Luận văn Thạc sĩ Công tác xã hội: Đánh giá hiệu quả mô hình Quản lý cộng đồng của Trung tâm Hỗ trợ phát triển vì Phụ nữ và Trẻ em (DWC) tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:154

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án đánh giá hiệu quả của việc thực hiện mô hình Quản lý cộng đồng trong việc giải quyết các vấn đề cộng đồng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. Từ đó chỉ ra được những bài học kinh nghiệm khi thực hiện QLCĐ. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Công tác xã hội: Đánh giá hiệu quả mô hình Quản lý cộng đồng của Trung tâm Hỗ trợ phát triển vì Phụ nữ và Trẻ em (DWC) tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- NGUYỄN THỊ THU HIẾU ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ MÔ HÌNH QUẢN LÝ CỘNG ĐỒNG CỦA TRUNG TÂM HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN VÌ PHỤ NỮ VÀ TRẺ EM (DWC) TẠI XÃ PHÚC THUẬN, HUYỆN PHỔ YÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Công tác xã hội Mã số: 60.90.01.01 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Trung Hải Hà Nội - 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những thông tin, số liệu trong luận văn là sự thật và đã đƣợc những ngƣời có liên quan đồng ý cho sử dụng. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính xác thực của các thông tin có trong luận văn.
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận văn tốt nghiệp đề tài: Đánh giá hiệu quả mô hình Quản lý cộng đồng của Trung tâm Hỗ trợ Phát triển vì Phụ nữ và Trẻ em (DWC) tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận đƣợc sự ủng hộ, phối hợp chặt chẽ của các cán bộ địa phƣơng, hội phụ nữ xã Phúc Thuận, cùng toàn thể ngƣời dân tại địa bàn nghiên cứu. Bên cạnh đó là sự hỗ trợ tận tình của Ban giám đốc và các cán bộ Trung tâm Hỗ trợ Phát triển vì Phụ nữ và Trẻ em (DWC). Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này, trƣớc tiên tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong khoa Xã hội học – Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội, các bạn học viên lớp cao học Công tác xã hội 1 khóa 2012 đã ủng hộ và cổ vũ tinh thần để tôi tự tin hoàn thành luận văn. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Trung Hải ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn tốt nghiệp này. Vì thời gian và kinh nghiệm còn hạn chế nên luận văn tốt nghiệp của tôi không tránh khỏi những thiếu sót nhất định, rất mong nhận đƣợc sự góp ý của các thầy, cô giáo, các bạn và những ngƣời quan tâm đến nghiên cứu này. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 1 năm 2015 Học viên Nguyễn Thị Thu Hiếu
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ....................................................................... 3 3. Ý nghĩa vấn đề nghiên cứu............................................................................ 4 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................... 5 5. Đối tƣợng, khách thể và phạm vi nghiên cứu ............................................... 6 6. Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................................... 7 7. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................... 7 8. Phƣơng pháp thu thập thông tin .................................................................... 7 NỘI DUNG CHÍNH ......................................................................................... 9 Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của nghiên cứu ...................................... 9 1.1. Các khái niệm ............................................................................................. 9 1.1.1. Cộng đồng ............................................................................................... 9 1.1.2. Vấn đề cộng đồng .................................................................................. 10 1.1.3. Quản lý cộng đồng ................................................................................ 11 1.1.4. Tổ chức cộng đồng ................................................................................ 11 1.1.5. Phát triển cộng đồng.............................................................................. 13 1.1.6. Tác viên phát triển cộng đồng ............................................................... 14 1.1.7. Sự tham gia............................................................................................ 15 1.1.8. Quyền và trao quyền ............................................................................. 15 1.2. Lý thuyết ứng dụng trong nghiên cứu ...................................................... 16 1.2.1. Lý thuyết nhu cầu .................................................................................. 16 1.2.2. Lý thuyết trao quyền .............................................................................. 18 1.2.3. Lý thuyết thân chủ trọng tâm ................................................................ 21 1.2.4. Thuyết huy động nguồn lực ................................................................... 22
1.3. Một số vấn đề chung về phát triển cộng đồng ......................................... 25 1.4. Trung tâm Hỗ trợ phát triển vì Phụ nữ và Trẻ em (DWC) .................... 300 1.4.1. Cơ cấu tổ chức ...................................................................................... 31 1.4.2. Mục đích, sứ mệnh, viễn cảnh ............................................................... 32 1.4.3. Bộ máy nhân sự ..................................................................................... 32 1.4.4. Các hoạt động đang triển khai............................................................... 32 1.4. Khái quát mô hình QLCĐ trên Thế giới và Việt Nam ............................ 30 1.3.1. Mô hình QLCĐ trên Thế giới ................................................................ 40 1.3.2. Mô hình QLCĐ tại Việt Nam ................................................................ 41 1.5. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................... 33 1.5.1. Khái quát về huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên ................................... 33 1.5.2. Khái quát về xóm Phúc Tài và xóm Tân Ấp 2, xã Phúc Thuận ............ 34 1.5.3. Các vấn đề cộng đồng tại xã Phúc Thuận ............................................ 36 1.6. Mô hình Quản lý cộng đồng…………………………………………....40 1.6.1. Mô hình Quản lý cộng đồng trên Thế giới và Việt Nam…………….40 1.6.1.1. Mô hình Quản lý cộng đồng trên Thế giới…………………………40 1.6.1.2. Mô hình Quản lý cộng đồng tại Việt Nam………………………......41 1.6.2. Mô tả mô hình Quản lý cộng đồng…………………………..……....42 1.6.2.1. Cách tiếp cận của mô hình Quản lý cộng đồng…………………...43 1.6.2.2. Giá trị của Quản lý cộng đồng……………………………………...47 1.6.2.3. Nguyên tắc cơ bản trong thực hiện mô hình QLCĐ….……………48 1.6.2.4. Quy trình thực hiện mô hình QLCĐ……………………………….49 1.6.2.5. Tính bền vững của mô hình QLCĐ……………………………………55 1.6.3. Vị trí của mô hình QLCĐ trong hệ thống quản lý nhà nước…………57 1.7. Tiêu chí đánh giá hiệu quả mô hình QLCĐ……………………………59
Chƣơng 2: Thực trạng thực hiện mô hình Quản lý cộng đồng tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên...................................................... 62 2.1. Đánh giá chung về mục tiêu, cách thức vận hành của mô hình QLCĐ tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên ...................................................................... 62 2.2. Đánh giá hiệu quả mô hình QLCĐ đối với cơ chế chính sách tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên...................................................... 68 2.3. Đánh giá hiệu quả của mô hình Q LCĐ trong việc giải quyết vấn đề cộng đồng………………………………………………………………………….69 2.3.1. Hiệu quả của mô hình QLCĐ trong vấn đề giảm nghèo ...................... 69 2.3.2. Hiệu quả của mô hình QLCĐ trong vấn đề phát triển cơ sở hạ tầng... 71 2.3.3. Hiệu quả của mô hình QLCĐ trong vấn đề ô nhiễm môi trường ......... 73 2.3.4. Hiệu quả của mô hình QLCĐ trong vấn đề tiếp cận thông tin mới của người dân. ....................................................................................................... 74 2.4. Hiệu quả của mô hình QLCĐ đối với ngƣời dân và chính quyền địa phƣơng ……………………………………………………………………...76 2.4.1. Hiệu quả của mô hình QLCĐ đối với người dân .................................. 76 2.4.2. Hiệu quả của mô hình QLCĐ với đội ngũ cán bộ địa phương ............. 95 2.5. Những thuận lợi và khó khăn khi thực hiện mô hình QLCĐ .................. 97 2.5.1. Thuận lợi khi thực hiện mô hình QLCĐ................................................ 97 2.5.2. Khó khăn khi thực hiện mô hình QLCĐ .............................................. 101 2.4. Bài học kinh nghiệm khi thực hiện mô hình QLCĐ .............................. 103 Kết luận và Khuyến nghị............................................................................... 107 PHỤ LỤC 1: CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ DỰ ÁN – (dành cho ngƣời dân) ....... 111 PHỤ LỤC 2: CÂU HỎI PHỎNG VẤN SÂU VỚI CÁC NHÓM ................ 123 PHỤ LỤC 3: KẾT QUẢ KHẢO SÁT BẢNG HỎI VỚI NGƢỜI DÂN ..... 126 DANH MỤC T I LI U THAM KHẢO ...................................................... 142
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DWC Center for promoting Development for Women and Chirldren Trung tâm Hỗ trợ Phát triển vì Phụ nữ và Trẻ em LHQ Liên hợp quốc NNC Nhóm nòng cốt NCĐ Nhóm cộng đồng PTCĐ Phát triển cộng đồng PCMM Promoting Community management model in Viet Nam Thúc đẩy mô hình Quản lý cộng đồng ở Việt Nam (dự án) PRA Participatory Rural Appraisal Phƣơng pháp đánh giá nông thôn có sự tham gia của ngƣời dân QLCĐ Quản lý cộng đồng QSK Quỹ sáng kiến SDC Swiss Agency for Development and Cooperation Cơ quan Hợp tác và Phát triển Thụy Sỹ TDA Tiểu dự án
DANH MỤC CÁC BẢNG Số bảng Tên bảng Trang Bảng 1.1 Thông tin chung về xóm Phúc Tài, xóm Tân Ấp 2, 35 xã Phúc Thuận Bảng 2.1 Hiệu quả chung của dự án thực hiện theo mô hình 64 QLCĐ Bảng 2.2 Kết quả khảo sát về quy trình thực hiện mô hình 65 QLCĐ Bảng 2.3 Kết quả khảo sát về mức độ phức tạp và khả năng 66 thực hiện các thủ tục hành chính Bảng 2.4 Các kiến thức ngƣời dân đƣợc nâng cao sau tham gia 80 dự án Bảng 2.5 Các công việc ngƣời dân có thể làm sau khi đƣợc tập 81 huấn Bảng 2.6 Mức độ vận dụng các kiến thức học đƣợc từ dự án 82 Bảng 2.7 Tần suất đi họp thôn của ngƣời dân sau khi tham gia 85 dự án Bảng 2.8 Lợi ích khi ngƣời dân tham gia các cuộc họp thôn 86 xóm Bảng 2.9 Các hoạt động ngƣời dân đƣợc tự quản khi thực hiện 88 dự án Bảng 2.10 Lợi ích khi ngƣời dân đƣợc tự quản 90
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Số sơ đồ Tên sơ đồ, biểu đồ Trang Sơ đồ 1.1 Cơ cấu tổ chức Trung tâm Hỗ trợ phát triển vì phụ nữ 31 và trẻ em Sơ đồ 1.2 Quy trình thực hiện Quản lý cộng đồng 50 Biểu đồ 2.1 Biến động tỷ lệ hộ nghèo tại địa bàn nghiên cứu 70 Biểu đồ 2.2 Thu nhập của ngƣời dân từ khi tham gia dự án (2011- 77 2014) Biểu đồ 2.3 Sự thay đổi trong môi trƣờng sống sau khi thực hiện dự 78 án Biểu đồ 2.4 Tỷ lệ các thắc mắc của ngƣời dân đƣợc chính quyền 93 giải đáp
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngày nay, cùng với sự phát triển của nền kinh tế - xã hội, chất lƣợng cuộc sống của ngƣời dân cũng ngày một tăng lên, con ngƣời ngày càng có nhiều nhu cầu và tiêu chuẩn cao hơn cho một cuộc sống đƣợc đánh giá là đảm bảo. Những nhu cầu này đòi hỏi cần phải đƣợc đáp ứng. Tuy vậy, sự phát triển không đồng đều trong nền kinh tế đã tạo nên sự chênh lệch rõ rệt về mức sống giữa các tầng lớp dân cƣ, đặc biệt là giữa các vùng nông thôn, miền núi và thành thị. Chính điều này đã tạo ra sự bất bình đẳng trong xã hội trƣớc hết là về thu nhập và điều kiện sống. Phát triển cộng đồng (PTCĐ) là một trong ba phƣơng pháp can thiệp chính của Công tác xã hội. Trên Thế giới, ngay từ những năm 1950, khái niệm PTCĐ đã đƣợc Liên Hợp Quốc công nhận và khuyến khích các quốc gia sử dụng phƣơng pháp này nhƣ một công cụ hữu hiệu trong việc giải quyết các vấn đề xã hội nh m thực hiện chƣơng trình mục tiêu phát triển quốc gia. PTCĐ đƣợc đánh giá là một trong những hoạt động có khả năng giải quyết những vấn đề của sự phát triển xã hội và những thách thức mà các cộng đồng gặp phải khá hiệu quả, bởi nó nhấn mạnh đến sự tham gia của chính ngƣời dân - những ngƣời trong cuộc - vào quá trình cải thiện đời sống cho chính cộng đồng mình. Các hoạt động PTCĐ vừa góp phần nâng cao chất lƣợng cuộc sống ngƣời dân vừa đóng góp cho sự tăng trƣởng của nền kinh tế đất nƣớc. Hiệu quả thiết thực của hoạt động PTCĐ ngày càng đƣợc khẳng định và thu hút sự quan tâm của toàn xã hội. Tại Việt Nam, khái niệm PTCĐ xuất hiện vào những năm 1980 từ các chƣơng trình viện trợ của nƣớc ngoài. Chiến lƣợc PTCĐ hƣớng tới những cộng đồng nghèo và kém phát triển, giúp họ nhận thức đƣợc vấn đề của mình, tìm kiếm nguồn lực bên ngoài và phát huy tiềm năng của mình để giải quyết hiệu quả vấn đề của cộng đồng họ. Cho đến nay, c ng với sự hình thành của 1
rất nhiều các tổ chức phi lợi nhuận, các trung tâm cộng đồng, các chƣơng trình phát triển của nhà nƣớc... PTCĐ đang đƣợc ứng dụng nhiều hơn bao giờ hết trong việc khắc phục tình trạng đói ngh o và những vấn đề xã hội nóng bỏng khác tại Việt Nam. Là một tổ chức phi lợi nhuận trực thuộc Hội Khuyến học Việt Nam, Trung tâm Hỗ trợ Phát triển vì Phụ nữ và Trẻ em (DWC) là một tổ chức đã thực hiện thành công nhiều dự án phát triển, đặc biệt thành công trong việc thúc đẩy sự tham gia của ngƣời dân, trong đó có nhóm ngƣời ngh o/thiệt thòi, phụ nữ vào quá trình phát triển bền vững các vùng nông thôn Việt Nam b ng mô hình Quản lý cộng đồng (QLCĐ). Trong phạm vi nghiên cứu của mình, tác giả muốn tìm hiểu hiệu quả của mô hình QLCĐ tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên thông qua việc thực hiện dự án: "Thúc đẩy Sự tham gia của người dân nông thôn hướng tới phát triển bền vững tại huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên". Dự án này đƣợc tổ chức Bánh mỳ cho Thế Giới (BfdW) và Misereor (thuộc Cộng hòa Liên bang Đức) tài trợ, Trung tâm DWC trực tiếp quản lý và thực hiện tại hai xã: Phúc Thuận và Đồng Tiến, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên từ tháng 4 năm 2011 đến tháng 3 năm 2014. Việc tìm hiểu hiệu quả mô hình QLCĐ của Trung tâm DWC góp phần giới thiệu một mô hình mới trong lĩnh vực Phát triển cộng đồng. Xem xét tính hiệu quả của mô hình này trong việc giải quyết các vấn đề cộng đồng. Từ đó đƣa ra một số bài học kinh nghiệm khi thực hiện mô hình QLCĐ trên thực tế. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu cũng góp phần hệ thống hóa mô hình QLCĐ thành tài liệu phục vụ cho hoạt động giảng dạy và thực hành Phát triển cộng đồng trong bộ môn Công tác xã hội. Từ những lý do trên tác giả đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Đánh giá hiệu quả mô hình Quản lý cộng đồng của Trung tâm Hỗ trợ phát triển vì Phụ nữ và Trẻ em (DWC) tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên”. (Nghiên cứu thực hiện trên địa bàn 02 xóm: xóm Tân Ấp 2 và xóm Phúc Tài, xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên). 2
2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Từ những năm 1950, PTCĐ đƣợc mô tả trƣớc hết cho quá trình làm việc với những cộng đồng nhỏ trong các dự án tự giúp ở các nƣớc đang phát triển, chủ yếu tại các cộng đồng nông thôn. Mặc dù có sự khác nhau về cách tiếp cận/mô thức thực hiện nhƣng tất cả đều tập trung vào mục đích: Củng cố nguồn lực trong cộng đồng; Nâng cao khả năng tiếp cận nguồn lực cho các thành viên cộng đồng; Phát triển năng lực của các thành viên cộng đồng để sử dụng các nguồn lực. Sự khác nhau trong các cách tiếp cận chủ yếu n m ở chủ thể liên quan tới hoạt động phát triển, mục tiêu phát triển và các kết quả mong đợi khác nhau của hoạt động phát triển. Trên Thế giới, mô hình QLCĐ sơ khai đƣợc vận dụng trƣớc hết trong một số dự án mà Cơ quan Hợp tác và Phát triển của Chính phủ Thụy Sỹ (SDC) thực hiện tại Bangladesh và một số nƣớc thuộc tiểu vùng sông Mekong nhƣ Lào, Campuchia, Myanmar, Việt Nam. Trong đó mục tiêu phát triển mà SDC muốn hƣớng tới là thúc đẩy sự tham gia của ngƣời dân vào hoạt động ra quyết định tại địa phƣơng, quản lý cộng đồng đƣợc sử dụng nhƣ một công cụ thực hiện mục tiêu này. Tại Việt Nam, mô hình QLCĐ đƣợc thực hiện từ năm 2005 trong khuôn khổ dự án “Phát triển đô thị Nam Định và Đồng Hới” (Nam Dinh urban development project – NUDP & Dong Hoi urban development project – DUDP 2005 – 2008). Trong đó đề cao cách tiếp cận dựa vào cộng đồng và phát huy sự tham gia của cộng đồng, đặc biệt là ngƣời nghèo/thiệt thòi vào hoạt động ra quyết định tại địa phƣơng, nh m mục đích thực hiện mục tiêu giảm nghèo quốc gia và thực hiện Quy chế thực hiện dân chủ ở xã theo Nghị định 29/1998/NĐ – CP ban hành ngày 11 tháng 5 năm 1998. Tuy nhiên, mô hình QLCĐ đã đƣợc phát triển cả về phƣơng pháp và phạm vi thực hiện từ năm 2008, khi SDC phối hợp với các tổ chức phi chính phủ tại Việt Nam thực hiện dự án “Thúc đẩy mô hình Quản lý cộng đồng tại Việt Nam”. 3
Liên quan đến mô hình QLCĐ, đã có nghiên cứu của sinh viên Vƣơng Thị Loan – khóa K53 Công tác xã hội – Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn, Đại học Quốc Gia Hà Nội nghiên cứu đề tài: “Đánh giá sự tham gia của người dân vào hoạt động phát triển kinh tế – x hội địa phương thông qua thực hiện mô hình Quản lý cộng đồng của trung tâm ữu nghị cộng đồng Nam Định Nghiên cứu tiến hành tại xóm Đồng Lạc, x Nam Phong, thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định . Tuy nhiên nghiên cứu này chủ yếu đánh giá sự tham gia của ngƣời dân vào hoạt động phát triển kinh tế - xã hội địa phƣơng thông qua thực hiện mô hình QLCĐ chứ không nghiên cứu sâu về hiệu quả của mô hình QLCĐ tại địa bàn này. Ngoài ra, có một số Báo cáo Đánh giá cuối kỳ của các dự án đƣợc Trung tâm DWC thực hiện theo mô hình QLCĐ ở các tỉnh Lạng Sơn, Thanh Hóa, Sóc Sơn, Hà Nội… Những cuộc đánh giá này chủ yếu so sánh kết quả thực tế với mục tiêu mong đợi của dự án mà không đánh giá chi tiết về mô hình QLCĐ. Nhƣ vậy cho đến nay chƣa có một công trình nghiên cứu nào về hiệu quả của mô hình QLCĐ, do đó trong nghiên cứu của mình, tác giả muốn tìm hiểu sâu về mô hình QLCĐ của Trung tâm hỗ trợ phát triển vì Phụ nữ và Trẻ em (DWC) nh m đánh giá hiệu quả của nó trong việc giải quyết các vấn đề cộng đồng dƣới góc nhìn của ngành công tác xã hội, bên cạnh đó tìm ra những thuận lợi, khó khăn và bài học kinh nghiệm khi thực hiện mô hình trên thực tế. 3. Ý nghĩa vấn đề nghiên cứu 3.1. Ý nghĩa hoa học Thông qua mô tả mô hình và đánh giá hiệu quả của QLCĐ tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, nghiên cứu góp phần chỉ ra tính ph hợp và hạn chế của các lý thuyết PTCĐ trong ứng dụng vào thực tiễn. Từ đó có sự phát huy và điều chỉnh cho phù hợp hơn trong quá trình thực hành PTCĐ. 4
Trong nghiên cứu, mô hình Quản lý cộng đồng đƣợc nhìn nhận nhƣ một tiến trình PTCĐ, so sánh, đối chiếu tiến trình này với hoạt động phát triển cộng đồng đang đƣợc giảng dạy và thực hành trong Công tác xã hội góp phần bổ sung và hoàn thiện các phƣơng pháp can thiệp của ngành học, giúp sinh viên ngành Công tác xã hội có đƣợc cái nhìn rộng hơn về ứng dụng ngành trong thực tiễn. Thông qua việc sử dụng các phƣơng pháp, kỹ năng trong nghiên cứu góp phần kiểm chứng tính ph hợp và hiệu quả của các phƣơng pháp, kỹ năng Công tác xã hội. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn Từ việc nghiên cứu hiệu quả của mô hình Quản lý cộng đồng tại xã Phúc Thuận - huyện Phổ Yên - tỉnh Thái Nguyên, đề tài nghiên cứu đã giới thiệu tới độc giả một mô hình phát triển cộng đồng đang đƣợc triển khai tại một số vùng miền Việt Nam. Nghiên cứu cũng đƣa ra những đánh giá khách quan về hiệu quả của mô hình QLCĐ, phát hiện ƣu nhƣợc điểm nếu có, những giải pháp khắc phục và bài học kinh nghiệm thực hiện mô hình này. Ngoài ra qua nghiên cứu, tác giả có cơ hội đƣợc tiếp xúc với hoạt động phát triển cộng đồng thực tế, học hỏi đƣợc nhiều hơn tri thức của ngành mình, phát triển các kỹ năng cần thiết trong thực hành nghề nh m nâng cao năng lực nghề nghiệp. Cuối c ng, nghiên cứu giúp hệ thống hóa mô hình QLCĐ thành tài liệu tham khảo cho bộ môn Công tác xã hội trong trƣờng học, phục vụ cho việc giảng dạy và thực hành PTCĐ. 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích: Đánh giá hiệu quả của việc thực hiện mô hình Quản lý cộng đồng trong việc giải quyết các vấn đề cộng đồng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội tại 5
xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. Từ đó chỉ ra đƣợc những bài học kinh nghiệm khi thực hiện QLCĐ. Nhiệm vụ nghiên cứu: Mô tả mô hình QLCĐ thực hiện tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. Làm r hiệu quả của mô hình Quản lý cộng đồng trong việc giải quyết các vấn đề cộng đồng và đóng góp của nó vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội tại địa phƣơng. Phân tích một số thuận lợi, khó khăn và bài học kinh nghiệm khi thực hiện mô hình QLCĐ. 5. Đối tƣợng, khách thể và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Mô hình QLCĐ do Trung tâm Hỗ trợ phát triển vì Phụ nữ và Trẻ em (DWC) thực hiện tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên Khách thể nghiên cứu Ngƣời dân tham gia tiến trình phát triển cộng đồng. ao gồm: ngƣời dân (trong đó có ngƣời ngh o thiệt thòi), cán bộ thôn xóm và thành viên nhóm nòng cốt. Đại diện chính quyền địa phƣơng tham gia trong dự án (đại diện thành viên Ban quản lý dự án huyện Phổ Yên, xã Phúc Thuận). Cán bộ trung tâm Hỗ trợ phát triển vì Phụ nữ và Trẻ em – DWC. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi không gian: xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. Phạm vi thời gian: 03 năm (từ tháng 4 năm 2011 đến tháng 3 năm 2014). Phạm vi nội dung: các hoạt động phát triển cộng đồng tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên thực hiện theo mô hình QLCĐ. 6
6. Câu hỏi nghiên cứu (1) Thực trạng thực hiện mô hình Quản lý cộng đồng tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên nhƣ thế nào? (2) Hiệu quả việc thực hiện mô hình QLCĐ tại xã Phúc Thuận nhƣ thế nào? (3) Những thuận lợi, khó khăn và bài học kinh nghiệm khi thực hiện mô hình QLCĐ là gì? 7. Giả thuyết nghiên cứu (1) Mô hình QLCĐ đang đƣợc triển khai tốt tại xã Phúc Thuận, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. (2) Mô hình QLCĐ giải quyết hiệu quả các vấn đề cộng đồng, góp phần nâng cao năng lực cho các bên liên quan và cải thiện điều kiện sống cho ngƣời dân. 8. Phƣơng pháp thu thập thông tin Phương pháp phân tích tài liệu Trong nghiên cứu, học viên đã sử dụng các báo cáo giữa kỳ và cuối kỳ của Trung tâm DWC, những tài liệu tập huấn nâng cao năng lực, sổ tay hƣớng dẫn thực hành mô hình QLCĐ, các tài liệu tổng quan về địa bàn nghiên cứu, tài liệu đánh giá ban đầu về địa bàn nghiên cứu, báo cáo phát triển kinh tế - xã hội hàng năm của địa bàn nghiên cứu, và một số tài liệu liên quan khác (Xem chi tiết phần Danh mục tài liệu tham khảo) Phương pháp quan sát: Trong thời gian nghiên cứu, tác giả đã tiến hành quan sát thực trạng đời sống kinh tế xã hội địa phƣơng, thực trạng tham gia của ngƣời dân trong dự án, quan sát sự thay đổi ở điều kiện sinh hoạt của ngƣời dân địa phƣơng… Những quan sát này góp phần làm sáng tỏ thêm những kết quả nghiên cứu định lƣợng đã thu thập đƣợc. 7
Phương pháp thu thập thông tin bằng phiếu hỏi Phiếu hỏi đƣợc tác giả thiết kế dựa trên các kiến thức chung về phát triển cộng đồng và đề xuất dự án “Thúc đẩy sự tham gia của người dân nông thôn hướng tới phát triển bền vững tại huyện Phổ Yên – tỉnh Thái Nguyên” do Trung tâm Hỗ trợ phát triển vì Phụ nữ và Trẻ em thực hiện. Phiếu hỏi có 45 câu hỏi bao gồm các câu hỏi mở và câu hỏi đóng với 3 phần chính: Thông tin về hộ gia đình; Đánh giá thay đổi chung về chất lƣợng cuộc sống của ngƣời dân; Đánh giá hiệu quả của mô hình Quản lý cộng đồng tại địa bàn nghiên cứu. Số lƣợng phiếu hỏi là 100 phiếu (tƣơng đƣơng 100 ngƣời là đại diện 100 hộ dân, chiếm 30% tổng số hộ của 02 xóm nghiên cứu, đạt chuẩn cỡ mẫu cho tính chính xác của kết quả). Đại diện các hộ đƣợc lựa chọn ngẫu nhiên để đảm bảo tính khách quan. Trong số ngƣời đƣợc trƣng cầu ý kiến bao gồm cả nam và nữ, ngƣời nghèo/thiệt thòi, thành viên nhóm nòng cốt tham gia dự án và ngƣời dân khác tại địa bàn nghiên cứu. Tác giả trực tiếp thực hiện phiếu hỏi với ngƣời đƣợc trƣng cầu ý kiến tại nhà ngƣời dân. Cuộc trƣng cầu ý kiến đƣợc diễn ra trong không khí cởi mở, thân thiện nhƣ một cuộc trò chuyện trao đổi giữa tác giả và ngƣời đƣợc trƣng cầu ý kiến. Tác giả cũng nhận đƣợc sự hỗ trợ tận tình từ cán bộ dự án của Trung tâm DWC. 100 phiếu hỏi đƣợc phát ra và thu về 100 phiếu hợp lệ làm cơ sở dữ liệu cho đề tài. Phỏng vấn sâu Tác giả tiến hành 03 cuộc phỏng vấn sâu đối với: đại diện chính quyền địa phƣơng; Đại diện thành viên nhóm nòng cốt và nhóm cộng đồng (tham gia thực hiện dự án) của cả 2 xóm Phúc Tài và Tân Ấp 2; Đại diện Ban giám đốc và cán bộ dự án của Trung tâm DWC. 8
NỘI DUNG CHÍNH Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của nghiên cứu 1.1. Các khái niệm 1.1.1. Cộng đồng Trong đời sống xã hội, khái niệm cộng đồng (community) có nhiều tuyến nghĩa khác nhau, cộng đồng cũng là đối tƣợng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học nhƣ: Xã hội học, Dân tộc học, Y học… Khái niệm cộng đồng thƣờng đƣợc d ng để chỉ nhiều đối tƣợng có những đặc điểm tƣơng đối khác nhau về quy mô và đặc tính xã hội. Ý nghĩa rộng nhất của cộng đồng là tập hợp ngƣời với các liên minh rộng lớn nhƣ toàn Thế giới (cộng đồng Thế giới), một châu lục (cộng đồng Châu Á, cộng đồng Châu Âu…), một khu vực (cộng đồng ASEAN). Cộng đồng còn đƣợc áp dụng để chỉ một kiểu xã hội, căn cứ vào những đặc tính tƣơng đồng về sắc tộc, chủng tộc hay tôn giáo (Cộng đồng ngƣời Do Thái, cộng đồng ngƣời da đen tại Mỹ…). Nhỏ hơn nữa, cộng đồng đƣợc dùng khi gọi tên các đơn vị hành chính nhƣ làng bản, xã, huyện v.v… [3, tr. 7] Theo Korten thì cộng đồng là một nhóm ngƣời sống trong một môi trƣờng có những điểm tƣơng đối giống nhau, có những mối quan hệ nhất định với nhau. Theo Tô Duy Hợp và cộng sự thì cộng đồng là một thực thể xã hội có cơ cấu tổ chức (chặt chẽ hoặc không chặt chẽ), là một nhóm ngƣời cùng chia sẻ và chịu ràng buộc bởi các đặc điểm và lợi ích chung đƣợc thiết lập thông qua tƣơng tác và trao đổi giữa các thành viên. Các đặc điểm đó có thể là: đặc điểm về kinh tế, xã hội (ví dụ: cộng đồng làng xã, khu dân cƣ đô thị); Huyết thống (ví dụ: Cộng đồng của các thành viên thuộc một họtộc); Mối quan tâm và quan điểm (ví dụ: Nhóm sở thích trong một dự án phát triển); Môi trƣờng, nhân văn (ví dụ: Cộng đồng đồng bào dân tộc Vân Kiều tại huyện Hƣớng 9
Hóa); và các đặc điểm khác nhƣ tổ chức, vùng địa lý hoặc các khía cạnh về tâm lý, v.v… Nhƣ vậy có thể thấy có nhiều quan điểm về cộng đồng. Tuy nhiên các quan điểm đều có những điểm thống nhất nhƣ cộng đồng là tập hợp nhiều người/nhóm người có sức bền cố kết cao dựa trên việc chia sẻ những đặc điểm chung như yếu tố địa vực, giá trị, lợi ích, quan điểm, tín ngưỡng, tôn giáo…Cộng đồng thường có những quy tắc, cách ứng xử chung và luật lệ dựa trên sự đồng thuận về ý chí, tình cảm, niềm tin và ý thức cộng đồng. Nhờ đó các thành viên trong cộng đồng cảm thấy có sự liên kết chặt chẽ với các thành viên khác trong cộng đồng. Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài thì cộng đồng đƣợc nhắc tới chính là cộng đồng thôn/xóm có đặc điểm chung về kinh tế - chính trị - xã hội và các đặc điểm về văn hóa, phong tục, lối sống, các vấn đề liên quan tới đời sống thƣờng ngày của ngƣời dân cộng đồng đó. 1.1.2. Vấn đề cộng đồng Trƣớc hết, vấn đề là điều cần đƣợc xem xét, nghiên cứu và giải quyết. Theo đó, vấn đề cộng đồng đƣợc hiểu là những vấn đề chung n m trong nội tại cộng đồng, vấn đề đó có thể ảnh hƣởng tới quyền lợi và cuộc sống của chính những ngƣời dân trong cộng đồng theo hƣớng tiêu cực. Để giải quyết triệt để vấn đề cộng đồng thì ngƣời dân phải là chủ thể và tự mình giải quyết những vấn đề của riêng mình. Sự hỗ trợ từ bên ngoài chỉ có tính chất trợ giúp, không mang tính quyết định. Do đó, cộng đồng phải có vai trò ngày càng tăng trong quá trình xác lập nhu cầu, lập kế hoạch can thiệp và thực hiện kế hoạch đã đề ra. Có thể chia nhỏ vấn đề cộng đồng dựa trên một số khía cạnh nhƣ sau: (1) Nhóm vấn đề liên quan đến quan hệ của ngƣời dân trong cộng đồng, (2) Nhóm vấn đề liên quan đến điều kiện cơ sở hạ tầng yếu kém, thiếu các dịch vụ xã hội cơ bản, (3) Nhóm vấn đề của cộng đồng liên quan đến bất bình đẳng xã hội và quyền lực. 10
Mỗi cộng đồng ở các nền văn hoá khác nhau, với những điều kiện kinh tế - văn hoá – xã hội khác nhau sẽ gặp những vấn đề khác nhau. Tuy nhiên thƣờng thì sẽ có 4 phƣơng thức tổng quát can thiệp, hƣớng tới giải quyết các vấn đề đó. Mỗi phƣơng thức đều có những nhiệm vụ, chiến lƣợc và tác động riêng. Các phƣơng thức đó là Dịch vụ x hội, Biện hộ, Phát triển cộng đồng và Tổ chức cộng đồng. (Joan M and Paul G, 2007) 1.1.3. Quản lý cộng đồng Quản lý là tiến trình tổ chức và sử dụng nguồn lực nh m đạt một mục tiêu [4]. Theo đó quản lý cộng đồng là một tiến trình tổ chức và sử dụng nguồn lực nh m đạt đƣợc mục tiêu nhất định tại cộng đồng. Trong đề tài nghiên cứu, quản lý cộng đồng đƣợc hiểu là quá trình quản lý mà ở đó ngƣời dân là chủ thể. Họ có quyền và biết cách xác định các vấn đề ƣu tiên, lập kế hoạch, thực hiện, giám sát và đánh giá các hoạt động phát triển một cách công khai minh bạch và đảm bảo tính trách nhiệm. 1.1.4. Tổ chức cộng đồng Theo Murray G.Ross, 1955:“Tổ chức cộng đồng là một tiến trình trong đó cộng đồng nhận rõ nhu cầu hay mục tiêu phát triển của mình, biết sắp xếp các nhu cầu và mục tiêu này, phát huy sự tự tin và ý muốn thực hiện chúng, biết tìm nguồn tài nguyên để giải quyết nhu cầu hay mục tiêu ấy. Thông qua đó sẽ phát huy những thái độ và kỹ năng hợp tác với nhau trong cộng đồng.” Các nội dung chính trong khái niệm tổ chức cộng đồng: Tạo sức mạnh: Là khả năng nâng cao năng lực cho ngƣời dân để họ có thể tự giải quyết đƣợc các vấn đề trong cộng đồng. Cách thức để tạo sức mạnh là quy tụ ngƣời dân trong cộng đồng và để họ hiểu về những vấn đề về văn hoá, chính trị, xã hội mà họ đang phải đối mặt. Sau đó c ng họ thảo luận về các giải pháp, chiến lƣợc hành động nh m tạo ra những thay đổi cụ thể. Tiếp 11