Luận văn Thạc sĩ Triết học: Dân chủ làng xã ở nước ta hiện nay qua thực tế ở huyện Ứng Hòa, Thành phố Hà Nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

================

NGUYỄN THỊ NGỌC

DÂN CHỦ LÀNG XÃ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

QUA THỰC TẾ Ở HUYỆN ỨNG HÒA,

THÀNH PHỐ HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC

Chuyên ngành: Triết học

Hà Nội - 2016

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

=================

NGUYỄN THỊ NGỌC

DÂN CHỦ LÀNG XÃ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

QUA THỰC TẾ Ở HUYỆN ỨNG HÒA,

THÀNH PHỐ HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC

Chuyên ngành: Triết học

Mã số: 60.22.03.01

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Phạm Công Nhất

Hà Nội – 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi

dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Phạm Công Nhất. Các tài liệu, số liệu sử dụng

trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng.

Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.

Hà Nội, ngày 15 tháng 8 năm 2016

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Ngọc

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BCĐ : Ban chỉ đạo

HĐND : Hội đồng nhân dân

PLDC : Pháp lệnh dân chủ

UBND : Uỷ ban nhân dân

MTTQ : Mặt trận Tổ quốc

XHCN : Xã hội chủ nghĩa

QCDC : Quy chế dân chủ

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1

2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài ......................................................... 3

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................ 7

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ................................................................... 7

5. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu .................................................... 7

6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của luận văn ...................................................... 8

7. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 8

NỘI DUNG ...................................................................................................... 9

Chương 1: DÂN CHỦ LÀNG XÃ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY .................. 9

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN ...................................................................... 9

1.1. Khái niệm và đặc điểm của dân chủ làng xã ở nước ta hiện

nay………………………………………………………………………..9

1.1.1 Quan niệm chung về dân chủ ..................................................... 9

1.1.2. Dân chủ làng xã ở nước và đặc điểm của nó ........................... 11

1.2. Nội dung và một số nhân tố tác động đến nội dung thực hiện dân

chủ làng xã ở nước ta hiện nay ......................................................... 24

1.2.1. Một số nội dung cơ bản của dân chủ làng xã ở Việt Nam

hiện nay ............................................................................................ 24

1.2.2. Một số nhân tố tác động đến nội dung thực hiện dân chủ làng xã

ở nước ta hiện nay ............................................................................ 28

Chương 2: THỰC HIỆN DÂN CHỦ LÀNG XÃ Ở NƯỚC TA HIỆN

NAY QUA THỰC TẾ Ở HUYỆN ỨNG HÒA, THÀNH PHỐ HÀ NỘI

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP ................................................................. 33

2.1. Thực trạng thực hiện dân chủ làng xã ở nước ta hiện nay qua

thực tế ở Huyện Ứng Hòa, Thành phố Hà Nội ................................ 33

2.1.1. Vài nét về tổ chức làng xã và truyền thống dân chủ làng xã ở

Huyện Ứng Hòa, Thành phố Hà Nội hiện nay ................................... 33

2.1.2. Thực trạng thực hiện dân chủ làng xã ở nước ta hiện nay qua

thực tế ở Huyện Ứng Hòa, Thành phố Hà Nội hiện nay .................... 37

2.1.3. Một số vấn đề đặt ra ............................................................... 66

2.2. Một số giải pháp nhằm phát huy mặt tích cực và hạn chế mặt

tiêu cực khi thực hiện dân chủ làng xã ở nước ta hiện nay qua thực

tế ở Huyện Ứng Hòa, Thành phố Hà Nội .......................................... 69

2.2.1. Nhóm giải pháp phát huy mặt tích cực .................................... 69

2.2.2. Nhóm giải pháp hạn chế mặt tiêu cực ..................................... 75

KẾT LUẬN ............................................................................................. 82

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 85

PHỤ LỤC ........................................................................................................ 89

MỞ ĐẦU

1 . Lí do chọn đề tài

Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng Cộng sản Việt

Nam luôn khẳng định cách mạng là sự nghiệp của nhân dân, do nhân dân thực

hiện và vì cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc của nhân dân

Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Trong bầu trời không có gì quý bằng

quần chúng nhân dân. Trong thế giới không gì mạnh bằng lực lượng đoàn kết

của nhân dân” [29,tr.276] và “Chế độ xã hội chủ nghĩa là do nhân dân lao

động làm chủ” [29,tr.273]. Chính vì vậy, ngay từ đầu, Chủ tịch Hồ Chí Minh

và Đảng Cộng sản Việt Nam đã chú ý tuyên truyền, giác ngộ ý thức làm chủ

sự nghiệp cách mạng cho quần chúng nhân dân, cả trong cách mạng giải

phóng dân tộc và cách mạng xã hội chủ nghĩa

Bản chất của chế độ xã hội chủ nghĩa là dân chủ, theo đó dân chủ vừa

là mục tiêu, vừa là động lực của sự nghiệp cách mạng do Đảng và nhân dân ta

xây dựng. Từ lâu, Đảng ta rất coi trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân

dân, dựa vào dân, nên đã đưa cách mạng nước ta đi từ thắng lợi này đến thắng

lợi khác. Trong công cuộc đổi mới toàn diện đất nước theo định hướng xã hội

chủ nghĩa, dân chủ hoá đời sống xã hội được Đảng Cộng sản Việt Nam xác

định là một trong những nội dung cốt lõi, trọng tâm. Đặc biệt là dân chủ hoá

đời sống xã hội từ cơ sở.

Sau 30 năm đổi mới, kinh tế - xã hội của đất nước có nhiều thành tựu to

lớn, tạo tiền đề cần thiết để chuyển sang thời kỳ phát triển mới - thời kỳ đẩy

mạnh công nghiệp hóa hiện đại hóa, từng bước nâng cao chất lượng đời sống

của nhân dân, nhất là trong giai đoạn hiện nay với Chương trình mục tiêu

quốc gia về xây dựng nông thôn mới đã, đang được triển khai rộng rãi trong

cả nước, được nhiều địa phương quan tâm và ủng hộ đã tạo ra làn sóng

chuyển đổi mạnh mẽ ở các địa phương, diện mạo nông thôn thay đổi, đường

xá được xây dựng khang trang, con người sống hài hòa, kinh tế xã hội phát

triển, an ninh quốc phòng được củng cố, tệ nạn xã hội được đẩy lùi, bộ mặt

nông thôn được đổi mới

Với định hướng phát triển đất nước đã xác định, quá trình xây dựng nền

dân chủ xã hội chủ nghĩa Việt Nam đang đặt ra những vấn đề cốt lõi không

chỉ trong phương thức thực hiện mà cả trong thể chế và thiết chế. Sự bất cập,

sự chậm trễ, sự méo mó, sự nửa vời trong thực hiện dân chủ xã hôi đã gây nên

những bức xúc âm ỉ trong xã hội, đòi hỏi cần có những nghiên cứu, đề xuất

các giải pháp cho phù hợp.

Trong những năm qua, mặc dù đã có những thành tựu nhất định, xong

quyền làm chủ của nhân dân vẫn bị vi phạm ở nhiều nơi, trên nhiều lĩnh vực;

tệ quan liêu, cửa quyền, hách dịch, tham nhũng, sách nhiễu dân vẫn xảy ra

phổ biến và nghiêm trọng. Đây là nguy cơ lớn của Đảng cầm quyền. Quan

liêu và tham nhũng làm xói mòn bản chất cách mạng của Đảng, của Nhà

nước, làm suy thoái đội ngũ đảng viên, cán bộ công chức về đạo đức, chính

trị, phá hoại mối liên hệ mật thiết giữa Đảng và quần chúng nhân dân. Phương

châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” chưa được cụ thể hoá bằng

pháp luật, thành cơ chế, nên chậm đi vào cuộc sống.

Để không ngừng tăng cường việc thực hiện dân chủ làng xã và góp

phần xem xét, đánh giá vấn đề một cách khách quan, khoa học, việc đi sâu

nghiên cứu, tổng kết, đánh giá quá trình thực hiện trên phạm vi toàn quốc hay

từng địa phương cụ thể đều có ý nghĩa lý luận và thực tiễn to lớn. Từ đó, tiêu

điểm mà tôi muốn đề cập, tập trung tìm hiểu là đời sống dân chủ ở các huyện

ngoại thành Hà Nội qua thực tế tại huyện Ứng Hòa,

Với ý nghĩa như vậy, tôi chọn vấn đề: "Dân chủ làng xã ở nước ta hiện

nay qua thực tế ở huyện Ứng Hòa, Thành phố Hà Nội" để làm đề tài luận văn

thạc sĩ, nhằm vận dụng kiến thức đã học cũng như kinh nghiệm công tác thực

tế để làm rõ hơn vấn đề dân chủ làng xã trên một địa bàn huyện cụ thể.

2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài

a. Qua khảo sát tài liệu, có thể chia thành các nhóm tài liệu lớn như sau:

- Nhóm các tài liệu nghiên cứu về làng xã và truyền thống dân chủ làng xã;

- Nhóm các bài báo viết về đời sống nông dân, xã hội nông thôn, về dân

chủ làng xã;

- Đề tài nghiên cứu về dân chủ làng xã.

* Nhóm các tài liệu nghiên cứu về làng xã và dân chủ làng xã

- “Một số vấn đề làng xã Việt Nam” của Nguyễn Quang Ngọc đã

nghiên cứu sự ra đời và biến đổi của làng xã Việt Nam trong tiến trình lịch sử;

nghiên cứu sự xuất hiện và song hành cùng tồn tại trong thiết chế chính trị, xã

hội nông thôn Việt Nam thời phong kiến; cơ chế, thiết chế quan phương và

phi quan phương, tính hành chính và tính tự trị, tính chính trị và tính xã hội

trong tổ chức và quản lý làng xã nông thôn Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử

của dân tộc Việt Nam... Tác giả khẳng định, mặc dù làng xã truyền thống đã

trải qua nhiều biến đổi nhưng nó chưa hoàn toàn biến mất, thậm chí còn phát

huy tác dụng trong chừng mực nhất định và trong một số mặt nào đó của đời

sống nông thôn hiện nay.

Trong tác phẩm này, tác giả cũng khẳng định truyền thống dân chủ làng

xã Việt Nam có nét đặc trưng cơ bản là quyền lợi, trách nhiệm của con người

không được xem xét với tư cách là cá nhân, mà luôn được xem xét và giải

quyết với tư cách là con người của cộng đồng, thuộc về dòng tộc.

- Các công trình: "Về giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam" (nhiều tác

giả) gồm 2 tập, nhà xuất bản Thông tin lý luận, Hà Nội, 1983 và "Giá trị tinh

thần truyền thống của dân tộc Việt Nam" của Trần Văn Giàu, nhà xuất bản

Thành phố Hồ Chí Minh (tái bản năm 1993) đã phân tích một cách sâu sắc về

các giá trị tinh thần truyền thống của người Việt Nam. Đặc biệt ở góc độ sử

học và đạo đức học, các tác phẩm đã phân tích sự vận động của những giá trị

tinh thần truyền thống qua những sự kiện phong phú của Việt Nam

- Hội thảo khoa học Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền

thống Việt Nam trong quá trình hội nhập (đề tài KX.03.14/06-10) tổ chức tại

Biên Hòa – Đồng Nai vào tháng 9 năm 2009 với gần 40 bài viết của các tác

giả nghiên cứu đã được trình bày tại hội thảo. Phần thứ nhất gồm các bài viết

về giá trị văn hóa Việt Nam, chỉ ra những nét đặc sắc của nền văn hóa truyền

thống với các góc nhìn khác nhau. Phần thứ hai gồm tập hợp các bài viết về

giá trị văn hóa Việt Nam, chỉ ra những nét đặc sắc của văn hóa dân tộc và

những vấn đề đặt ra đối với bản sắc văn hóa Việt Nam trong quá trình đổi mới

và hội nhập. Phần ba và phần bốn là các bài viết về những nét đặc trưng và

việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa ở Nam Bộ và Đồng Nai

Cũng có hàng loạt các nghiên cứu về lịch sử nông thôn Việt Nam như

các chuyên khảo về làng xã, những đánh giá về triển vọng lịch sử của quá

trình phát triển kinh tế xã hội (của Phan Đại Doãn, Đào Thế Tuấn), những

cách nhìn mới về " làng truyền thống" (của Trần Từ, Toan Ánh)...

- Tác phẩm Hương ước trong quá trình thực hiện dân chủ ở nông thôn

Việt Nam hiện nay: Sách tham khảo. Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, 2004

do GS.TSKH Đào Trí Úc chủ biên đã đi sâu vào nghiên cứu hương ước và vai

trò quan trọng của hương ước trong quá trình thực hiện dân chủ ở nông thôn

Việt Nam. Nội dung tác phẩm gồm có ba phần: Hương ước xưa và nay;

hương ước và pháp luật; hương ước với việc thực hiện dân chủ ở nông thôn

hiện nay. Ngoài ra, tác phẩm còn có thêm các phần phụ lục gồm một số văn

bản của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước

mới và một số bản hương ước trong các giai đoạn tồn tại, phát triển của

hương ước Việt Nam.

Tác phẩm đã khái quát hóa và đi sâu nghiên cứu sự phát triển hương

ước qua các thời kỳ lịch sử và qua đó vai trò trong quá trình thực hiện dân chủ

của hương ước đã được chỉ rõ, có tác động tích cực tới hệ thống pháp luật để

thực hiện dân chủ hóa ở nông thôn Việt Nam trong thời kỳ mới.

Nhìn chung, các tác giả của những công trình đã nghiên cứu tòan diện

các vấn đề về làng xã cổ truyền, những giá trị của nó và sự kế thừa các giá trị

truyền thống trên bình diện chung của văn hóa dân tộc Việt Nam.

* Nhóm các bài báo viết về đời sống nông dân, xã hội nông thôn, về

dân chủ làng xã

- "Cộng đồng làng xã Việt Nam hiện nay" nhà xuất bản Chính trị quốc

gia, Hà Nội, 2001. Phần 1 của cuốn sách tập trung nghiên cứu một số vấn đề

cơ bản của cộng đồng làng xã Việt Nam hiện nay, như: xây dựng cộng đồng

làng xã, tổ chức Đảng ở làng xã, hoạt động của chính quyền cơ sở cấp xã, vấn

đề làng xã Việt Nam hiện nay và xây dựng, thực hiện quy chế dân chủ ở cơ

sở, xây dựng đội ngũ cán bộ cấp cơ sở, vấn đè huy động sức dân để xây dựng

cơ sở hạ tàng nông thôn hiện nay và nghiên cứu đói nghèo ở các cộng đồng

làng xã Việt Nam thời gian qua. Phần 2 của cuốn sách trực tiếp mô tả cụ thể

cộng đồng làng xã ở một số địa phương, từ đó có những nhận xét, kiến nghị

cho việc xây dựng thành công cộng đồng làng xã Việt Nam hiện nay theo chủ

trương của Đảng

- “Thực hiện quy chế dân chủ và xây dựng chính quyền cấp xã ở nước

ta hiện nay” (TS. Nguyễn Văn Sáu và GS. Hồ Văn Thông đồng chủ biên).

Công trình là những nghiên cứu tổng kết việc thực hiện Quy chế thực hiện

dân chủ ở cơ sở sau 5 năm ban hành và xây dựng chính quyền cấp xã trên một

số hoạt động: quản lý xã hội, hoạt động kinh tế, quản lý tài chính, thực hiện

Chương trình xóa đói giảm nghèo... và phụ lục giới thiệu kinh nghiệm triển

khai dân chủ ở cấp thôn của Trung Quốc

- Các công trình “Hệ thống chính trị ở cơ sở nông thôn nước ta hiện

nay”, nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004; “Dân chủ và dân chủ ở

cơ sở nông thôn trong tiến trình đổi mới” GS.TS Hoàng Chí Bảo, nhà xuất

bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007, Nguyễn Việt Hương: “Dân chủ làng

xã: Truyền thống và hiện đại”. Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 8, năm

2004, tr.18-27; Lê Xuân Huy: “Ảnh hưởng của tâm lý sản xuất nhỏ đối với

việc thực hiện dân chủ ở nông thôn ta hiện nay”. Tạp chí triết học, số 7, năm

2005, tr. 12-17 … đều xoay quanh mảng chủ đề lớn, phức tạp, quan trọng và

cấp bách đối với sự phát triển của Việt Nam, đặc biệt nhìn từ góc độ văn hóa

dân chủ, góc độ nhân văn...Các công trình nghiên cứu trên đã khảo sát, nghiên

cứu, đánh giá về đời sống nông thôn Việt Nam trong lịch sử và hiện tại ở cả

khía cạnh thiết chế, thể chế trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã

hội; đã nêu bật tầm quan trọng của dân chủ và dân chủ ở cơ sở, đặc biệt là dân

chủ cơ sở ở nông thôn nước ta hiện nay, những hạn chế, yếu kém trong quá

trình thực hiện dân chủ ở cơ sở trong thời gian qua, đồng thời đề xuất những

giải pháp khắc phục nhằm góp phần thực hiện ngày càng có hiệu quả hơn việc

phát huy dân chủ trong đời sống xã hội, tạo động lực và mục tiêu cho sự

nghiệp xây dựng một nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa “dân giàu, nước mạnh,

dân chủ, công bằng, văn minh”

b. Một vài nhận xét

Nhìn chung, các tác giả của những công trình này đã nghiên cứu toàn

diện vấn đề về làng xã cổ truyền, những giá trị của nó và sự kế thừa các giá trị

truyền thống trên bình diện chung của văn hóa dân tộc Việt Nam. Các công

trình trên đã khảo sát, nghiên cứu, đánh giá về đời sống nông thôn Việt Nam

trong lịch sử và hiện tại ở cả khía cạnh thể chế, thiết chế trên các lĩnh vực

kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội; đã nêu bật được tầm quan trọng của dân

chủ và dân chủ cơ sở ở nông thôn nước ta hiện nay, những hạn chế thực hiện

dân chủ cơ sở trong thời gian qua, đồng thời đề xuất những giải pháp khắc

phục nhằm góp phần thực hiện ngày càng có hiệu quả hơn việc phát huy dân

chủ trong đời sống xã hội.

Như vậy, về vấn đề dân chủ đã có nhiều công trình, bài viết của nhiều

tác giả đề cập. Từ những tài liệu mà tôi có được, tôi mong muốn lần tìm được

mạch nguồn tiếp nối của dòng chảy liên tục của đời sống con người, xã hội ở

vấn đề xây dựng nông thôn ở Việt Nam nói chung, qua đó nghiên cứu được

một phần nào đó về dân chủ trong đời sống của người dân Ứng Hòa nói riêng

3.Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

a. Mục đích

Mục đích nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng và đề xuất

những phương hướng, giải pháp cơ bản để góp phần nâng cao hiệu quả của

việc thực hiện dân chủ làng xã trên địa bàn huyện Ứng Hòa, Thành phố Hà

Nội hiện nay.

b. Nhiệm vụ

- Phân tích những vấn đề lý luận về dân chủ và thực hiện dân chủ ở làng xã;

- Đánh giá thực trạng thực hiện dân chủ làng xã trên địa bàn huyện Ứng

Hòa (Hà Nội), chỉ rõ những thành tựu, hạn chế, nguyên nhân.

- Đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh hiệu quả việc thực

hiện dân chủ làng xã trên địa bàn huyện Ứng Hòa hiện nay.

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

* Đối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu quá trình thực hiện dân chủ làng xã ở nước ta hiện nay qua

thực tế ở huyện Ứng Hòa, thành phố Hà Nội

* Phạm vi nghiên cứu

- Về nội dung: Nghiên cứu quá trình thực hiện dân chủ làng xã ở nước

ta hiện nay qua thực tế ở huyện Ứng Hòa, thành phố Hà Nội

- Về không gian và thời gian:

+ Không gian: Hà Nội – huyện Ứng Hoà;

+ Thời gian: từ năm 2000 đến nay.

5. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu

a. Cơ sở lí luận

Luận văn sử dụng hệ lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ

Chí Minh, các quan điểm , chính sách của Đảng và Nhà nước về vấn đề dân

chủ làng xã ở nước ta hiện nay. Ngoài ra, còn một số công trình trong và

ngoài nước nghiên cứu về dân chủ làng xã đã được công bố cũng là cơ sở lí

luận của đề tài

b. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp luận triết học: chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy

vật biện chứng; các phương pháp chung: hệ thống hóa, khái quát hóa, phân

tích và tổng hợp, đôi chiếu so sánh; ngoài ra còn sử dụng các phương pháp

điều tra liên ngành như: điều tra, phỏng vấn sâu, lập biểu….

6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của luận văn

a. Về thực tiễn

Qua nghiên cứu, điều tra, phân tích quá trình thực hiện dân chủ làng xã

trên địa bàn huyện Ứng Hòa, đề tài khái quát một số kết quả bước đầu, chỉ ra

những hạn chế, nguyên nhân của nó; đồng thời đề xuất những phương hướng,

giải pháp cụ thể phù hợp với địa bàn huyện

b. Về lí luận

Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo, làm cơ sở trong các trường

trong giảng dạy, nghiên cứu, vận dụng trong thực tiễn

7. Kết cấu của luận văn

Luận văn gồm 2 chương, 4 tiết, không kể danh mục tài liệu tham khảo

và phần phụ lục

Chương I: Dân chủ làng xã nước ta hiện nay- một số vấn đề lí luận

Chương II: Thực hiện dân chủ làng xã ở nước ta hiện nay qua thực tế ở

huyện Ứng Hòa, Thành phố Hà Nội – Thực trạng và giải pháp.

NỘI DUNG

Chương 1: DÂN CHỦ LÀNG XÃ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN

1.1. Khái niệm và đặc điểm của dân chủ làng xã ở nước ta hiện nay

1.1.1 Quan niệm chung về dân chủ

* Khái niệm dân chủ:

Dân chủ là một khái niệm đa nghĩa, phức tạp, thuộc phạm trù chính trị

có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp. Ở đây, “Dân chủ” là một từ ghép bao gồm hai

chữ: Demos (có nghĩa là người bình dân, dân chúng) và Kratia (chữ gốc là

Kratos - có nghĩa là quyền cai trị, là sức mạnh). Do vậy, từ Demos Kratia có

nghĩa là dân chủ, quyền lực, là sự cai trị của người bình dân. Theo đó, dân

chủ có nghĩa là quyền lực của nhân dân; dân chủ là sự cai trị của nhân dân -

nó được biểu hiện theo nghĩa đối lập với chế độ độc tài. Nhân dân là chủ thể

của quyền lực, sử dụng quyền lực, trong đó quyền lực chính trị là quan trọng

nhất để tổ chức, quản lý xã hội, thực hiện sự nghiệp giải phóng con người và

giải phóng nhân loại cần lao khỏi áp bức, xiềng xích, bất công.

Lênin viết: “Chế độ dân chủ, đó là một Nhà nước thừa nhận việc

thiểu số phục tùng đa số, nghĩa là sự tổ chức đảm bảo cho một giai cấp thi

hành bạo lực một cách có hệ thống chống lại giai cấp khác” [33,tr.101]. Vì

vậy, dân chủ luôn mang tính giai cấp, nó tồn tại và biến đổi cùng với sự

biến đổi của cuộc đấu tranh giai cấp và sự thay đổi của phương thức sản

xuất chủ yếu của xã hội. Dân chủ xã hội chủ nghĩa là một hiện tượng hợp

quy luật, là bước phát triển cao hơn về chất so với các kiểu dân chủ khác và

bản chất của dân chủ xã hội chủ nghĩa là giải phóng con người, để con

người có thể thực hiện được những quyền tự nhiên của mình, tự làm chủ

vận mệnh và quyết định những vấn đề xã hội. Theo C.Mác, dân chủ xã hội

chủ nghĩa thực chất là chế độ “do nhân dân tự quy định Nhà nước”, nhân

dân là chủ thể tối cao của quyền lực Nhà nước. Nhân dân tự tổ chức quyền

lực nhà nước qua bầu cử, tham gia quản lý và quyết định những vấn đề

quan trọng, kiểm tra, giám sát hoạt động của Nhà nước thông qua hình thức

dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Lênin đã khái quát quyền dân chủ

trong lĩnh vực chính trị của nhân dân thành ba nội dung lớn: quyền bầu cử,

quyền tham gia quản lý các công việc của Nhà nước và quyền bãi miễn.

Tiếp thu và kế thừa các quan điểm về “dân chủ” của nhân loại, Chủ

tịch Hồ Chí Minh lý giải khái niệm “dân chủ” một cách đơn giản, hết sức

cô đọng và dễ hiểu, dễ thực hiện và dễ kiểm soát. Người nói: “Chế độ ta là

chế độ dân chủ, tức là dân làm chủ”, “nước ta là nước dân chủ, địa vị cao

nhất là dân, vì dân là chủ” [28,tr.515]. Người viết:

“Nước ta là nước dân chủ Bao nhiêu lợi ích đều vì dân

Bao nhiêu quyền hạn đều của dân

Công việc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân

Chính quyền từ xã đến Chính phủ do dân cử ra

Đoàn thể từ Trung ương đến xã do dân tổ chức nên

Nói tóm lại, quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân” [28,tr.698]`

Như vậy, “dân là chủ” và “dân làm chủ” là cốt lõi trong khái niệm

“dân chủ” của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Quan điểm trên thể hiện nội dung cơ

bản mà nhân loại thừa nhận: dân chủ nghĩa là quyền lực thuộc về nhân dân.

Song nghiên cứu về dân chủ, chúng ta phải đứng trên quan điểm

của chủ nghĩa Mác - Lênin, khi dùng khái niệm “nhân dân” không bao giờ

được đánh đồng các giai cấp, tầng lớp.Vì dân chủ gắn liền với xã hội có

giai cấp, khái niệm dân có thể thay đổi về số lượng, chất lượng và đối

tượng tùy theo tính chất của một xã hội trong từng thế kỷ, từng nấc thang

phát triển nhất định. Có thể nói, khái niệm “dân” đồng nhất với khái niệm

nhân dân, dân chúng, quần chúng nhân dân. Và việc thực hiện cho được

“dân là chủ, dân làm chủ” đấy chính là thực hiện sứ mệnh lịch sử, vai trò to

lớn của quần chúng nhân dân, bởi vì quần chúng nhân dân là lực lượng cơ

bản của mọi cuộc cách mạng, là người trực tiếp sản xuất ra của cải vật chất

và sáng tạo ra những giá trị tinh thần, nhân tố quyết định sự tồn tại và phát

triển của nhân loại.

Dân chủ là khát vọng được làm chủ, là quyền tự nhiên của con người

trong đó có quyền sử dụng tất cả sức mạnh để thực hiện vai trò của người

chủ và quyền làm chủ đó có lúc, có nơi đã được những người cầm quyền

trong lịch sử nhận thức và thể chế thành pháp luật thực định cùng các thiết

chế chính trị - xã hội khác. Song, chỉ đến khi nền dân chủ vô sản – dân chủ

xã hội chủ nghĩa ra đời, thì đó mới là chế độ dân chủ thực sự, dân chủ của

đa số nhân dân với sự đảm bảo thực hiện của pháp luật, của Nhà nước pháp

quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân.

1.1.2. Dân chủ làng xã ở nước và đặc điểm của nó

- Khái niệm làng xã

Khái niệm “Làng” là danh từ (theo tiếng Nôm), dùng để chỉ đơn vị tụ

cư nhỏ nhất nhưng chặt chẽ và hoàn thiện nhất của người Việt. Trong buổi

đầu được gọi là các Kẻ, Chạ, Chiềng của người Việt cổ, về sau được gọi là

Làng, còn ở khu vực miền núi được gọi là Bản, Mường, Buôn, Plei, Plum,

Đê,…

Khái niệm “Xã” là danh từ (theo tiếng Hán) có nơi gọi là Thôn, dùng

để chỉ đơn vị hành chính thấp nhất của nhà nước Phong kiến ở các vùng

nông thôn Việt Nam xưa. Ngày nay tên gọi xã vẫn dùng để chỉ đơn vị hành

chính địa phương cở sở ở nông thôn[20,tr.1]

Mối quan hệ giữa Làng và Xã có một vị trí quan trọng trong sinh

hoạt cộng đồng. Thông thường một “xã” bao gồm một hoặc nhiều “làng”,

làng là đơn vị cấu thành của xã, đôi lúc mỗi xã chỉ có một làng (xã ngang

bằng với làng).

Khác với làng, “làng xã” là thuật ngữ xuất hiện muộn hơn. Và theo GS.

Nguyễn Quang Ngọc: “Làng xã là một đơn vị tụ cư, đơn vị kinh tế, đơn vị tín

ngưỡng và sinh hoạt văn hoá cộng đồng, đơn vị hành chính cấp cơ sở (ở đây

chúng tôi muốn nói về trường hợp thời kỳ đầu một xã chỉ có một làng). Cụm

từ “làng xã” hết sức thông dụng, thậm chí nhiều người tưởng rằng làng với

xã chỉ là một và có cùng nguồn gốc rất lâu đời. Thật ra khái niệm “làng xã”

chỉ xuất hiện sớm nhất là từ thế kỷ VII, nhưng chắc chắn phải đến thế kỷ X,

sau khi cấp xã chính thức xuất hiện mới có điều kiện trở thành phổ biến trong xã hội”.[32, tr.10]

Dù còn có nhiều quan niệm khác nhau về thuật ngữ này, nhưng tác giả

đồng tình với quan niệm trên và cũng cho rằng, thuật ngữ “làng xã” có nhiều

điểm tương đồng với thuật ngữ “làng” nhưng xuất hiện muộn hơn. Ngoài ra,

thuật ngữ “làng xã” cũng được sử dụng khá phổ biến để chỉ cấp quản lý thấp

nhất khi nói một cách chung chung. Ở đây, cũng có sự khác biệt khi làng xã

đôi khi cũng được coi là cấp chính quyền cơ sở trong hệ thống bộ máy quản

lý của chính quyền đô hộ cũng như chính quyền phong kiến Việt Nam.

Trường hợp một xã gồm nhiều thôn, thì thôn là phân thể hành chính

của xã nhưng không có tư cách pháp nhân.

Trường hợp xã tương đương với thôn thì thôn mang tính chất độc lập

và nó cũng có tư cách pháp nhân là đơn vị hành chính địa phương, cơ sở

của nhà nước trung ương.

Tuy có trường hợp xã tương đương với làng, nhưng xét về sắc thái, ý

nghĩa thì giữa chúng vẫn có sự khác biệt: làng mang tính chất truyền thống,

được sử dụng để biểu thị tình cảm, còn xã mang ý nghĩa về mặt hành chính,

thường được sử dụng trên giấy tờ.

Trong trường hợp thôn có tư cách pháp nhân giống như xã thì người

ta gọi ghép là xã thôn. Do có nhiều xã chỉ gồm có một làng duy nhất nên

người ta gọi chung là làng xã. Do làng là một tập hợp bao gồm nhiều xóm

nên người ta gọi là làng xóm.

Như vậy, làng không phải bao giờ cũng trùng với xã. Xã là biểu hiện

xác định của một tồn tại ở khía cạnh thực thể đơn vị hành chính (địa giới,

cấu trúc thực thể với mối quan hệ nội tại và mối quan hệ với chính quyền

cấp trên, với xã hội bên ngoài); làng với đời sống văn hóa truyền thống, là

nền tảng tinh thần “hồn”, “cốt” của làng xã, đời sống tinh thần, khía cạnh

tình cảm của dân quê gắn chặt với làng. Khái niệm làng xã như một đơn vị

tụ cư, đơn vị kinh tế, đơn vị tín ngưỡng và sinh hoạt cộng đồng văn hóa,

đơn vị hành chính cấp cơ sở. Với những truyền thống văn hóa đặc trưng

của làng xã cổ truyền cùng với tiến trình phát triển lâu dài trong lịch sử,

làng xã, văn hóa truyền thống làng xã ở nông thôn Việt Nam đang ảnh

hưởng đến quá trình xây dựng, thực hiện dân chủ và đời sống dân chủ ở

phạm vi cơ sở của nước ta hiện nay.

- Khái niệm dân chủ làng xã:

+ Những quan niệm khác nhau về dân chủ làng xã:

Nhận thức về dân chủ làng xã có nhiều quan điểm và cách tiếp cận

khác nhau, trong đó có một số quan điểm cụ thể sau:

* Quan điểm cho rằng: dân chủ làng xã là dân chủ truyền thống ở

Việt Nam, gắn với chế độ phong kiến, các mối quan hệ dân chủ này có thể

diễn ra cả các khu đô thị Việt Nam xưa như Hà Nội, phố Hiến, Hội An…

đều có những mối quan hệ dân chủ mang tính chất làng xã. Với quan điểm

này thì dân chủ làng xã là một xã hội thu nhỏ trong các khu đô thị (đó là

đặc trưng riêng có), gắn với tư tưởng “quân vương – thần dân” dựa trên tư

tưởng Nho giáo theo “tam cương, ngũ thường”, chia giai cấp. Vì vậy, cụm

từ “dân chủ” ở đây không thể hiện đầy đủ ý nghĩa của nó. Quan điểm này

chỉ phù hợp trong tìm hiểu văn hóa – lịch sử, truyền thống nhằm làm rõ

hơn đặc trưng văn hóa truyền thống của xã hội Việt Nam qua các thời kỳ.

* Quan điểm cho rằng: dân chủ làng xã là dân chủ gắn với khu vực

nông thôn Việt Nam xưa và hiện nay: dân chủ gắn với nghề trồng lúa nước,

dân chủ diễn ra quanh các mối quan hệ họ hàng, làng nước, giữa cá nhân,

gia đình và cộng đồng thôn xóm.

Truyền thống bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc ta

gắn liền với nghề trồng lúa nước lâu đời, nó trở thành đặc trưng trong tiến

trình phát triển của dân tộc Việt Nam. Dân chủ làng xã gắn với khu vực

nông thôn Việt nam xưa và nghề trồng lúa nước, gia đình, cộng đồng, thôn

xóm dựa trên đặc điểm cơ bản về lịch sử phát triển của dân tộc ta. Ở đó,

dân chủ được thể hiện như một vai trò của cá nhân đối với cộng đồng với

các nhiệm vụ như nhau, thể hiện tình làng nghĩa xóm, nghĩa tình giữa cá

nhân với cá nhân, cá nhân với xã hội. Dân chủ làng xã gắn với “làng quê”

với các thiết chế khép kín.

* Quan điểm cho rằng: dân chủ làng xã thực chất là mối quan hệ giữa

người với người trong cộng đồng dân cư tại các làng xã (khu vực nông

thôn) thể hiện qua nội dung các cam kết cộng đồng của các bản hương ước.

Hương ước của các làng xã là “bản cam kết” thể hiện nguyện vọng

chung của nhân dân trong cùng một khu vực dân cư, ở đó quy định “lệ” của

làng xã. Với quan điểm này, dân chủ làng xã là dân chủ của một cộng đồng

riêng biệt (vì mỗi làng xã, bộ phận dân cư lại có các “lệ” khác nhau) thể

hiện tính “riêng biệt” trong phạm vi rộng hơn là vùng miền và lãnh thổ

quốc gia.

* Quan điểm cho rằng: dân chủ làng xã thực ra để chỉ các sinh hoạt

của các cộng đồng dân cư trong các làng xã thuộc các khu vực nông thôn

Bắc bộ của Việt Nam xưa và nay.

Với quan điểm này cũng mang tính truyền thống văn hóa đặc trưng

như các quan điểm trên, tuy nhiên phạm vi của hình thức dân chủ này mang

“quy mô” rộng hơn – phạm vi vùng miền (chứ không đơn thuần bó hẹp ở

các làng xã). Trong đó, khu vực đồng bằng Bắc Bộ thể hiện đầy đủ các nét

đặc trưng về văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam, những nét đặc

trưng văn hóa đó là cốt lõi, tinh túy thể hiện hồn cốt dân tộc như văn hóa:

Kinh Bắc, Hà Thành… đều tập trung phát huy nét làng xã cổ truyền Việt

cho đến nay.

Tuy nhiên các quan điểm trên về dân chủ làng xã chưa thực sự thể

hiện được bản chất của dân chủ làng xã. Dân chủ trong các quan điểm trên

mang tính cục bộ, bó hẹp trong không gian đóng, chưa thể hiện được tính

cố kết cộng đồng trên phạm vi rộng, hoặc là dân chủ hình thức vì vậy

những quan điểm trên chưa phù hợp so với quan niệm hiện nay về dân chủ.

Cộng đồng dân cư là nơi con người tồn tại, sinh sống, phát triển và

gắn bó với nhau bởi các mối quan hệ xã hội. Ở đó, mối quan hệ giữa người

và người được thiết lập trên các mối quan hệ về kinh tế, văn hóa, chính trị-

xã hội… vì mục tiêu phát triển. Trong hệ thống tổ chức chính quyền từ

Trung ương đến cơ sở, làng xã được coi là nền tảng, cốt lõi của cộng đồng

dân tộc mở rộng ra là cộng đồng dân cư của một quốc gia – Làng xã là

cộng đồng dân cư đặc trưng nhất ở nước ta trong tiến trình lịch sử phát

triển của dân tộc.

Quần chúng nhân dân là những người trực tiếp sản xuất ra những giá

trị vật chất và sáng tạo ra giá trị tinh thần. Trong lao động và sinh sống,

nhân dân luôn gắn bó mật thiết với một đơn vị, một tổ chức, một địa bàn

dân cư nhất định. Bất cứ một tổ chức nào, xét theo hệ thống cấu trúc, cũng

bao gồm hệ thống cấu trúc từ nhỏ đến lớn. Những cấu trúc nhỏ nhất trong

một hệ thống có tư cách như một chỉnh thể tương đối hoàn chỉnh, độc lập,

là nền tảng cho toàn bộ hệ thống được gọi là cơ sở. Cơ sở là “tế bào” của

hệ thống. Bất cứ một công dân, một thành viên nào của tổ chức cũng đều

gắn bó và sinh sống, lao động, học tập ở một cơ sở nhất định trong hệ

thống. Đó chính là xã, phường, cơ quan, doanh nghiệp, tổ chức kinh tế cơ

sở…nơi diễn ra các quan hệ nhiều mặt giữa các tầng lớp nhân dân. Hệ

thống chính trị của nước ta được tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc tập

trung dân chủ, nguyên tắc cơ bản của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, được

tổ chức thành 4 cấp: trung ương, tỉnh, huyện và xã (cơ sở) là cấp cuối cùng.

Xã, phường, thị trấn là nơi trực tiếp thực hiện đường lối của Đảng, chính

sách pháp luật của Nhà nước, là nơi kiểm nghiệm một cách chính xác nhất

đường lối của Đảng trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa trong thực

tiễn khách quan. Dân chủ, với ý nghĩa tối cao nhất là quyền tự nhiên của

con người được thực hiện trước hết là ở cơ sở. Nhân dân có quyền được

biết, được bàn và được tham gia giải quyết và kiểm tra giám sát mọi hoạt

động diễn ra ở cơ sở. Dân chủ ở cơ sở được thực hiện dưới hình thức gián

tiếp và dân chủ trực tiếp, là hình thức nhân dân thực hiện quyền làm chủ

của mình bằng cách trực tiếp thể hiện ý chí, nguyện vọng đối với những

vấn đề về tổ chức và hoạt động ở cơ sở. Dân chủ trực tiếp là hệ thống báo

động nhạy cảm nhất những vấn đề về chính trị, kinh tế, văn hóa. Dân chủ

trực tiếp giúp cho Đảng và Nhà nước kiểm nghiệm chính sách pháp luật

một cách nhanh nhất, sát với thực tế khách quan, khắc phục bệnh chủ quan,

duy ý chí, tăng cường mối liên hệ mật thiết giữa chính quyền với nhân dân.

Tăng cường, hoàn thiện và thực hiện dân chủ thực sự là mục tiêu

lâu dài và thường xuyên của Đảng và Nhà nước. Mỗi bước phát triển của

dân chủ phải được ghi nhận bởi các quy định của pháp luật. Dân chủ phải

gắn liền với pháp luật và thực hiện pháp luật. Song việc phát huy và mở

rộng dân chủ phải phù hợp với trình độ phát triển kinh tế - xã hội, trình độ

dân trí, truyền thống văn hóa, phong tục tập quán của mỗi cộng đồng, dân

chủ gắn liền với kỷ cương. Hiện tại, các quy định về thực hiện dân chủ ở

cơ sở của Nhà nước ta mới chỉ thể chế đối với cơ sở ở xã, phường, thị trấn,

cơ quan doanh nghiệp nhà nước, công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu

hạn. Trong đó, dân chủ ở xã, phường, thị trấn là một nội dung quan trọng,

chủ yếu đề cập đến thực hiện dân chủ ở cấp cơ sở trong hệ thống chính

quyền 4 cấp ở nước ta theo phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân

kiểm tra”. Còn rất nhiều loại hình cơ sở khác chưa có quy định về thực

hiện dân chủ đặt ra cho Đảng, Nhà nước yêu cầu tiếp tục được nghiên cứu,

bổ sung, hoàn thiện các quy định của pháp luật về dân chủ ở cơ sở.

Vì có vị trí cốt lõi, quan trọng trong hệ thống tổ chức chính quyền,

do đó đảm bảo dân chủ làng xã sẽ là cơ sở thực hiện chế độ dân chủ trên

phạm vi cả nước hay nói một cách khác thực hiện chế độ dân chủ trong

phạm vi cả nước chính là đạt tới mục tiêu thực hiện dân chủ cơ sở ở làng xã. Tổ

chức chính quyền địa phương ở nước ta đã được khẳng định rất rõ tại khoản 1,

Điều 110, Hiến Pháp nước Cộng hòa XHCN Việt Nam năm 2013:

“Các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa XHCN Việt Nam được

phân định như sau:

Nước chia thành tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương;

Tỉnh chia thành huyện, thị xã và thành phố thuộc tỉnh; Thành phố

trực thuộc trung ương chia thành quận, huyện, thị xã và đơn vị hành chính

tương đương;

Huyện chia thành xã, thị trấn; thị xã và thành phố thuộc tỉnh chia

thành phường và xã; quận chia thành phường” [45,tr.29]

Trong các đơn vị hành chính cấp xã, phường bao gồm nhiều thôn,

làng, bản, buôn… như vậy có thể thấy cấp cơ sở cuối cùng đó chính là các

cộng đồng dân cư trong các làng xã.

Làng xã là kết quả của sự tổ chức đời sống cộng đồng ở trình độ

công xã nông thôn kết hợp với sự quản lý hành chính nhất định của chính

quyền trung ương, nó tương thích với cơ cấu giai cấp xã hội và sự vận hành

của song hành quyền lực: tự quản và hành chính. Ở đó vị thế và quyền

tham gia vào đời sống của làng xã của người nông dân được thực hiện ở

phạm vi hẹp, nội dung đơn giản do không gian sống khép kín, các mối

quan hệ cộng đồng về cơ bản là đơn giản liên quan đến những nhu cầu

hàng ngày.

Dân chủ là mục tiêu của các cuộc cách mạng xã hội, là nguyện vọng

của toàn thể nhân dân. Ở nước ta, thực hiện dân chủ là minh chứng cho

mục tiêu xây dựng nhà nước “của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân”

nhằm hướng tới xây dựng chế độ XHCN. Dân chủ làng xã chính là cách

thức thực hiện quyền làm chủ của người dân trên mọi mặt của đời sống xã

hội ở phạm vi cơ sở, phạm vi cộng đồng dân cư gắn liền với các thiết chế,

thể chế và các quy chế đảm bảo bằng hành lang pháp lý để người dân thực

thi quyền làm chủ của mình. Dân chủ làng xã là cơ sở để xây dựng đời

sống dân cư phát triển, góp phần thực hiện thành công mục tiêu “dân giàu,

nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh” mà Đảng và nhà nước ta

hướng tới. Do đó, mọi quyền dân chủ phải được thực thi và hiện thực hóa ở

cấp độ cộng đồng làng xã. Đặc biệt trong giai đoạn hiện nay, việc thực hiện

tốt chế độ dân chủ làng xã có ý nghĩa vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc

đẩy xã họi phát triển.

Yếu tố dân chủ trong làng xã của Việt Nam chính là biểu hiện ở tính

tự trị, tự quản của tất cả các nhóm xã hội, các thành viên trong cộng đồng

làng xã. Tuy nhiên, làng xã chỉ thừa nhận quyền dân chủ giữa những con

người một khi họ là thành viên chính thức của mình, chỉ bảo đảm quyền lợi

bình đẳng của họ với tư cách là thành viên của cộng đồng. Trong làng,

người nông dân không tồn tại với tư cách là công dân của một đất nước mà

thực chất chỉ là thành viên của một làng, mọi nghĩa vụ, mọi trách nhiệm

cũng như mọi quan hệ ưng xử của họ đều không phải là của cá nhân mà với

tư cách là thành viên của một gia đình, một dòng họ hay một cộng đồng

làng xã. Làng xã không bao giờ công nhận quyền cá nhân của con người

với tư cách là một thực thể độc lập.

Bàn về “dân chủ” ở làng xã, trước hết tác giả khẳng định rằng: Thuật

ngữ “dân chủ” được dùng với nghĩa phi truyền thống, không hoàn toàn theo

nghĩa được hiểu hiện nay. Bởi, trong bối cảnh xã hội bị đô hộ hoặc dưới

phương thức quản lý nhà nước trong thời kỳ phong kiến Việt Nam, thuật ngữ

“dân chủ” khó có thể được hiểu theo nghĩa “là phương thức tổ chức quyền lực

mà ở đó người dân là chủ của quyền lực”. Dù dân chủ được hiểu trên nhiều

giác độ như: chính trị pháp lý, triết học, trên phương diện kinh tế, phương

diện quan hệ quốc tế… thì trong xã hội tiền phong kiến, phong kiến và thực

dân ở Việt Nam thì cũng khó có thể hiểu “dân chủ” thời đó theo nghĩa hiện

nay.

Thuật ngữ “dân chủ làng xã” mà tác giả sử dụng trong bài này nhằm

mô tả một dạng tổ chức quản lý đặc biệt ở làng xã Việt Nam trong lịch sử.

Một dạng tổ chức có sự tham gia rộng rãi của các thành viên làng xã, có tính

tự quản, tự trị cao trong đời sống vật chất, quản lý và đời sống tinh thần, tâm

linh. “Dân chủ” ở đây còn được hiểu rộng ra là sự đánh giá cao vai trò của

người dân, cộng đồng làng xã trong việc giải quyết các công việc quốc gia hệ

trọng. Dân chủ làng xã được coi là một hình thức sinh hoạt dân chủ độc đáo

của người Việt Nam dưới chế độ phong kiến nhưng đồng thời nó cũng

được phát huy cho đến tận ngày nay.

- Đặc điểm dân chủ làng xã

Xét chung về làng xã và dân chủ về làng xã, có thể nhận định một số

đặc điểm quan trọng và nổi bật dưới đây:

Thứ nhất, tính cộng đồng cao: dân chủ thường dành cho số đông:

thông qua các sinh hoạt văn hoá, cộng đồng tập thể nên mọi người dân đều

có cơ hội tham gia.

Một nguyên tắc quan trọng hình thành nên làng là tính cộng đồng.

Tính cộng đồng có vai trò gắn kết các thành viên trong làng lại với nhau

thông qua các biểu tượng mang tính truyền thống, như cây đa, bến nước,

sân đình. Hầu hết, mọi làng của người Việt đều hội tụ cả ba biểu tượng

này. Dù đi xa mãi đâu mỗi khi về làng, hình ảnh mà người ta mong chờ

được nhìn thấy đầu tiên chính là cây đa đầu làng. Phải nói rằng, cây đa

chính là nơi hội tụ giao tiếp của làng với thế giới bên ngoài, là chốn nghỉ

chân của lữ khách qua đường hay của những người dân sau một ngày lao

động nơi đồng ruộng. Nói tới cây đa, người ta luôn dành cho biểu tượng

này những lời thành kính, thậm chí là sợ hãi như là: Thần cây đa, ma cây

gạo hay sợ thần sợ cả cây đa. Bên cạnh cây đa, bến nước chính là nơi tập

trung cho sinh hoạt thường nhật của dân làng, đặc biệt là những người phụ

nữ. Bến nước có thể là một đoạn của con sông chảy qua làng hay một hồ

lớn của làng thậm chí đôi khi chỉ là một giếng nước. Đây chính là chỗ giao

lưu, tâm sự chuyện trò của chị em phụ nữ trong khi tắm cho con, vo gạo,

rửa rau… Nếu như, bến nước là nơi tập trung của phụ nữ trong làng thì

cánh đàn ông của làng lại thường tập trung ở sân đình. Sân đình chính là

trung tâm hành chính, văn hoá xã hội của làng. Tất cả các việc quan trọng

của làng đều diễn ra ở đây như hội họp việc làng, xét xử kiện tụng, đón

rước quan trên, hội hè ăn uống, văn hoá văn nghệ giải trí.

Thứ hai, nội dung các quy định về dân chủ thường được thể hiện

trong các hương ước hay các quy định, luật lệ của làng, xã.

Trong xã hội từ xưa đến nay, một công cụ quan trọng nhằm đảm bảo

sự tồn tại và phát triển của cộng đồng là hệ thống rất phong phú các quy tắc

xã hội. Các quy tắc này tác động vào các quan hệ xã hội, điều chỉnh các

quan hệ xã hội cũng như các hành vi ứng xử của các cá nhân trong cộng

đồng. Hệ thống các quy tắc này bao gồm các quy phạm pháp luật, quy tắc

đạo đức, tập quán, truyền thống, tín ngưỡng tôn giáo, các quy định mang

tính chất điều lệ của các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội và các đoàn thể

quần chúng… trong đó hương ước là một loại quy tắc xã hội có vai trò

quan trọng trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội ở làng, thôn. Hương

ước là một thành tố quan trọng trong quản lý nông thôn, đề cao tính tự trị,

tự quản của thôn làng, là nói tới một nét văn hóa quản lý phổ biến ở khu

vực Đông Nam Á. Ở Việt Nam, hương ước gắn với cộng đồng của từng

làng, được coi như “cương lĩnh tinh thần” của làng Việt. Trong đó các điều

khoản của hương ước rất phong phú, quy định các nguyên tắc xử sự trong

nhiều mặt của đời sống làng xã từ đặc điểm về địa lý, lịch sử, truyền thống

đến khuyến khích phát triển sản xuất, bảo vệ trật tự trị an, cảnh quan môi

trường, di tích lịch sử văn hóa và các quy định về thủ tục ma chay, cưới

xin, khuyến khích học hành, mở mang nghề nghiệp, cơ cấu tổ chức và hoạt

động của bộ máy tự quản trong cộng đồng. Trên thực tế đó có thể ví hương

ước như một “bộ luật” của làng, hương ước trực tiếp điều chỉnh hầu hết các

quan hệ giữa các cá nhân, gia đình, dòng họ trong nội bộ làng và với các

cộng đồng làng khác và với nhà nước.

Hương ước quy định các chuẩn mực, những quy phạm về việc làm

chủ ở cơ sở. Nói cách khác đây chính là vấn đề định ra những quy phạm,

nguyên tắc tự quản ở nông thôn trên cơ sở làm chủ rộng rãi của nhân dân

mà phạm vi tự quản là trong khuôn khổ những gì mà pháp luật không điều

chỉnh. Nét đặc sắc của hương ước đó chính là chỗ nó được chính các dân

cư ở thôn, làng đưa ra và thống nhất với nhau. Bản chất của hương ước,

quy ước tự nó đã cho thấy vai trò hết sức quan trọng của nó trong quá trình

cải cách pháp luật và dân chủ hóa nông thôn Việt Nam hiện nay. Đó cũng

là đặc điểm của dân chủ làng xã ở cơ sở nói chung, trên địa bàn huyện Ứng

Hòa nói riêng.

Thứ ba, Nội dung các quy định về dân chủ của làng xã thường mang

tính độc lập (thể hiện ý chí độc lập của cộng đồng dân cư làng xã) so với

các quy định quản lý xã hội chung của nhà nước hiện hành (chủ yếu là nhà

nước phong kiến trước đây, phép vua thua lệ làng). Hiểu theo khía cạnh

khác đó chính là tính tự trị của làng xã.

Tính tự trị cũng là một đặc trưng gốc rễ trong văn hoá làng của người

Việt. Tính tự trị nhấn mạnh đến sự khác biệt, là nền tảng tạo nên tính độc

lập của cộng đồng. Đối với làng, biểu tượng truyền thống của tính tự trị là

luỹ tre làng. Luỹ tre trở thành thành luỹ kiên cố của làng bất khả xâm

phạm. Đối với người Việt, bên ngoài luỹ tre làng là cả một thế giới khác

cho nên có người cả đời không bước ra khỏi luỹ tre làng. Do tính chất khép

kín dẫn đến làng người Việt luôn mang trong mình tính bảo thủ, địa

phương cục bộ như “Trống làng nào làng đấy đánh, Thánh làng nào làng

nấy thờ” hay “Ta về ta tắm ao ta, Dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn”. Tính tự

trị cũng tạo cho người Việt tính gia trưởng tôn ti hay óc bè phái tư hữu ích

kỷ. Bởi vậy trong làng, người ta coi trọng họ to, họ nhỏ, con trưởng con

thứ, tư tưởng thứ bậc, thói gia đình chủ nghĩa.

Thứ tư, Giới hạn phạm vi chỉ diễn ra trong khu vực làng xã.

Bên cạnh đó tính độc lập, tự trị của làng xã thể hiện và bắt nguồn từ

việc các làng, các thôn có những đặc điểm khác nhau về địa lý, dân cư, về

phương thức sản xuất, về cơ cấu dân số, phong tục tập quán… chính từ sự

đa dạng này mà mỗi làng, thôn có những yêu cầu riêng, mục tiêu phấn đấu

riêng của mình và để thực hiện được mục tiêu đó họ phải sử dụng mọi công

cụ mà trước hết là nội lực của bản thân cộng đồng dân cư trong làng, thôn

đó. Chính vì vậy mà dân cư trong làng xã cùng ước thúc nhau, đồng tâm

hiệp lực thực hiện những mục tiêu này thông qua các quy chế thiết chế của

làng xã mình - dân chủ làng xã vì lẽ đó có thể thấy một đặc điểm nữa là chỉ

diễn ra trong khu vực làng xã, nhưng không tách ra khỏi chỉnh thể xã hội

chung và thống nhất trên phạm vi đất nước.

Thứ năm, xét về mặt lịch sử truyền, thống dân chủ làng xã (xét trong

điều kiện ở Việt Nam) có lẽ ra đời và gắn liền với chế độ phong kiến.

Nguyên nhân chủ yếu do đặc điểm quản trị của chế độ phong kiến với

quyền lực quản lý xã hội tuyệt đối thuộc về các ông vua đứng đầu chế độ

quân chủ chuyên chế. Chính cái “quyền lực tuyệt đối” của người đứng đầu

chế độ phong kiến cũng có mặt trái của chính nó, khi thuận lợi sẽ tạo ra

một xã hội có tôn ti trật tự, nhưng khi không thuận lợi có thể tạo ra các

“phản ứng ngược”, thậm chí có thể trực tiếp hoặc gián tiếp tạo ra các thế

lực cát cứ phong kiến (điển hình như tình trạng “12 Sứ quân” cuối thời kỳ

Bắc thuộc hoặc hiện tượng “Cung Vua”, “Phủ Chúa” thời Hậu Lê…). Tuy

nhiên, hiện tượng khá phổ biến trong xã hội Việt Nam thời kỳ phong kiến

là xuất hiện phổ biến tình trạng không tuân thủ tuyệt đối các luật lệ do nhà

vua ban ra tại các khu vực làng xã nông thôn mà lý do hợp lý nhất có thể

giải thích cho hiện tượng này chính là “phép vua” trong nhiều trường hợp

chưa đáp ứng để giải quyết được tất cả các hiện tượng kinh tế, văn hoá và

xã hội đã và đang diễn ra tại khu vực nông thôn. Và để khoả lấp được

khoảng trống quyền lực này, nhiều đơn vị làng xã đã đặt ra các quy ước,

hương ước hay nói đơn giản là các luật lệ do chính họ đặt ra trên cơ sở bàn

bạc, trao đổi và thống nhất một cách dân chủ mà chúng ta hay gọi tắt là “lệ

làng”. Lệ làng có thể lúc đầu chỉ được coi là một giải pháp tình thế nhằm

khắc phục những hạn chế của hệ thống pháp luật phong kiến được đặt ra

nhằm quản lý có hiệu quả các cộng đồng cư dân khu vực nông thôn, nơi bắt

đầu từ tập hợp của nhiều gia đình – vốn là các tế bào của xã hội. Lệ làng

xuất hiện lúc đầu có thể thách thức quyền lực nhà vua và chính quyền

phong kiến nhưng về sau chính quyền phong kiến cùng chấp nhận và tôn

trọng các luật lệ và cho phép nó tồn tại và được áp dụng tại các khu vực

làng xã miễn là nó không làm phương hại đến quyền lợi của giai cấp phong

kiến, đến lợi ích và an ninh quốc gia. Khác với hệ thông luật pháp phong

kiến chủ yếu do ý chí của nhà vua tạo ra, lệ làng tại các làng xã xưa kia

thường được hình thành dựa trên một cơ chế dân chủ của đông đảo thành

viên cộng đồng dân cư cùng tạo ra nên nó có sức mạnh của nó đối với các

thành viên trong cộng đồng. Trong nhiều trường hợp người ta có thể tuân

theo lệ làng mà không cần quan tâm đến phép vua. Vậy nên mới nói: “Phép

Vua, thua Lệ làng” là hàm ý như vậy. Việc xuất ra đời các quy ước, hương

ước hay lệ làng đã chứng tỏ truyền thống dân chủ làng xã được phát huy.

Tuy nhiên, do được hình thành từ chế độ phong kiến nên bên cạnh những

nội dung tích cực (góp phần giải phóng con người, tăng cường khả năng

tập hợp, đoàn kết cộng đồng, góp phần tạo động lực chung cho sự nghiệp

phát triển nông thôn…) thì dân chủ làng xã ở Việt Nam hiện nay còn bộc lộ

những nét hạn chế, tiêu cực: nặng về tính tôn ti, trật tự, ngôi thứ trong làng

xã, chưa tin tưởng vào lớp trẻ (khôn chi đến trẻ), bất bình đẳng về giới

(nhiều làng, xã còn tổ chức tế lễ họ mạc chỉ tính suất trai đinh (nhất nam

viết hữu, thập nữ viết vô), cục bộ bản vị địa phương chủ nghĩa (đèn nhà ai

nhà ấy rạng), v.v.. cùng với đó là hàng loạt các quan niệm mang tính chất

“lạc hậu” cần loại bỏ. Đặc điểm này sẽ là cơ sở để quán triệt, thực hiện, cải

cách hệ thống pháp luật về dân chủ càng ngày càng hoàn thiện hơn. Mặt

tiêu cực của làng xã tạo ra các quy chế, thiết chế mới cho nhà nước, xã hội

quản lý tốt hơn, xây dựng các nội dung phù hợp cũng như xây dựng nền

văn hóa vừa tiên tiến, vừa đậm đà bản sắc dân tộc, đem lại dân chủ thực sự

cho dân cư ở cơ sở.

Thứ sáu, một số nội dung trong dân chủ làng xã ở Việt Nam hiện nay

là một bộ phận của nội dung thực hiện dân chủ cơ sở tại xã phương, thị trấn

dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Điều này thể hiện sự tiến

bộ và dần tiến tới sự hoàn thiện của các thể chế, thiết chế pháp luật. Cho dù

dân chủ làng xã thể hiện thông qua các quy chế, quy ước và hương ước của

các thôn, làng (có những nội dung truyền thống vượt ra khỏi phạm vi điều

chỉnh của pháp luật) thì bên cạnh đó, sự hoàn thiện và với vai trò quan

trọng của pháp luật, một số nội dung trong dân chủ làng xã là một bộ phận

của nội dung thực hiện dân chủ cơ sở tại các xã, phường (thể hiện rõ nhất

thông qua pháp lệnh số 34 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa 11).

Trong đó quy định các phương châm để thực hiện dân chủ làng xã (dân chủ

cơ sở) có hiệu quả nhất. Vì vậy dân chủ làng xã với các đặc trưng riêng của nó

không tách rời và là bộ phận quan trọng của nội dung dân chủ ở địa phương –

nền móng cho quá trình hiện thực hóa đời sống dân chủ của xã hội.

1.2. Nội dung và một số nhân tố tác động đến nội dung thực hiện dân

chủ làng xã ở nước ta hiện nay

1.2.1. Một số nội dung cơ bản của dân chủ làng xã ở Việt Nam

hiện nay

1.2.1.1. Thực hiện dân chủ làng xã thông qua việc lập và thực hiện

các hương ước hoặc một số các quy định, quy ước của làng (tuỳ vào mỗi

làng, xã mà có các hình thức khác nhau).

Từ những đặc điểm đã đề cập ở phần trên, thực hiện dân chủ làng xã

được thể hiện trong các quy ước, hương ước của làng xã khác nhau. Do đó,

dân chủ làng xã mang tính đa dạng, mang tính “riêng” không thể lẫn. Tuy

nhiên, các quy ước, hương ước này không trái thuần phong mỹ tục, không

trái với các quy định của pháp luật, hiến pháp. Quá trình xây dựng quy ước,

hương ước cũng chính là quá trình thực thi, xác lập và xây dựng dân chủ

làng xã nói riêng, dân chủ cơ sở nói chung. Đồng thời trong quy ước,

hương ước làng xã cũng thể hiện các nội dung cơ bản về chủ trương, đường

lối, chính sách của Đảng và nhà nước với vai trò định hướng đời sống dân

chủ của nhân dân. Việc xác lập, xây dựng và thực hiện các quy ước, hương

ước được thực hiện trong các cuộc họp, sinh hoạt chung của cộng đồng

làng xã – là xây dựng “bản cam kết” tự nguyện chung cùng thực hiện. Vì

vậy, nó thể hiện việc thực thi dân chủ ở làng xã một cách rất rõ nét.

1.2.1.2. Thực hiện dân chủ làng xã thông qua việc tổ chức các sinh

hoạt văn hoá cộng đồng, các lễ hội: như tổ chức làng vui chơi, làng ca

hát, các lế hội truyền thống.

Bên cạnh đó, dân chủ làng xã còn được biểu hiện và thể hiện thông

qua việc tổ chức các sinh hoạt văn hóa cộng đồng, qua các lễ hội truyền

thống. Đời sống tinh thần phong phú của cộng đồng dân cư ở làng xã là

mối dây liên kết tình làng nghĩa xóm. Thông qua các lễ hội, người dân gắn

kết với nhau, cùng nhau hưởng thành quả chung sau hoặc trong quá trình

lao động sản xuất. Các lễ hội như: làng vui chơi, làng ca hát, các lễ hội hạ

điền, lễ tết… luôn là nơi giao thoa văn hóa, phong tục tập quán chung của

một cộng đồng làng xã và giữa các cộng đồng làng xã khác nhau. Thông

qua đó, mọi cá nhân được sống trong không khí lễ hội, không có sự phân

tách về vị thế, tầng lớp, giai cấp. Nó trở thành nơi sinh hoạt rộng rãi cho

toàn thể cộng đồng dân cư. Việc tạo ra môi trường văn hóa, sân khấu vui

chơi, giải trí cho cộng đồng dân cư là một trong những chủ trương quan

trọng của Đảng, nhà nước trong công cuộc xây dựng đời sống văn hóa ở

khu dân cư trên phạm vi cả nước.

1.2.1.3. Phối hợp với Đảng và Nhà nước tổ chức và thực hiện đời

sống mới, nếp sống mới ở nông thôn

Quá trình thực hiện dân chủ làng xã luôn gắn với quá trình thực hiện

đời sống mới, nếp sống mới ở nông thôn. Thông qua phong trào xây dựng

đời sống văn hóa và xây dựng nông thôn mới đã góp phần giữ gìn, phát huy

truyền thống và bản sắc văn hóa của gia đình Việt Nam, xây dựng và bồi

dưỡng nhân cách, đạo đức con người, làm cho mối quan hệ giữa gia đình với

cộng đồng và xã hội ngày càng khắng khít, tạo động lực thúc đẩy phát triển

kinh tế - xã hội ở từng địa phương. Người dân ý thức đầy đủ hơn về trách

nhiệm, nghĩa vụ đối với Nhà nước, với địa phương; gìn giữ mối tình làng

nghĩa xóm, phát huy tinh thần tương thân tương ái giúp nhau giảm nghèo bền

vững, đoàn kết xây dựng quê hương giàu đẹp, cải thiện cảnh quan môi trường

thôn xóm. Ở nhiều thôn, làng việc bố trí, sắp xếp nơi ăn ở, sinh hoạt, chỉnh

trang xây dựng tường rào, cổng ngõ, xây dựng các công trình vệ sinh, chuồng

trại chăn nuôi gia đình được chú trọng, góp phần tạo nên diện mạo nông thôn

mới văn minh, hiện đại. Việc thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới,

việc tang và lễ hội có những chuyển biến tích cực.

Nhờ gắn kết chặt chẽ, đồng bộ với thực hiện các chương trình mục tiêu

quốc gia về nông thôn mới mà Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời

sống văn hóa” tiếp tục được duy trì và phát triển khá tốt. Việc thực hiện các

nội dung, tiêu chí của Phong trào ngày càng đi vào thực chất; bệnh thành tích,

chạy theo số lượng từng bước được hạn chế, khắc phục, đã hình thành được

nếp sống văn hóa, văn minh qua đó cũng đồng thời thực hiện tốt dân chủ làng

xã trên địa bàn.

1.2.1.4. Phối hợp với Đảng và Nhà nước tổ chức và thực hiện

chương trình xây dựng nông thôn mới

Chương trình xây dựng nông thôn mới là chủ trương lớn của Đảng,

đã và đang được thực hiện với nhiều phong trào sôi nổi, nhằm xây dựng

nông thôn theo hướng hiện đại hóa, tạo điều kiện tốt nhất cho người dân có

cơ hội thuận lợi nhất để phát triển kinh tế, văn hóa – xã hội. Việc thực hiện

chương trình không tách rời các hoạt động khác của cộng đồng dân cư, huy

động mội bộ phận của làng xã cùng tham gia, qua đó thực hiện chủ trương

lớn của Đảng mang tính chất dân chủ. Thực chất, đây là hoạt động chủ yếu

của làng xã trong nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới dưới sự lãnh đạo của

Đảng, quản lý của nhà nước. Việc tham gia phối hợp, tổ chức thực hiện

chương trình xây dựng nông thôn mới luôn gắn với quá trình thực hiện dân

chủ làng xã ở cơ sở. Qua đó, người dân thực hiện nghĩa vụ công dân của

mình theo phương châm “nhà nước và nhân dân cùng làm”. Trên hết đó là

quyền tự chủ thuộc về nhân dân trong tất cả các khâu “dân biết, dân làm,

dân bàn, dân kiểm tra”.

1.2.1.5. Phối hợp với Đảng và Nhà nước tổ chức và thực hiện quy

chế dân chủ ở cơ sở (nay là thực hiện Pháp lệnh dân chủ xã phường và

thị trấn) tại khu vực nông thôn

Trên cơ sở thực tiễn, qua quá trình nghiên cứu, thử nghiệm, tìm tòi,

Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh số 34 2007 PL-

UBTVQH11 ngày 20 tháng 4 năm 2007. Pháp lệnh đã khẳng định: "Khâu

quan trọng và cấp bách trước mắt là phát huy quyền làm chủ của nhân dân

ở cơ sở"[52,tr.11]. Dân chủ ở xã, phường là thực hiện những nội dung dân

chủ một cách trực tiếp và rộng rãi, đến với từng người nhằm phát huy cao

độ quyền làm chủ của nhân dân trong đời sống chính trị, kinh tế, kinh tế, xã

hội, an ninh, quốc phòng

Trong bốn cấp chính quyền của bộ máy nhà nước, chính quyền

phường, xã là cấp cơ sở; là nền tảng của xã hội, là nơi đông đảo nhân dân

sinh sống; là nơi dân thực hiện dân chủ một cách trực tiếp và rộng rãi nhằm

giải quyết các công việc trong cộng đồng dân cư, bảo đảm đoàn kết, giữ gìn

trật tự, an toàn xã hội và vệ sinh môi trường; là nơi dân sản xuất, kinh

doanh, lao động, học tập; xã, phường cũng là nơi nảy sinh nhiều yêu cầu

bức xúc hàng ngày của các lĩnh vực kinh tế, chính trị - xã hội; cũng là nơi

thực hiện trực tiếp mọi chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Do

vậy cũng là nơi đang có nhiều đòi hỏi về quyền làm chủ, nơi diễn ra sự

tiếp xúc và thể hiện các mối liên hệ đan chéo nhau, như: Đảng với dân, dân

với dân, các tổ chức, các đơn vị kinh tế, xã hội với dân

Dân chủ ở làng xã diễn ra trên các lĩnh vực của đời sống xã hội một

cách trực tiếp và sinh động, liên tục đối với mọi người, nó được thực hiện

thông qua các tổ chức trong hệ thống chính trị ở cơ sở và liên quan đến

trình độ nhận thức, khả năng của mỗi người. Nhưng dù thế nào thì dân chủ

ở làng xã cũng phải dựa trên cơ sở của hiến pháp, pháp luật của nhà nước,

và theo đúng đường lối của Đảng.

1.2.2. Một số nhân tố tác động đến nội dung thực hiện dân chủ

làng xã ở nước ta hiện nay

Tuỳ vào các nhân tố tác động này có thể làm cho nội dung dân chủ

làng xã vận động theo hướng tích cực hoặc tiêu cực.

1.2.2.1. Tác động của yếu tố thời đại, công cuộc đổi mới đang có

tác động đến việc tạo ra các nội dung tích cực trong dân chủ làng xã

Thời đại ngày nay là thời đại kinh tế thị trường, kinh tế tri thức với

nhiều biến động và xu hướng hội nhập toàn cầu hóa đang có tác động

quan trọng tới mọi mặt đời sống kinh tế, chính trị trong nước, tác động tới

mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong đó đối với công cuộc xây dựng

và thực hiện dân chủ làng xã ở cơ sở, công cuộc đổi mới cũng đặt ra

không ít thách thức cũng như tạo ra các cơ chế thuận lợi, tích cực.

Thứ nhất, sau 30 năm đổi mới, đất nước ta đã đạt được những thành

tựu quan trọng, đặc biệt là sự phát triển về kinh tế, làm cho đời sống của các

tầng lớp nhân dân được cải thiện, nâng cao. Đó chính là điều kiện dân sinh, là

nền tảng của quá trình dân chủ hóa.

Thứ hai, chúng ta trước sau như một kiên định với lý tưởng xã hội chủ

nghĩa và đang làm hết sức mình vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ,

công bằng, văn minh. Một mặt, Đảng và Nhà nước khuyến khích mọi người

phấn đấu làm giàu chính đáng; mặt khác lại tích cực thực hiện chương trình

xóa đói, giảm nghèo, thực hiện một hệ thống chính sách xã hội, hỗ trợ đắc lực

cho các đối tượng có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn. Các hoạt động nhân đạo

được cổ vũ, khuyến khích. Đó chính là bầu không khí chính trị - xã hội, là

môi trường xã hội thuận lợi để phát triển dân chủ xã hội chủ nghĩa.

Thứ ba, trình độ dân trí nhìn chung đã được nâng lên đáng kể, điều đó

không chỉ thông qua hệ thống giáo dục, đào tạo mà còn thông qua hệ thống

truyền thông đại chúng ngày càng được mở rộng và phát triển. Sóng truyền

hình được phủ khắp các địa phương trong toàn quốc, phương tiện truyền

thanh và sách báo rất phong phú, đa dạng tạo điều kiện thuận lợi để người dân

tiếp cận với thông tin nhiều chiều. Đây là một bước tiến lớn của tình hình hiện

nay so với những năm trước đây.

Thứ tư, cùng với sự hội nhập, giao lưu quốc tế, với sự phát triển của

đầu tư nước ngoài và của dịch vụ du lịch, các tầng lớp nhân dân ta được trực

tiếp tiếp xúc với người nước ngoài, từ đó bớt đi những mặc cảm, tâm lý tự ty

dân tộc - yếu tố quan trọng để hình thành ý thức dân chủ.

1.2.2.2. Tác động của hệ thống cơ chế chính sách từ trung ương

đến địa phương cũng có thể ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực đến nội

dung dân chủ làng xã ở nước ta hiện nay

Với hệ thống các văn bản pháp luật ngày càng hoàn thiện, sau gần 30

năm thực hiện phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” và

hơn 15 năm thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, các cấp ủy đảng, chính

quyền, mặt trận, đoàn thể từ Trung ương tới cơ sở đã có nhiều biện pháp chỉ

đạo, triển khai sâu rộng, làm chuyển biến tích cực về nhận thức, quan điểm,

chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đối với xây dựng

và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở của các tầng lớp nhân dân; góp phần

quan trọng phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, giữ vững quốc phòng, an ninh;

góp phần xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh và không ngừng tăng cường

vai trò lãnh đạo của Đảng đối với toàn xã hội. Những nội dung người dân

biết, dân bàn và biểu quyết đã từng bước được phát huy; nhân dân tích cực

tham gia phong trào xóa đói giảm nghèo, các hoạt động an sinh xã hội, thi đua

làm giàu... Đặc biệt, các phong trào: “toàn dân xây dựng đời sống văn hóa”,

xây dựng “Làng văn hóa”, “Gia đình văn hóa”; các hình thức hoạt động: câu

lạc bộ, tổ, đội văn hóa ngày càng nảy nở và phát triển do có sự đóng góp trí

tuệ, công sức của nhân dân; các quỹ khuyến học, khuyến tài đã phát huy hiệu

quả, với mục tiêu giúp đỡ học sinh, sinh viên nghèo, vượt khó học giỏi, các

học sinh nghèo người dân tộc thiểu số, các con em gia đình chính sách.v.v.

Tuy nhiên, bên cạnh mặt tích cực đã đạt được, còn có những hạn chế ,

mặt tiêu cực cần khắc phục. Nhiều vấn đề có quan hệ đến lợi ích thiết thực

của nhân dân chưa được công khai đầy đủ; nhiều công trình, dự án thuộc thẩm

quyền quyết định của Chính phủ, của Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh, cấp huyện,

thực hiện trên địa bàn cấp xã không được công khai theo quy định hoặc chỉ

công khai khi chuẩn bị triển khai thực hiện (như việc giải tỏa, bồi thường, hỗ

trợ giải phóng mặt bằng)... Đây là một trong nhiều nguyên nhân dẫn đến tình

trạng khiếu kiện ngày càng tăng; nhất là việc thu hồi đất, hỗ trợ giải phóng

mặt bằng, tái định cư. Đó cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng quan liêu,

tham nhũng, lãng phí, vô trách nhiệm, lộng quyền, xâm phạm quyền và lợi ích

hợp pháp của nhân dân... của một số chính quyền cấp cơ sở. Nội dung thực

hiện dân chủ làng xã có liên quan mật thiết tới các cơ chế chính sách từ trung

ương cho tới cơ sở. Nắm bắt được tâm tư, nguyện vọng của nhân dân sẽ có

tác động tích cực trong việc điều chỉnh sao cho các chủ trương, chính sách

phù hợp, tác động hiệu quả tới đời sống nhân dân.

1.2.2.3. Tác động của phong tục tập quán truyền thống, của thói

quen và mong muốn chủ quan của người dân đang sinh sống tại các

khu vực nông thôn cũng có thể tạo ra những tác động tích cực hoặc

tiêu cực đến nội dung dân chủ làng xã

Vì mang tính chất tự chủ, độc lập cho nên các làng xã nông thôn

Việt Nam có các phong tục, tập quán không mang tính đồng nhất, điều đó

thể hiện ở thói quen, mong muốn mang tính chất chủ quan của số đông

trong một cộng đồng dân cư. Xét về mặt này, có thể chia ra hai trường

hợp tác động của tâm lý, thói quen tới nội dung dân chủ làng xã được điều

chỉnh bởi các quy ước, hương ước:

Thứ nhất, mặt tích cực, các phong tục tập quán phù hợp, tiến bộ,

nhận thức tích cực của người dân, trình độ dân trí cao sẽ là mặt thuận lợi

trong xây dựng và thực hiện dân chủ làng xã, sẽ là tiền đề phát huy dân

chủ trong cộng đồng dân cư ở cơ sở, sẽ tạo ra cơ chế “tự điều chỉnh” phù

hợp với xu thế mới mang ý nghĩa tích cực;

Thứ hai, mặt tiêu cực, trong những trường hợp còn lại, thói quen,

hành vi, mong muốn, phong tục truyền thống lạc hậu, khép kín, lợi ích

nhóm, bè phái “đèn nhà ai, nhà nấy rạng”, bảo thủ không chịu thay đổi…

sẽ cản trở việc thực hiện các nội dung dân chủ tiến bộ ở làng xã.

Do vậy, việc nắm bắt tâm lý, thói quen, phong tục tập quán sẽ tạo

điều kiện cho việc điều chỉnh các nội dung phù hợp trong việc triển khai

thực hiện dân chủ làng xã ở cơ sở

1.2.2.4. Tác động của các cơ chế và một số chính sách trực tiếp

có liên quan

- Tác động của mô hình hệ thống chính trị cấp cơ sở (cấp xã, thôn)

tại địa phương: mô hình chính trị cấp xã, thôn có ảnh hưởng trực tiếp tới

nội dung thực hiện dân chủ làng xã. Một mặt, đây là các cơ quan bộ máy

nhà nước nhỏ nhất trong hệ thống hành chính của nhà nước, tuy nhiên

việc xây dựng, bố trí sao cho phù hợp sẽ có tác động tích cực hay tiêu cực

tới đời sống nhân dân trên địa bàn nói chung, đối với việc thực hiện dân

chủ làng xã nói riêng. Mô hình thuận lợi, sát thực tiễn sẽ thức đẩy việc

thực hiện dân chủ có hiệu quả cao và ngược lại. Điều quan trọng nhất

trong các mô hình chính trị ở cơ sở này đó là phải luôn nâng cao vai trò

lãnh đạo của Đảng tuyệt đối về mọi mặt.

- Tác động của các chính sách có liên quan như: chính sách xây

dựng nông thôn mới, chính sách xây dựng đời sống mới ở nông thôn,

pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã phường, thị trấn… Các cơ chế, chính

sách này đã và đang tạo ra những thay đổi lớn và có ảnh hưởng tích cực

đến nội dung dân chủ làng xã ở Việt Nam hiện nay. Bên cạnh sự hoàn

thiện không ngừng của hệ thống pháp luật trong quản lý nhà nước và xã

hội thì các công cụ, chính sách của nhà nước cũng góp phần không nhỏ

vào sự phát triển và ổn định chung của xã hội. Đặc biệt, đối với khu vực

nông thôn, cơ sở thì các cơ chế chính sách liên quan tới xây dựng nông

thôn mới, pháp lệnh dân chủ ở xã phường, thị trấn… vừa là cơ sở để thực

thi và xây dựng dân chủ, xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư, vừa là

tiêu chí kiểm tra giám sát việc thực hiện dân chủ làng xã ở cơ sở. Vì vậy,

một trong những nội dung quan trọng của dân chủ làng xã có liên quan vô

cùng mật thiết và trực tiếp từ các cơ chế chính sách và pháp lệnh… để

phát triển đời sống kinh tế - xã hội ở địa phương.

Tiểu kết chương 1

Những nét khái quát chung về dân chủ cũng như dân chủ làng xã

thông qua một số khái niệm mang tính chất lý luận là cơ sở để tìm hiểu sâu

hơn về thực trạng thực hiện dân chủ làng xã trên địa bàn huyện Ứng Hòa

(Thành phố Hà Nội) nói riêng, mở rộng hơn là đối với các địa phương, cơ

sở, làng xã nông thôn trên lãnh thổ Việt Nam nói chung. Qua tìm hiểu,

nghiên cứu về dân chủ làng xã, một số nội dung cơ bản và các nhân tố tác

động đến các nhân tố đó sẽ là những nội dung cốt lõi, then chốt để đảm bảo

cho việc thực hiện dân chủ làng xã trở nên thiết thực và đạt hiệu quả cao hơn

trong đời sống thực tiễn hiện nay của cộng đòng dân cư trên địa bàn huyện

Ứng Hòa để từ đó thúc đẩy kinh tế - xã hội địa phương ngày càng tiến bộ,

văn minh, là cơ sở để tìm ra hướng giải quyết nhằm nâng cao hơn nữa dân

chủ làng xã ở cơ sở trong phạm vi đề tài nghiên cứu.

Chương 2: THỰC HIỆN DÂN CHỦ LÀNG XÃ Ở NƯỚC TA HIỆN

NAY QUA THỰC TẾ Ở HUYỆN ỨNG HÒA, THÀNH PHỐ HÀ NỘI

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

2.1. Thực trạng thực hiện dân chủ làng xã ở nước ta hiện nay qua

thực tế ở huyện Ứng Hòa, Thành phố Hà Nội

2.1.1. Vài nét về tổ chức làng xã và truyền thống dân chủ làng xã ở

Huyện Ứng Hòa, Thành phố Hà Nội hiện nay

* Vài nét về tổ chức làng xã ở huyện Ứng Hòa, Thành phố Hà Nội Huyện Ứng Hòa có diện tích 183,72km2 với dân số 194.051 người

(năm 2014), có 29 đơn vị hành chính bao gồm 28 xã và 1 thị trấn. Nằm ở

cực nam của thành phố Hà Nội, cách trung tâm Thành phố khoảng 40 km,

phía bắc Ứng Hòa giáp hai huyện Chương Mỹ và Thanh Oai; phía nam giáp

huyện Kim Bảng (Hà Nam); phía đông giáp huyện Phú Xuyên; phía tây giáp

huyện Mỹ Đức.

Với hệ thống giao thông khá thuận lợi, về đường bộ có Quốc lộ 21B,

tỉnh lộ 424, 428, 429…; đường thủy có sông Nhuệ, sông Đáy chảy qua, nên

Ứng Hòa có điều kiện giao lưu với các vùng khác và có vị trí quan trọng về

quân sự. Đây chính là một trong những cửa ngõ quan trọng ra vào phía nam

Thủ đô.

Là huyện đồng bằng, Ứng Hòa có địa hình tương đối bằng phẳng và

nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, nhiệt độ trung bình hàng năm là

23,5°C. Vì vậy, Ứng Hòa có điều kiện phù hợp để phát triển một nền nông

nghiệp bền vững.

Lịch sử hình thành

Huyện Ứng Hòa thuộc vùng đồng bằng Bắc Bộ, gắn liền với nền văn

minh lúa nước sông Hồng. Trên đất Ứng Hòa, các nhà khảo cổ học đã tìm

thấy trống đồng ở Phương Tú, các mộ táng hình thuyền ở Hòa Lâm, Kim

Đường, Minh Đức, Trầm Lộng… Điều này chứng tỏ Ứng Hòa sớm là vùng

đất quần cư của cộng đồng người Việt cổ.

Trải qua các thời kỳ lịch sử, địa giới hành chính huyện Ứng Hòa từng

bước được xác lập. Thời kỳ Bắc thuộc, đất Ứng Hòa là một bộ phận của

quận Giao Chỉ. Sau năm Canh Tuất (1010), vua Lý Công Uẩn dời đô từ Hoa

Lư về thành Thăng Long, phân lại địa giới hành chính, đổi thập đạo đời

Đinh thành 24 lộ, vùng đất Ứng Hòa thuộc lộ Quốc Oai. Sang thời Trần,

vùng đất Ứng Hòa bao gồm huyện Sơn Minh và một phần nữa thuộc châu

Quốc Oai trong lộ Đại La Thành.

Năm Bính Tuất (1466), vua Lê Thánh Tông chia cả nước thành 12

đạo thừa tuyên, Ứng Hòa thuộc Sơn Nam thừa tuyên. Sơn Nam thừa tuyên

gồm 11 phủ, 42 huyện, trong đó phủ Ứng Thiên gồm 4 huyện là: Sơn Minh,

Hoài An, Chương Đức và Thanh Oai. Phần đất Ứng Hòa ngày nay gồm

huyện Sơn Minh, một phần nhỏ của 2 huyện Hoài An và Chương Đức. Đến

thời Nguyễn, phủ Ứng Thiên thuộc trấn Sơn Nam thượng có 4 huyện trong

đó có huyện Sơn Minh. Năm 1814, Phủ Ứng Thiên đổi tên thành phủ Ứng

Hòa. Năm 1831, phủ Ứng Hòa thuộc tỉnh Hà Nội, và đến năm 1904, thuộc

tỉnh Hà Đông.

Năm 1965, tỉnh Hà Tây được thành lập trên cơ sở hợp nhất hai tỉnh

Sơn Tây và Hà Đông. Năm 1975, hợp nhất hai tỉnh Hà Tây và Hòa Bình

thành tỉnh Hà Sơn Bình, theo đó, huyện Ứng Hòa thuộc tỉnh Hà Sơn Bình.

Năm 1991, chia tách tỉnh Hà Sơn Bình thành hai tỉnh Hòa Bình và Hà Tây,

huyện Ứng Hòa thuộc tỉnh Hà Tây. Ngày 1-8-2008, tỉnh Hà Tây được sáp

nhập vào thành phố Hà Nội, Ứng Hòa là một huyện của thành phố Hà Nội.

* Vài nét về truyền thống dân chủ làng xã ở huyện Ứng Hòa, Thành

phố Hà Nội - Một số giá trị tích cực và hạn chế

Trải qua quá trình lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, với bản

chất cần cù sáng tạo trong lao động và tinh thần đoàn kết, người dân Ứng

Hòa đã tạo dựng nên bề dày truyền thống văn hóa đặc sắc.

Nổi bật nhất là truyền thống yêu nước, kiên cường chống giặc ngoại

xâm. Từ thời Vua Hùng dựng nước, trai tráng và nhân dân các làng ở Ứng

Hòa đã theo các tướng lĩnh đánh đuổi quân xâm lược phương Bắc, bảo vệ

non sông bờ cõi. Thời kỳ Hai Bà Trưng dựng cờ khởi nghĩa đánh quân Đông

Hán (40 - 43), nhân dân Ứng Hòa nhất tề nổi dậy hưởng ứng cuộc khởi

nghĩa, nhiều tướng lĩnh của Hai Bà đã lập phòng tuyến sông Đáy chống quân

xâm lược, hai mẹ con bà Hồng Nương và Cung Băng (người Đông Lỗ) đều

là tướng tài giỏi của Hai Bà, những dấu tích lịch sử ấy được lưu giữ ở nhiều

đền thờ, thần phả sắc phong ở các địa phương. Truyền thống kiên cường, bất

khuất ấy được hun đúc và truyền tiếp từ thế hệ này sang thế hệ khác. Trong

cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và Đế Quốc Mỹ, Ứng Hòa luôn là

một trong những địa phương có phong trào cách mạng phát triển mạnh.

Trước năm 1945, Ứng Hòa từng là trung tâm ATK của Xứ ủy Bắc Kỳ, đến

thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp Ứng Hòa nổi tiếng với những

chiến công của Khu Cháy Anh Hùng, trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước

Ứng Hòa lại là quê hương của phong trào Chiếc gậy Trường sơn, một phong

trào lôi cuốn thanh niên cả nước lên đường đánh Mỹ giải phóng Miền Nam

thống nhất đất nước.

Với những đóng góp to lớn của nhân dân Ứng Hòa, trong cuộc kháng

chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ và bảo vệ Tổ quốc, Ứng Hòa vinh

dự có 161 bà mẹ được Nhà nước phong tặng danh hiệu Bà Mẹ Việt Nam

Anh hùng, 10 đơn vị đạt danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân

là: Nhân dân và lực lượng vũ trang nhân dân huyện Ứng Hòa, xã Hòa Lâm,

xã Liên Bạt, xã Đông Lỗ, xã Đội Bình, xã Đồng Tân, xã Hòa Xá, xã Đại

Cường xã Trầm Lộng, Kim Đường. Và 2 cá nhân được phong tặng danh

hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân gồm: Nguyễn Trường Xuân (xã

Cao Thành), Trịnh Tố Tâm (xã Đồng Tân).

Người dân Ứng Hòa còn từ hào là mảnh đất có truyền thống hiếu học,

nơi sinh ra nhiều nhà nho học, đỗ đạt cao và những nhân tài kiệt xuất đóng

góp vào sự phát triển của đất nước làm rạng danh quê hương. Theo sách Dư

địa chí Hà Tây, qua các triều đại phong kiến, Ứng Hòa có 32 vị đỗ tiến sỹ,

đứng thứ 4 sau các huyện Thường Tín, Thanh Oai, Hoài Đức. Trong đó,

Viên Nội và Cao Thành là 2 vùng đất khoa bảng nổi tiếng ở Ứng Hòa.

Những năm gần đây, các thế hệ con em Ứng Hòa lại ghi danh trên những

trang vàng về thành tích học tập của cả nước, góp phần tô thắm thêm truyền

thống hiếu học của quê hương.

Trong quá trình lao động, sản xuất, người Ứng Hòa đã sáng tạo ra

nhiều lễ hội truyền thống cùng với đó là các công trình văn hóa, nghệ thuật

đặc sắc được xây dựng. Hiện nay, ở Ứng Hòa có hơn 100 công trình đình,

chùa, miếu mạo đã được nhà nước xếp hạng di tích. Đồng thời, với bàn tay

tài hoa, khéo léo người Ứng Hòa còn tạo nên những sản phẩm thủ công tinh

xảo như cây Đàn Đào Xá, Gốm Vân Đình, Áo dài Trạch Xá…

Ứng Hòa là một huyện có quy mô dân số, đất đai, lao động trung bình của

Thành phố Hà Nội, người dân trong huyện chủ yếu là sản xuất nông nghiệp.

Trong những năm qua, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân trong huyện đã nỗ lực

phấn đấu, từng bước chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn, áp

dụng những tiến bộ khoa học kĩ thuật vào sản xuất, cơ cấu kinh tế đang có sự

chuyển biến tích cực. Điều kiện nhà ở, điện, nước, sinh hoạt của nhân dân được

đảm bảo, đời sống nhân dân đã được cải thiện rõ rệt. An ninh, chính trị, trật tự an

toàn huyện hội đảm bảo ổn định, giữ vững. Đảng bộ, chính quyền đoàn kết, hoàn

thành tốt các nhiệm vụ của địa phương và cấp trên giao cho.

Tình hình tư tưởng của cán bộ, đảng viên và nhân dân trong huyện nhìn

chung là tốt, tuyệt đại bộ phận kiên định với mục tiêu, lý tưởng của Đảng,

niềm tin của nhân dân đối với Đảng và chế độ từng bước được củng cố và

nâng cao. Các tổ chức, đoàn thể hoạt động ngày càng đi vào chiều sâu, và có

hiệu quả hơn.

Những đặc điểm trên, là điều kiện thuận lợi cho huyện Ứng Hòa từng

bước phát triển kinh tế - xã hội nói chung, cho thực hiện dân chủ ở cơ sở nói

riêng. Song, bên cạnh đó còn có nhiều khó khăn, trở ngại đáng kể, tác giả xin

nêu lên một vài khó khăn, cụ thể như sau:

- Nền kinh tế còn gặp nhiều khó khăn do người dân trong huyện sống chủ

yếu bằng nghề nông, các ngành nghề thương mại, dịch vụ… còn kém phát triển;

đất sản xuất nhiều xong chưa được sử dụng có hiệu quả, cơ sở hạ tầng còn nhiều

mặt hạn chế, hộ nghèo vẫn còn.Về các tệ nạn hội xã hội vẫn còn một sồ tiềm ẩn,

chưa được giải quyết triệt để, đây chính là nỗi lo của huyện.

- Tình trạng mất dân chủ, mất đoàn kết ở một số đơn vị chậm khắc

phục và xử lý chưa dứt điểm, chất lượng đội ngũ cán bộ chủ trì còn nhiều bất

cập. Một bộ phận cán bộ thoái hoá, biến chất, tham nhũng chưa được xử lý

nghiêm minh, làm giảm sút lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà

nước…

- Trình độ dân trí còn hạn chế, người dân ít chịu tìm hiểu về pháp luật.

Như vậy, những thuận lợi và khó khăn trên đây về kinh tế, chính trị,

văn hoá xã hội sẽ là những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của

huyện Ứng Hòa nói chung; đến việc thực hiện dân chủ hóa nói riêng. Do vậy,

việc nắm bắt một cách đầy đủ, đúng đắn vấn đề này, sẽ giúp cho chúng ta

nghiên cứu một cách đúng đắn quá trình xây dựng và thực hiện dân chủ hóa

đời sống của người dân trên địa bàn huyện Ứng Hòa.

2.1.2. Thực trạng thực hiện dân chủ làng xã ở nước ta hiện nay qua

thực tế ở huyện Ứng Hòa, Thành phố Hà Nội hiện nay

2.1.2.1. Thực trạng những biểu hiện tích cực và nguyên nhân

- Biểu hiện các mặt tích cực

* Những nét mới thông qua việc lập và thực hiện các hương ước

hoặc một số các quy định, quy ước của làng

Nhằm phát huy những thuần phong mỹ tục, đề cao các chuẩn mực đạo lý

và đạo đức truyền thống của dân tộc, đồng thời tạo cơ chế duy trì an ninh, trật

tự, vệ sinh, môi trường, phòng chống các tệ nạn xã hội, phát triển sản xuất,

khuyến khích học hành, giải quyết mâu thuẫn nhỏ… thời gian qua, ở nhiều

địa phương, hương ước, quy ước đã được xây dựng và thực hiện một cách có

hiệu quả. Việc xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước cũng là một trong

những phương thức thực hiện chủ trương mở rộng dân chủ xã hội chủ nghĩa,

phát huy quyền làm chủ của nhân dân, đặc biệt là ở cơ sở.

Như trên đã phân tích, với vị trí, vai trò của mình, hương ước, quy ước là

thành tố quan trọng trong hệ thống thể chế quản lý ở nông thôn, là một bộ

phận hỗ trợ đắc lực pháp luật trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội tại

cộng đồng dân cư đối với những vấn đề, những nội dung mà pháp luật không

điều chỉnh, mặt khác, hương ước, quy ước còn thực hiện tối đa tinh thần mở

rộng dân chủ ở cơ sở, giúp nhân dân trong tiến trình tham gia giám sát hoạt

động của cơ quan nhà nước.

Cho đến nay, nhìn chung việc xây dựng và thực hiện hương ước đã từng

bước phát triển mạnh cả về số lượng và chất lượng. ở nhiều tỉnh, việc xây

dựng hương ước đã được triển khai đồng bộ như Bắc Ninh, Hải Dương, Thái

Bình, Hà Nội, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình,... Tại các tỉnh này đã có

khoảng hơn 90% số làng, bản, thôn, ấp, cụm dân cư ban hành hương ước,

60% đến 80% trong số đó đã được Chủ tịch Uỷ ban nhân dân huyện xem xét,

phê duyệt.

Tại địa bàn huyện Ứng Hoà, việc xây dựng và ban hành hương ước, quy

ước đã được triển khai trên diện rộng, có kế hoạch, được chỉ đạo chặt chẽ, có

sự hỗ trợ đắc lực của các cơ quan có thẩm quyền cấp huyện, cấp xã. Các thôn,

xóm , tổ dân phố trên địa bàn huyện đã và đang triển khai xây dựng hương

ước, quy ước với nội dung duy trì an ninh trật tự, vệ sinh môi trường, phòng

chống các tệ nạn xã hội, phát triển sản xuất, khuyến khích học hành, khuyến

khích phát triển những ngành nghề truyền thống, giải quyết các tranh chấp, vi

phạm nhỏ trong nhân dân. Đồng thời, đã bước đầu nghiên cứu đưa được nhiều

nội dung tốt đẹp, tiến bộ của phong tục, tập quán vào hương ước, quy ước,

góp phần xoá đói, giảm nghèo, phát huy tinh thần đoàn kết, tính tích cực, chủ

động, sáng tạo của các tầng lớp nhân dân trong việc xây dựng cuộc sống mới

tại địa bàn này.

Trong những năm qua, công tác xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước

trên địa bàn huyện đã từng bước được hoàn thiện và ngày càng phát huy hiệu

quả, góp phần quan trọng vào việc phát huy dân chủ ở cơ sở, xây dựng gia

đình văn hóa, làng văn hóa, tổ dân phố..., giữ gìn và phát huy những truyền

thống, những nét đẹp của văn hóa dân tộc Việt Nam.

*Nét tích cực và những biểu hiện mới thông qua việc tổ chức các

sinh hoạt văn hoá cộng đồng, các lễ hội

Từ bao đời nay, lễ hội luôn giữ vai trò như sợi dây gắn kết cộng đồng,

tạo dựng không gian văn hóa vừa trang trọng, linh thiêng, vừa tưng bừng, náo

nức. Lễ hội trở thành nơi công chúng đến với lịch sử cha ông, trở về với cội

nguồn dân tộc, tưởng nhớ công ơn người đi trước, cầu mong những điều tốt

lành. Ðồng thời là nơi người dân được vui chơi, giải tỏa, bù đắp về tinh thần.

Cũng như Lễ hội truyền thống, hội làng gồm hai phần lễ và hội, thường diễn

ra ở các ngôi đình làng. Nhưng, ở hội làng, phần hội bao giờ cũng nổi trội

hơn. Lễ thể hiện lòng ngưỡng mộ, sùng bái anh hùng, tôn vinh danh nhân,

người có công với dân, tổ nghề, có thể là những thần, thánh, phật, mẫu, những

nhân vật siêu phàm, những đại diện cho tôn giáo, người bảo trợ tinh thần và

đem lại đời sống ấm no, hạnh phúc cho cộng đồng. Phần lễ thường gồm các

hoạt động rước nước và mộc đục, rước và tế... Hội là dịp thể hiện những sinh

hoạt văn hóa cộng đồng từ múa, hát giao duyên, hát thờ, các diễn xướng sân

khấu cổ truyền, các cuộc thi tài mang tính thượng võ. Trong các sinh hoạt hội,

mọi người tham gia trình diễn, sáng tác, thưởng thức và hưởng thụ sau những

ngày lao động vất vả, không kể sang hèn. Vì thế, có thể cho rằng, hội làng đã

tạo nên niềm cộng cảm sâu sắc giữa các thành viên trong cộng đồng, là sự

nhất quán trong việc trao truyền các giá trị vǎn hóa giữa các thế hệ.

Ứng Hòa là vùng đất giàu truyền thống lịch sử, văn hóa, là địa phương

có nhiều di tích và lễ hội. Việc tổ chức có hiệu quả các hoạt động lễ hội một

mặt thúc đẩy khai thác tiềm năng du lịch, mặt khác tạo nên nét đặc trưng của

mỗi địa phương, góp phần tích cực trong việc giao lưu văn hóa giữa các làng,

xã trong và ngoài huyện. Tuy nhiên, với nhiều loại hình và phương thức tổ

chức đa dạng, các hoạt động lễ hội hiện nay đang đặt ra không ít những khó

khăn, bất cập trong công tác quản lý trên địa bàn huyện.

Theo số liệu tổng hợp, hiện nay toàn huyện có tổng số 523 di tích, trong

đó có 139 di tích được xếp hạng cấp quốc gia, cấp tỉnh, thành phố, 64 lễ hội

gồm các loại hình lịch sử, văn hóa, dân gian, tín ngưỡng tôn giáo, đây được xem

là một phần quan trọng không thể thiếu trong sự hình thành nên các di tích.

Hiện nay, lễ hội là một loại hình sinh hoạt văn hóa cộng đồng phổ biến

và đậm đà bản sắc dân tộc. Lễ hội phản ánh những sinh hoạt, những khát

vọng cùng tài năng của nhân dân về nhiều mặt của đời sống; đồng thời, thông

qua lễ hội: Trí tuệ, đạo lý, tình cảm, khuynh hướng thẩm mỹ của nhân dân

được tỏa sáng. Những năm qua khi đất nước chuyển mình mạnh mẽ trong tiến

trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế, quốc tế, đời sống vật

chất và tinh thần của đại bộ phận nhân dân được nâng cao, do đó tham gia lễ

hội đã trở thành một nhu cầu chính đáng, có ý nghĩa lớn. Và chính vì vậy, nhu

cầu tổ chức lễ hội ngày nay đã lan tỏa ở hầu hết các địa phương trong huyện,

đặc biệt là loại hình lễ hội văn hóa du lịch, mà tiêu biểu là lễ hội đền Đức

Thánh Cả - Hữu Vĩnh - xã Hồng Quang. Công tác quản lý và tổ chức lễ hội có

nhiều chuyển biến theo hướng tích cực: vừa giữ gìn, phát triển những nét đẹp

văn hóa truyền thống, vừa kết hợp nhuần nhuyễn những yếu tố hiện đại, phát

huy được tác dụng tích cực của lễ hội, nêu cao ý nghĩa giáo dục truyền thống.

Mỗi lễ hội trên địa bàn huyện mang một nét văn hóa tiêu biểu và giá trị

riêng, thông qua các hoạt động lễ hội truyền thống đã huy động sức mạnh, sự

chung tay góp sức của cả cộng đồng trong hưởng thụ và sáng tạo văn hoá, bảo

tồn các giá trị đặc sắc của cả dân tộc, của từng địa phương. Do vậy, đối với

mỗi người dân Ứng Hòa, lễ hội đã trở thành loại hình văn hóa đặc sắc không

thể thiếu trong đời sống tinh thần và tâm linh. Lễ hội truyền thống thu hút sự

tham gia của nhiều tầng lớp nhân dân, là bảo tàng sống về sinh hoạt văn hoá

tinh thần của người dân nơi đây qua mỗi thời kỳ, giai đoạn lịch sử và bao giờ

cũng hướng tới một đối tượng linh thiêng cần được suy tôn như: Những vị

anh hùng chống ngoại xâm, những người có công truyền nghề, chống thiên

tai, giàu lòng cứu nhân độ thế. Trong các ngày hội diễn ra sôi động bằng

những sự tích, công trạng, là cầu nối giữa quá khứ với hiện tại, làm cho các

tầng lớp nhân dân, nhất là thế hệ trẻ hôm nay hiểu được công lao tổ tiên, tự

hào về truyền thống quê hương mình. Trong đó phải kể đến lễ hội truyền

thống được tổ chức hàng năm của 3 thôn Bặt - xã Liên Bạt; lễ hội đề Đức

Thánh cả thôn Thái Bình - xã Vạn Thái; lễ hội làng Đinh Xuyên - xã Hòa

Nam hay lễ hội được tổ chức 5 năm một lần của xã Hòa Xá…

Những năm gần đây, việc ra đời của một số lễ hội mới, phục dựng một

số lễ hội đã mai một sau một thời gian dài, các lễ hội truyền thống được tạo

điều kiện để tổ chức với quy mô lớn hơn, với sự bổ sung một số thành phần lễ

hội mới, như: Trò chơi dân gian, thi đấu thể thao, hội diễn văn nghệ, các

chương trình biểu diễn nghệ thuật... Các yếu tố này giúp cho lễ hội ngày càng

thu hút công chúng, góp phần làm cho bức tranh mùa xuân của Ứng Hòa nói

riêng và của cả nước nói chung ngày càng thêm sinh động, phong phú, đa sắc

màu.

* Tình hình thực hiện đời sống mới, nếp sống mới ở nông thôn

Trong thời đại khoa học và công nghệ thông tin có những bước nhảy

vọt như vũ bão, nền kinh tế tri thức ngày càng chiếm một vị trí quan trọng

trong đời sống cộng đồng. Bên cạnh những mặt tích cực, vừa hợp tác của xu

thế toàn cầu hóa thì những mặt hạn chế, những mâu thuẫn vẫn đang là một

thách thức đối với việc bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống,

cũng như xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở. Nói đến xây dựng đời sống văn

hóa ở cơ sở, không chỉ bao gồm các sinh hoạt văn hóa của cộng đồng dân cư

mà bao gồm cả cơ sở vật chất kỹ thuật và thiết chế văn hóa, cũng như các

thành tố gia đình văn hóa, thôn buôn, khối phố văn trị và toàn xã hội.

Đây là một chủ trương lớn mà nhiều văn kiện Đại hội của Đảng đã chỉ

rõ: "Phải đưa văn hoá thâm nhập vào cuộc sống hàng ngày của nhân dân.

Đặc biệt chú trọng xây dựng đời sống văn hoá ở cơ sở, bảo đảm mỗi nhà

máy, công trường, mỗi cơ quan, trường học, bệnh viện đều có đời sống văn

hóa” [17;tr.15].

Cách đây hơn nửa thế kỷ, kể từ năm 1960 khi phong trào xây dựng

“Gia đình văn hóa” được phát động ở thôn Ngọc Tỉnh, xã Ngọc Long (huyện

Yên Mỹ, Hưng Yên) cho đến nay, phong trào đã được các cấp ủy Đảng, chính

quyền Mặt trận và ngành Văn hóa - thông tin từ Trung ương đến cơ sở quan

tâm chỉ đạo nên đã trở thành một phong trào lớn, mang lại hiệu quả thiết

thực, góp phần làm cho đời sống văn hóa ở cơ sở thêm phong phú.

Cuộc vận động xây dựng “Gia đình văn hóa”, “Thôn, buôn, khối phố

văn hóa”, “Cơ quan văn hóa”, đã trở thành chuẩn mực về đạo đức, lối sống

của mỗi gia đình, mỗi địa phương, mỗi cơ quan. Đơn vị, gia đình, cơ quan

nào được công nhận danh hiệu Văn hóa thì đó là một niềm vinh dự, là niềm

tự hào, vì đấy là kết quả quá trình phấn đấu bền bỉ của mỗi gia đình và của

cộng đồng mới có được.

Trong những năm qua, công tác xây dựng và thực hiện hương ước, quy

ước trên địa bàn huyện Ứng Hoà đã từng bước được hoàn thiện và ngày càng

phát huy hiệu quả, góp phần quan trọng vào việc phát huy dân chủ ở cơ sở,

xây dựng gia đình văn hóa, làng văn hóa, tổ dân phố..., giữ gìn và phát huy

những truyền thống, những nét đẹp của văn hóa dân tộc Việt Nam.

Theo báo cáo của Phòng Văn hoá huyện Ứng Hoà về Kết quả thực hiện

phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” qua các năm, cụ

thể là từ năm 2012 đến nay. Chỉ tính trong năm 2012, toàn huyện có 143 thôn,

làng, tổ dân phố. Số bản hương ước đã phê duyệt là 100% bản,; số hương ước

thực hiện tốt là 138 bản; chưa tốt là 05 bản. Để có những kết quả đó, ủy ban

nhân dân huyện đã chỉ đạo phòng Tư pháp; phòng Văn hóa; Ủy ban nhân dân

các xã, thị trấn tổ chức các lớp bồi dưỡng kiến thức pháp luật và tập huấn kỹ

năng, nghiệp vụ xây dựng hương ước, quy ước cho cán bộ tư pháp, cán bộ

văn hóa và các trưởng thôn, xóm, tổ dân phố trên địa bàn toàn huyện. Đồng

thời chú trọng biên soạn và phát hành đến cơ sở các tài liệu hướng dẫn xây

dựng hương ước, quy ước văn hóa và một số hương ước, quy ước mẫu làm cơ

sở để tham khảo trong soạn thảo hương ước, quy ước của địa phương; hướng

dẫn cơ sở sửa đổi, bổ sung hương ước, bãi bỏ những bản hương ước không

còn phù hợp với địa phương và xây dựng mới hương ước. Hầu hết các hương

ước, quy ước trên địa bàn huyện đã đưa các nội dung về thực hiện dân chủ ở

cơ sở, chính sách dân số, kế hoạch hóa gia đình, xây dựng nếp sống văn minh,

gia đình văn hóa là một trong những nội dung chính.

Nội dung hương ước tại các thôn, xóm, tổ dân phố đều quy định rõ

những việc dân phải được biết và bàn như chủ trương, đường lối chính sách

của Đảng, pháp luật của Nhà nước; quy định việc quy hoạch, kế hoạch sử

dụng đất đai; quyết toán thu chi các loại quỹ, các khoản đóng góp xây dựng

hạ tầng, công trình phúc lợi hay chủ trương vay vốn phát triển sản xuất, xóa

đói giảm nghèo... Các thôn, làng, khu dân cư còn chủ động lồng ghép quy chế

dân chủ vào xây dựng quy ước, hương ước về nếp sống văn hóa, được nhân

dân đồng tình ủng hộ, như: Thanh niên nam nữ kết hôn đúng tuổi quy định;

đăng ký kết hôn tại ủy ban nhân dân xã; không được tảo hôn; không được lấy

vợ lẽ…; xóa bỏ các phong tục, tập quán lạc hậu ảnh hưởng đến chất lượng

cuộc sống. cụ thể như:

Ban chỉ đạo huyện đã căn cứ Quyết định số 07 QĐ-UBND ngày

27/4/2012 của UBND thành phố Hà Nội quy định về thực hiện nếp sống văn

minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội trên địa bàn Thành phố để tập trung

quán triệt, triển khai đồng bộ hướng dẫn các xã, thị trấn thực hiện thống nhất.

- Trong tổ chức việc cưới: Tổ chức việc cưới “trang trọng – lành mạnh

- tiết kiệm” đã có những bước chuyển biến mạnh mẽ, đặc biệt sau một năm

thực hiện Chỉ thị 11/CT-TU của thành ủy Hà Nội ban hành, chiều hướng tích

cực diễn ra trong các tầng lớp nhân dân lao động mà đi đầu là đội ngũ đảng

viên, cán bộ, công nhân, viên chức; đây cũng là kết quả của công tác tuyên

truyền, vận động của Ban chỉ đạo huyện đến cơ sở nhằm thực hiện nghiêm túc

việc cưới theo tinh thần của chỉ thị 11/CT-TU đã đề ra. Tổng số đám cưới

năm 2014 là 1616, trong đó có 1612 đám cưới thực hiện theo nếp sống văn

minh trong việc cưới.

- Trong tổ chức tang lễ: Việc tổ chức tang lễ trên địa bàn được thực

hiện và triển khai có hiệu quả theo đúng định hướng: Trang nghiêm, tiết kiệm,

đậm tình nghĩa. Hầu hết các thôn, làng đã thành lập Ban tổ chức lễ tang thống

nhất quy trình, nghi thức phù hợp với điều kiện của địa phương, ít tốn kém,

thể hiện sự quan tâm, giúp đỡ lẫn nhau giữa các thành viên trong cộng đồng

khi khó khăn hoạn nạn. Tình trạng tổ chức lễ tang rườm rà, kéo dài nhiều

ngày, ăn uống tràn lan được khắc phục. Các hủ tục trong tang lễ ( lăn đường,

khóc mướn, chơi cờ bạc) đã giảm. Tuy nhiên, hiện tượng sử dụng nhiều vòng

hoa, đốt, dải vàng mã quá lãng phí, nhạc buồn mở quá qui định, gây cản trở

giao thông … vẫn còn ở một số đám tang. Tổng số đám tang là 1127, trong đó

hoả táng là 350.

- Trong tổ chức Lễ hội và các sinh hoạt tín ngưỡng: Định hướng tổ

chức lễ hội được thực hiện nghiêm túc theo Quy chế Lễ hội của Bộ Văn hóa,

Thể thao và Du lịch và văn bản “Hướng dẫn thực hiện nếp sống văn minh

trong các hoạt động tín ngưỡng – tôn giáo nơi thờ tự” của Thành phố.

Ứng Hoà với 64 lễ hội truyền thống và lễ hội của đạo Thiên chúa, hàng

trăm lễ hội của thôn, làng diễn ra quanh năm và tập trung nhiều nhất vào dịp

đầu tháng Giêng, trong đó có những lễ hội mang tầm vóc Quốc gia như lễ hội

Đền Đức Thánh Cả, xã Hồng Quang ... Trong các lễ hội, phần lễ và hội được

kết hợp hài hòa, việc đảm bảo an ninh trật tự mùa lễ hội được giữ vững song

tình trạng gây ùn tắc giao thông trong tổ chức lễ hội vẫn diễn ra trên trục

đường 21b đoạn từ xã Quảng Phú Cầu, Liên Bạt,Vạn Thái đến Hòa Xá và trục

đường 75 qua các xã Phương Tú, Minh Đức.

Hương ước, quy ước còn quy định việc sống đoàn kết, hòa thuận, tương

thân, tương ái giữa các dòng họ. Các hương ước, quy ước được thực hiện theo

đúng trình tự, thủ tục pháp luật quy định, từ việc soạn thảo, tổ chức lấy ý kiến

của các cơ quan, tổ chức và nhân dân đến thảo luận, thông qua và phê duyệt.

Cùng với việc thực hiện các chương trình, chính sách của Đảng, pháp luật của

Nhà nước, việc thực hiện các hương ước, quy ước trên từng khu dân cư không

những góp phần phát huy thuần phong mỹ tục, đề cao các chuẩn mực đạo đức

truyền thống của dân tộc, mà còn là công cụ hỗ trợ đắc lực cho cuộc vận động

“Toàn dân đoàn kết xây dựng cuộc sống mới ở khu dân cư”, đảm bảo an ninh,

trật tự, môi trường, phòng chống các tệ nạn xã hội, phát triển sản xuất, khuyến

học, giải quyết các xích mích, vi phạm nhỏ trong nhân dân, xóa đói giảm

nghèo...

Thực hiện hướng dẫn tại Chỉ thị số 24/1998/CT-TTg về việc xây dựng

và thực hiện hương ước, quy ước, cơ quan tư pháp, cơ quan văn hóa và ủy

ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã có sự phối hợp trong quản lý nhà

nước và chỉ đạo, hướng dẫn các địa phương xây dựng, thực hiện hương ước,

quy ước; lồng ghép việc thực hiện hương ước, quy ước với việc thực hiện các

cuộc vận động khác như: Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống

văn hóa”, “Thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở”, xây dựng gia đình văn hóa,

làng văn hóa, khu phố văn hóa,...

Công tác xây dựng Gia đình văn hóa

Được xác định là yếu tố hàng đầu trong việc xây dựng các mô hình văn

hóa khác, là tiền đề quan trọng trong quá trình đẩy mạnh công tác xây dựng

đời sống văn hóa cơ sở. Xây dựng Gia đình văn đã được định hình và thực

hiện gắn với cuộc vận động xây dựng Nếp sống văn minh – Gia đình văn hóa,

hiện nay đang được kế thừa và phát triển mạnh mẽ hơn trong phong trào

“Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”

- Hệ thống Câu lạc bộ “Gia đình văn hóa”, Câu lạc bộ “Phòng, chống

bạo lực gia đình” ở các xã, thị trấn đã được duy trì hoạt động và phát triển

nhân rộng với nhiều buổi sinh hoạt chuyên đề, phổ biến những kiến thức cần

thiết về đối nhân xử thế trong quan hệ gia đình, quan hệ cộng đồng dân cư;

sinh hoạt tín ngưỡng; chăm sóc, giáo dục con cái và các biện pháp phòng

chống bạo lực gia đình và các tệ nạn xã hội; giúp nhau phát triển kinh tế

…Thông qua các hoạt động này, giáo dục các thành viên tiếp thu giá trị chân,

thiện, mỹ; ngăn ngừa những tác động tiêu cực đến tính bền vững của gia đình

trong cơ chế thị trường, hướng tới xây dựng “ Người Ứng Hòa, Hà Nội –

Thanh lịch, văn minh”.

- Năm 2014, UBND, BCĐ các xã, thị trấn đã chú trọng đến việc đảm

bảo và nâng cao chất lượng bằng việc tuân thủ chặt chẽ quy trình đăng ký,

bình xét và công nhận danh hiệu Gia đình văn hóa theo đúng Quy chế của

Thành phố. Kết quả bình xét danh hiệu gia đình văn hoá năm 2014, cụ thể:

+ Tổng số hộ gia đình của huyện: 51.592.

+ Số hộ đạt gia đình văn hóa: 45.000

+ Tỷ lệ đạt: 87.2%

Làng văn hoá

- Phong trào xây dựng Làng văn hóa là nội dung chính trong tiến trình

xây dựng Nông thôn mới. Với yêu cầu phát triển cơ sở hạ tầng, củng cố và

hoàn thiện các thiết chế văn hóa, thể dục, thể thao; tạo lập cảnh quan môi

trường xanh, sạch, đẹp; xóa bỏ các hủ tục, giữ gìn thuần phong mỹ tục, xây

dựng nếp sống văn minh; hình thành môi trường văn hóa lành mạnh; thực

hiện tốt đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước; những quy định của

chính quyền các cấp, tôn trọng pháp luật… công tác xây dựng được huyện hết

sức chú trọng trong quá trình thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây

dựng đời sống văn hóa”. Tính đến năm 2014, kết quả xây dựng Làng văn hóa

đã đạt được như sau:

+ Tổng số làng (thôn): 138.

+ Số làng đạt danh hiệu LVH: 103.

+ Tỷ lệ đạt: 74,6%.

+ Năm 2014 đạt: 04 làng.

Tổ dân phố văn hóa:

- Mô hình tổ dân phố văn hóa đã được triển khai thực hiện trong nhiều

năm qua, nhưng do tình hình và tính chất địa bàn dân cư của thị trấn nên tiêu

chí này còn đạt ở mức độ thấp, cụ thể:

+ Tổng số tổ dân phố: 05.

+ Số tổ dân phố đạt danh hiệu VH: 01.

+ Tỷ lệ đạt: 20%

* Tình hình thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới

Nhằm đánh giá một cách khách quan, chân thực tình hình của quá trình xây

dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện thời gian vừa qua, cũng như trong giai

đoạn hiện nay, chúng tôi đã tiến hành phát bảng hỏi để thu thập thông tin trên toàn

địa bàn huyện. Đối tượng lựa chọn để phát bảng hỏi gồm: Cán bộ, đảng viên,

người dân, với 280 phiếu phát ra trong 28 xã (mỗi xã 10 phiếu). Kết quả thu về

190 phiếu, trong đó có 153 phiếu hợp lệ và 37 phiếu không hợp lệ. Cụ thể:

Về mặt nhận thức

Thứ nhất, đa số người dân đều có hiểu biết cần thiết, nhất định về các mặt

của Chương trình. Đó là sự thấm nhuần những tiêu chí, chủ trương, quan điểm,

chính sách, mục tiêu xây dựng nông thôn của Trung ương và địa phương. Hay

tầm quan trọng, đặc điểm, nguyên tắc, tiến độ thực hiện xây dựng nông thôn mới

của huyện. Điều này được thể hiện, chỉ có 3,27% người “Không quan tâm” và

có tới 92,5% người được hỏi “Hiểu rất rõ” về chủ trương xây dựng điểm mô

hình nông thôn mới .

Thứ ba, ưu điểm về nhận thức mà công tác này đem lại còn thể hiện qua

sự tự ý thức cao độ về quyền lợi, trách nhiệm và nghĩa vụ của nhân dân với quá

trình triển khai xây dựng nông thôn mới tại địa phương. Có thể hiểu thêm nội

dung này qua bảng mô tả kết quả khảo sát dưới đây:

TT Nội dung % Quyền lợi

Có quyền tham gia xây dựng, quản lý và thực hiện các quy 134 1 hoạch, đề án, dự án trong quá trình xây dựng mô hình nông (87,58) thôn mới và phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương.

102 2 Được cải thiện điều kiện sống, việc làm và thu nhập. (66,67)

Được đầu tư tu bổ, nâng cấp cơ sở hạ tầng, phát triển điều 114 3 kiện sản xuất đáp ứng yêu cầu của sản xuất hàng hoá, công (74,51) nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn.

Được đào tạo nghề và nâng cao kiến thức phát triển sản xuất, 102 4 (66,67) kinh doanh.

Vấn đề khác 5

Trách nhiệm

Tích cực tìm hiểu, đóng góp ý kiến vào quy hoạch xây dựng 113 1 mô hình nông thôn mới của địa phương. (73,86)

Tích cực hưởng ứng, tham gia thực hiện cuộc vận động xây

dựng mô hình nông thôn mới của địa phương (dồn đổi diện 131 2 tích canh tác; hiến đất, vật tư, công sức, tiền của làm đường, (85,62) các công trình công cộng; xây dựng nếp sống văn hoá

mới...).

Tự nguyện thực hiện nghĩa vụ đóng góp công sức, vật tư... 105 3 để thực hiện mô hình. (68,63)

Thực hiện nghiêm các đề án sản xuất của địa phương; chủ 101 4 động phương án sản xuất, kinh doanh trong điều kiện mới. (66,01)

Học tập, tiếp thu, ứng dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật nhằm 110 5 nâng cao hiệu quả vào sản xuất, kinh doanh. (71,90)

Thay đổi tập quán, lối sống, xây dựng nông thôn văn minh, 100 6

sạch đẹp. (65,36)

Tích cực vận động gia đình, làng xóm cùng tham gia xây 107 7 dựng mô hình nông thôn mới. (69,94)

8 Vấn đề khác

(Nguồn:theo báo cáo kết quả điều tra xã hội học về vấn đề nhận thức

của người dân trong phong trào “xây dựng nông thôn mới“ trên địa bàn

huyện năm 2014)

Hầu hết vấn đề đưa ra đều có tỷ lệ phiếu rất cao, nội dung cao nhất

chiếm 87,58% ý kiến, nội dung thấp nhất cũng nhận được 65,36% ý kiến.

Điều này phản ánh nhận thức thông suốt, sự đồng thuận rất cao trong nhân

dân (cả về quyền lợi và trách nhiệm, nghĩa vụ) khi triển khai xây dựng nông

thôn mới tại địa bàn. Đây là dấu hiệu tích cực, vì trong số những người được

hỏi có đến 47,06% là nông dân nhóm đối tượng chủ yếu nhất của huyện.

Về mặt hành động

có thể nhận thấy trong quá trình triển khai công tác xây dựng nông thôn

mới ở Ứng Hòa là, nhân dân trong huyện đã nhiệt tình, hăng say tham gia vào

công tác xây dựng nông thôn mới với vị thế của người làm chủ, tinh thần cầu thị,

sự quan tâm sát sao tới mọi diễn biến trong quá trình xây dựng. Dưới đây là một

số kết quả có được thông qua quá trình thăm dò ý kiến, thu thập thông tin:

- Khi được hỏi “Để triển khai xây dựng mô hình nông thôn mới ở địa

phương, theo ông (bà) cần ưu tiên cho những vấn đề nào?”, với 18 phương án

lựa chọn được liệt kê ra. Thì vấn đề mà người dân cho rằng cần phải ưu tiên là:

“Quy hoạch, xây dựng hệ thống giao thông nội đồng” (85,62%),“Tu bổ, nâng

cấp hoặc xây dựng hệ thống kênh mương, thủy lợi” (81,7%), “Quy hoạch và

thực hiện quy hoạch vùng sản xuất tập trung quy mô lớn” (77,78%), “Nâng

cao năng lực quản lý cho đội ngũ cán bộ xã, thôn” (77,12) và “Tu bổ, nâng

cấp hệ thống giao thông nông thôn” (76,47%) (Xem Bảng 8 – Phụ lục 2). Đây

là những vấn đề bức thiết ở hầu khắp các nơi, cần được chú trọng thực hiện đầu

tiên, để tạo tiền đề cho các bước khác.

- Và, khi được hỏi “Theo ông (bà) để xây dựng mô hình nông thôn mới

thành công, địa phương cần tập trung thực hiện tốt các giải pháp nào?”, với 6

phương án đưa ra. Đa số cho rằng các giải pháp trên đều phải thực hiện đồng bộ.

Tuy nhiên, kết quả khảo sát cho thấy giải pháp “Làm tốt công tác tư tưởng nhằm

tạo sự thống nhất trong Đảng, sự đồng thuận trong nhân dân” (94,12%) và

“Bàn bạc dân chủ, phát huy trách nhiệm của cộng đồng, thực hiện tốt phương

châm Nhà nước và nhân dân cùng làm” (88,24%) cần được tập trung chỉ đạo

thực hiện trước tiên.

Như vậy, có thể thấy rằng sau 5 năm xây dựng nông thôn mới, huyện Ứng

Hoà đã có nhiều thay đổi: các công trình như: Trụ sở UBND xã, Trạm Y tế

các xã được nâng cấp; được hỗ trợ xây dựng nhiều trường học đạt chuẩn quốc

gia từ cấp mầm non đến trung học phôt; tất cả các thôn, xã trên địa bàn huyện

đều đã xây dựng nhà văn hóa thôn; đường giao thông liên thôn, cứng hóa

kênh mương, ….

Trong phát triển kinh tế, xã đã tập trung quy hoạch vùng sản xuất sản

phẩm nông nghiệp hàng hóa chất lượng cao, nhất là các loại giống lúa lai, rau

màu có giá trị kinh tế cao, đến nay huyện Ứng Hoà cũng là địa phương duy trì

diện tích cấy lúa lai nhiều trong Thành phố Hà Nội, với diện tích lúa chất

lượng cao của huyện là 111,4ha. Tốc độ tăng trưởng kinh tế hàng năm của

huyện đạt 10%, đời sống nhân dân không ngừng được cải thiện. Tỷ lệ hộ

nghèo giảm từ 26% năm 2010 xuống còn 7,8%, phấn đấu đến cuối năm 2014

còn 4% hộ nghèo theo tiêu chí mới; thu nhập bình quân đầu người 18

triệu người năm.

Cùng với sản xuất nông nghiệp, các ngành nghề truyền thống của địa

phương vẫn tiếp tục được duy trì và phát triển như nghề Mộc, nề, sản xuất vật

liệu xây dựng… Làng nghề đàn Đào Xá được duy trì với hàng trăm hộ làm

nghề, đặc biệt là nghề may gia công đã và đang ngày một phát triển, thu hút

hàng nghìn lao động làm việc cho thu nhập từ 3,5 - 5 triệu đồng người tháng.

Cùng nhiều ngành nghề phụ khác đang là nguồn thu nhập chính của nhiều hộ

dân trong huyện. Công tác văn hóa xã hội - TDTT phát triển mạnh cả về bề

rộng và chiều sâu, tạo được không khí thi đua sôi nổi giữa các tổ chức đoàn

thể, các thôn xóm, cụm dân cư. Tất cả xã trong huyện đã hoàn thiện xong việc

dồn điền đổi thửa. Tình hình an ninh - chính trị trong huyện ổn định, không có

điểm nóng, không có khiếu nại tố cáo, đơn thư vượt cấp, khiếu kiện đông

người. Các chính sách xã hội đối với người có công với cách mạng, hộ nghèo

luôn được cấp ủy, chính quyền huyện Ứng Hoà quan tâm chỉ đạo tổ chức tốt

và đã được nhân dân ghi nhận đánh giá cao.

* Tình hình các đơn vị làng xã phối hợp với hệ thống chính trị tại địa

phương để thực hiện Pháp lệnh dân chủ ở cơ sở.

PLDC ở cơ sở cũng quy định những việc nhân dân bàn, đóng góp ý

kiến ở các cấp, trên nhiều lĩnh vực quan trọng của đời sống xã hội. Việc dân

bàn, dân tham gia ý kiến trước khi các cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết

định có một vai trò rất quan trọng trong việc giúp các cơ quan nhà nước cấp

xã, phường ra quyết định một cách đúng đắn, hợp lòng dân hơn - đó cũng là

một trong những giải pháp nhằm khắc phục tình trạng quan liêu, bỏ qua ý

kiến đóng góp, xây dựng của dân; khắc phục được tình trạng thiếu dân chủ

đang khá phổ biến trên địa bàn huyện Ứng Hoà hiện nay.

Quy định về những việc nhân dân giám sát, kiểm tra các hoạt động của

chính quyền, tổ chức của Đảng, MTTQ và các đoàn thể trên địa bàn huyện

Ứng Hoà có một ý nghĩa cực kỳ to lớn đối với sự phát triển, đổi mới trên địa

bàn xã hiện nay.

Pháp lệnh quy định những việc nhân dân xã giám sát, kiểm tra hoạt

động của Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân xã; giải quyết khiếu nại, tố cáo

của công dân; dự toán và quyết toán ngân sách xây dựng công trình do nhân

dân đóng góp, và các chương trình của Nhà nước, các tổ chức đầu tư; các

khoản thu và đóng góp của dân; kết quả thanh tra, kiểm tra, giải quyết các vụ

tiêu cực liên quan đến cán bộ xã; việc thực hiện chế độ, chính sách ưu đãi,

chăm sóc, giúp đỡ thương, bệnh binh, gia đình có công với cách mạng… Với

những quy định này, nhân dân được giám sát, kiểm tra nhưng trong khuôn

khổ của pháp luật và với tinh thần xây dựng. Kiểm tra, giám sát để phát hiện

ra những vi phạm, những sai trái, lệch lạc, từ đó có kiến nghị, chấn chỉnh, kỷ

luật những cá nhân hoặc những tổ chức làm sai trái, nhằm làm cho các tổ

chức Đảng, chính quyền, đoàn thể, của các cán bộ quản lý lành mạnh hơn,

dân chủ hơn; ngăn chặn được tình trạng quan liêu, tham nhũng, thoái hoá,

biến chất; kịp thời bổ sung, sửa đổi những quyết định sai trái, kém hiệu quả.

Việc kiểm tra, giám sát rõ ràng, minh bạch sẽ tạo điều kiện cho việc khen

thưởng, xử phạt đúng người, đúng tội. Nhờ những quy định này, mà các tổ

chức Đảng, chính quyền, đoàn thể ở trên địa bàn huyện Ứng Hoà hoạt động

hiệu quả và năng động hơn, hiệu quả hơn, dân chủ hơn, gây được niềm tin của

nhân dân với Đảng và chính quyền Nhà nước nói chung, với cấp uỷ Đảng,

chính quyền huyện Ứng Hoà nói riêng.

Việc thực hiện PLDC ở cơ sở có ý nghĩa vô cùng to lớn, vừa cấp bách,

vừa xây dựng, hoàn thiện lâu dài đối với sự nghiệp đổi mới trên địa bàn huyện

Ứng Hoà , góp phần ổn định, phát triển kinh tế - xã hội của xã, góp phần cải cách

hành chính, nâng cao năng lực, hiệu quả, hiệu lực của hệ thống chính trị huyện

Ứng Hoà.

Như vậy, có thể nói rằng, thực hiện PLDC ở cơ sở trên địa bàn huyện Ứng

Hoà vừa có ý nghĩa là mục tiêu, vừa có ý nghĩa là động lực trong quá trình đổi mới

hiện nay.

Quá trình tổ chức, triển khai

Sau khi tiếp thu chỉ thị số 30 của Bộ Chính trị và Nghị định 29/CP của

Chính phủ do Tỉnh ủy Hà Tây(cũ) triển khai, Ban thường vụ huyện ủy đã thành

lập Ban chỉ đạo thực hiện quy chế DCCS. Từ năm 1998 đến năm 2008 huyện

ủy Ứng Hoà đã ban hành các loại văn bản: Chỉ thị số 19 của Ban thường vụ

Huyện ủy, thông tri số 11, Công văn số 216 về hướng dẫn triển khai, xây dựng,

thực hiện quy chế dân chủ ở có sở và ban hành các Quyết định thành lập, kiện

toàn, bổ sung Ban chỉ đạo thực hiện quy chế DCCS của huyện. Các xã, thị trấn

sau mỗi kỳ Đại hội Đảng bộ xã và các kỳ Đại hội nhiệm kỳ các đoàn thể và

hàng năm dưới sự chỉ đạo của Huyện ủy đều kiện toàn, bổ sung Ban chỉ đạo

thực hiện quy chế DCCS của xã, thị trấn.

Đảng uỷ, chính quyền, MTTQ và các đoàn thể nhân dân huyện Ứng

Hoà đã nhận thức sâu sắc rằng: Đây là nội dung quan trọng để thực hiện

quyền làm chủ của nhân dân trong việc xây dựng hệ thống chính trị; đặc biệt

là xây dựng bộ máy nhà nước trong sạch, vững mạnh. Do vậy, việc thực hiện

QCDC ở cơ sở là hết sức quan trọng, vừa cấp bách, vừa lâu dài. Huyện Ứng

Hoà ngày 29 7 2007, dưới sự chỉ đạo của Huyện uỷ Ứng Hoà, đã ra lập Ban

chỉ đạo gồm 11 thành viên, cơ cấu bao gồm: Bí thư Đảng uỷ xã làm trưởng

ban, Chủ tịch xã làm phó ban chỉ đạo và các trưởng khối bộ phận của Đảng

uỷ và chính quyền xã.

Ban chỉ đạo đã tổ chức triển khai vấn đề thực hiện QCDC ở cơ sở trên

phạm vi toàn xã. Phương châm chỉ đạo đó là tiếp tục thực hiện Chỉ thị của Bộ

Chính trị, đặc biệt là Pháp Lệnh 34/2007 của Uỷ ban Thường vụ Quốc Hội, sự

lãnh đạo của cấp trên đối với vấn đề thực hiện QCDC ở cơ sở, tạo điều kiện

cho người dân tiếp cận và nắm được những quyền và nghĩa vụ công dân của

mình.Để đảm bảo cho việc thực hiện PLDC ở cơ sở trên địa bàn xã đúng với

tinh thần của Pháp lệnh 34 của Uỷ ban Thường vụ Quốc Hội, của Uỷ ban

nhân dân Thành phố, của Ban tổ chức huyện uỷ; đồng thời, phù hợp với điều

kiện cụ thể của địa bàn xã. Ngoài tuyên truyền, tiếp xúc dân cư, Ban chỉ đạo

đã tiến hành phô tô, in ấn tài liệu để cung cấp cho các bí thư chi bộ, các

trưởng khối, tiếp đó, là in nội dung thực hiện Pháp lệnh dân chủ ở cơ sở với

nội dung dễ hiểu (nhất là tài liệu của Ban Dân vận Trung ương) phát cho nhân

dân, trước hết đó là các gia đình.

Với những tài liệu đó, các bí thư chi bộ, truởng thôn, xóm được giao

trách nhiệm hướng dẫn người dân trong các bộ phận dân cư hiểu rõ về thực

hiện PLDC ở cơ sở, giải quyết những vấn đề nảy sinh trong quá trình triển

khai.

* Những kết quả đạt được

Việc thực hiện PLDC ở cơ sở trên địa bàn huyện Ứng Hoà đã đạt được

nhiều thành tựu đáng kể, thể hiện ở trên các lĩnh vực sau:

- Trên lĩnh vực kinh tế: Thông qua việc thực hiện dân chủ, nhân dân có

quyền được biết, được thông tin các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà

nước, của chính quyền xã về các vấn đề kinh tế, đó chính là các vấn đề liên quan

trực tiếp đến lợi ích của nhân dân, như: luật lao động, luật vay vốn, luật kinh tế…

hay các chủ trương phát triển kinh tế của địa phương, các khoản thuế, định hướng

sản xuất, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, phát triển thủ công nghiệp, nông

nghiệp dịch vụ…

Các nội dung được thực hiện tốt như: Kế hoạch phát triển kinh tế-xã

hội, về dự toán, quyết toán thu chi ngân sách hàng năm của cấp xã; Dự án,

công trình đầu tư, phương án đền bù, hỗ trợ giải phóng mặt bằng; Việc quy

hoạch, kế hoạch sử dụng đất; Việc quản lý và sử dụng các loại quỹ, các khoản

huy động nhân dân đóng góp, về vay vốn, phát triển sản xuất, xoá nghèo; Việc

bình xét hộ nghèo, trợ cấp xã hội, cấp thẻ bảo hiểm y tế... Hình thức công khai: Được

niêm yết công khai tại trụ sở UBND xã, thị trấn và nhà văn hoá thôn, tố dân phố, trên

hệ thống loa truyền thanh ở địa phương, qua các hội nghị thôn, tổ dân phố…

Thực hiện dân chủ ở cơ sở, người dân cũng được trực tiếp bàn bạc một

cách dân chủ các khoản đóng góp, xây dựng trường học, trạm xá, đường, điện,

mương phai, cầu cống, xây dựng cơ sở hạ tầng. Không chỉ như vậy, mà nhân

dân còn được phổ biến kinh nghiệm làm ăn, nắm được các chương trình hỗ trợ

vay vốn, xoá đói, giảm nghèo, giúp đỡ các hộ khó khăn về kinh tế phát triển

kinh tế gia đình, vươn lên thoát nghèo.

Quyền dân chủ của nhân dân được thể hiện ở việc các cơ sở đã thực

hiện 5 nội dung Nhân dân tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền

quyết định, tập trung vào các dự thảo về Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội;

phương án chuyển đổi, phát triển kinh tế, dự thảo quy hoạch, kế hoạch sử

dụng đất, việc quản lý, sử dụng quỹ đất, dự thảo kế hoạch triển khai các

chương trình, dự án trên địa bàn...

Qua việc thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn huyện, nhân dân được

biết, được bàn các nội dung thu, chi, định mức cụ thể từng khoản đóng góp

tuỳ tiện tràn lan, quá khả năng thực tế đã ngăn chặn. Nhân dân không những

biết, bàn, mà còn trực tiếp tham gia, trực tiếp kiểm tra, giám sát các hoạt động

chi tiêu, quản lý nguồn tài chính mà mình đóng góp. Họ cử người vào quản lý

công trình để kiểm tra, giám sát các hoạt động xây dựng, nghiệm thu chất

lượng công trình,… Điều đó khẳng định rằng, khi người dân được tham gia

trực tiếp vào quá trình kinh tế như là chủ thể, từ khâu bàn bạc đến thực hiện, kiểm

tra, kiểm soát hoạt động của chính quyền cơ sở thì việc huy động nguồn lực của

người dân mới nhanh chóng phục vụ cho lợi ích thiết thực của nhân dân.

- Trên lĩnh vực chính trị: Thông qua việc triển khai, thực hiện dân chủ ở

cơ sở đã bước đầu nâng cao nhận thức chính trị, tư tưởng trong nhân dân, mà

trước hết là ý thức dân chủ.

Quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở bước đầu đã tạo ra sự chuyển biến

tích cực, mạnh mẽ trong nhận thức của cán bộ, đảng viên và nhân dân về vị

trí, vai trò và ý nghĩa của việc thực hiện dân chủ với việc phát huy quyền làm

chủ của nhân dân. Sinh hoạt chính trị của nhân dân đã bình đẳng hơn; nhân

dân nhiệt tình tham gia sinh hoạt chính trị, hưởng ứng các chủ trương, chính

sách của Đảng và Nhà nước. Họ cũng sôi nổi, hăng hái, tự giác bàn và quyết

định nhiều công việc quan trọng, thiết thực; được tự do phát biểu ý kiến xây

dựng, được quyền gia nhập, sinh hoạt trong các tổ chức xã hội phù hợp với lợi

ích thiết thực của bản thân; được tham gia đóng góp ý kiến vào các văn kiện

quan trọng của Đảng và Nhà nước khi còn là dự thảo; được yêu cầu bãi miễn

cán bộ dân cử có sai phạm… quyền làm chủ trên lĩnh vực chính trị của nhân

dân ở cơ sở còn được phát huy, trước hết các quyền bầu cử và ứng cử, lựa

chọn những người đại diện cho lợi ích và quyền lợi của mình.

Việc nhân dân bầu trưởng thôn một cách trực tiếp là phù hợp với nguyện

vọng của quần chúng nhân dân, thể hiện dân chủ một cách sâu sắc, hợp lòng dân,

được nhân dân quan tâm, nhiệt tình hưởng ứng với trách nhiệm cao, vì lợi ích thiết

thực của dân chúng.

- Lĩnh vực văn hoá – xã hội: Quyền làm chủ của nhân dân trên lĩnh vực

này thể hiện tập trung ở sự nâng cao trình độ dân trí, xây dựng đời sống văn

hoá, tinh thần lành mạnh, tăng cường củng cố tình đoàn kết làng xóm, cộng

đồng; giáo dục truyền thống văn hoá, nâng cao ý thức chính trị cho nhân dân.

Ở đây, nhân dân ở tất cả các làng trong xã đã xây dựng những quy ước, hương

ước phù hợp với điều kiện từng thôn, trong khuôn khổ của pháp luật, nhằm

xây dựng, củng cố khối đoàn kết toàn dân, xây dựng môi trường văn hoá văn

minh, lành mạnh trong từng gia đình, thôn xóm. Nhờ có những bản quy ước,

hương ước và những buổi tổng kết, rút kinh nghiệm, đã góp phần làm cho đời

sống của nhân dân đi vào ổn định, ít xảy ra sự mất đoàn kết trong nhân dân

trong các làng, trên phạm vi địa bàn.

Việc xây dựng làng văn hoá là một công tác thường xuyên của chính

quyền địa phương, cũng là tinh thần chung của nhân dân trên địa bàn huyện.

Đây là một mục tiêu khẳng định tính tích cực, chủ động của nhân dân trong

việc góp phần đưa dân cư vào nếp sinh hoạt văn hoá tích cực, lành mạnh. Đến

nay, mặc dù điều kiện khó khăn, kinh tế - xã hội cũng mới chỉ dừng lại ở một

mức độ nhất định, toàn huyện có 106 làng được công nhận là làng văn hoá

(nguồn : theo báo cáo tổng kết 15 năm phong trào “toàn dân xây dựng đời

sống văn hoá ” ). Kết quả ấy đánh giá sự nỗ lực, phấn đấu của chính quyền,

Đảng bộ, nhân dân xã nói chung và nhân dân ở các làng đạt danh hiệu “Làng

văn hoá” nói riêng; phần nào đánh giá được những thành tựu bước đầu của

việc thực hiện dân chủ đem lại.

Như vậy, từ thành tựu đạt được trong những năm tiếp tục thực hiện dân

chủ ở cơ sở, ta có thể khẳng định rằng: Việc thực hiện dân chủ không chỉ

nâng cao ý thức chính trị, góp phần cải cách hệ thống chính trị, thúc đẩy phát

triển kinh tế; mà còn góp phần cải tạo môi trường văn hoá, giáo dục, làm lành

mạnh hoá các mối quan hệ xã hội, quan hệ ứng xử trong từng gia đình, cộng

đồng; nếp sống văn minh, lịch sự đã được nâng cao, an ninh trật tự đi vào ổn

định. Đây thực sự là kết quả không nhỏ đối với quá trình đổi mới, xây dựng

huyện Ứng Hoà hiện nay, và với quá trình dân chủ hoá đời sống xã hội trên

phạm vi toàn địa bàn.