1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Thành phố Hồ Chí Minh được xác định là một trong những trung tâm
chính trị, kinh tế, văn hóa, thương mại, dịch vụ của cả nước và trong khu
vực. Trong những năm qua, Thành phố đã phát triển nhanh về mọi mặt. Theo
đó, là sự gia tăng dân số cơ học, hình thành nhiều loại hình kinh tế đa dạng,
sự hòa nhập với quốc tế, nảy sinh nhiều thuận lợi và khó khăn của chính nền
kinh tế thị trường … Cũng vì thế, tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật
ngày càng diễn biến phức tạp; sự trà trộn và ẩn náu của tội phạm, tiềm ẩn
nhiều nguyên nhân và điều kiện làm phát sinh tội phạm, xuất hiện nhiều yếu
tố khách quan và chủ quan làm ảnh hưởng tới công tác phòng ngừa, đấu
tranh chống tội phạm. Toàn Thành phố Hồ Chí Minh hiện có 24 quận, huyện
(19 quận và 05 huyện), với 259 phường, 58 xã và 05 thị trấn.
Theo thống kê của Phòng Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã
hội, đến hết tháng 6 năm 2007, trên địa bàn TP.HCM có 1.244.176 hộ thực tế
cư trú, với 6.443.638 nhân khẩu, trong đó, riêng số nhân khẩu tạm trú diện
KT4 (vãng lai, thời vụ, không cố định …) là 862.322 người; người nước
ngoài ở khu vực có 1326 hộ, với 4636 người.
-Về quản lý đối tượng thuộc hệ quản lý hành chính đang thực tế cư
trú: Có 149.005 đối tượng, trong đó 94.752 đối tượng chính trị, 36.314 đối
tượng hình sự, 1830 đối tượng kinh tế, 7782 đối tượng ma tuý, 4913 đối
tượng tệ nạn xã hội, 2534 thanh thiếu niên hư, phạm pháp …
-Có 5304 đối tượng sưu tra (3393 về hình sự, 469 về kinh tế, 1473 về
ma tuý).
2
-Có 31.315 đối tượng tù tha về (26.974 hình sự, 860 kinh tế, 3481 ma
tuý) …
Trong các biện pháp công tác của lực lượng Công an nói chung và
Cảnh sát nhân dân nói riêng, công tác nghiệp vụ cơ bản của lực lượng Cảnh
sát nhân dân là một hệ thống hoạt động nghiệp vụ có tính cốt lõi, là cơ sở,
nền tảng cho việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống tội
phạm, đảm bảo trật tự, an toàn xã hội của lực lượng Cảnh sát nhân dân. Tuy
nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực đạt được, góp phần to lớn cho công
tác giữ gìn an ninh trật tự, thời gian qua công tác nghiệp vụ cơ bản của lực
lượng Cảnh sát nhân dân vẫn còn bộc lộ những hạn chế, tồn tại cả về trong
qui trình, quy định, lẫn trong việc tổ chức thực hiện. Trên cơ sở đó, ngày
06/06/2003, Bộ Công an có Chỉ thị số 05/CT-BCA(C11), về việc chấn chỉnh,
tăng cường công tác nghiệp vụ cơ bản của lực lượng Cảnh sát nhân dân trong
tình hình mới. Kèm theo đó là các Quyết định số 360/QĐ (Qui định về công
tác điều tra cơ bản), 361/QĐ (Qui định về công tác sưu tra, công tác xác
minh hiềm nghi), 362/QĐ (Qui định về công tác đấu tranh chuyên án) và
363/QĐ (Qui định về công tác xây dựng, sử dụng mạng lưới bí mật). Mục
đích chính là để nâng cao hiệu quả các mặt công tác nghiệp vụ cơ bản của
lực lượng Cảnh sát nhân dân, đáp ứng yêu cầu phòng ngừa, đấu tranh chống
tội phạm trong tình hình mới. Bên cạnh đó, cũng là xuất phát từ những yêu
cầu của cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm, đảm bảo trật tự an toàn xã
hội; quá trình xây dựng nền dân chủ, pháp chế xã hội chủ nghĩa, cải cách tư
pháp … đòi hỏi các hoạt động nghiệp vụ của lực lượng Cảnh sát nhân dân
phải được đổi mới, phù hợp thực tiễn.
Trên cơ sở lý luận và thực tiễn cho thấy, điều tra cơ bản là hoạt động
có tính chất khởi nguồn và đóng vai trò định hướng cho các mặt nghiệp vụ
khác. Kết quả điều tra cơ bản không những phục vụ tốt cho các hoạt động
nghiệp vụ của ngành mà còn phục vụ cho Đảng, chính quyền chỉ đạo công
3
tác một cách đồng bộ và hiệu quả. Nếu thực hiện tốt công tác này, vừa tạo
điều kiện thực hiện tốt các công tác khác trong thực hiện chức năng quản lý
nhà nước như phát triển kinh tế, văn hóa-xã hội, vừa tạo điều kiện, hỗ trợ đắc
lực cho công tác phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm.
Trong những năm vừa qua, trên tinh thần các văn bản của Bộ Công an,
dựa vào các điều kiện thực tiễn, công tác nghiệp vụ cơ bản nói chung và
công tác điều tra cơ bản nói riêng đã được Công an Thành phố Hồ Chí Minh
rất quan tâm và có những văn bản tổ chức thực hiện thực hiện cụ thể. Theo
đánh giá chung của Công an Thành phố Hồ Chí Minh, kết quả điều tra cơ
bản của lực lượng Cảnh sát nói chung và của lực lượng Cảnh sát quản lý
hành chính về trật tự xã hội thực hiện theo Hướng dẫn số 32/HD-
CATP(PC13) về công tác nghiệp vụ cơ bản đã phục vụ tốt cho công tác quản
lý nhà nước nói chung và công tác an ninh trật tự nói riêng, góp phần cho sự
phát triển kinh tế - văn hóa – xã hội của Thành phố, tạo sự ổn định cơ bản để
phát triển mọi mặt.
Tuy nhiên, vì những lý do khách quan và chủ quan, công tác điều tra
cơ bản của lực lượng Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội tại Thành
phố Hồ Chí Minh đôi khi chưa cập nhật sát thực tiễn, độ chính xác của số
liệu còn vướng mắc, yếu tố khoa học kỹ thuật chưa được ứng dụng nhiều …
. Do vậy, cũng đã xảy ra những tình huống, vụ việc nghiêm trọng, bất ngờ vì
ta chưa kịp nắm đuợc những nguyên nhân, điều kiện, biểu hiện ngay từ ban
đầu. Cụ thể, qua tìm hiểu đánh giá về công tác nghiệp vụ cơ bản 06 tháng
đầu năm 2007 của Công an Thành phố, cho thấy công tác điều tra cơ bản còn
mang tính hành chính và hầu hết mới thực hiện được bước thu thập tài liệu
và đăng ký hồ sơ; chưa triển khai việc hệ thống hóa, đánh giá, phân tích tài
liệu, do đó việc đề xuất các biện pháp phòng chống tội phạm còn hạn chế.
Một số Cán bộ chiến sỹ nhận thức về công tác điều tra cơ bản chưa đầy đủ,
sâu sắc, chưa phân biệt rõ được giữa nội dung điều tra cơ bản với nội dung
4
sưu tra chuyên đề và nhầm lẫn giữa hệ loại đối tượng điều tra cơ bản và hệ
loại đối tượng sưu tra. Chất lượng hồ sơ điều tra cơ bản chưa đáp ứng được
yêu cầu; tình hình, số liệu tài liệu được thu thập còn tản mạn và chưa được
bổ sung thường xuyên. Công tác điều tra cơ bản tuy tốn nhiều thời gian công
sức, nhưng chưa đáp ứng được yêu cầu phòng ngừa đấu tranh chống tội
phạm.
Từ thực trạng trên, để đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi của công tác giữ gìn an
ninh trật tự trong tình hình mới tại Thành phố Hồ Chí Minh, tác giả chọn
nghiên cứu đề tài: “Công tác điều tra cơ bản của lực lượng Cảnh sát quản
lý hành chính về trật tự xã hội phục vụ hoạt động phòng ngừa, đấu tranh
chống tội phạm trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh - Thực trạng và giải
pháp” làm Luận văn thạc sỹ luật học là đòi hỏi thực sự cần thiết, có ý nghĩa
cả về lý luận và thực tiễn.
2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận văn
Trong những năm gần đây, đã có một số đề tài, công trình nghiên cứu
khoa học, bài viết chuyên đề có liên quan đến nội dung nghiên cứu của đề tài
luận văn như:
- Quản lý nhà nước về nhân khẩu, hộ khẩu trong tình hình mới – Thực
trạng và giải pháp (Đề tài khoa học cấp Bộ của Tổng cục Cảnh sát, Bộ Công
an – năm 1996).
- Sự phối hợp giữa lực lượng Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã
hội với các lực lượng Cảnh sát nghiệp vụ khác trong điều tra và phòng ngừa
tội phạm (Luận án Tiến sỹ luật học của Đỗ Thái Học – bảo vệ năm 2001).
- Hoạt động phòng ngừa tội phạm của lực lượng Cảnh sát quản lý
hành chính về trật tự xã hội trên địa bàn Thành phố Hải Phòng – Thực trạng
và giải pháp (Luận án tiến sỹ luật học của Trần Vĩnh - bảo vệ tại Học viện
Cảnh sát nhân dân năm 2004).
5
- Vai trò của lực lượng Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội
Công an Thành phố Hà Nội trong điều tra các vụ án hình sự (Luận văn thạc
sỹ luật học của Chữ Đức Trường, bảo vệ tại Học viện Cảnh sát nhân dân
năm 2005).
- Bài viết về chuyên đề “Nội dung và kết quả thực hiện chương trình
quốc gia phòng, chống tội phạm” (Năm 2005, người biên soạn: PGS.TS Trần
Phương Đạt, Học viện Cảnh sát nhân dân).
Ngoài ra, còn có một số bài viết có liên quan đến đề tài được đăng trên
các báo, tạp chí của lực lượng Công an nhân dân và trong kỷ yếu một số
cuộc hội thảo, hội nghị cấp Bộ.
Tuy nhiên, các công trình đã công bố mới chỉ nghiên cứu những vấn
đề khác của công tác quản lý hành chính về trật tự xã hội, chưa có đề tài nào
nghiên cứu chuyên sâu về công tác điều tra cơ bản của lực lượng Cảnh sát
quản lý hành chính về trật tự xã hội phục vụ hoạt động phòng ngừa, đấu
tranh chống tội phạm trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Vì vậy, đề tài
này không trùng lặp với các công trình khoa học đã được công bố từ trước
đến nay.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của của đề tài luận văn
Mục đích nghiên cứu của đề tài luận văn là làm rõ hơn trong nhận thức
chung về công tác điều tra cơ bản; đánh giá được thực trạng công tác điều tra
cơ bản của lực lượng Cảnh sát nói chung và lực lượng Cảnh sát quản lý hành
chính về trật tự xã hội nói riêng tại Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian
qua; rút ra được những ưu điểm, kinh nghiệm, tồn tại, vướng mắc và nguyên
nhân. Trên cơ sở đó, đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa hiệu
công tác điều tra cơ bản của lực lượng Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự
xã hội phục vụ hoạt động phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm trên địa bàn
Thành phố Hồ Chí Minh.