Để đánh gía thành phần chu kỳ các gía trị của chuỗi tuần tự theo thời gian sẽ được quan sát hằng năm. Ví dụ: Lượng dòng chảy đến hồ chứa Trị An từ năm 1959 đến 1985 14
1.1.2.4. Thành phần bất thường Thành phần này dùng để chỉ những sự thay đổi bất thường của các gía trị trong chuỗi tuần tự theo thời gian. Sự thay đổi này không thể dự đoán bằng các số liệu kinh nghiệm trong qúa khứ, về mặt bản chất này không có tính chu kỳ. 1.2. Tổng quan về phân tích và dự báo 1.2.1. Khái niệm Dự báo đã hình thành từ đầu những năm 60 của thế kỉ 20. Khoa học dự báo với tư cách một ngành khoa học độc lập có hệ thống lí luận, phương pháp luận và phương pháp hệ riêng nhằm nâng cao tính hiệu quả của dự báo. Người ta thường nhấn mạnh rằng một phương pháp tiếp cận hiệu quả đối với dự báo là phần quan trọng trong hoạch định. Khi các nhà quản trị lên kế hoạch, trong hiện tại họ xác định hướng tương lai cho các hoạt động mà họ sẽ thực hiện. Bước đầu tiên trong hoạch định là dự báo hay là ước lượng nhu cầu tương lai cho sản phẩm hoặc dịch vụ và các nguồn lực cần thiết để sản xuất sản phẩm hoặc dịch vụ đó. Như vậy, dự báo là một khoa học và nghệ thuật tiên đoán những sự việc sẽ xảy ra trong tương lai, trên cơ sở phân tích khoa học về các dữ liệu đã thu thập được. Khi tiến hành dự báo ta căn cứ vào việc thu thập xử lý số liệu trong quá khứ và hiện tại để xác định xu hướng vận động của các hiện tượng trong tương lai nhờ vào một số mô hình toán học. 15
Dự báo có thể là một dự đoán chủ quan hoặc trực giác về tương lai. Nhưng để cho dự báo được chính xác hơn, người ta cố loại trừ những tính chủ quan của người dự báo. Ngày nay, dự báo là một nhu cầu không thể thiếu được của mọi hoạt động kinh tế xác hội, khoa học kỹ thuật, được tất cả các ngành khoa học quan tâm nghiên cứu. 1.2.2. Ý nghĩa Dùng để dự báo các mức độ tương lai của hiện tượng, qua đó giúp các nhà quản trị doanh nghiệp chủ động trong việc đề ra các kế hoạch và các quyết định cần thiết phục vụ cho quá trình sản xuất kinh doanh, đầu tư, quảng bá, quy mô sản xuất, kênh phân phối sản phẩm, nguồn cung cấp tài chính… và chuẩn bị đầy đủ điều kiện cơ sở vật chất, kỹ thuật cho sự phát triển trong thời gian tới (kế hoạch cung cấp các yếu tố đầu vào như: lao động, nguyên vật liệu, tư liệu lao động… cũng như các yếu tố đầu ra dưới dạng sản phẩm vật chất và dịch vụ). Trong các doanh nghiệp nếu công tác dự báo được thực hiện một cách nghiêm túc còn tạo điều kiện nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường. Dự báo chính xác sẽ giảm bớt mức độ rủi ro cho doanh nghiệp nói riêng và toàn bộ nền kinh tế nói chung. Dự báo chính xác là căn cứ để các nhà hoạch định các chính sách phát triển kinh tế văn hoá xã hội trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân Nhờ có dự báo các chính sách kinh tế, các kế hoạch và chương trình phát triển kinh tế được xây dựng có cơ sở khoa học và mang lại hiệu quả kinh tế cao. Nhờ có dự báo thường xuyên và kịp thời, các nhà quản trị doanh nghiệp có khả năng kịp thời đưa ra những biện pháp điều chỉnh các hoạt động kinh tế của đơn vị mình nhằm thu được hiệu quả sản xuất kinh doanh cao nhất. 1.2.3. Vai trò Dự báo tạo ra lợi thế cạnh tranh Công tác dự báo là một bộ phận không thể thiếu trong hoạt động của các doanh nghiệp, trong từng phòng ban như: phòng Kinh doanh hoặc Marketing, phòng Sản xuất hoặc phòng Nhân sự, phòng Kế toán – tài chính. 16
1.3. Các loại dự báo 1.3.1. Căn cứ vào độ dài thời gian dự báo Dự báo có thể phân thành ba loại Dự báo dài hạn: Là những dự báo có thời gian dự báo từ 5 năm trở lên. Thường dùng để dự báo những mục tiêu, chiến lược về kinh tế chính trị, khoa học kỹ thuật trong thời gian dài ở tầm vĩ mô. Dự báo trung hạn: Là những dự báo có thời gian dự báo từ 3 đến 5 năm. Thường phục vụ cho việc xây dựng những kế hoạch trung hạn về kinh tế văn hoá xã hội… ở tầm vi mô và vĩ mô. Dự báo ngắn hạn: Là những dự báo có thời gian dự báo dưới 3 năm, loại dự báo này thường dùng để dự báo hoặc lập các kế hoạch kinh tế, văn hoá, xã hội chủ yếu ở tầm vi mô và vĩ mô trong khoảng thời gian ngắn nhằm phục vụ cho công tác chỉ đạo kịp thời. Cách phân loại này chỉ mang tính tương đối tuỳ thuộc vào từng loại hiện tượng để quy định khoảng cách thời gian cho phù hợp với loại hiện tượng đó: ví dụ trong dự báo kinh tế, dự báo dài hạn là những dự báo có tầm dự báo trên 5 năm, nhưng trong dự báo thời tiết, khí tượng học chỉ là một tuần. Thang thời gian đối với dự báo kinh tế dài hơn nhiều so với thang thời gian dự báo thời tiết. Vì vậy, thang thời gian có thể đo bằng những đơn vị thích hợp ( ví dụ: quý, năm đối với dự báo kinh tế và ngày đối với dự báo dự báo thời tiết). 1.3.2. Dựa vào các phương pháp dự báo Dự báo có thể chia thành 3 nhóm Dự báo bằng phương pháp chuyên gia: Loại dự báo này được tiến hành trên cơ sở tổng hợp, xử lý ý kiến của các chuyên gia thông thạo với hiện tượng được nghiên cứu, từ đó có phương pháp xử lý thích hợp đề ra các dự đoán, các dự đoán này được cân nhắc và đánh giá chủ quan từ các chuyên gia. Phương pháp này có ưu thế trong trường hợp dự đoán những hiện tượng hay quá trình bao quát rộng, phức tạp, chịu sự chi phối của khoa học kỹ thuật, s ự thay đổi của môi trường, thời tiết, chiến tranh trong khoảng thời gian dài. Một cải tiến của phương pháp Delphi – là phương pháp dự báo dựa trên cơ sở sử dụng một tập hợp những đánh giá của một nhóm chuyên gia. Mỗi chuyên gia được hỏi ý kiến 17
và rồi dự báo của họ được trình bày dưới dạng thống kê tóm tắt. Việc trình bày những ý kiến này được thực hiện một cách gián tiếp ( không có sự tiếp xúc trực tiếp) để tránh những sự tương tác trong nhóm nhỏ qua đó tạo nên những sai lệch nhất định trong kết quả dự báo. Sau đó người ta yêu cầu các chuyên gia duyệt xét lại những dự báo của họ trên cơ sở tóm tắt tất cả các dự báo có thể có những bổ sung thêm. Dự báo theo phương trình hồi quy: Theo phương pháp này, mức độ cần dự báo phải được xây dựng trên cơ sở xây dựng mô hình hồi quy, mô hình này được xây dựng phù hợp với đặc điểm và xu thế phát triển của hiện tượng nghiên cứu. Để xây dựng mô hình hồi quy, đòi hỏi phải có tài liệu về hiện tượng cần dự báo và các hiện tượng có liên quan. Loại dự báo này thường được sử dụng để dự báo trung hạn và dài hạn ở tầm vĩ mô. Dự báo dựa vào dãy số thời gian: Là dựa trên cơ sở dãy số thời gian phản ánh sự biến động của hiện tượng ở những thời gian đã qua để xác định mức độ của hiện tượng trong tương lai. 1.3.3. Căn cứ vào nội dung (đối tượng dự báo) Có thể chia dự báo thành: Dự báo khoa học, dự báo kinh tế, dự báo xã hội, dự báo tự nhiên, thiên văn học… Dự báo khoa học: Là dự kiến, tiên đoán về những sự kiện, hiện tượng, trạng thái nào đó có thể hay nhất định sẽ xảy ra trong tương lai. Theo nghĩa hẹp hơn, đó là sự nghiên cứu khoa học về những triển vọng của một hiện tượng nào đó, chủ yếu là những đánh giá số lượng và chỉ ra khoảng thời gian mà trong đó hiện tượng có thể diễn ra những biến đổi. Dự báo kinh tế: Là khoa học dự báo các hiện tượng kinh tế trong tương lai. Dự báo kinh tế được coi là giai đoạn trước của công tác xây dựng chiến lược phát triển kinh tế xã hội và dự án kế hoạch dài hạn; không đặt ra những nhiệm vụ cụ thể, nhưng chứa đựng những nội dung cần thiết làm căn cứ để xây dựng những nhiệm vụ đó. Dự báo kinh tế bao trùm sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước có tính đến sự phát triển của tình hình thế giới và các quan hệ quốc tế. Thường được thực hiện chủ yếu theo những hướng sau: dân số, nguồn lao động, việc sử dụng và tái sản xuất chúng, năng suất lao động; tái sản xuất xã hội trước hết là vốn sản xuất cố định: sự phát triển của cách mạng khoa học – kĩ thuật và 18
công nghệ và khả năng ứng dụng vào kinh tế; mức sống của nhân dân, sự hình thành các nhu cầu phi sản xuất, động thái và cơ cấu tiêu dùng, thu nhập của nhân dân; động thái kinh tế quốc dân và sự chuyển dịch cơ cấu (nhịp độ, tỉ lệ, hiệu quả); sự phát triển các khu vực và ngành kinh tế (khối lượng động thái, cơ cấu, trình độ kĩ thuật , bộ máy, các mối liên hệ liên ngành); phân vùng sản xuất, khai thác tài nguyên thiên nhiên và phát triển các vùng kinh tế trong nước, các mối liên hệ liên vùng; dự báo sự phát triển kinh tế của thế giới kinh tế. Các kết quả dự báo kinh tế cho phép hiểu rõ đặc điểm của các điều kiện kinh tế xã hội để đặt chiến lược phát triển kinh tế đúng đắn, xây dựng các chương trình, kế hoạch phát triển một cách chủ động, đạt hiệu quả cao và vững chắc. Dự báo xã hội: Dự báo xã hội là khoa học nghiên cứu những triển vọng cụ thể của một hiện tượng, một sự biến đổi, một quá trình xã hội, để đưa ra dự báo hay dự đoán về tình hình diễn biến, phát triển của một xã hội. Dự báo tự nhiên, thiên văn học, loại dự báo này thường bao gồm: + Dự báo thời tiết: Thông báo thời tiết dự kiến trong một thời gian nhất định trên một vùng nhất định. Trong dự báo thời tiết có dự báo chung, dự báo khu vực, dự báo địa phương, v.v. Về thời gian, có dự báo thời tiết ngắn (13 ngày) và dự báo thời tiết dài (tới một năm). + Dự báo thuỷ văn: Là loại dự báo nhằm tính để xác định trước sự phát triển các quá trình, hiện tượng thuỷ văn xảy ra ở các sông hồ, dựa trên các tài liệu liên quan tới khí tượng thuỷ văn. Dự báo thuỷ văn dựa trên sự hiểu biết những quy luật phát triển của các quá trình, khí tượng thuỷ văn, dự báo sự xuất hiện của hiện tượng hay yếu tố cần quan tâm. Căn cứ thời gian dự kiến, dự báo thuỷ văn được chia thành dự báo thuỷ văn hạn ngắn (thời gian không quá 2 ngày), hạn vừa (từ 2 đến 10 ngày); dự báo thuỷ văn mùa (thời gian dự báo vài tháng); cấp báo thuỷ văn: thông tin khẩn cấp về hiện tượng thuỷ văn gây nguy hiểm. Theo mục đích dự báo, có các loại: dự báo thuỷ văn phục vụ thi công, phục vụ vận tải, phục vụ phát điện,v.v. Theo yếu tố dự báo, có: dự báo lưu lượng lớn nhất, nhỏ nhất, dự báo lũ, v.v. + Dự báo địa lý: Là việc nghiên cứu về hướng phát triển của môi trường địa lí trong tương lai, nhằm đề ra trên cơ sở khoa học những giải pháp sử dụng hợp lí và bảo vệ môi trường. 19
+ Dự báo động đất: Là loại dự báo trước địa điểm và thời gian có khả năng xảy ra động đất. Động đất không đột nhiên xảy ra mà là một quá trình tích luỹ lâu dài, có thể hiện ra trước bằng những biến đổi địa chất, những hiện tượng vật lí, những trạng thái sinh học bất thường ở động vật,.v.v. Việc dự báo thực hiện trên cơ sở nghiên cứu bản đồ phân vùng động đất và những dấu hiệu báo trước. Cho đến nay, chưa thể dự báo chính xác về thời gian động đất sẽ xảy ra. 1.4. Các phương pháp dự báo 1.4.1. Phương pháp dự báo định tính Các phương pháp này dựa trên cơ sở nhận xét của những nhân tố nhân quả, dựa theo doanh số của từng sản phẩm hay d ịch v ụ riêng biệt và dựa trên những ý kiến về các khả năng có liên hệ của những nhân tố nhân quả này trong tương lai (Những phương pháp này có liên quan đến mức độ phức tạp khác nhau, từ những khảo sát ý kiến được tiến hành một cách khoa học để nhận biết về các sự kiện tương lai). Ưu điểm : Dễ dàng thực hiện, không đòi hỏi kiến thức về các mô hình toán hoặc kinh tế lượng, thường được chấp nhận Nhược điểm: Mang tính chủ quan rất cao, không chuẩn, mất nhiều năm để trở thành người có khả năng phán đoán đúng. Không có phương pháp hệ thống để đánh giá và cải thiện mức độ chính xác. Dưới đây là các dự báo định tính thường dùng: 20