Luận văn Thạc sĩ kinh tế: Hoàn thiện phương pháp lập báo cáo tài chính hợp nhất tại các công ty cổ phần hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con trên địa bàn Đồng bằng sông Cửu Long

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ----------------------

NGUYỄN THỊ MỸ NHUNG

HOÀN THIỆN PHƯƠNG PHÁP LẬP

BÁO CÁO TÀI CHÍNH HỢP NHẤT

TẠI CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN HOẠT ĐỘNG

THEO MÔ HÌNH CÔNG TY MẸ - CÔNG TY

CON TRÊN ĐỊA BÀN ĐỒNG BẰNG

SÔNG CỬU LONG

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ----------------------

NGUYỄN THỊ MỸ NHUNG

HOÀN THIỆN PHƯƠNG PHÁP LẬP

BÁO CÁO TÀI CHÍNH HỢP NHẤT

TẠI CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN HOẠT ĐỘNG

THEO MÔ HÌNH CÔNG TY MẸ - CÔNG TY

CON TRÊN ĐỊA BÀN ĐỒNG BẰNG

SÔNG CỬU LONG

Chuyên ngành: Kế toán – Kiểm toán Mã số: 7701081508

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS, TS. MAI THỊ HOÀNG MINH

TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012

LỜI CẢM ƠN Tôi chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Mai Thị Hoàng Minh

đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi thực hiện luận văn này cũng như hoàn

thiện kiến thức chuyên môn về kế toán của mình, đặc biệt là về báo cáo tài

chính hợp nhất.

Tôi xin trân trọng cảm ơn đến các Thầy Cô Khoa Kế Toán Kiểm Toán

Trường Đại Học Kinh Tế TP. Hồ Chí Minh đã tận tình truyền đạt cho tôi

những kiến thức sâu rộng, quý báu trong thời gian tôi học tập tại trường.

Tôi cảm ơn ban lãnh đạo các doanh nghiệp như: Công ty cổ phần Nam

Việt, Công ty Docimexco, và Công ty cổ phần xuất nhập khẩu thủy sản Cửu

Long An Giang đã tận tình giúp đỡ, cung cấp thông tin, số liệu cần thiết cho

đề tài nghiên cứu này.

Tôi thành thật cảm ơn Khoa Kế Toán – Kiểm Toán, Phòng quản lý đào

tạo sau đại học – Trường Đại Học Kinh Tế TP. Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện

giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Tác giả

NGUYỄN THỊ MỸ NHUNG

LỜI CAM ĐOAN

Đề tài “Hoàn thiện phương pháp lập báo cáo tài chính hợp nhất tại các công ty

cổ phần hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con trên địa bàn Đồng

bằng sông Cửu Long” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Đây

là đề tài của luận văn Thạc sỹ kinh tế, chuyên ngành kế toán. Luận văn này

chưa được ai công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Các phân tích, số liệu và kết

quả nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và có nguồn gốc rõ ràng.

Tác giả Nguyễn Thị Mỹ Nhung

DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BCLCTT: Báo cáo lưu chuyển tiền tệ

BCTC: Báo cáo tài chính

BCTCHN: Báo cáo tài chính hợp nhất

FASB: Ủy Ban Chuẩn Mực Kế Toán Tài Chính Hoa Kỳ

HĐKD: Hoạt động kinh doanh

IAS: Chuẩn mực kế toán quốc tế

IASB: Hội đồng chuẩn mực kế toán quốc tế

IASC: Ủy ban chuẩn mực kế toán quốc tế

IFRS: Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế

TGTGT: Thuế giá trị gia tăng

TNDN: Thu nhập doanh nghiệp

TNHH: Trách nhiệm hữu hạn

TNHH MTV: Trách nhiệm hữu hạn một thành viên

TSCĐ: Tài sản cố định VAS: Chuẩn mực kế toán Việt Nam

MỤC LỤC

Phần mở đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 2 4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 3 5. Những đóng góp của luận văn ........................................................................ 3 6. Kết cấu của đề tài ........................................................................................... 3 Chương 1: TỔNG QUAN VỀ BÁO CÁO TÀI CHÍNH HỢP NHẤT ................... 5 1.1. Tổng quan về báo cáo tài chính hợp nhất ............................................... 5 1.1.1. Khái niệm (1) ...................................................................................... 5 1.1.2. Mục đích và tác dụng của báo cáo tài chính hợp nhất (2) ................. 5 1.1.3. Đối tượng lập và đối tượng sử dụng báo cáo tài chính hợp nhất..... 6 1.1.2.1. Đối tượng lập BCTC hợp nhất ...................................................... 6 1.1.2.2. Đối tượng sử dụng BCTC hợp nhất .............................................. 7 1.1.4. Các loại báo cáo tài chính hợp nhất ................................................. 7 1.2. Nội dung, trình tự và phương pháp lập báo cáo tài chính hợp nhất ...... 8 1.2.1. Theo chuẩn mực kế toán quốc tế ...................................................... 8 1.2.2.1. Nội dung ......................................................................................... 8 1.2.2.2. Trình tự ........................................................................................ 10 1.2.2.3. Phương pháp ................................................................................ 11 1.2.2. Theo chuẩn mực kế toán Việt Nam ................................................ 11 1.2.2.1. Nội dung ....................................................................................... 11 1.2.2.2. Trình tự ........................................................................................ 15 1.2.2.3. Phương pháp ................................................................................ 16 Kết luận chương 1 ............................................................................................ 17

Chương 2: TÌNH HÌNH LẬP BÁO CÁO TÀI CHÍNH HỢP NHẤT TẠI CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN HOẠT ĐỘNG THEO MÔ HÌNH CÔNG TY MẸ - CÔNG TY CON TRÊN ĐỊA BÀN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG ............ 18 2.1. Đặc điểm hoạt động, quản lý và nhu cầu sử dụng thông tin kế toán của các công ty cổ phần hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con trên địa bàn Đồng bằng Sông Cửu Long ....................................................................... 18 2.2. Tình hình lập báo cáo tài chính tại các công ty cổ phần hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con trên địa bàn Đồng bằng Sông Cửu Long .. 19 2.2.1. Khảo sát thực tế .............................................................................. 20 2.2.1.1. Bảng cân đối kế toán ........................................................................ 23 2.2.1.2. Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh ........................................... 25 2.2.1.3. Báo cáo lưu chuyển tiền tệ ............................................................... 27 2.2.1.3. Bản thuyết minh báo cáo tài chính hợp nhất .................................. 30 2.2.2. Đánh giá ........................................................................................... 30 2.3. Nguyên nhân của những hạn chế, thiếu sót ........................................... 33 Kết luận chương 2 ............................................................................................ 35

Chương 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHƯƠNG PHÁP LẬP BÁO CÁO TÀI CHÍNH HỢP NHẤT TẠI CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN HOẠT ĐỘNG THEO

MÔ HÌNH CÔNG TY MẸ - CÔNG TY CON TRÊN ĐỊA BÀN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG .............................................................................................. 37 3.1. Cơ sở đề xuất giải pháp .......................................................................... 37 3.1.1. Cơ sở pháp lý ...................................................................................... 37 3.1.2. Cơ sở thực tiễn .................................................................................... 37 3.2. Giải pháp hoàn thiện .............................................................................. 38 3.2.1. Đối với bảng cân đối kế toán .............................................................. 38 3.2.1.1. Mục đích ...................................................................................... 38 3.2.1.2. Sổ chi tiết theo dõi khoản đầu tư theo phương pháp vốn chủ sở hữu (3) ...................................................................................................... 39 3.2.1.3. Ví dụ minh họa về việc ghi sổ chi tiết theo dõi khoản đầu tư theo phương pháp vốn chủ sở hữu ....................................................................... 32 3.2.2. Đối với bảng báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh ........................ 35 3.2.3. Đối với báo cáo lưu chuyển tiền tệ ..................................................... 46 3.3. Kiến nghị ................................................................................................ 47 3.3.1. Đối với Bộ Tài Chính .......................................................................... 47 3.3.2. Đối với hội nghề nghiệp ...................................................................... 48 3.3.3. Đối với các công ty cổ phần đang hoạt động theo mô hình công ty mẹ - con trên địa bàn Đồng bằng Sông Cửu Long ................................................ 49 Kết luận chương 3 ............................................................................................ 50 KẾT LUẬN ........................................................................................................... 51

1 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong giai đoạn hiện nay, với sự hội nhập kinh tế quốc tế, các quốc gia

hợp tác với nhau để cùng phát triển và việc giao thương, mua bán giữa các

quốc gia ngày càng được mở rộng. Chính vì thế, các doanh nghiệp đang đứng

trước một sự cạnh tranh khốc liệt để tồn tại và vượt qua các đối thủ lớn mạnh

cả về quy mô và phương thức kinh doanh.

Trước tình hình này, việc sáp nhập, mua lại giữa các công ty ngày càng

diễn ra mạnh mẽ trên thế giới. Từ đó, hình thức công ty mẹ - con trở nên rất

phổ biến. Xuất phát từ nhu cầu của các nhà đầu tư là luôn quan tâm về hiệu

quả hoạt động của các tập đoàn sau một thời gian kinh doanh để mong đạt

được nguồn lợi cao nhất từ việc đầu tư. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để đánh

giá hiệu quả hoạt động của các công ty này, căn cứ vào báo cáo riêng của từng

công ty hay chỉ riêng của công ty mẹ. Để đáp ứng nhu cầu này, báo cáo tài

chính hợp nhất đã trình bày đầy đủ các thông tin cần thiết cho cả nhà đầu tư

và nhà quản lý của tập đoàn kinh doanh như: tình hình tài sản, trị giá các

khoản đầu tư, nguồn vốn của chủ sở hữu, các khoản nợ bên ngoài, phân phối

lãi cho cổ đông và lợi ích của cổ đông thiểu số. Do đó, báo cáo tài chính hợp

nhất ngày càng có vai trò quan trọng hơn trong bối cảnh kinh tế hiện nay. Nó

không chỉ giúp ích cho người quản lý để đánh giá hiệu quả hoạt động của

mình, nó còn là nguồn thông tin quan trọng để các nhà đầu tư, các doanh

nghiệp xem xét, đánh giá về một tập đoàn.

Tuy nhiên, việc lập báo cáo tài chính hợp nhất hiện nay ở Việt Nam vẫn

còn nhiều vấn đề bất cập do phần lớn các doanh nghiệp mới thực hiện cổ phần

hóa, công tác kế toán của tập đoàn có nhiều phức tạp. Việc ghi nhận các

nghiệp vụ mua lại, sáp nhập, mua bán nội bộ, chuyển đổi báo cáo tài chính

của tập đoàn vẫn còn nhiều sai sót, chưa hoàn thiện. Bên cạnh đó, thông tư và

chuẩn mực về báo cáo tài chính hợp nhất được Bộ Tài Chính ban hành dựa

2 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

trên cơ sở chuẩn mực kế toán của quốc tế, khi các doanh nghiệp vận dụng vào

thực tế cũng có những khó khăn. Chính vì thế, đề tài “Hoàn thiện phương

pháp lập báo cáo tài chính hợp nhất tại các công ty cổ phần hoạt động theo mô

hình công ty mẹ - công ty con trên địa bàn Đồng bằng Sông Cửu Long” có vai

trò rất quan trọng trong việc vận dụng chuẩn mực kế toán quốc tế và chuẩn

mực kế toán Việt Nam vào các giao dịch, kết xuất các báo cáo tài chính thực

tế tại các tập đoàn kinh doanh. Thông qua đó, đề xuất các giải pháp nhằm

hoàn thiện công tác lập, trình bày báo cáo tài chính hợp nhất tại các công ty

trên địa bàn nói riêng và cho các danh nghiệp Việt Nam kinh doanh ở khu vực

Đồng Bằng Sông Cửu Long nói chung.

2. Mục đích nghiên cứu

Đề tài được thực hiện với mục tiêu tìm hiểu về công tác lập báo cáo tài

chính cho một số tập đoàn kinh doanh cụ thể, các bút toán ghi nhận các giao

dịch nội bộ giữa công ty mẹ, công ty con trong nội bộ tập đoàn, các bút toán

điều chỉnh từ báo cáo riêng của các công ty sang báo cáo hợp nhất. Từ đó xem

xét việc vận dụng các chuẩn mực kế toán hợp nhất của Việt Nam và của quốc

tế vào tình hình thực tế tại đơn vị để tìm ra các ưu điểm để phát huy và các

mặt còn hạn chế để đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện hơn công tác kế toán

tại các công ty cũng như cho các tập đoàn kinh doanh ở khu vực Đồng Bằng

Sông Cửu Long, Việt Nam.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu chủ yếu về lĩnh vực kế toán tài chính. Trong đó, luận

văn sẽ tập trung vào các vấn đề cơ bản sau:

- Tìm hiểu về các nghiệp vụ kinh tế phát sinh liên quan đến hợp nhất,

mua lại các công ty con.

- Các giao dịch nội bộ giữa các công ty trong cùng tập đoàn: mua bán

nguyên vật liệu, thành phẩm, hàng hóa, tài sản cố định,….

3 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

- Hợp cộng báo cáo tài chính theo 2 phương pháp: phương pháp mua và

phương pháp vốn chủ sở hữu. Thông qua đó thực hiện các bút toán điều

chỉnh khi chuyển đổi từ các báo cáo riêng sang báo cáo hợp nhất.

- Lập báo cáo tài chính hợp nhất tại các đơn vị.

- Tìm ra những hạn chế và các ưu điểm trong công tác ghi nhận các

nghiệp vụ, lập và trình bày báo cáo tài chính hợp nhất, từ đó đưa ra các giải

pháp nhằm hoàn thiện công tác kế toán tại các công ty.

4. Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp sau: Phương pháp duy vật

biện chứng, phương pháp thu thập số liệu thứ cấp, phương pháp so sánh, đối

chiếu, tổng hợp, phân tích…nhằm thực hiện các mục tiêu đặt ra.

5. Những đóng góp của luận văn

Thông qua việc trình bày, phân tích, tổng hợp những số liệu thu thập

được thực tế tại các công ty đã cung cấp các minh họa cụ thể hơn về cách thức

cũng như việc vận dụng chuẩn mực kế toán quốc tế và Việt Nam về lập báo

cáo tài chính hợp nhất vào thực tiễn tại doanh nghiệp, các ưu khuyết điểm của

công ty trong công tác báo cáo giúp các doanh nghiệp Việt Nam có thể xem

xét và ứng dụng tại đơn vị mình. Đồng thời, các giải pháp được đưa ra để

nhằm góp phần hoàn thiện các quy định về báo cáo hợp nhất cũng như các

linh hoạt trong việc ứng dụng các chuẩn mực kế toán với các đặc điểm kinh tế

riêng biệt của Việt Nam.

6. Kết cấu của đề tài

Luận văn gồm 51 trang có kết cấu như sau:

- Phần mở đầu

- Chương 1: Tổng quan về báo cáo tài chính hợp nhất.

4 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

- Chương 2: Tình hình lập báo cáo tài chính hợp nhất tại các công ty cổ

phần hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con trên địa bàn Đồng

bằng sông Cửu Long.

- Chương 3: Giải pháp hoàn thiện phương pháp lập báo cáo tài chính hợp

nhất tại các công ty cổ phần hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con

trên địa bàn Đồng bằng sông Cửu Long.

- Kết luận.

- Tài liệu tham khảo.

5 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN VỀ BÁO CÁO TÀI CHÍNH HỢP NHẤT

1.1. Tổng quan về báo cáo tài chính hợp nhất

1.1.1. Khái niệm (1)

Báo cáo tài chính hợp nhất: Là báo cáo tài chính của một tập đoàn được

trình bày như báo cáo tài chính của một doanh nghiệp. Báo cáo này được lập

trên cơ sở hợp nhất báo cáo của công ty mẹ và các công ty con.

Công ty mẹ: Là công ty có một hoặc nhiều công ty con.

Công ty con: Là doanh nghiệp chịu sự kiểm soát của một doanh nghiệp

khác (gọi là công ty mẹ).

Tập đoàn: Bao gồm công ty mẹ và các công ty con.

1.1.2. Mục đích và tác dụng của báo cáo tài chính hợp nhất (2)

- Tổng hợp và trình bày một cách tổng quát, toàn diện tình hình tài sản,

nợ phải trả, nguồn vốn chủ sở hữu tại thời điểm kết thúc năm tài chính, kết

quả hoạt động kinh doanh và các dòng lưu chuyển tiền tệ trong năm tài chính

của Tập đoàn, Tổng công ty như một doanh nghiệp độc lập không tính đến

ranh giới pháp lý của các pháp nhân riêng biệt là Công ty mẹ hay các Công ty

con trong tập đoàn.

- Cung cấp thông tin kinh tế, tài chính chủ yếu cho việc đánh giá thực

trạng tình hình tài chính và kết quả kinh doanh và các dòng lưu chuyển tiền tệ

của Tập đoàn, Tổng công ty trong năm tài chính đã qua và dự đoán trong

tương lai. Thông tin của Báo cáo tài chính hợp nhất là căn cứ quan trọng cho

việc đề ra các quyết định về quản lý, điều hành hoạt động kinh doanh, hoặc 1 IAS 27 Consolidated and Separate Financial Statement 2 Thông tư 161 – 2007, Bộ Tài Chính

6 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

đầu tư vào Tập đoàn hoặc Tổng công ty của các chủ sở hữu, của các nhà đầu

tư, của các chủ nợ hiện tại và tương lai,...

1.1.3. Đối tượng lập và đối tượng sử dụng báo cáo tài chính hợp

nhất

1.1.2.1. Đối tượng lập BCTC hợp nhất

- Kết thúc kỳ kế toán, Công ty mẹ có trách nhiệm lập Báo cáo tài chính

hợp nhất để phản ánh tình hình tài chính, kết quả hoạt động kinh doanh và các

dòng lưu chuyển tiền tệ của cả Tập đoàn. Trường hợp Công ty mẹ đồng thời là

Công ty con bị một công ty khác sở hữu toàn bộ hoặc gần như toàn bộ và

được các cổ đông thiểu số trong công ty chấp thuận thì Công ty mẹ này không

phải lập và trình bày Báo cáo tài chính hợp nhất.

- Một công ty được coi là Công ty mẹ của một công ty khác nếu có

quyền kiểm soát thông qua việc chi phối các chính sách tài chính và hoạt động

nhằm thu được lợi ích kinh tế từ các hoạt động của công ty này. Công ty mẹ

thường được xem là có quyền chi phối các chính sách tài chính và hoạt động

(cid:1)

trong các trường hợp sau đây:

Công ty mẹ nắm giữ trên 50% quyền biểu quyết trực tiếp hoặc

(cid:1)

gián tiếp ở Công ty con;

Công ty mẹ có quyền trực tiếp hoặc gián tiếp bổ nhiệm hoặc bãi

miễn đa số các thành viên Hội đồng quản trị, Giám đốc hoặc Tổng

(cid:1)

giám đốc của Công ty con;

Công ty mẹ có quyền bỏ đa số phiếu tại các cuộc họp của Hội

(cid:1)

đồng quản trị hoặc cấp quản lý tương đương;

Công ty mẹ có quyền quyết định việc sửa đổi, bổ sung Điều lệ của

(cid:1)

Công ty con;

Các nhà đầu tư khác thoả thuận dành cho Công ty mẹ hơn 50%

quyền biểu quyết;

7 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

(cid:1)

Công ty mẹ có quyền chi phối các chính sách tài chính và hoạt

động theo quy chế thoả thuận.

- Việc xác định một công ty có phải là Công ty mẹ hay không phải dựa

trên việc xét xem Công ty đó có kiểm soát thông qua việc chi phối các chính

sách tài chính và hoạt động của một công ty khác hay không chứ không chỉ

xét tới hình thức pháp lý, hay tên gọi của nó.

- Khi lập báo cáo tài chính hợp nhất thì việc xác định giá trị khoản đầu

tư và phân bổ lợi ích của cổ đông thiểu số. Do đó, việc xác định khoản đầu tư

thuộc công ty con, công ty liên kết hay góp vốn kinh doanh có vay trò rất quan

trọng.

1.1.2.2. Đối tượng sử dụng BCTC hợp nhất

Báo cáo tài chính hợp nhất được sử dụng cho cả đối tượng bên trong

lẫn bên ngoài doanh nghiệp bao gồm: Các nhà quản lý, người lao động, nhà

đầu tư, chủ nợ và các cơ quan chính phủ. Trong đó, báo cáo này đặc biệt là

cung cấp thông tin cho các cổ đông của công ty mẹ.

1.1.4. Các loại báo cáo tài chính hợp nhất

Hệ thống Báo cáo tài chính hợp nhất gồm Báo cáo tài chính hợp nhất

năm và Báo cáo tài chính hợp nhất giữa niên độ.

Báo cáo tài chính hợp nhất năm gồm: - Bảng cân đối kế toán hợp nhất;

- Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất;

- Báo cáo lưu chuyển tiền tệ hợp nhất;

- Bản thuyết minh báo cáo tài chính hợp nhất.

Báo cáo tài chính hợp nhất giữa niên độ

8 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

Báo cáo tài chính hợp nhất giữa niên độ gồm Báo cáo tài chính hợp

nhất giữa niên độ dạng đầy đủ và Báo cáo tài chính hợp nhất giữa niên độ

dạng tóm lược.

a) Báo cáo tài chính hợp nhất giữa niên độ dạng đầy đủ, gồm:

- Bảng cân đối kế toán hợp nhất giữa niên độ (đầy đủ);

- Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất giữa niên độ (đầy

đủ);

- Báo cáo lưu chuyển tiền tệ hợp nhất giữa niên độ (đầy đủ);

- Bản thuyết minh báo cáo tài chính hợp nhất chọn lọc.

b) Báo cáo tài chính hợp nhất giữa niên độ dạng tóm lược, gồm: - Bảng cân đối kế toán hợp nhất giữa niên độ (tóm lược);

- Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất giữa niên độ (tóm

lược);

- Báo cáo lưu chuyển tiền tệ hợp nhất giữa niên độ (tóm lược);

- Bản thuyết minh báo cáo tài chính hợp nhất chọn lọc.

1.2. Nội dung, trình tự và phương pháp lập báo cáo tài chính hợp nhất

1.2.1. Theo chuẩn mực kế toán quốc tế

1.2.2.1. Nội dung

Chuẩn mực kế toán quốc tế 27 (IAS 27) về BCTC hợp nhất và kế toán

các khoản đầu tư vào công ty con quy định về nguyên tắc lập BCTC hợp nhất.

Hợp nhất là một kỹ thuật cho phép lập một BCTC duy nhất từ các

BCTC riêng để phản ánh kết quả hoạt động chung và tình hình của toàn bộ

những doanh nghiệp có mối liên hệ lợi ích chung (mỗi doanh nghiệp đều có tư

cách pháp nhân riêng).

Lập BCTC hợp nhất sau HNKD được phân biệt thành hai trường hợp:

9 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

- Lập BCTC hợp nhất sau khi hợp nhất kinh doanh: lập tại thời điểm xảy

ra HNKD, ngày quyền kiểm soát được thiết lập.

- Lập BCTC hợp nhất định kỳ: lập BCTC cho các kỳ sau kỳ diễn ra giao

dịch HNKD.

BCTC hợp nhất được công ty mẹ lập, hệ thống báo cáo gồm bảng

tổng kết tài sản, bảng kết quả kinh doanh hợp nhất và thuyết minh. Bảng lưu

chuyển tiền tệ và báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu cũng được khuyên lập.

Trong đó, thuyết minh phải có những thông tin rất quan trọng cho phép đánh

giá đúng các thông tin tài chính của tập đoàn (như danh sách các công ty con

và tỷ lệ vốn góp, phạm vi hợp nhất, ảnh hưởng của việc thay đổi nguyên tắc

kế toán, phương pháp hợp nhất…).

Như vậy sau HNKD, giữa bên mua và bên bị mua hình thành mối liên

hệ công ty mẹ, công ty con thì công ty mẹ sẽ lập BCTC hợp nhất trong phạm

vi tập đoàn (trong đó có bên mua, bên bị mua) tại ngày kết toán BCTC riêng

của công ty mẹ, và thường các BCTC riêng của các công ty con cũng được kết

toán cùng ngày. Nếu một doanh nghiệp trong phạm vi hợp nhất có ngày kết

toán khác ngày lập BCTC hợp nhất thì doanh nghiệp này phải lập BCTC phục

vụ cho lập BCTC hợp nhất, nếu không thực hiện được thì báo cáo này vẫn

được sử dụng với điều kiện chênh lệch về thời điểm là dưới 3 tháng và cần

điều chỉnh theo tất cả các sự kiện trọng yếu giữa hai thời điểm trên để sao cho

BCTC hợp nhất được trung thực và hợp lý.

BCTC hợp nhất được lập trên cơ sở chính sách kế toán thống nhất

trong các giao dịch và sự kiện cùng loại, các đơn vị của tập đoàn áp dụng nhất

quán các chính sách kế toán. Vì vậy, nếu phát sinh các trường hợp có đơn vị

không sử dụng chính sách kế toán thống nhất trong những giao dịch và sự

kiện cùng loại thì đơn vị đó phải điều chỉnh áp dụng theo chính sách kế toán

thống nhất trong tập đoàn, nếu không thể điều chỉnh phải trình bày trong

thuyết minh BCTC.

10 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

Khoản đầu tư vào công ty con được trình bày theo phương pháp vốn

chủ sở hữu.

Công ty mẹ phải xác định tỷ lệ lợi ích thể hiện phần vốn nắm giữ một

cách trực tiếp hay gián tiếp bởi công ty mẹ trong mỗi công ty được hợp nhất.

Cách xác định tỷ lệ lợi ích: cộng các tỷ lệ kiểm soát đối với một công ty bằng

cách cộng tỷ lệ kiểm soát của tất cả các công ty trong tập đoàn có nắm giữ cổ

phiếu của công ty đó.

Trên cơ sở tỷ lệ lợi ích của công ty mẹ trong các công ty con và công

ty liên kết, công ty mẹ khi lập BCTC hợp nhất sẽ hợp nhất các lợi ích này

thành một báo cáo cho tập đoàn. BCTC hợp nhất gồm báo cáo của các công ty

và đơn vị do công ty mẹ kiểm soát. Công ty kiểm soát các công ty con khi

công ty có quyền chi phối chính sách tài chính của doanh nghiệp nhận đầu tư

nhằm mục đích thu lợi từ hoạt động đầu tư của mình. Khi đánh giá quyền

kiểm soát có tính đến quyền biểu quyết tiềm năng hiện đang có hiệu lực hay

sẽ chuyển đổi. BCTC của công ty con được hợp nhất trong BCTC hợp nhất từ

ngày bắt đầu kiểm soát đến ngày kết thúc quyền kiểm soát.

1.2.2.2. Trình tự

Các BCTC của công ty mẹ và công ty con được hợp nhất theo trình

tự:

- Cộng các khoản mục tương tự thuộc tài sản, nợ phải trả, vốn chủ sở

hữu, thu nhập và chi phí trong các báo cáo lại với nhau.

- Thực hiện các bút toán loại trừ:

+ Loại trừ khoản mục đầu tư vào công ty con trên bảng cân đối kế toán

của công ty mẹ bằng phần vốn chủ sở hữu trên bảng cân đối kế toán của công

ty con.

+ Lợi ích của cổ đông thiểu số trong kết quả kinh doanh của công ty con

phải được xác định và loại trừ tương ứng.

11 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

+ Lợi ích của cổ đông thiểu số trong tài sản thuần/vốn chủ sở hữu của

công ty con được hợp nhất cần được xác định và trình bày trong BCTC hợp

nhất một cách riêng biệt so với các khoản nợ phải trả và tài sản thuần/vốn chủ

sở hữu của công ty con. Lợi ích của cổ đông thiểu số trong tài sản thuần/vốn

chủ sở hữu của công ty con bao gồm giá trị tại thời điểm hợp nhất ban đầu và

phần biến động về tài sản thuần/vốn chủ sở hữu từ ngày hợp nhất.

Lợi ích của cổ đông thiểu số trong lợi nhuận thuần cũng phải được trình

bày riêng biệt. Khoản lỗ phân bổ cho cổ đông thiểu số trong BCTC hợp nhất

có thể cao hơn lợi ích của cổ đông thiểu số trong số tài sản thuần/vốn chủ sở

hữu của công ty con, khoản chênh lệch cao hơn này được tính vào lợi ích của

cổ đông đa số, trừ khi có văn bản thỏa thuận khác. Nếu sau đó công ty con

làm ăn có lãi, số chênh lệch đó sẽ được phân bổ đủ số cho đến khi phần chênh

lệch đó được thu hồi đủ.

+ Loại trừ hoàn toàn các giao dịch nội bộ và số dư các tài khoản phải thu,

phải trả. Xóa bỏ các khoản lợi nhuận chưa thực hiện từ các nghiệp vụ giao

dịch nội bộ liên công ty.

1.2.2.3. Phương pháp

Phương pháp vốn chủ sở hữu: Là phương pháp kế toán mà khoản vốn

góp trong liên doanh được ghi nhận ban đầu theo giá gốc, sau đó được điều

chỉnh theo những thay đổi của phần sở hữu của bên góp vốn liên doanh trong

tài sản thuần của cơ sở kinh doanh được đồng kiểm soát. Báo cáo kết quả hoạt

động kinh doanh phải phản ánh lợi ích của bên góp vốn liên doanh từ kết quả

hoạt động kinh doanh của cơ sở kinh doanh được đồng kiểm soát.

1.2.2. Theo chuẩn mực kế toán Việt Nam

1.2.2.1. Nội dung

- Hệ thống báo cáo tài chính hợp nhất gồm Báo cáo tài chính hợp nhất

năm và Báo cáo tài chính hợp nhất giữa niên độ.

12 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

- Công ty mẹ khi lập Báo cáo tài chính hợp nhất phải hợp nhất Báo

cáo tài chính riêng của mình và của tất cả các Công ty con ở trong nước và

ngoài nước do Công ty mẹ kiểm soát, trừ các trường hợp: (i) quyền kiểm soát

của Công ty mẹ chỉ là tạm thời vì Công ty con này chỉ được mua và nắm giữ

cho mục đích bán lại trong tương lai gần (dưới 12 tháng); (ii) hoặc hoạt động

của Công ty con bị hạn chế trong thời gian dài (trên 12 tháng) và điều này ảnh

- Công ty mẹ không được loại trừ ra khỏi Báo cáo tài chính hợp nhất

hưởng đáng kể tới khả năng chuyển vốn cho Công ty mẹ.

các Báo cáo tài chính của Công ty con có hoạt động kinh doanh khác biệt với

hoạt động của tất cả các Công ty con khác trong Tập đoàn.

- Báo cáo tài chính hợp nhất được lập và trình bày theo nguyên tắc kế

toán và nguyên tắc đánh giá như Báo cáo tài chính của doanh nghiệp độc lập

theo quy định của Chuẩn mực kế toán số 21 - Trình bày báo cáo tài chính và

quy định của các chuẩn mực kế toán khác.

- Báo cáo tài chính hợp nhất được lập trên cơ sở áp dụng chính sách kế

toán thống nhất cho các giao dịch và sự kiện cùng loại trong những hoàn cảnh

(cid:1) Trường hợp Công ty con sử dụng các chính sách kế toán khác với

tương tự trong toàn Tập đoàn.

chính sách kế toán áp dụng thống nhất trong Tập đoàn thì Báo cáo tài chính

được sử dụng để hợp nhất phải được điều chỉnh lại theo chính sách chung của

(cid:1) Trường hợp Công ty con không thể sử dụng cùng một chính sách kế

Tập đoàn.

toán với chính sách chung của Tập đoàn thì Thuyết minh báo cáo tài chính

hợp nhất phải trình bày rõ về các khoản mục đã được ghi nhận và trình bày

theo các chính sách kế toán khác nhau và phải thuyết minh rõ các chính sách

kế toán khác đó.

13 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

- Báo cáo tài chính riêng của Công ty mẹ và các Công ty con sử dụng

để hợp nhất Báo cáo tài chính phải được lập cho cùng một kỳ kế toán.

Nếu ngày kết thúc kỳ kế toán là khác nhau, Công ty con phải lập thêm

một bộ Báo cáo tài chính cho mục đích hợp nhất có kỳ kế toán trùng với kỳ kế

toán của Công ty mẹ. Trong trường hợp điều này không thể thực hiện được,

các Báo cáo tài chính được lập vào thời điểm khác nhau có thể được sử dụng

với điều kiện là thời gian chênh lệch đó không vượt quá 3 tháng. Trong trường

hợp này, Báo cáo sử dụng để hợp nhất phải được điều chỉnh cho ảnh hưởng

của những giao dịch và sự kiện quan trọng xảy ra giữa ngày kết thúc kỳ kế

toán của Công ty con và ngày kết thúc kỳ kế toán của Tập đoàn. Độ dài của kỳ

báo cáo và sự khác nhau về thời điểm lập Báo cáo tài chính phải được thống

nhất qua các kỳ.

- Kết quả hoạt động kinh doanh của Công ty con được đưa vào Báo

cáo tài chính hợp nhất kể từ ngày Công ty mẹ thực sự nắm quyền kiểm soát

Công ty con và chấm dứt vào ngày Công ty mẹ thực sự chấm dứt quyền kiểm

soát Công ty con.

- Số chênh lệch giữa tiền thu từ việc thanh lý Công ty con và giá trị

còn lại của nó tại ngày thanh lý (bao gồm cả chênh lệch tỷ giá liên quan đến

Công ty con này được trình bày trong chỉ tiêu chênh lệch tỷ giá hối đoái thuộc

phần vốn chủ sở hữu và lợi thế thương mại chưa phân bổ) được ghi nhận trong

Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất như một khoản lãi, lỗ từ việc

thanh lý Công ty con.

- Khoản đầu tư vào Công ty con sẽ được hạch toán như một khoản đầu

tư tài chính thông thường hoặc kế toán theo Chuẩn mực kế toán số 07 “Kế

toán các khoản đầu tư vào công ty liên kết” và Chuẩn mực kế toán số 08

“Thông tin tài chính về các khoản vốn góp liên doanh” kể từ khi Công ty mẹ

không còn nắm quyền kiểm soát nữa.

14 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

- Các chỉ tiêu trong Bảng cân đối kế toán hợp nhất và Báo cáo kết quả

hoạt động kinh doanh hợp nhất được lập bằng cách cộng từng chỉ tiêu thuộc

Bảng cân đối kế toán và Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh của Công ty

mẹ và các công ty con trong Tập đoàn sau đó thực hiện điều chỉnh cho các nội

(cid:1) Giá trị ghi sổ khoản đầu tư của Công ty mẹ trong từng công ty con

dung sau:

và phần vốn của Công ty mẹ trong vốn chủ sở hữu của công ty con phải được

(cid:1) Phân bổ lợi thế thương mại;

(cid:1) Lợi ích của cổ đông thiểu số phải được trình bày trong Bảng cân đối

loại trừ toàn bộ đồng thời ghi nhận lợi thế thương mại (nếu có);

kế toán hợp nhất thành một chỉ tiêu tách biệt với nợ phải trả và vốn chủ sở

hữu của Công ty mẹ. Phần sở hữu của cổ đông thiểu số trong thu nhập của

Tập đoàn cũng cần được trình bày thành chỉ tiêu riêng biệt trong Báo cáo kết

(cid:1) Giá trị các khoản mục phải thu, phải trả giữa các đơn vị trong cùng

quả hoạt động kinh doanh hợp nhất;

(cid:1) Các chỉ tiêu doanh thu, chi phí phát sinh từ việc cung cấp hàng hoá,

Tập đoàn phải được loại trừ hoàn toàn;

dịch vụ giữa các đơn vị trong nội bộ Tập đoàn, kinh phí quản lý nộp Tổng

Công ty, lãi đi vay và thu nhập từ cho vay giữa các đơn vị trong nội bộ Tập

đoàn, cổ tức, lợi nhuận đã phân chia, và đã ghi nhận phải được loại trừ toàn

(cid:1) Các khoản lãi chưa thực hiện phát sinh từ các giao dịch trong nội bộ

bộ;

Tập đoàn đang nằm trong giá trị tài sản (như hàng tồn kho, tài sản cố định)

phải được loại trừ hoàn toàn. Các khoản lỗ chưa thực hiện phát sinh từ các

giao dịch nội bộ đang phản ánh trong giá trị hàng tồn kho hoặc tài sản cố định

cũng được loại bỏ trừ khi chi phí tạo nên khoản lỗ đó không thể thu hồi được.

15 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

- Báo cáo lưu chuyển tiền tệ hợp nhất được lập theo quy định của

chuẩn mực kế toán số 24 – Báo cáo lưu chuyển tiền tệ.

- Thuyết minh báo cáo tài chính hợp nhất phải trình bày đầy đủ các chỉ

tiêu theo yêu cầu của Chuẩn mực kế toán số 21 – Trình bày báo cáo tài chính

và từng Chuẩn mực kế toán liên quan.

- Việc chuyển đổi Báo cáo tài chính của cơ sở ở nước ngoài có đơn vị

tiền tệ kế toán khác với đơn vị tiền tệ kế toán của Công ty mẹ thực hiện theo

các quy định của Chuẩn mực kế toán số 10 - Ảnh hưởng của việc thay đổi tỷ

giá hối đoái.

- Các khoản đầu tư vào công ty liên kết và công ty liên doanh được kế

toán theo phương pháp vốn chủ sở hữu trong Báo cáo tài chính hợp nhất.

1.2.2.2. Trình tự

Khi lập báo cáo tài chính hợp nhất cần tuân thủ các bước sau:

Bước 1: Hợp cộng các chỉ tiêu trong Bảng cân đối kế toán và Báo cáo

kết quả hoạt động kinh doanh của Công ty mẹ và các Công ty con trong Tập

đoàn.

Bước 2: Loại trừ toàn bộ giá trị ghi sổ khoản đầu tư của Công ty mẹ

trong từng Công ty con và phần vốn của Công ty mẹ trong vốn chủ sở hữu của

Công ty con và ghi nhận lợi thế thương mại (nếu có).

Bước 3: Phân bổ lợi thế thương mại (nếu có).

Bước 4: Tách lợi ích của cổ đông thiểu số.

(cid:1) Doanh thu, giá vốn của hàng hoá, dịch vụ cung cấp giữa các đơn vị

Bước 5: Loại trừ toàn bộ các giao dịch nội bộ trong Tập đoàn, cụ thể:

trong nội bộ Tập đoàn, kinh phí quản lý nộp Tổng công ty, kinh phí của Công

ty thành viên, lãi đi vay và thu nhập từ cho vay giữa các đơn vị trong nội bộ

Tập đoàn, cổ tức đã phân chia và đã ghi nhận phải được loại trừ toàn bộ.

16 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

(cid:1) Các khoản lãi chưa thực hiện phát sinh từ các giao dịch trong nội bộ

Tập đoàn đang nằm trong giá trị tài sản (như hàng tồn kho, tài sản cố định...)

(cid:1) Các khoản lỗ chưa thực hiện phát sinh từ các giao dịch nội bộ đang

phải được loại trừ hoàn toàn.

phản ánh trong giá trị tài sản như hàng tồn kho hoặc tài sản cố định phải được

(cid:1) Số dư các khoản mục phải thu, phải trả trên Bảng cân đối kế toán

loại bỏ trừ khi chi phí tạo nên khoản lỗ đó không thể thu hồi được.

giữa các đơn vị trong cùng Tập đoàn phải được loại trừ hoàn toàn.

Bước 6: Lập các Bảng tổng hợp các bút toán điều chỉnh và Bảng tổng

hợp các chỉ tiêu hợp nhất.

Bước 7: Lập Báo cáo tài chính hợp nhất căn cứ vào Bảng tổng hợp các

chỉ tiêu hợp nhất sau khi đã được điều chỉnh và loại trừ.

1.2.2.3. Phương pháp

Phương pháp vốn chủ sở hữu: Là phương pháp kế toán mà khoản vốn

góp trong liên doanh được ghi nhận ban đầu theo giá gốc, sau đó được điều

chỉnh theo những thay đổi của phần sở hữu của bên góp vốn liên doanh trong

tài sản thuần của cơ sở kinh doanh được đồng kiểm soát. Báo cáo kết quả hoạt

động kinh doanh phải phản ánh lợi ích của bên góp vốn liên doanh từ kết quả

hoạt động kinh doanh của cơ sở kinh doanh được đồng kiểm soát.

Phương pháp giá gốc: Là phương pháp kế toán mà khoản vốn góp liên

doanh được ghi nhận ban đầu theo giá gốc, sau đó không được điều chỉnh theo

những thay đổi của phần sở hữu của bên góp vốn liên doanh trong tài sản

thuần của cơ sở kinh doanh được đồng kiểm soát. Báo cáo kết quả hoạt động

kinh doanh chỉ phản ánh khoản thu nhập của bên góp vốn liên doanh được

phân chia từ lợi nhuận thuần luỹ kế của liên doanh phát sinh sau khi góp vốn

liên doanh.

17 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

Kết luận chương 1

Báo cáo tài chính hợp nhất có vai trò rất quan trọng trong việc đánh giá

hiệu quả hoạt động của một tập đoàn kinh doanh. Do đó, phương pháp và

nguyên tắc lập BCTC hợp nhất góp phần không nhỏ vào việc tạo ra kết quả

kinh doanh chính xác và kịp thời cung cấp thông tin cho người sử dụng. Hiện

nay, với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thế giới, nhiều hình thức liên

kết các doanh nghiệp ra đời. Từ đó, để đảm bảo yêu cầu của người sử dụng

thông tin thì hệ thống kế toán phải tiếp cận và đổi mới cho phù hợp với tình

hình thực tế. Việt Nam cũng đang tiếp cận và ứng dụng các mô hình kế toán

của các nước tiên tiến trên thế giới và theo chuẩn mực kế toán quốc tế. Hệ

thống chuẩn mực và thông tư hướng dẫn các chuẩn mực kế toán ra đời do Bộ

Tài Chính ban hành đã giúp các doanh nghiệp trong việc hạch toán kế toán

cũng như việc lập BCTC hợp nhất. Các thông tư, chuẩn mực kế toán Việt

Nam được các doanh nghiệp tiếp cận và ứng dụng vào thực tế của hoạt động

kinh doanh.

Dựa trên những nghiên cứu ở chương 1 chúng tôi sẽ phân tích, đánh giá

thực trạng khi ứng dụng chuẩn mực kế toán Việt Nam vào thực tế lập BCTC

hợp nhất tại một số doanh nghiệp trên địa bàn Đồng bằng Sông Cửu Long ở

chương 2.

18 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

CHƯƠNG 2

TÌNH HÌNH LẬP BÁO CÁO TÀI CHÍNH HỢP NHẤT TẠI CÁC

CÔNG TY CỔ PHẦN HOẠT ĐỘNG THEO MÔ HÌNH CÔNG TY MẸ

- CÔNG TY CON TRÊN ĐỊA BÀN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

2.1. Đặc điểm hoạt động, quản lý và nhu cầu sử dụng thông tin kế

toán của các công ty cổ phần hoạt động theo mô hình công ty

mẹ - công ty con trên địa bàn Đồng bằng Sông Cửu Long

Đồng bằng Sông Cửu Long, Việt Nam có thế mạnh về nông nghiệp,

trong đó chủ yếu là sản xuất lúa, gạo và các sản phẩm thủy sản như cá tra và

cá basa. Trước đây, chỉ có một vài công ty hình thành dưới hình thức công ty

trách nhiệm hữu hạn và hoạt động chủ yếu của những công ty này là chế biến

các sản phẩm nông nghiệp. Trong những năm gần đây, được sự quan tâm, đầu

tư của Nhà nước, khuyến khích phát triển nông nghiệp nên hoạt động chế biến

và sản xuất sản phẩm nông nghiệp của các công ty đang rất được chú trọng ở

khu vực này. Từ đó, các công ty chuyên sản xuất và kinh doanh sản phẩm về

nông nghiệp cũng được hình thành ngày càng nhiều và hoạt động với hiệu quả

cao hơn trước. Trong giai đoạn đầu mới thành lập, các công ty này chỉ tồn tại

dưới dạng các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn hoạt động rất ít. Thế nhưng,

trong những năm gần đây, các công ty đã hòa mình cũng với tình hình kinh tế

thế giới thông qua việc đẩy mạnh đầu tư, mở rộng quy mô hoạt động của

mình. Các công ty này đã xây dựng thêm các nhà máy mới, đầu tư vào các

công ty con để tăng năng suất hoạt động. Bên cạnh đó, để tăng chất lượng sản

phẩm, tạo uy tín với khách hàng nước ngoài, các công ty đã đầu tư vào các

vùng nuôi trồng nguyên liệu chất lượng cao để đáp ứng nhu cầu xuất khẩu.

Nhìn chung, các công ty đã có những tiến triển đáng kể trong quá trình hoạt

động và hội nhập. Một trong những bước ngoặt mà các công ty đã thực hiện

được ở khu vực này là trong sáu năm gần đây các công ty đã mạnh dạn thực

19 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

hiện cổ phần hóa. Do đó, đã xuất hiện mô hình công ty mẹ - công ty con ở khu

vực này nhưng vẫn còn hạn chế về số lượng.

Do công ty mẹ - công ty con của các tập đoàn trên địa bàn này chủ yếu

là do công ty mẹ bỏ vốn để thành lập nên các công ty này bị sở hữu 100% vốn

bởi công ty mẹ. Chính vì thế việc lập báo cáo tài chính rất đơn giản vì các

công ty chỉ đơn thuần hợp cộng các chỉ tiêu trên báo cáo tài chính trên cơ sở

loại trừ các giao dịch nội bộ. Hơn nữa, các giao dịch nội bộ của các công ty

chỉ bao gồm mua bán thành phẩm, hàng hóa, cung cấp dịch vụ, mua bán tài

sản cố định và vay nội bộ nên các bút toán loại trừ khi lập báo cáo tài chính

hợp nhất không phức tạp. Các nghiệp vụ này đã được Bộ Tài Chính hướng

dẫn cụ thể cho các công ty lập và trình bày báo cáo tài chính hợp nhất.

Tuy nhiên, trong xu thế hội nhập hiện nay, các công ty đã có niêm yết

chứng khoán trên các sàn giao dịch nên cần phải cung cấp thông tin về tình

hình hoạt động của mình định kỳ hàng quý, hàng năm. Vì vậy nhu cầu thông

tin của báo các tài chính ngày càng tăng lên, đặc biệt là báo cáo tài chính hợp

nhất cung cấp thông tin cho các nhà đầu tư để có những quyết định đúng đắn

và cũng để các công ty cổ phần này thu hút nguồn vốn đầu tư.

Bên cạnh đó, để minh bạch báo cáo tài chính, các công ty đã thực hiện

kiểm toán định kỳ và công bố cho người sử dụng. Các báo cáo này không chỉ

giúp cho nhà đầu tư đánh giá về hiệu quả hoạt động của tập đoàn mà còn giúp

cho các nhà quản lý của doanh nghiệp có cái nhìn đúng đắn về tình hình hoạt

động của tập đoàn. Từ đó, các nhà quản lý sẽ có những hoạch định tương lai

cho doanh nghiệp mình. Do đó, báo cáo tài chính hợp nhất có vai trò rất quan

trọng, đặc biệt là đối với Đồng bằng Sông Cửu Long vì hiện nay việc lập báo

cáo này vẫn chưa đồng nhất và vẫn còn nhiều bất cập.

2.2. Tình hình lập báo cáo tài chính tại các công ty cổ phần hoạt

động theo mô hình công ty mẹ - công ty con trên địa bàn Đồng

bằng Sông Cửu Long

20 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

2.2.1. Khảo sát thực tế

Để thấy rõ hơn về tình hình lập BCTC hợp nhất của các công ty cổ

phần hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con trên địa bàn Đồng

bằng Sông Cửu Long thì tác giả đã tiến hành khảo sát 3 công ty điển hình ở

khu vực này như sau: công ty cổ phần Nam Việt, Docimexco và công ty cổ

phần Cửu Long An Giang.

Công ty mẹ và các công ty con đều hoạt động kinh doanh trong lĩnh

vực nông nghiệp là chủ yếu nên sử dụng chính sách và phương pháp kế toán.

Các công ty sử dụng đơn vị tiền tệ thống nhất là đồng Việt Nam, kỳ kế toán

bắt đầu từ ngày 01 tháng 01 và kết thúc vào ngày 31 tháng 12 hàng năm.

Các giao dịch nội bộ và kế toán các giao dịch nội bộ tại các công ty

này như sau:

- Giao dịch bán thành phẩm, hàng hóa:

Công ty bán Công ty mua

Tăng Giá vốn hàng bán Tăng hàng tồn kho

Giảm hàng tồn kho Tăng thuế GTGT được khấu trừ

Tăng khoản phải thu công ty mua Tăng nợ phải trả công ty bán

Tăng doanh thu nội bộ

Tăng thuế GTGT đầu ra phải nộp

- Giao dịch cung cấp dịch vụ ủy thác nhập khẩu:

Công ty cung cấp dịch vụ Công ty ủy thác nhập khẩu

Tăng khoản phải thu công ty mua Tăng hàng tồn kho

Tăng doanh thu nội bộ Tăng nợ phải trả công ty bán

21 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

- Giao dịch bán tài sản cố định:

Công ty bán Công ty mua

Tăng chi phí khác: giá trị còn lại Tăng nguyên giá TSCĐ

Giảm hao mòn lũy kế TSCĐ Tăng thuế GTGT đầu vào

Giảm nguyên giá TSCĐ Tăng nợ phải trả công ty bán

Tăng khoản phải thu công ty mua

Tăng thu nhập khác

Tăng thuế GTGT đầu ra phải nộp

- Vay nội bộ: tại các công ty khảo sát thì chủ yếu phát sinh các khoản

vay không tính lãi hoặc các khoản ứng vốn qua lại với nhau trong nội bộ tập

đoàn. Các trường hợp này được ghi nhận trên sổ sách của bên cho vay và bên

nhận vốn vay như sau:

Công ty ứng vốn Công ty nhận vốn ứng

Tăng khoản phải thu đối với bên vay Tăng tiền mặt

Giảm tiền mặt Tăng khoản phải trả đối với bên cho vay

- Khi phát sinh các khoản lãi vay nội bộ: chủ yếu phát sinh các khoản

lãi trả chậm từ giao dịch bán hàng nội bộ:

Công ty ứng vốn Công ty nhận vốn ứng

Tăng khoản phải thu đối với bên vay Tăng chi phí tài chính

Tăng thu nhập tài chính Tăng khoản phải trả đối với bên cho vay

Việc lập BCTC hợp nhất của các công ty khảo sát cũng khá đơn giản vì

công ty có các bộ phận trực thuộc và các công ty con do chính tổng công ty bỏ

22 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

vốn để đầu tư xây dựng và đưa vào hoạt động. BCTC được lập bằng cách hợp

cộng các BCTC riêng của công ty mẹ và các công ty con trên cơ sở có loại trừ

các giao dịch nội bộ trong tập đoàn. Các công ty này đã thực hiện các bước

sau khi lập báo cáo tài chính hợp nhất:

Bước 1: Hợp cộng các chỉ tiêu trong Bảng cân đối kế toán và Báo cáo

kết quả hoạt động kinh doanh của Công ty mẹ và các Công ty con trong Tập

đoàn.

Bước 2: Loại trừ toàn bộ giá trị ghi sổ khoản đầu tư của Công ty mẹ

trong từng Công ty con và phần vốn của Công ty mẹ trong vốn chủ sở hữu của

Công ty con. Khi loại trừ giá trị khoản đầu tư của công ty mẹ và công ty con,

trong số các công ty đã khảo sát thì chỉ có công ty cổ phần Docimexco sử

dụng phương pháp vốn chủ sở hữu để ghi nhận giá trị khoản đầu tư này.

Ở bước này, một số công ty khi hợp nhất có phát sinh lợi thế thương

mại trong quá trình hợp nhất thì ghi nhận lợi thế thương mại.

Bước 3: Phân bổ lợi thế thương mại.

Bước 4: Tách lợi ích của cổ đông thiểu số.

Bước 5: Loại trừ toàn bộ các giao dịch nội bộ trong Tập đoàn, cụ thể

(cid:1) Doanh thu, giá vốn của hàng hoá, dịch vụ cung cấp giữa các đơn vị

như sau:

trong nội bộ Tập đoàn, kinh phí quản lý nộp Tổng công ty, kinh phí của Công

ty thành viên, lãi đi vay và thu nhập từ cho vay giữa các đơn vị trong nội bộ

(cid:1) Các khoản lãi chưa thực hiện phát sinh từ các giao dịch trong nội bộ

Tập đoàn, cổ tức đã phân chia và đã ghi nhận phải được loại trừ toàn bộ.

Tập đoàn đang nằm trong giá trị tài sản (như hàng tồn kho, tài sản cố định...)

phải được loại trừ hoàn toàn.

23 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

(cid:1) Các khoản lỗ chưa thực hiện phát sinh từ các giao dịch nội bộ đang

phản ánh trong giá trị tài sản như hàng tồn kho hoặc tài sản cố định phải được

(cid:1) Số dư các khoản mục phải thu, phải trả trên Bảng cân đối kế toán

loại bỏ trừ khi chi phí tạo nên khoản lỗ đó không thể thu hồi được.

giữa các đơn vị trong cùng Tập đoàn phải được loại trừ hoàn toàn.

Bước 6: Lập các Bảng tổng hợp các bút toán điều chỉnh và Bảng tổng

hợp các chỉ tiêu hợp nhất.

Bước 7: Lập Báo cáo tài chính hợp nhất căn cứ vào Bảng tổng hợp các

chỉ tiêu hợp nhất sau khi đã được điều chỉnh và loại trừ.

Thông qua các bước trên, các công ty lập các báo cáo tài chính hợp

nhất định kỳ như sau:

2.2.1.1. Bảng cân đối kế toán

Khi lập bảng cân đối kế toán, các doanh nghiệp đã vận dụng các bước để

lập theo đúng hướng dẫn của chuẩn mực kế toán Việt Nam về BCTC, cụ thể

là chuẩn mực kế toán số 21 – trình bày BCTC, VAS 25 - Báo cáo tài chính

hợp nhất và kế toán khoản đầu tư vào Công ty con. Các chuẩn mực này đã

được cụ thể hóa từ cách hạch toán, các bút toán điều chỉnh khi hợp nhất, cho

đến việc lập BCTC hợp nhất cho tập đoàn thông qua thông tư hướng dẫn số

161/2007/TT-BTC của Bộ Tài Chính và thông tư số 21/2006/TT-BTC.

thông tin cơ bản và chung nhất của qui trình lập Báo cáo Tài chính hợp

nhất, và kế toán có thể dựa vào qui trình đó để xây dựng qui trình cụ thể

cho riêng Tập đoàn của mình.

Bảng cân đối kế toán hợp nhất được lập theo đúng các bước, trình tự

của Bộ Tài Chính ban hành. Từ việc hợp cộng các chỉ tiêu trên bảng cân

đối kế toán đến các bút toán điều chỉnh và tổng hợp báo cáo tài chính hợp

nhất của tập đoàn.

Theo hệ thống Chuẩn mực và Thông tư này, kế toán sẽ có những

24 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

- Hợp cộng các chỉ tiêu trên bảng cân đối kế toán của công ty mẹ và

các công ty con, bao gồm: Tiền và các khoản tương đương tiền, các khoản

phải thu, đầu tư tài chính ngắn hạn, giá trị tài sản cố định, các khoản đầu tư tài

chính dài hạn, các khoản phải trả và vốn chủ sở hữu.

- Loại trừ toàn bộ giá trị ghi sổ khoản đầu tư của Công ty mẹ trong

từng Công ty con và phần vốn của Công ty mẹ trong vốn chủ sở hữu của Công

ty con như sau:

Giảm nguồn vốn kinh doanh (công ty con)

Giảm lợi nhuận chưa phân phối (công ty con)

Tăng Lợi thế thương mại

Giảm khoản đầu tư vào công ty con

Qua khảo sát nhận thấy việc ghi nhận khoản đầu tư vào công ty con được

theo dõi theo 2 phương pháp:

• Một số công ty đã thực hiện phương pháp vốn chủ sở hữu để theo

dõi khoản đầu tư vào công ty con. Điều này giúp cho doanh nghiệp phản

ánh đúng giá trị khoản đầu tư tại thời điểm lập báo cáo tài chính hợp nhất.

• Tuy nhiên, vẫn còn một số công ty sử dụng phương pháp giá gốc

để theo dõi khoản đầu tư vào công ty con, nhưng chưa nhất quán. Đối với

khoản lãi từ việc đầu tư thi được ghi nhận vào chi phí tài chính, nhưng

khi các công ty con bị lỗ thì khoản lỗ này được giảm trừ vào khoản đầu tư

vào công ty con. Chính việc ghi nhận này đã gây khó khăn cho người sử

dụng khi dùng báo cáo tài chính hợp nhất để đánh giá, so sánh tình hình

hoạt động của các công ty qua các năm và so sánh với các công ty khác

trên cùng địa bàn.

- Phân bổ lợi thế thương mại đối với các công ty có phát sinh lợi thế

thương mại từ việc hợp nhất:

25 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

Tăng chi phí quản lý doanh nghiệp (LTTM phân bổ trong kỳ)

Giảm lợi nhuận chưa phân phối (LTTM đã phân bổ lũy kế)

Giảm lợi thế thương mại

- Tách lợi ích của cổ đông thiểu số: một số công ty con bị sở hữu 51%

vốn nên khi hợp nhất thì công ty mẹ tiến hành tách lợi ích của cổ đông thiểu

số như sau:

Giảm nguồn vốn kinh doanh

Giảm lợi ích của cổ đông thiểu số

- Loại trừ các giao dịch nội bộ trong tập đoàn: chủ yếu loại trừ khoản

phải thu, phải trả nội bộ từ bán thành phẩm, hàng hóa, cung cấp dịch vụ và

vay nội bộ:

Giảm khoản phải trả (công ty mua, vay)

Giảm khoản phải thu (công ty bán, cho vay)

- Lập các Bảng tổng hợp các bút toán điều chỉnh và Bảng tổng hợp các

chỉ tiêu hợp nhất.

- Lập Báo cáo tài chính hợp nhất căn cứ vào Bảng tổng hợp các chỉ

tiêu hợp nhất sau khi đã được điều chỉnh và loại trừ.

2.2.1.2. Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh

Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất được lập theo đúng các

bước, trình tự theo hướng dẫn của Bộ Tài Chính. Cụ thể như sau:

- Hợp cộng các chỉ tiêu trên bảng báo cáo kết quả hoạt động kinh

doanh của công ty mẹ và các công ty con, bao gồm: doanh thu, giá vốn hàng

bán, chi phí bán hàng, chi phí quản lý doanh nghiệp, doanh thu và chi phí hoạt

động tài chính, thu nhập và chi phí khác, chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp.

26 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

- Khi công ty phân bổ lợi thế thương mại thì có liên quan đến chỉ tiêu

chi phí quản lý doanh nghiệp trên bảng báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh.

- Loại trừ các giao dịch nội bộ trong tập đoàn: chủ yếu loại trừ doanh

thu, giá vốn hàng bán từ bán thành phẩm, hàng hóa, cung cấp dịch vụ và lãi

(cid:1) Loại trừ doanh thu và giá vốn hàng bán nội bộ:

vay nội bộ:

Giảm doanh thu nội bộ

Giảm giá vốn hàng bán nội bộ

Qua thực tế khảo sát, trong trường hợp Công ty con là một trong những

nhà cung cấp của Công ty mẹ, và Công ty mẹ không có điều kiện để sắp xếp

hàng tồn kho mua từ công ty con một cách riêng biệt (Công ty cổ phần Nam

Việt và công ty cổ phần xuất nhập khẩu thủy sản Cửu Long), điều này dẫn tới

khó khăn cho kế toán khi thực hiện hợp nhất báo cáo tài chính của Tập đoàn

vì không xác định được tồn kho vật lý thực tế của những lô hàng mua từ các

công ty thành viên tập đoàn, từ đó có thể lúng túng khi xác định lợi nhuận/ lỗ

đã thực hiện và chưa thực hiện.

Vì số liệu kế toán phải được phản ánh một cách phù hợp, trong trường

hợp không có điều kiện theo dõi và hạch toán theo từng lô hàng riêng biệt của

từng nhà cung cấp riêng biệt, kế toán sẽ dựa vào sự vận động chung của toàn

bộ hàng tồn kho, tình hình nhập xuất hàng tồn kho của những lô hàng mua nội

bộ tập đoàn sẽ được tính toán và hạch toán tỷ lệ thuận với tổng hàng nhập,

xuất, và sổ sách kế toán là căn cứ tốt nhất để kế toán có thông tin trong việc

hợp nhất Báo cáo tài chính.

Bên cạnh đó, trường hợp công ty con bán hàng hóa cho công ty mẹ, phần

lãi (lỗ) từ hoạt động này sẽ có liên quan đến lợi ích của cổ đông thiểu số. Do

đó, việc xác định chính xác số lượng hàng hóa mua bán nội bộ còn tồn kho tại

27 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

công ty mẹ vào thời điểm lập BCTC hợp nhất có vai trò quan trọng để các cổ

(cid:1) Loại trừ lãi vay nội bộ:

đông xác định đúng phần lợi ích mà mình được hưởng từ việc đầu tư.

Giảm doanh thu hoạt động tài chính

Giảm chi phí tài chính

- Lập các Bảng tổng hợp các bút toán điều chỉnh và Bảng tổng hợp các

chỉ tiêu hợp nhất.

- Lập Báo cáo tài chính hợp nhất căn cứ vào Bảng tổng hợp các chỉ

tiêu hợp nhất sau khi đã được điều chỉnh và loại trừ.

2.2.1.3. Báo cáo lưu chuyển tiền tệ

Trong 3 công ty khảo sát thì có 2 công ty là Docimexco và cổ phần Cửu

Long An Giang lập báo cáo lưu chuyển tiền tệ theo phương pháp gián tiếp,

cách lập như sau:

- Lưu chuyển tiền từ hoạt động kinh doanh: cộng lợi nhuận trước thuế

thu nhập doanh nghiệp, khấu hao, các khoản dự phòng, lãi (lỗ) chênh lệch tỷ

giá hối đoái chưa thực hiện, lãi (lỗ) từ hoạt động đầu tư, chi phí lãi vay, lợi

nhuận từ hoạt động kinh doanh trước thay đổi vốn lưu động như tăng (giảm)

các khoản phải thu, tăng (giảm) hàng tồn kho, tăng (giảm) các khoản phải trả

(không kể lãi vay phải trả và thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp), tăng

(giảm) chi phí trả trước, tiền lãi vay phải trả, thuế thu nhập doanh nghiệp đã

nộp, tiền thu khác từ hoạt động kinh doanh, tiền chi khác cho hoạt động kinh

doanh.

- Lưu chuyển tiền từ hoạt động đầu tư: bao gồm tiền chi để mua sắm,

xây dựng tài sản cố dịnh và các tài sản dài hạn khác, tiền chi cho vay, mua các

công cụ nợ của các đơn vị khác, tiền thu hồi từ cho vay, bán lại các công cụ

nợ của các đơn vị khác, tiền chi đầu tư, góp vốn vào đơn vị khác, tiền thu hồi

28 LUẬN VĂN THẠC SĨ HDKH: PGS.TS MAI THỊ HOÀNG MINH

đầu tư góp vốn vào đơn vị khác, tiền thu lãi cho vay, cổ tức và lợi nhuận được

chia.

- Lưu chuyển tiền từ hoạt động tài chính: bao gồm tiền thu từ phát

hành cổ phiếu, nhận vốn góp của chủ sở hữu, tiền chi trả vốn góp cho các chủ

sở hữu, mua lại cổ phiếu của doanh nghiệp đã phát hành, tiền vay ngắn hạn,

dài hạn nhận được, tiền chi trả nợ gốc vay, tiền chi trả nợ thuê tài chính, cổ

tức, lợi nhuận đã trả cho chủ sở hữu.

Khoản mục tiền và các khoản tương đương tiền được tính bằng cách lấy

“lưu chuyển tiền thuần trong kỳ” cộng với khoản mục tiền và các khoản tương

đương tiền đầu kỳ và ảnh hưởng của thay đổi tỷ giá hối đoái quy đổi ngoại tệ.

Bên cạnh đó, công ty Nam Việt lập báo cáo lưu chuyển tiền tệ theo

phương pháp trực tiếp và được chia thành các luông tiền như sau: