BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM
----------(cid:9)----------
LÊ DUY NGỌC
HOAØN THIEÄN THUÛ TUÏC KIEÅM TOAÙN TRONG KIEÅM
TOAÙN BAÙO CAÙO TAØI CHÍNH NHAÈM PHAÙT HIEÄN GIAN
LAÄN VAØ SAI SOÙT TAÏI CAÙC COÂNG TY ÑAÏI CHUÙNG
VIEÄT NAM
Chuyên ngành: kế toán – kiểm toán
Mã số: 305120109
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Người hướng dẫn khoa học: PGS -TS.Trần Thị Giang Tân
TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2009
MỤC LỤC
Lôøi môû ñaàu: ...................................................................................................................... 01
Phaàn 1: Toång quan veà gian laän vaø sai soùt vaø thuû tuïc kieåm toaùn nhaèm phaùt hieän gian
laän treân BCTC.
1.1Toång quan veà gian laän vaø sai soùt vaø caùc coâng trình nghieân cöùu gian laän
1.1.1 Ñònh nghóa gian laän vaø sai soùt ................................................................................04
1.1.2 Lòch söû ra ñôøi vaø phaùt trieån gian laän ......................................................................06
1.1.3 Caùc coâng trình nghieân cöùu veà gian laän ..................................................................09
1.1.3.1 Coâng trình nghieân cöùu cuûa Edwin H. Sutherland ...........................................09
1.1.3.2 Coâng trình nghieân cöùu cuûa Donald R.Cressey................................................10
1.1.3.3 Coâng trình nghieân cöùu cuûa Dr.W.Steven Albrech ..........................................11
1.1.3.4 Coâng trình nghieân cöùu cuûa Richard C. Hollinger ...........................................12
1.1.4 Coâng trình nghieân cöùu gian laän cuûa Hieäp hoäi caùc nhaø ñieàu tra gian laän Hoa Kyø (ACFEs)............................................................................................................................13
1.1.4.1 Keát quaû nghieân cöùu ........................................................................................16
1.1.4.2 Caùc phöông phaùp thöïc hieän gian laän treân baùo caùo taøi chính..........................17
1.1.4.3 Ñoái töôïng thöïc hieän gian laän ..........................................................................18
1.1.4.4 Bieän phaùp phaùt hieän gian laän .........................................................................19
1.2 Toång quan veà traùch nhieäm cuûa KTV ñoái vôùi gian laän vaø sai soùt theo chuaån möïc
kieåm toaùn quoác teá
1.2.1 Lòch söû ra ñôøi vaø phaùt trieån traùch nhieäm KTV ñoái vôùi gian laän vaø sai soùt .............20
1.2.2 Traùch nhieäm ñoái vôùi vieäc laäp vaø trình baøy BCTC theo chuaån möïc hieän haønh ......24
1.3 Thuû tuïc phaùt hieän gian laän trong kieåm toaùn BCTC theo chuẩn mực kiểm toaùn
quốc tế
1.3.1 Lòch söû ra ñôøi vaø phaùt trieån caùc thuû tuïc kieåm toaùn..................................................25
1.3.2 Chuaån möïc soá 240 - Traùch nhieäm cuûa kieåm toaùn vieân ñoái vôùi gian laän .................26
1.3.3 Chuaån möïc 315 - Nhaän dieän vaø ñaùnh giaù ruûi ro chöùa sai soùt troïng yeáu thoâng qua
vieäc hieåu bieát veà ñôn vò vaø moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa noù ...............................................27
1.3.4 Chuaån möïc 320 - Xaùc ñònh möùc troïng yeáu vaø ruûi ro kieåm toaùn..............................28
1.3.5 Chuaån möïc 330 - Phaûn öùng cuûa kieåm toaùn vieân treân cô sôû ñaùnh giaù ruûi ro ............29
1.3.6 Chuaån möïc 500 - Thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn . ...............................................30
1.3.7 Chuaån möïc 520 - Thuû tuïc phaân tích. .......................................................................30
1.3.8 Chuaån möïc 530 - Laáy maãu kieåm toaùn.....................................................................31
1.4 Baøi hoïc kinh nghieäm................................................................................................... 32
Keát luaän phaàn I ............................................................................................................. 33
Phaàn 2: Thöïc traïng gian laän vaø thuû tuïc kieåm toaùn nhaèm phaùt hieän gian laän
trong kieåm toaùn BCTC taïi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam.
2.1 Thöïc traïng gian laän vaø sai soùt treân BCTC taïi caùc coâng ty ñaïi chuùng
2.1.1 Ñaëc ñieåm coâng ty ñaïi chuùng....................................................................................35
2.1.1.1 Caùc quy ñònh phaùp lyù lieân quan ñeán coâng ty ñaïi chuùng .................................35
2.1.1.2 Ñaëc ñieåm hoaït ñoäng cuûa coâng ty ñaïi chuùng ...................................................36
2.1.2 Caùc phöông phaùp gian laän treân BCTC taïi caùc coâng ty ñaïi chuùng ..........................37
2.1.2.1 Khai khoáng doanh thu, khai thieáu chi phí .....................................................38
2.1.2.2 AÙp duïng sai phöông phaùp laäp döï phoøng. .......................................................40
2.1.2.3 Khoâng coâng boá thoâng tin ..............................................................................43
2.1.2.4 Keát luaän veà caùc loaïi gian laän thöôøng xaûy ra trong thöïc teá ............................45
2.1.3 Ñaùnh giaù chung veà thöïc traïng gian laän vaø sai soùt ..................................................45
2.1.3.1 Ñoái töôïng thöïc hieän gian laän .........................................................................45
2.1.3.2 Ñoäng cô gian laän.............................................................................................46
2.1.3.3 Caùc khoaûn muïc thöôøng phaùt sinh gian laän......................................................46
2.1.3.4 Phöông phaùp thöïc hieän gian laän ....................................................................46
2.2 Thöïc traïng aùp duïng caùc thuû tuïc phaùt hieän gian laän taïi caùc coâng ty kieåm
toaùn VN
2.2.1.1 Ñaëc ñieåm hoaït ñoäng cuûa kieåm toaùn ñoäc laäp Vieät Nam. .................................47
2.2.1.1.1 Caùc quy ñònh phaùp lyù lieân quan ñeán hoaït ñoäng kieåm toaùn ñoäc laäp ...... 48
2.2.1.1.2 Hoaït ñoäng cuûa Hoäi kieåm toaùn vieân haønh ngheà (VACPA) ..................... 49
2.2.1.2 Hình thöùc phaùp lyù cuûa coâng ty kieåm toaùn ....................................................50
2.2.1.3 Ñoäi nguõ nhaân vieân kieåm toaùn. .......................................................................52
2.2.1.4 Tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn............................................54
2.2.1.5 Keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn. .............................................55
2.2.2 Thöïc traïng veà caùc quy ñònh phaùp lyù lieân quan ñeán kieåm toaùn cho coâng ty ñaïi chuùng.
2.2.2.1 Ñieàu kieän ñöôïc kieåm toaùn coâng ty ñaïi chuùng ...............................................56
2.2.2.2 Traùch nhieäm cuûa KTV theo caùc quy ñònh hieän haønh ....................................58
2.2.2.2.1 Traùch nhieäm KTV khi haønh ngheà kieåm toaùn. ........................................ 58
2.2.2.2.2 Traùch nhieäm KTV ñoái vôùi gian laän vaø sai soùt. ...................................... 60
2.2.2.2.3 Ñaùnh chung veà caùc quy ñònh phaùp lyù lieân quan ñeán traùch nhieäm kieåm
toaùn ñoäc laäp.......................................................................................................... 61
2.2.3 Thöïc traïng aùp duïng caùc thuû tuïc phaùt hieän gian laän trong cuoäc kieåm toaùn BCTC taïi
caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam......................................................................................61
2.2.3.1 Ñoái vôùi caùc coâng ty kieåm toaùn thuoäc nhoùm Big Four taïi Vieät Nam ..............62
2.2.3.1.1 Chuaån bò kieåm toaùn .............................................................................. 62
2.2.3.1.2 Thöïc hieän kieåm toaùn ............................................................................. 64
2.2.3.1.3 Hoaøn thaønh kieåm toaùn .......................................................................... 67
2.2.3.2 Ñoái vôùi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam coù quy moâ trung bình trôû leân (treân 50
nhaân vieân)....................................................................................................................68
2.2.3.2.1 Chuaån bò kieåm toaùn .............................................................................. 69
2.2.3.2.2 Thöïc hieän kieåm toaùn.............................................................................. 69
2.2.3.2.3 Hoaøn thaønh kieåm toaùn........................................................................... 70
2.2.1 Ñaëc ñieåm cuûa kieåm toaùn ñoäc laäp Vieät Nam ................................................47
2.2.3.3 Ñoái vôùi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam coù quy moâ nhoû (ñuû ñieàu kieän kieåm
coâng ty ñaïi chuùng) ......................................................................................................70
2.2.3.4 Ñaùnh giaù chung veà thöïc traïng aùp duïng caùc thuû tuïc phaùt hieän gian laän vaø sai soùt
taïi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam...........................................................................70
2.2.3.4.1 Öu ñieåm................................................................................................. 70
2.2.3.4.2 Toàn taïi................................................................................................... 71
Keát luaän phaàn II ............................................................................................................. 73
Phaàn 3 : Quan ñieåm vaø giaûi phaùp hoaøn thieän caùc thuû tuïc kieåm toaùn nhaèm phaùt
hieän gian laän vaø sai soùt treân BCTC taïi caùc coâng ty ñaïi chuùng.
3.1 Quan ñieåm hoaøn thieän
3.1.1 Hoaøn thieän caùc chuaån möïc keá toaùn, kieåm toaùn ...............................................76
3.1.2 Hoaøn thaønh, coâng boá luaät Kieåm toaùn ñoäc laäp ...................................................77
3.1.3 Thaønh laäp moät toå chöùc ñoäc laäp chuyeân giaùm saùt, kieåm tra vieäc tuaân thuû caùc quy
ñònh cuûa luaät ....................................................................................................................78
3.2 Giaûi phaùp hoaøn thieän
3.2.1 Hoøan thieän chuaån möïc kieåm toaùn ..........................................................................78
3.2.1.1 Hieäu ñính chuaån möïc veà traùch nhieäm kieåm toaùn vieân ñoái vôùi gian laän vaø sai
soùt (VSA 240). ............................................................................................................79
3.2.1.2 Boå sung vaøo VSA 320 “Tính troïng yeáu trong kieåm toaùn” phaàn höôùng daãn xaùc ñònh möùc troïng yeáu. ...................................................................................................82
3.2.1.3 Boå sung vaøo VSA 500 “Baèng chöùng kieåm toaùn” moät soá ghi chuù khi thu thaäp
baèng chöùng kieåm toaùn ................................................................................................84
3.2.1.4 Ban haønh chuaån möïc 315. .............................................................................86
3.2.2 Hoøan thieän thuû tuïc kieåm toaùn nhaèm phaùt hieän gian laän treân BCTC taïi caùc coâng ty
ñaïi chuùng
3.2.2.1 Quy trình kieåm toaùn.......................................................................................92
3.2.2.2 Hoaøn thieän thuû tuïc phaùt hieän gian laän. ..........................................................98
3.2.2.2.1 Thuû tuïc phoûng vaán ................................................................................ 98
3.2.2.2.2 Thuû tuïc phaân tích. ................................................................................ 100
3.2.2.2.3 Höôùng daãn thuû tuïc kieåm toaùn chi tieát ñoái vôùi caùc tình huoáng gia taêng ruûi
ro gian laän treân baùo caùo taøi chính.................................................................. . 104
3.3 Caùc bieän phaùp ñeå thöïc hieän caùc giaûi phaùp
3.3.1 Naâng cao chaát löôïng kieåm toaùn. ........................................................................ 107
3.3.2 Naâng cao trình ñoä nghieäp vuï KTV. ................................................................... 108
3.3.3 Xaây döïng vaên hoùa ñaëc tröng coâng ty ................................................................ 109
3.3.4 Taêng cöôøng hôïp taùc ñeå trôû thaønh thaønh vieân haõng kieåm toaùn quoác teá............... 109
Keát luaän phaàn III: ...................................................................................................... 110
Phaàn keát luaän chung: ................................................................................................. 111
Taøi lieäu tham khaûo .......................................................................................................... 112
Phuï luïc 1 : Phieáu khaûo saùt thöïc traïng gian laän vaø sai soùt treân BCTC taïi VN ........... 114
Phuï luïc 2 : Chöông trình kieåm toaùn chi tieát. ................................................................. 125
Phuï luïc 3 : Baûng caâu hoûi phoûng vaán. .............................................................................. 141
DANH MUÏC CAÙC KYÙ HIEÄU – CHÖÕ VIEÁT TAÉT
1. BCTC: 2. KTV : 3. CPA : 4. VACPA: 5. UBCKNN: 6. KTÑL: 7. BHXH: 8. TNCN: 9. AICPA: 10. IFAC: 11. SEC: 12. ACFE: 13. IAPC : 14. ISA: 15. VSA: 16. IAG: 17. IAASB:
Baùo caùo taøi chính Kieåm toaùn vieân Chöùng chæ kieåm toaùn vieân ñoäc laäp Hoäi kieåm toaùn vieân haønh ngheà Vieät Nam UÛy ban chöùng khoaùn Nhaø nöôùc Kieåm toaùn ñoäc laäp Baûo hieåm xaõ hoäi Thu nhaäp caù nhaân Hieäp hoäi keá toaùn vieân coâng chöùng Myõ Lieân ñoaøn keá toaùn quoác teá. UÛy ban quaûn lyù chöùng khoaùn Myõ Hieäp hoäi caùc nhaø ñieàu tra gian laän Hoa Kyø UÛy ban thöïc haønh kieåm toaùn quoác teá Chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá Chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam Höôùng daãn thöïc haønh kieåm toaùn quoác teá. UÛy ban quoác teá veà chuaån möïc kieåm toaùn vaø dòch vuï ñaûm baûo
DANH MUÏC CAÙC BAÛNG, BIEÅU Baûng 1.1 : Bieåu ñoà so saùnh tyû leä % do ba loaïi gian laän gaây ra giöõa naêm 2006 vaø 2008. ........16
Baûng 1.2:Bieåu ñoà so saùnh toån thaát bình quaân do ba loaïi giaân laän gaây ra giöõa naêm 2006
vaø 2008........................................................................................................................ 16
Baûng 1.3: Bieåu ñoà so saùnh möùc ñoä toån thaát bình quaân do caùc loaïi gian laän gaây ra naêm
2008............................................................................................................................. 17
Baûng 1.4: Bieåu ñoà so saùnh tyû leä % gian laän do vò trí coâng taùc gaây ra giöõa naêm 2006 vaø
2008. ........................................................................................................................... 19
Baûng 1.5: Bieåu ñoà so saùnh toån thaát bình quaân do vò trí coâng taùc gaây ra giöõa naêm 2006
vaø 2008. ...................................................................................................................... 19
Baûng 1.6: Bieåu ñoà so saùnh tyû leä phaùt hieän gian laän cuûa caùc boä phaän giöõa naêm 2006 vaø
2008............................................................................................................................. 20
Baûng 2.1: Tình hình nhaân vieân kieåm toaùn naêm 2007- 2008; nguoàn töø VACPA. ........ 53
Baûng 2.2: Tình hình doanh thu theo cô caáu loaïi dòch vuï vaø ñoái töôïng khaùch haøng naêm
2007- 2008; nguoàn töø VACPA. ................................................................................... 55
Baûng 2.3: Keát quaû hoaït ñoäng ngaønh 2007- 2008; nguoàn VACPA. ............................ 56
DANH MUÏC CAÙC HÌNH VEÕ, ÑOÀ THÒ Hình 1.1: Tam giaùc gian laän. ...................................................................................... 10
Hình 1.2: Baøn caân gian laän........................................................................................ 12
Sô ñoà 1.1: Sơ ñoà phaân loaïi gian lận............................................................................ 15
Sô ñoà 3.1: Quy trình kieåm toaùn. .................................................................................. 93
PHAÀN MÔÛ ÑAÀU
1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI.
Coù theå noùi, kieåm toaùn laø hoaït ñoäng coù töø raát laâu ñôøi. Traûi qua haøng traêm naêm toàn
taïi vaø phaùt trieån, maõi ñeán naêm 1991 ngaønh ngheà kieåm toaùn ñoäc laäp môùi xuaát hieän
taïi nöôùc ta, keå töø thôøi ñieåm naøy ngöôøi daân Vieät Nam môùi daàn bieát ñeán hai töø
“kieåm toaùn”.
Duø ñaõ coù moät quaù trình phaùt trieån laâu daøi caùch ñaây haøng nhieàu theá kyû, theá nhöng,
trong nhöõng naêm qua chuùng ta vaãn thöôøng xuyeân chöùng kieán nhieàu vuï gian laän taøi
chính gaây chaán ñoäng dö luaän maø nguyeân nhaân chính laø do sai phaïm cuûa coâng ty
ñöôïc kieåm toaùn vaø caû coâng ty kieåm toaùn. Ngöôøi ta khoâng khoûi baát ngôø veà nhöõng
toån thaát do gian laän gaây ra maø coøn baát ngôø bôûi phöông phaùp thöïc hieän gian laän, ñoái
töôïng thöïc hieän gian laän vaø nôi xaûy ra gian laän, ñieån hình laø vuï gian laän taøi chính
noåi tieáng xaûy ra ôû coâng ty naêng löôïng Enron ngay taïi nöôùc Myõ, moät quoác gia
thöôøng ñöôïc xem laø coù heä thoáng phaùp luaät, heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn chaët
cheõ nhaát theá giôùi.
Taïi Vieät Nam, sau hôn 18 naêm hoaït ñoäng, tuy kieåm toaùn ñoäc laäp ñaõ coù nhöõng ñoùng
goùp nhaát ñònh trong vieäc laønh maïnh hoùa thò tröôøng taøi chính; phuïc vuï ñaéc löïc cho
coâng taùc quaûn lyù ñieàu haønh kinh teá cuûa Nhaø nöôùc vaø hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc
doanh nghieäp. Tuy nhieân heä thoáng phaùp luaät, heä thoáng chuaån möïc keá toaùn vaø
kieåm toaùn vaãn coøn nhieàu baát caäp.
Moät trong nhöõng baát caäp laø tuy heä thoáng caùc chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam hieän
nay cô baûn ñaõ phuø hôïp thoâng leä quoác teá, ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa ngheà nghieäp
vaø cuûa xaõ hoäi, theá nhöng do ñöôïc bieân soaïn döïa treân heä thoáng chuaån möïc quoác teá
Trang 1
naêm 1994 neân ñeán nay ñaõ coù nhieàu ñieåm laïc haäu. Hôn nöõa, baûn thaân caùc chuaån
möïc chöa coù caùc höôùng daãn cuï theå, chi tieát neân vieäc aùp duïng vaøo thöïc teá coøn nhieàu
khoù khaên, ñaëc bieät laø caùc thuû tuïc phaùt hieän gian laän vaø sai soùt treân baùo caùo taøi
chính. Xuaát phaùt töø nhöõng lyù do treân, ngöôøi vieát thaáy raèng vieäc nghieân cöùu vaø vaän
duïng caùc thuû tuïc kieåm toaùn nhaèm phaùt hieän gian laän vaø sai soùt treân baùo caùo taøi
chính trong thöïc teá laø heát söùc caáp thieát ñoái vôùi caùc coâng ty kieåm toaùn vaø kieåm toaùn
vieân. Do vaäy, ngöôøi vieát ñaõ choïn ñeà taøi “Hoaøn Thieän Thuû Tuïc Kieåm Toaùn
Trong Kieåm Toaùn Baùo Caùo Taøi Chính Nhaèm Phaùt Hieän Gian Laän vaø Sai Soùt
Taïi Caùc Coâng Ty Ñaïi Chuùng Vieät Nam”.
2. MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU
Nhaèm hoaøn thieän caùc thuû tuïc kieåm toaùn ñeå phaùt hieän gian laän vaø sai soùt treân baùo
caùo taøi chính. Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy, luaän vaên ñaõ trình baøy:
Thöù nhaát: Nhaän dieän gian laän vaø sai soùt thoâng qua khaûo saùt vaø ñuùc keát kinh
nghieäm cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi, cuøng vôùi moät soá thuû tuïc kieåm toaùn nhaèm phaùt
hieän gian laän vaø sai soùt.
Thöù hai: Khaûo saùt thöïc traïng gian laän vaø thuû tuïc phaùt hieän gian laän ñöôïc aùp duïng
taïi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam hieän nay.
Thöù ba: Ñeà xuaát caùc phöông höôùng vaø giaûi phaùp nhaèm hoaøn thieän caùc thuû tuïc phaùt
hieän gian laän vaø sai soùt treân baùo caùo taøi chính.
3. ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU
Trong phaïm vi höõu haïn cuûa ñeà taøi, ngöôøi vieát chæ taäp trung nghieân cöùu caùc gian
laän vaø thuû tuïc phaùt hieän gian laän treân baùo caùo taøi chính taïi caùc coâng ty ñaïi chuùng
vaø töø ñoù ñöa ra caùc giaûi phaùp nhaèm hoaøn thieän thuû tuïc kieåm toaùn taïi caùc coâng ty
kieåm toaùn Vieät Nam (ngoaïi tröø nhoùm Big Four), khoâng taäp trung vaøo kieåm toaùn
Trang 2
noäi boä vaø kieåm toaùn Nhaø nöôùc.
4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU
Phöông phaùp duy vaät bieän chöùng laø phöông phaùp chuû ñaïo ñöôïc söû duïng trong luaän
vaên naøy. Beân caïnh ñoù, phöông phaùp thoáng keâ cuõng ñöôïc söû duïng ñeå toång hôïp yù
kieán kieåm toaùn vieân khi thu thaäp thoâng tin. Ngoaøi ra, coøn coù phöông phaùp quy naïp
duøng ñeå phaân tích, ñoái chieáu giöõa lyù luaän vaø thöïc tieãn nhaèm toång hôïp caùc caùch
thöùc chính thöïc hieän gian laän treân baùo caùo taøi chính.
5. KEÁT CAÁU LUAÄN VAÊN
Ngoaøi lôøi cam keát, phaàn môû ñaàu, phaàn keát luaän, taøi lieäu tham khaûo vaø phuï luïc,
luaän vaên ñöôïc keát caáu theo ba phaàn chính:
Phaàn I: Toång quan veà gian laän vaø sai soùt vaø thuû tuïc kieåm toaùn nhaèm phaùt hieän gian
laän treân baùo caùo taøi chính.
Phaàn II: Thöïc traïng gian laän vaø thuû tuïc kieåm toaùn nhaèm phaùt hieän gian laän trong
kieåm toaùn BCTC taïi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam.
Phaàn III: Quan ñieåm vaø giaûi phaùp hoaøn thieän caùc thuû tuïc kieåm toaùn nhaèm phaùt
Trang 3
hieän gian laän vaø sai soùt treân BCTC taïi caùc coâng ty ñaïi chuùng.
PHAÀN 1
TOÅNG QUAN VEÀ GIAN LAÄN VAØ SAI SOÙT VAØ THUÛ TUÏC KIEÅM TOAÙN
NHAÈM PHAÙT HIEÄN GIAN LAÄN TREÂN BCTC
1.1.Toång quan veà gian laän vaø sai soùt vaø caùc coâng trình nghieân cöùu gian laän
1.1.1 Ñònh nghóa gian laän vaø sai soùt
Gian laän ñaõ coù lòch söû phaùt trieån laâu ñôøi vaø gaén lieàn vôùi quaù trình phaùt trieån kinh teá
xaõ hoäi. Quaù trình nhaän thöùc veà gian laän vaø sai soùt cuõng thay ñoåi theo söï phaùt trieån
cuûa xaõ hoäi, töø ñoù ñöa ñeán nhöõng ñònh nghóa gian laän vaø sai soùt khaùc nhau. Coù
nhieàu ñònh nghóa veà gian laän vaø sai soùt treân baùo caùo taøi chính nhöng döôùi ñaây laø
nhöõng ñònh nghóa ñöôïc thöøa nhaän roäng raõi nhaát hieän nay.
- Chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam soá 29 ñònh nghóa:
Gian laän: Laø sai soùt do coá yù gaây ra, nhö thu tieàn cuûa ngöôøi mua haøng khoâng noäp
quyõ maø söû duïng cho caù nhaân, laáy tieàn coâng quyõ, haøng toàn kho söû duïng cho caù
nhaân…
Sai soùt: laø do boû queân, hieåu hoaëc dieãn giaûi sai caùc söï vieäc.
- Chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam soá 240 ñònh nghóa:
Gian laän: Laø nhöõng haønh vi coá yù laøm sai leäch thoâng tin kinh teá, taøi chính do moät
hay nhieàu ngöôøi trong Hoäi ñoàng quaûn trò, Ban Giaùm ñoác, caùc nhaân vieân hoaëc beân
thöù ba thöïc hieän, laøm aûnh höôûng ñeán baùo caùo taøi chính.
Gian laän bieåu hieän döôùi caùc daïng toång quaùt sau: Xuyeân taïc, laøm giaû chöùng töø, taøi
lieäu lieân quan ñeán baùo caùo taøi chính; Söûa ñoåi chöùng töø, taøi lieäu keá toaùn laøm sai
leäch baùo caùo taøi chính; Bieån thuû taøi saûn; Che daáu hoaëc coá yù boû soùt caùc thoâng tin,
Trang 4
taøi lieäu hoaëc nghieäp vuï kinh teá laøm sai leäch baùo caùo taøi chính; Ghi cheùp caùc nghieäp
vuï kinh teá khoâng ñuùng söï thaät; Coá yù aùp duïng sai caùc chuaån möïc, nguyeân taéc,
phöông phaùp vaø cheá ñoä keá toaùn, chính saùch taøi chính; Coá yù tính toaùn sai veà soá hoïc.
Sai soùt: Laø nhöõng loãi khoâng coá yù coù aûnh höôûng ñeán baùo caùo taøi chính, nhö: Loãi veà
tính toaùn soá hoïc hoaëc ghi cheùp sai; Boû soùt hoaëc hieåu sai, laøm sai caùc khoaûn muïc,
caùc nghieäp vuï kinh teá; AÙp duïng sai caùc chuaån möïc, nguyeân taéc, phöông phaùp vaø
cheá ñoä keá toaùn, chính saùch taøi chính nhöng khoâng coá yù.
- Theo chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá soá 240 (Naêm 2009 )
Gian laän: Laø haønh vi coá yù löøa doái cuûa moät hay nhieàu ngöôøi trong Ban giaùm ñoác,
Hoäi ñoàng quaûn trò, nhaân vieân, hoaëc beân thöù ba nhaèm ñaït ñöôïc lôïi ích baát chính
hoaëc traùi luaät.
Haønh vi gian laän bao goàm: thöïc hieän maùnh khoùe, laøm giaû taøi lieäu hoaëc thay ñoåi ghi
cheùp, thay ñoåi chöùng töø; trình baøy sai, coá yù boû soùt nhöõng söï kieän, nghieäp vuï hay
thoâng tin quan troïng khaùc; coá tình aùp duïng sai caùc nguyeân taéc keá toaùn lieân quan
ñeán vieäc tính toaùn, phaân loaïi nghieäp vuï , caùch trình baøy hoaëc coâng boá.
- Hieäp Hoäi caùc nhaø ñieàu tra gian laän Hoa Kyø 2008 (ACFE) ñònh nghóa
Gian laän laø haønh vi coá tình laïm duïng hoaëc söû duïng sai muïc ñích taøi saûn cuûa doanh nghieäp nhaèm laøm giaøu cho caù nhaân.
Nhö vaäy, cho duø söû duïng caùc ngoân töø khaùc nhau, gian laän vaø sai soùt ñeàu laø nhöõng
haønh vi thöïc hieän khoâng ñuùng moät qui ñònh naøo ñoù, tuy nhieân, neáu sai soùt chæ laø
haønh vi voâ tình thì gian laän laø haønh vi löøa doái coù chuû ñònh. Do ñoù, haønh vi gian laän
Trang 5
seõ khoù phaùt hieän hôn so vôùi sai soùt.
1.1.2 Lòch söû ra ñôøi vaø phaùt trieån gian laän
Coù nhieàu nguyeân nhaân ñöa ñeán gian laän, song coù theå noùi phaàn lôùn gian laän xuaát
phaùt töø baûn naêng cuûa con ngöôøi, ñoù laø loøng tham. Ñoái vôùi nhieàu ngöôøi, ñeå coù
quyeàn löïc hay moät cuoäc soáng khaù hôn, hoï phaûi coá gaéng lao ñoäng caät löïc. Song coù
moät soá ngöôøi laïi khoâng ñi theo con ñöôøng lao ñoäng chaân chính maø choïn con ñöôøng
taét, nhanh hôn, nheï nhaøng hôn ñeå coù theå coù ngay moïi thöù. Chính vì theá, trong baát
kyø hình thaùi xaõ hoäi naøo cuõng ñeàu toàn taïi nhöõng caù nhaân löôøi lao ñoäng nhöng laïi
muoán cuoäc soáng toát ñeïp hôn do ñoù haønh vi gian traù luoân toàn taïi trong moïi cheá ñoä
xaõ hoäi.
Gian laän laø baûn naêng cuûa con ngöôøi neân coù theå noùi gian laän coù töø luùc xaõ hoäi loaøi
ngöôøi xuaát hieän. Caùch ñaây hôn 2.000 naêm, Pliny laø ngöôøi ñaõ nghieân cöùu veà gian
laän vaø laø ngöôøi ñaàu tieân treân theá giôùi vieát saùch noùi veà gian laän, trong ñoù coù caâu
chuyeän moâ taû söï gian laän cuûa nhöõng tay thöông gia kinh doanh röôïu ôû Roma.
Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá, caùc doanh nghieäp xuaát hieän ngaøy caøng
nhieàu, töø choã baùn buoân nhoû leû ñeán saûn xuaát kinh doanh qui moâ lôùn, töø choã voán sôû
höõu luoân gaén lieàn vôùi chöùc naêng quaûn lyù, ñeán khi voán sôû höõu taùch rôøi chöùc naêng
quaûn lyù thì haønh vi gian laän ngaøy caøng taêng theo. Khi thò tröôøng voán hình thaønh,
yeâu caàu xaõ hoäi ngaøy caøng cao, caùc doanh nghieäp ñoøi hoûi phaûi coù ñoäi nguõ laõnh ñaïo
coù naêng löïc ñeå quaûn lyù ñieàu haønh hoaït ñoäng kinh doanh. Xuaát phaùt töø thöïc tieãn ñoù,
ngöôøi sôû höõu doanh nghieäp buoäc phaûi giao quyeàn ñieàu haønh, quaûn lyù cho moät
nhoùm ñoái töôïng coù trình ñoä vaø naêng löïc chuyeân moân hôn, töø söï taùch bieät naøy ñaõ
laøm naûy sinh hình thöùc gian laän môùi raát tinh vi vaø phöùc taïp, khieán cho ngöôøi chuû sôû
höõu, cô quan Nhaø nöôùc vaø caùc coâng ty kieåm toaùn raát khoù phaùt hieän, ñoù laø gian laän
treân baùo caùo taøi chính cuûa ngöôøi laõnh ñaïo, ñieàu haønh vaø nhaân vieân đñoái vôùi chuû sôû
Trang 6
höõu.
Vaøo nhöõng naêm cuoái theá kyû 20 vaø ñaàu theá kyû 21, theá giôùi ñaõ chöùng kieán nhieàu vuïï
phaù saûn cuûa haøng loaït taäp ñoaøn kinh teá lôùn maø nguyeân nhaân xuaát phaùt töø gian laän
taøi chính cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo cao caáp. Coù theå keåå ñeán nhöõng vuï gian laän gaây
chaán ñoäng theá giôùi nhö Enron, Worldcom, Bernard Madoff, Stanford Financial
Group…. Dieãn bieán cuûa moät soá vuï nhö sau:
Enron
Ñieàu gì ñaõ khieán taäp ñoaøn chæ môùi thaønh laäp naêm 1986 ñaõ nhanh choùng trôû thaønh
moät trong nhöõng coâng ty naêng löôïng lôùn nhaát theá giôùi? Ñoù laø caâu chuyeän laäp coâng
ty ma ñeå löøa doái coå ñoâng. Enron ñaõ taïo ra hôn 900 coâng ty con, chuû yeáu naèm ôû
nhöõng nöôùc coøn deã daõi veà luaät keá toaùn, ñeå mua baùn loøng voøng nhaèm che daáu loã laõi
vaø ruûi ro, trong khi ñoù laïi khai khoáng lôïi nhuaän vaø taøi saûn. Baèng caùch laäp ra nhieàu
coâng ty con maø khoâng khai baùo taøi chính, Enron vöøa khoâng phaûi coâng khai caùc
khoaûn nôï, vöøa che daáu caùc khoaûn loã. Keát quaû lôïi nhuaän coâng ty luoân ñöôïc thoåi
phoàng moät caùch quaù möùc vaø giaù coå phieáu cuõng theo ñoù maø taêng leân vuøn vuït. Söï
vieäc bò phaùt hieän vaøo naêm 1997, Enron chính thöùc thoâng baùo coâng ty thua loã treân
500 trieäu USD. Ñeán cuoái thaùng 9 naêm 2000, nôï phaûi traû cuûa Enron leân ñeán 13 tyû
ñoâ la, toång soá tieàn thieät haïi Enron gaây ra cho caùc nhaø ñaàu tö, ngöôøi lao ñoäng
khoaûng 70 tyû USD.
Kieán truùc sö thieát keá cho heä thoáng löøa doái coå ñoâng naøy laø “lieân minh ma quaùi” bao
goàm caùc chuyeân gia taøi chính taøi gioûi - maø keá toaùn tröôûng Richard Causey laø nhaân
vaät chính - caùc thaønh vieân trong Hoäi ñoàng quaûn trò , moät soá quan chöùc chính phuû vaø
coâng ty kieåm toaùn Arthur Andersen. Keát quaû vuï löøa doái naøy laø caû Enron vaø coâng ty
Trang 7
kieåm toaùn Arthur Andersen ñeàu dieät vong.
Worlcom
Vuï gian laän lieân quan ñeán Worlcom laø ban laõnh ñaïo coâng ty coá
tình voán hoùa moät khoaûn chi phí 3,8 tyû USD ñeå taêng lôïi nhuaän
leân moät khoaûn töông öùng ñoàng thôøi khoâng khai baùo khoaûn nôï
phaûi traû 400 trieäu USD treân baùo caùo taøi chính. (AÛnh beân laø
Bernard Ebbers, cöïu giaùm ñoác ñieàu haønh taäp ñoaøn vieãn thoâng Bernard Ebbers Worlcom, laõnh aùn 25 naêm tuø)
“Nuï cöôøi Bernard Madoff”:
Ñöùng ñaàu “baûng xeáp haïng” veà löøa ñaûo caù nhaân coù theå
phaûi keå ñeán sieâu löøa Madoff, soá tieàn löøa ñaûo cuûa “nhaø tæ
phuù” naøy leân ñeán 50 tyû ñoâ la Myõ, ñaây laø vuï löøa ñaûo taøi
chính lôùn nhaát trong lòch söû phoá Wall vôùi soá naïn nhaân leân
ñeán 13.000 ngöôøi, nhieàu ngaân haøng vaø moät soá chuyeân gia
taøi chính haøng ñaàu cuõng trôû thaønh naïn nhaân cuûa cöïu saùng
laäp vieân saøn chöùng khoaùn Nasdaq naøy. OÂng laäp ra coâng ty chöùng khoaùn Bernard
L.Madoff Investment securities LLC, chuyeân ñaàu tö taøi saûn cho caùc caù nhaân giaøu
coù, caùc quyõ ñaàu cô vaø caùc nhaø ñaàu tö toå chöùc khaùc. Tröôùc khi bò baét, Madoff thuù
nhaän raèng hoaït ñoäng ñaàu tö cuûa oâng chæ laø giaû doái, maø thöïc chaát oâng laáy tieàn cuûa
ngöôøi sau traû cho ngöôøi tröôùc. Keát quaû vuï löøa ñaûo naøy Madoff nhaän möùc aùn khoâng
töôûng 150 tuø giam.
Trong nhöõng thaùng gaàn ñaây theá giôùi cuõng chöùng kieán nhieàu vuï gian laän taøi chính
lieân quan ñeán nhieàu lónh vöïc khaùc nhau nhö vuï Stanford Finacial Group gian laän
ñaàu tö leân ñeán 8 tyû ñoâ la Myõ. Vuï gian laän keá toaùn, giaû maïo chöùng töø cuûa ban laõnh
Trang 8
ñaïo coâng ty coâng ngheä haøng ñaàu AÁn Ñoä, Satyam, ñeå keâ khai gian laän taøi saûn leân
ñeán hôn 1 tyû ñoâ la hay vuï löøa ñaûo cuûa coâng ty L&G KK, Nhaät Baûn, thöïc hieän phi
vuï löøa ñaûo leân ñeán 2,5 tyû ñoâ cuûa 50.000 ngöôøi….
1.1.3 Caùc coâng trình nghieân cöùu veà gian laän.
Coù theå noùi gian laän xuaát hieän cuøng vôùi söï xuaát hieän cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Nhöng
ñeå coù những coâng trình nghieân cöùu coâng phu, mang tính lyù luaän khoa hoïc cao
phaûi đđñeán thaäp nieân 30 cuûa theá kyû thöù 20 môùi coù ñöôïc nhöõng coâng trình nghieân
cöùu taàm côõ. Caùc coâng trình nghieân cöùu ñöôïc xem laø xuaát saéc ñöôïc trình baøy sau
ñaây
1.1.3.1 Coâng trình nghieân cöùu cuûa Edwin H. Sutherland
Edwin H.Sutherland (1883-1950) laø nhaø nghieân cöùu toäi phaïm hoïc noåi tieáng cuûa
Myõ, oâng daïy Ñaïi Hoïc Indiana. OÂng chuyeân nghieân cöùu veà gian laän trong giôùi laõnh
ñaïo cao caáp cuûa caùc doanh nghieäp. Naêm 1939 oâng ñöa ra thuaät ngöõ “white collar
crime” – giôùi coå coàn traéng- töùc aùm chæ söï gian doái cuûa giôùi laõnh ñaïo coâng ty gaây
ra. OÂng coøn ñöa ra thuyeát “ Theory of differential association” taïm dòch laø “thuyeát
phaân taàng xaõ hoäi”. Thuyeát naøy ñöôïc xaây döïng döïa vaøo vieäc quan saùt moâi tröôøng
phaïm toäi cuûa nhöõng keû gieát ngöôøi, löu manh, thieáu giaùo duïc… roài ñöa ra nguyeân lyù
cô baûn laø muoán hieåu ñöôïc toäi phaïm thì phaûi nghieân cöùu moâi tröôøng soáng cuûa
chuùng, gioáng nhö chuùng ta muoán bieát toaùn hoïc, bieát ngoaïi ngöõ, bieát chôi ghi ta…
chuùng ta phaûi nghieân cöùu noù.
OÂng cho raèng haønh vi phaïm toäi xaûy ra do giao tieáp maø coù. Vì theá phaïm toäi xaûy ra
khoâng theå khoâng coù söï tieáp tay cuûa keû khaùc. Hoaït ñoäng phaïm toäi thöôøng xaûy ra
giöõa nhöõng ngöôøi thaân thuoäc vôùi nhau, do ñoù khi nghieân cöùu veà toäi phaïm chuùng ta
phaûi nghieân cöùu toång theå töø moâi tröôøng soáng ñeán caùc moái quan heä, nghieân cöùu thaùi
Trang 9
ñoä, ñoäng cô ñeán söï loâi keùo cuûa keû khaùc.
1.1.3.2 Coâng trình nghieân cöùu cuûa Donald R.Cressey
Donald. Cressey (1919 – 1987) laø hoïc troø xuaát saéc nhaát cuûa Edwin H. Sutherland ôû
Ñaïi hoïc Indiana trong suoát nhöõng naêm 40 cuûa theá kyû 20. Trong khi Edwin taäp trung
nghieân cöùu veà toäi phaïm trong giôùi laõnh ñaïo cao caáp. Donald laïi choïn höôùng nghieân
cöùu khaùc, oâng nghieân cöùu veà tham oâ, bieån thuû. Ñeå phuïc vuï cho vieäc nghieân cöùu
cuûa mình, Donald ñaõ ñeán nhaø tuø Midwest ñeå phoûng vaán tröïc tieáp 200 tuø nhaân. Töø
ñoù, oâng phaùt minh ra tam giaùc gian laän noåi tieáng ngaøy nay, noù ñöôïc söû duïng roäng
raûi trong caùc ngaønh ngheà töø ñieàu tra, an ninh, ñeán keá toaùn, kieåm toaùn…
Tam giaùc gian laän - Donald R Cressy
Cô hoäi
Tam giaùc Gian Laän
Fraud triangle
Aùp löïc
Thaùi ñoä, caù tính
Hình 1.1: Tam giaùc gian laän
Donald Cressey cho raèng nguyeân nhaân gian laän phaûi hoäi ñuû 3 yeáu toá : Cô hoäi, aùp
löïc vaø caù tính.
Aùp löïc: Haønh vi gian laän cuûa con ngöôøi thöôøng xuaát phaùt töø aùp löïc. AÙp löïc coù theå
do:
Trang 10
- Gaùnh naëng traùch nhieäm hoaëc gaùnh naëng ôn nghóa.
- Beá taéc trong cuoäc soáng caù nhaân.
- Kinh doanh gaëp khoù khaên.
- Thieáu thoán vaät chaát.
- Mong muoán tình hình taøi chính toát hôn.
- Quan heä khoâng toát ñeïp giöõa ngöôøi chuû vôùi nhaân vieân.
Cô hoäi: Moät khi chòu aùp löïc nhöng khoâng coù cô hoäi thì haønh vi gian laän khoù xaûy ra,
do ñoù ñeå thöïc hieän gian laän phaûi coù hai yeáu toá taïo cô hoäi laø : Naém baét thoâng tin vaø
coù kyõ thuaät thöïc hieän (General information anh technical skill). Cô hoäi coù theå do vò
trí coâng taùc, khaû naêng hieåu bieát veà coâng vieäc, khaû naêng che daáu haønh vi mang laïi.
Thaùi ñoä, caù tính: Theo Cressey, moãi ngöôøi moät caù tính, tuøy thaùi ñoä cuûa moãi ngöôøi
maø khi coù cô hoäi vaø aùp löïc thì haønh vi gian laän coù theå ñöôïc thöïc hieän hoaëc khoâng
thöïc hieän, ña phaàn laø thöïc hieän. Thaùi ñoä coù theå do thieáu yù thöùc traùch nhieäm hoaëc
do yeáu keùm veà ñaïo ñöùc.
1.1.3.3 Coâng trình nghieân cöùu cuûa Dr.W.Steven Albrech
Khoâng gioáng nhö Edwin vaø Cressey, Albrech laø ngöôøi tieân phong nghieân cöùu gian
laän vaø laïm duïng baèng phöông phaùp thu thaäp soá lieäu töø caùc vuï gian laän trong thöïc teá
thoâng qua baûng caâu hoûi xaûy ra taïi doanh nghieäp. Töø ñoù, oâng ñöa ra nhöõng keát luaän
cuûa mình. Phöông phaùp nghieân cöùu cuûa oâng sau naøy ñöôïc keá thöøa bôûi Hieäp hoäi caùc
nhaø ñieàu tra gian laän Hoa Kyø (ACFE) . OÂng laø ngöôøi phaùt minh ra baøn caân gian
Trang 11
laän;
Baøn caân gian laän cuûa Dr. W . Steve Albrecht
Ap löïc
Fraud scale Fraud scale
Cao
Thaáp
Cô hoäi
Cao
Thaáp
Tính trung thöïc
No fraud
High fraud
Thaáp
cao
Hình 1.2: Baøn caân gian laän
Baøn caân ñöôïc giaûi thích nhö sau.
Nguy cô xaûy ra gian laän cao khi aùp löïc, cô hoäi cao vaø tính trung thöïc thaáp.
Ngöôïc laïi neáu hoaøn caûnh taïo aùp löïc, cô hoäi thöïc hieän gian laän thaáp vaø tính trung
thöïc cao thì nguy cô xaûy ra gian laän thaáp.
Theo oâng aùp löïc coù theå do khoù khaên veà taøi chính hoaëc thieáu thoán veà vaät chaát. Coøn
cô hoäi thöïc hieän gian laän laø do heä thoáng kieåm soaùt noäi boä yeáu keùm.
1.1.3.4 Coâng trình nghieân cöùu cuûa Richard C. Hollinger
Naêm 1983, Richard Hollinger vaø John P.Clark xuaát baûn cuoán saùch “Nhaân vieân
bieån thuû”, hai nhaø nghieân cöùu ñaõ ñöa ra keát luaän khaùc bieät so vôùi Cressey. Hoï cho
raèng nhaân vieân troäm caép tröôùc tieân laø do ñieàu kieän nôi laøm vieäc. Hai oâng ruùt ra keát
luaän troäm caép cuûa nhaân vieân laø do 5 nguyeân nhaân chuû yeáu sau:
Trang 12
- AÙp löïc veà kinh teá.
- Nhöõng nhaân vieân treû khoâng coù khaùt khao coáng hieán vaø loøng töï troïng nhö theá heä
tröôùc.
- Baûn chaát cuûa con ngöôøi laø giaû doái vaø khoâng trung thöïc.
- Khoâng haøi loøng vôùi coâng vieäc.
- Caáu truùc coâng ty khoâng hôïp lyù.
Hai oâng coøn cho raèng haønh vi gian laän cuûa con ngöôøi coøn do thu nhaäp, tuoåi taùc, vò
trí coâng taùc vaø möùc ñoä haøi loøng coâng vieäc gaây ra. Cuoái cuøng hai oâng keát luaän, ñeå
ngaên ngöøa haønh vi troäm caép cuûa nhaân vieân, nhaø quaûn lyù caàn löu yù ñeán 4 vaán ñeà
sau ñaây
- Phaûi phaân chia roõ raøng haønh vi naøo ñöôïc coi laø troäm caép.
- Phaûi truyeàn ñaït nhöõng quy ñònh cuûa toå chöùc ñeán nhaân vieân.
- Phaûi pheâ chuaån caùc quy ñònh ñoù.
- Phaûi coâng khai caùc pheâ chuaån.
Höôùng nghieân cöùu cuûa hai oâng laø neàn taûng cho caùc nghieân cöùu gian laän sau naøy.
1.1.4 Coâng trình nghieân cöùu gian laän cuûa Hieäp hoäi caùc nhaø ñieàu tra gian laän
(ACFE) Hoa Kỳ
Hieäp hoäi caùc nhaø ñieàu tra gian laän (ACFE) Hoa Kyø laø moät toå chöùc nghieân cöùu gian
laän lôùn nhaát theá giôùi. Gian laän luoân laø vaán ñeà phöùc taïp vaø khoù traùnh khoûi ñoáái vôùi
caùc toå chöùc kinh teá vaø nhieàu ngheà nghieäp khaùc. Gian laän aûnh höôûng nghieâm troïng
ñeán caùc toå chöùc trong taát caû caùc lónh vöïc cuûa neàn kinh teá. Theá nhöng, vaøo thôøi
ñieåm caùch ñaây hôn 20 naêm, coù raát ít coâng trình nghieân cöùu veà gian laän neân vieäc
tìm hieåu veà gian laän hoaëc tìm kieám nhöõng thoâng tin veà nhöõng caù nhaân gian laän hay
nhöõng toå chöùc laø naïn nhaân cuûa gian laän laø vieäc laøm heát söùc khoù khaên. Chính vì theá,
naêm 1988 Joseph T.Wells – moät nhaø ñieàu tra, kieåm toaùn vieân coâng chöùng Hoa Kyø Trang 13
– saùng laäp ra Hieäp hoäi caùc nhaø ñieàu tra gian laän ñeå ñieàu tra veà thöïc traïng gian laän
maø xaõ hoäi ñang quan taâm. Naêm 1996, baùo caùo ñaàu tieân cuûa ACFE ñöôïc ñöa ra, sau
ñoù caùc naêm keá tieáp 2002, 2004, 2006 vaø 2008, ACFE ñeàu ñöa ra caùc baùo caùo
nghieân cöùu veà gian laän. Baùo caùo cuûa AFCE ñaõ ñöôïc hôn 125 quoác gia söû duïng laøm
nguoàn tö lieäu cho vieäc tìm hieåu, nghieân cöùu vaø ñaøo taïo caùc kyõ naêng choáng vaø phaùt
hieän gian laän.
Keát quaû ñieàu tra cuûa Hieäp hoäi ACFE khoâng chæ giuùp hieåu roõ hôn veà baûn chaát cuûa
gian laän maø coøn toång keát nhöõng thieät haïi do gian laän gaây ra cho neàn kinh teá Myõ
noùi rieâng vaø kinh teá theá giôùi noùi chung.
Baùo caùo gaàn ñaây nhaát laø baùo caùo vaøo thaùng 1 naêm 2006 vaø thaùng 2 naêm 2008,
ACFE tieán haønh nghieân cöùu 959 tröôøng hôïp gian laän ôû Myõ vaø ñaõ ñöa ra con soá
sau:
Toån thaát do gian laän gaây ra baèng 7% GDP cuûa Myõ naêm 2008. Vôùi toång saûn phaåm
quoác noäi naêm 2008 laø 14.196 tyû USD thì soá tieàn do gian laän gaây ra töông ñöông
994 tyû USD. Toån thaát bình quaân cho moät vuï gian laän laø 175.000 USD. Coù hôn ¼ soá
vuï gian laän bò toån thaát ít nhaát laø 1 trieäu ñoâ. Trong soá caùc loaïi gian laän thì gian laän
treân baùo caùo taøi chính coù soá tieàn thieät haïi cao nhaát, bình quaân 2 trieäu USD moät vuï.
Caùc loïai gian laän: ACFE phaân loaïi gian laän theo phöông thöùc thöïc hieän chuùng.
ACFE chia gian laän ra thaønh ba nhoùm : Tham oâ, bieån thuû taøi saûn vaø gian laän treân
Trang 14
baùo caùo taøi chính. Caùc haønh vi gian laän ñöôïc toùm taét qua sô ñoà sau:
Sơ đồ gian lận
Tham ô
Gian lận trên BCTC
Biển thủ tài sản
Tài chính
Phi tài chính
Tống tiền
Hối lộ
Mâu thuẩn lợi ích
Nhận tiền bất hợp pháp
Khai khống doanh thu, tài sản
Khai thiếu doanh thu, tài sản
Phân công, phân nhiệm
Gian lận trong mua
Gian lận hóa đơn
Sai thời khóa
Tài liệu nội bộ
Hối lộ đấu thầu
Gian lận trong bán
Tài liệu ngoài
Doanh thu không có thật
Khác
khác
Khai thiếu chi phí và công nợ
Công bố không đầy đủ
Đánh giá sai tài sản
Tiền
Hàng tồn kho và tài sản khác
Trộm cắp
Bỏ sót
Trộm cắp
Sử dụng sai mục đích
Tiền mặt
Doanh thu
Khoản phải thu
Khoản hoàn trả & khoản khác
Trưng thu và chuyển quyền
Xóa sổ
Không phản ánh
Tiền ký quỷ tiền đặt cọc
Gian lận lúc bán và chuyển hàng
Gối đầu
Khai thiếu
Tiền khác
Mua và bán
Gian lận chi phí
Không giấu diềm
Lấy cắp tài sản
Chi phí
Xác nhận chi tiêu
Giả mạo chi phiếu
Gian lận hóa đơn
Gian lận tiền lương
Nhân viên ảo
Làm giả chi phiếu
không xác nhận
Không phân loại chi phí
Lập công ty ma
Giả mạo chữ ký
Xác nhận không đúng
Thông đồng người bán
Khai khống chi phí
Chi tiêu hoa hồng
Chi phí ảo
Chi trả sai đối tượng
Chi tiêu cá nhân
Đền bù nhân viên
Giấu diếm chi phiếu
Biền thủ tiền công
Thanh toán trùng
Giả mạo phê chuẩn
Sô ñoà 1.1: Sơ ñoà phaân loaïi gian lận
Trang 15
1.1.4.1 Keát quaû nghieân cöùu
Qua nghieân cöùu 959 tröôøng hôïp gian laän töø thaùng 1/2006 ñeán thaùng 2/2008, coù
27% soá vuï gian laän do tham oâ gaây ra, toån thaát bình quaân cho moãi vuï laø 375.000
USD, bieån thuû taøi saûn chieám 88.7% soá vuï nhöng möùc ñoä thieät haïi bình quaân do
loaïi giaân laän naøy gaây ra laø thaáp nhaát, khoaûn 150.000 USD moãi vuï. Gian laän treân
baùo caùo taøi chính laø loaïi gian laän gaây toån thaát nhieàu nhaát, trong soá 959 tröôøng hôïp
nghieân cöùu coù 99 tröôøng hôïp gian laän treân baùo caùo taøi chính, nhöng toån thaát bình
quaân cho moãi vuï laø 2 trieäu USD. Coù hôn 60% doanh nghieäp laø naïn nhaân cuûa gian
laän phaûi gaùnh chòu moät khoaûn toån thaát ít nhaát 100.000 USD. Tyû leä gian laän vaø möùc
ñoä toån thaát do caùc loaïi gian laän gaây ra ñöôïc theå hieän qua caùc bieåu ñoà sau:
Biểu đồ so sánh loại gian lận
10.30%
Gian lận trên BCTC
10.60%
l
Năm 2008
88.70%
Biển thủ tài sản
91.50%
Năm 2006
n ậ n a gi ại o L
27.40%
Tham ô
30.80%
0.00%
20.00%
40.00%
60.00%
80.00%
100.00%
Tỷ lệ %
Baûng 1.1: Bieåu ñoà so saùnh tyû leä % do ba loaïi gian laän gaây ra giöõa naêm 2006 vaø 2008
Biểu đồ so sánh
$150,000.00
Biển thủ tài sản
$150,000.00
l
Năm 2008
$375,000.00
Tham ô
$538,000.00
Năm 2006
n ậ n a gi ại o L
$2,000,000.00
Gian lận trên BCTC
$2,000,000.00
$0.00
$500,000.0 0
$1,000,000 .00
$1,500,000 .00
$2,000,000 .00
$2,500,000 .00
Tổn thất bình quân
Baûng 1.2:Bieåu ñoà so saùnh toån thaát bình quaân do ba loaïi giaân laän gaây ra giöõa naêm 2006 vaø 2008
Trang 16
Möùc ñoä toån thaát bình quaân do caùc loaïi gian laän gaây ra naêm 2008
Biểu đồ so sánh mức độ tổn thất
Giả mạo ghi chép
$25,000
$25,000
Giả mạo chi phí
Quỹ tiền mặt
$35,000
Chi phí lương
$49,000
$75,000
Trộm cắp tiền mặt
n ậ l
Bỏ sót
$80,000
n a i g
Biển thủ tài sản phi tiền tệ
$100,000
i ạ o L
Giả mạo hóa đơn
$100,000
Giả mạo thanh toán
$138,000
Tham ô
$375,000
Gian lận trên BCTC
$2,000,000
$0
$500,000
$1,000,000
$1,500,000
$2,000,000
$2,500,000
Tổn thất bình quân
Baûng 1.3 : Bieåu ñoà so saùnh möùc ñoä toån thaát bình quaân do caùc loaïi gian laän gaây ra naêm 2008
Ngoaøi ra, trong baùo caùo naøy, ACFE coøn toång keát soá lieäu thieät haïi do gian laän gaây
ra theo ngaønh, theo loaïi hình doanh nghieäp, theo phoøng ban, theo ñoä tuoåi, thôøi
gian taïi vò, giôùi tính…
1.1.4.2 Caùc phöông phaùp thöïc hieän gian laän treân baùo caùo taøi chính:
ACFE ñaõ toång keát moät soá phöông phaùp thöïc hieän gian laän phoå bieán nhö sau:
- Khai thieáu taøi saûn hoaëc doanh thu: Vì muïc ñích naøo ñoù maø taøi saûn vaø doanh thu
bò khai thieáu (chaúng haïn nhö giaûm soá thueá phaûi noäp hay muïc ñích giaûm lôïi nhuaän
ñeå nhaän ñöôïc taøi trôï töø Chính phuû). Phöông phaùp thöïc hieän thöôøng laø: khoâng khai
baùo taøi saûn, khoâng xuaát hoùa ñôn baùn haøng…
- Khai thieáu khoaûn phaûi traû hoaëc chi phí: Khoâng ghi cheùp caùc khoaûn chi phí hoaëc
khoaûn phaûi traû treân baùo caùo taøi chính. Loaïi gian laän naøy thöôøng xaûy ra khi coâng ty
muoán che giaáu tình hình taøi chính khoâng toát ñeïp cuûa mình hoaëc khai khoáng lôïi
Trang 17
nhuaän.
- Ghi nhaän doanh thu khoâng coù thöïc: Ngöôïc laïi vôùi haønh vi khai thieáu doanh thu
neâu treân, trong tröôøng hôïp coâng ty muoán khai khoáng lôïi nhuaän, thöôøng hoï seõ khai
cao doanh thu thoâng qua laäp hoùa ñôn baùn haøng cho khaùch haøng aûo, xuaát hoùa ñôn
khoáng, ghi nhaän doanh thu cuûa nieân ñoä sau vaøo naêm hieän haønh.
- Ñònh giaù sai taøi saûn: taøi saûn thöôøng ñöôïc ñaùnh giaù sai laø haøng toàn kho, nôï phaûi
thu, taøi saûn coá ñònh... Phöông phaùp thöïc hieän thöôøng laø khoâng laäp döï phoøng hay
khoâng xoùa soå haøng toàn kho quaù haïn, thoåi phoàng khoaûn phaûi thu baèng caùch ghi
nhaän doanh thu cho khaùch haøng khoâng hieän höõu hay khoâng laäp döï phoøng nôï phaûi
thu khoù ñoøi.
- Coâng boá khoâng ñaày ñuû: Coá yù coâng boá sai hoaëc coâng boá khoâng ñaày ñuû thoâng tin
troïng yeáu treân BCTC.
- Ghi nhaän sai thôøi khoùa: doanh thu hoaëc chi phí cuûa kyø hieän taïi chuyeån sang kyø
sau hay ngöôïc laïi. Ngoaøi ra coâng ty cuõng coù theå phaûn aùnh chi phí khoâng töông öùng
vôùi doanh thu, ghi nhaän doanh thu vaø chi phí sai thôøi kyø.
1.1.4.3 Ñoái töôïng thöïc hieän gian laän:
Nhö ñaõ ñeà caäp phaàn treân, gian laän laø haønh vi coá yù do moät hay nhieàu ngöôøi trong
Hoäi ñoàng quaûn trò, ban giaùm ñoác, nhaân vieân hay beân thöù ba thöïc hieän nhaèm muïc
ñích ñem laïi lôïi ích baát chính cho baûn thaân hay moät ñoái töôïng naøo ñoù.
Qua nghieân cöùu cuûa ACFE, soá vuï gian laän do caáp laõnh ñaïo gaây ra thaáp nhaát nhöng
möùc ñoä thieät haïi cho moãi vuï gian laän do caáp naøy gaây ra laïi cao nhaát, soá vuï gian laän
Trang 18
do vò trí coâng taùc gaây ra ñöôïc theå hieän qua bieåu ñoà sau:
Tyû leä % gian laän do vò trí coâng taùc gaây ra giöõa naêm 2006 vaø 2008
Biểu đồ so sánh
23.30%
19.30%
Quản trị viên cấp cao
Năm 2008
37.10%
Cấp quản lý
39.50%
Năm 2006
c á t g n ô c í r t ị
V
39.70%
Nhân viên
41.20%
0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
40.00%
50.00%
Tỷ lệ % gian lận
Baûng 1.4: Bieåu ñoà so saùnh tyû leä % gian laän do vò trí coâng taùc gaây ra giöõa naêm 2006 vaø 2008
Toån thaát bình quaân do vò trí coâng taùc gaây ra giöõa naêm 2006 vaø 2008
Biểu đồ so sánh
$834,000
Quản trị viên cấp cao
$1,000,000
c á t
Năm 2008
$150,000
Cấp quản lý
$218,000
Năm 2006
g n ô c í r t ị
V
Nhân viên
$70,000 $78,000
$0
$200,000 $400,000 $600,000 $800,000 $1,000,00
$1,200,00 0
0
Tổn thất bình quân
Baûng 1.5: Bieåu ñoà so saùnh toån thaát bình quaân do vò trí coâng taùc gaây ra giöõa naêm 2006 vaø 2008
1.1.4.4 Bieän phaùp phaùt hieän gian laän
Theo ñaùnh giaù cuûa ACFE, maët duø caùc doanh nghieäp ñaõ aùp duïng nhieàu bieän phaùp
nhaèm phaùt hieän vaø haïn cheá gian laän nhö thieát laäp heä thoáng kieåm soaùt noäi boä, thieát
laäp boä phaän kieåm toaùn noäi boä, kieåm toaùn ñoäc laäp… nhöng soá vuï gian laän ñöôïc phaùt
hieän nhieàu nhaát chuû yeáu laø qua toá giaùc, toá giaùc coù theå qua ñöôøng daây noùng, qua
Trang 19
khaùch haøng, nhaø cung caáp hoaëc töø moät ñoái töôïng naøo ñoù.
Thoâng qua nghieân cöùu 959 tröôøng hôïp gian laän, ACFE ñaõ thoáng keâ ñöôïc caùc bieän
phaùp phaùt hieän gian laän theo bieåu ñoà sau:
Biểu đồ so sánh
Thông báo của cảnh sát
3.20% 3.80%
9.10%
KT độc lập
12.00%
23.30%
Kiềm soát nội bộ
19.20%
Năm 2008
Năm 2006
19.40%
KT nội bộ
20.20%
n ệ i h t á h p n ậ h p ộ B
20.00%
Phát hiện tình cờ
25.40%
46.20%
Tố giác
34.20%
0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
40.00%
50.00%
Tỷ lệ % được phát hiện
Baûng 1.6: Bieåu ñoà so saùnh tyû leä phaùt hieän gian laän cuûa caùc boä phaän giöõa naêm 2006 vaø 2008
1.2 Toång quan veà traùch nhieäm cuûa KTV ñoái vôùi gian laän vaø sai soùt theo chuaån
möïc kieåm toaùn quoác teá.
1.2.1 Lòch söû ra ñôøi vaø phaùt trieån traùch nhieäm KTV ñoái vôùi gian laän vaø sai soùt
Kieåm toaùn ra ñôøi töø raát laâu nhöng traùch nhieäm cuûa KTV ñoái vôùi gian laän vaø sai soùt
vaãn laø chuû ñeà gaây nhieàu tranh caûi. Cho ñeán nhöõng naêm giöõa theá kyû thöù 20, caùc quy
ñònh veà traùch nhieäm KTV môùi xuaát hieän sau caùc vuï kieän choáng laïi coâng ty kieåm
toaùn vaø KTV.
Vuï kieän ñaàu tieân lieân quan ñeán traùch nhieäm KTV laø vuï kieän xaûy ra vaøo naêm
1931, taïi Myõ. Ñaây laø vuï kieän maø caùc chuû nôï coâng ty Ultramares choáng laïi KTV,
hoï cho raèng KTV ñaõ phaïm toäi baát caån khoâng phaùt hieän caùc sai phaïm treân BCTC.
Coâng ty Ultramares ñaõ khai khoáng khoaûn nôï phaûi thu 650.000 USD nhaèm khai cao
taøi saûn vaø thay ñoåi tình hình taøi chính cuûa coâng ty, theá nhöng KTV laïi khoâng phaùt
hieän sai phaïm naøy. Töø phaùn quyeát cuûa vuï kieän naøy ñaõ hình thaønh neân quan ñieåm
Trang 20
“söï baát caån bình thöôøng khoâng ñuû ñeå raøng buoäc traùch nhieäm ñoái vôùi beân thöù ba vì
thieáu quan heä theo hôïp ñoàng giöõa beân thöù ba vôùi kieåm toaùn vieân. Neáu coù gian laän
hoaëc söï baát caån nghieâm troïng thì kieåm toaùn vieân coù theå bò xöû laø coù traùch nhieäm ñoái
vôùi beân höôûng lôïi thöù ba”.
Ñeán naêm 1933, luaät chöùng khoaùn ra ñôøi, taïi ñieàu 11 cuûa luaät naøy baét buoäc kieåm
toaùn vieân phaûi coù traùch nhieäm ñaûm baûo laø caùc BCTC ñaõ ñöôïc trình baøy trung thöïc
ñeán ngaøy phaùt haønh baùo caùo vaø coù caû traùch nhieäm cho ñeán sau ngaøy baùo caùo ñöôïc
phaùt haønh.
Naêm 1934 Luaät giao dòch chöùng khoaùn lieân bang ra ñôøi coù ñeà caäp ñeán traùch nhieäm
cuûa kieåm toaùn vieân. Taïi ñieàu 10b-5 cuûa Luaät naøy coù quy ñònh “ baát kyø ai thöïc hieän
maùnh khoùe gian laän nhö laäp baùo caùo giaû maïo, coá yù trình baøy sai hay boû soùt
khoâng baùo caùo vaán ñeà troïng yeáu hoaëc tham gia vaøo baát kyø haønh vi gian laän nhaèm
löøa gaït ngöôøi khaùc trong vieäc mua hoaëc baùn chöùng khoaùn” thì phaûi coù traùch nhieäm
boài thöôøng thieät haïi cho ngöôøi söû duïng baùo caùo, neáu caùc ñoái töôïng naøy döïa vaøo soá
lieäu treân baùo caùo ñeå ñöa ra caùc quyeát ñònh kinh teá cuûa hoï.
Sau khi luaät chöùng khoaùn lieân bang ra ñôøi, nhieàu vuï kieän (nhö Hochfelder kieän
coâng ty kieåm toaùn Ernst & Ernst) khaùc aùp duïng caùc luaät naøy ñeå xeùt xöû nhöng
khoâng quy keát ñöôïc traùch nhieäm sai phaïm thuoäc veà kieåm toaùn vieân.
Tröôùc tình hình ñoù, ñeán thaùng 11 naêm 1972, Hieäp hoäi keá toaùn vieân coâng chöùng
Hoa Kyø (AICPA) ñaõ quyeát ñònh ban haønh chuaån möïc kieåm toaùn ñaàu tieân SAS1
quy ñònh roõ traùch nhieäm cuûa KTV, chuaån möïc naøy phaân ñònh traùch nhieäm giöõa
KTV vaø Ban giaùm ñoác. Chuaån möïc cho raèng hieåu bieát cuûa KTV chæ giôùi haïn qua
cuoäc kieåm toaùn neân traùch nhieäm cuûa KTV laø cho yù kieán veà BCTC. Traùch nhieäm
cuûa Ban giaùm ñoác laø aùp duïng chính saùch keá toaùn thích hôïp, thieát laäp vaø duy trì heä
thoáng kieåm soaùt noäi boä, laäp BCTC trung thöïc vaø hôïp lyù.
Treân bình dieän quoác teá, sau khi thaønh laäp vaøo 1977 ñeán naêm 1982 UÛy ban thöïc
Trang 21
haønh kieåm toaùn quoác teá (IAPC) tröïc thuoäc IFAC, ñaõ ban haønh höôùng daãn thöïc
haønh kieåm toaùn soá 11 (IAG 11) trong ñoù ñeà caäp ñeán traùch nhieäm cuûa KTV ñoái vôùi
gian laän vaø sai soùt. Theo IAG11, traùch nhieäm cuûa KTV laø thieát laäp caùc thuû tuïc phaùt
hieän gian laän vaø sai soùt treân cô sôû ruûi ro ñaõ ñaùnh giaù, muïc tieâu cuûa kieåm toaùn laø
cho yù kieán. Coøn traùch nhieäm cuûa Ban giaùm ñoác laø phaùt hieän vaø ngaên ngöøa gian laän
vaø sai soùt.
Ñeán naêm 1994, IAPC quyeát ñònh naâng caáp caùc “höôùng daãn – guidelines” thaønh
“chuaån möïc – standards” kieåm toaùn quoác teá ( International Standards on Auditing
– ISA). IAPC ñaõ ban haønh chuaån möïc soá 200 vaø 240 baøn veà traùch nhieäm cuûa KTV
ñoái vôùi gian laän vaø sai soùt, trong ñoù chuû yeáu laø chuaån möïc soá 240.
Theo ISA 200, KTV phaûi chòu traùch nhieäm ñoái vôùi yù kieán veà BCTC. Coøn ISA 240,
cho raèng KTV khoâng chòu traùch nhieäm ngaên ngöøa gian laän vaø sai soùt. Nhöng phaûi
coù traùch nhieäm ñaùnh giaù ruûi ro veà nhöõng gian laän vaø sai soùt naøo ñoù coù theå laøm cho
BCTC bò sai soùt troïng yeáu vaø phaûi ñaûm baûo hôïp lyù raèng nhöõng sai soùt do gian laän
aûnh höôûng troïng yeáu ñeán toaøn boä BCTC ñeàu phaûi ñöôïc phaùt hieän.
Ñaàu naêm 2001, Uyû ban thöïc haønh kieåm toaùn quoác teá (IAPC) ñaõ chính thöùc ñoåi teân
thaønh UÛy ban quoác teá veà chuaån möïc kieåm toaùn vaø dòch vuï ñaûm baûo (IAASB -
International Auditing and Assurance Standards Board).
Sau naêm 2002, do haäu quaû cuûa caùc sai phaïm cuûa moät soá coâng ty kieåm toaùn,
IAASB ñaõ tieán haønh hieäu ñính caùc chuaån möïc kieåm toaùn trong ñoù coù caùc chuaån
möïc lieân quan ñeán gian laän vaø sai soùt.
Naêm 2004, IAASB hieäu ñính noäi dung caùc chuaån möïc naêm 1994. Chuaån möïc naêm
2004 coù nhieàu thay ñoåi so vôùi naêm 1994, chaúng haïn nhö ISA 200 quy ñònh KTV
khoâng chæ chòu traùch nhieäm ñoái vôùi yù kieán veà BCTC maø coøn chòu traùch nhieäm xem
xeùt lieäu caùc sai phaïm khoâng troïng yeáu coù aûnh höôûng troïng yeáu ñeán BCTC hay
Trang 22
khoâng.
Chuaån möïc soá 240 ( 2004) thì quy ñònh KTV phaûi chòu traùch nhieäm tieán haønh cuoäc
kieåm toaùn phuø hôïp vôùi caùc quy ñònh cuûa chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá nhaèm ñaûm
baûo hôïp lyù raèng BCTC khoâng coøn caùc sai leäch troïng yeáu. Khi tieán haønh kieåm toaùn,
KTV phaûi: duy trì thaùi ñoä hoaøi nghi mang tính ngheà nghieäp trong suoát cuoäc kieåm
toaùn, thu thaäp thoâng tin veà ñôn vò, ñaùnh giaù ruûi ro lieân quan ñeán ghi nhaän doanh
thu, thaûo luaän giöõa caùc thaønh vieân trong nhoùm kieåm toùan, trao ñoåi vôùi Ban giaùm
ñoác vaø Hoäi ñoàng quaûn trò…ñeå phaùt hieän sai phaïm. Vaø phaûi luoân yù thöùc raèng caùc thuû
tuïc kieåm toaùn chæ coù theå höõu hieäu cho vieäc phaùt hieän sai soùt maø khoâng theå höõu
hieäu cho vieäc phaùt hieän gian laän. Vì vaäy, KTV phaûi thieát laäp nhöõng thuû tuïc kieåm
toaùn thích hôïp nhaèm ñaûm baûo hôïp lyù raèng caùc sai phaïm troïng yeáu do gian laän gaây
ra ñeàu ñöôïc phaùt hieän. Trong khi ñoù, ISA 240 naêm 1994 khoâng ñeà caäp ñeán caùc noäi
dung naøy.
Ñeå phuø hôïp vôùi tình hình phaùt trieån kinh teá theá giôùi, ngaøy 15/12/2009 tôùi ñaây,
IAASB seõ tieáp tuïc hieäu ñính chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá treân moät soá noäi dung
cuûa chuaån möïc naêm 2004. Tuy nhieân, noäi dung caùc chuaån möïc veà traùch nhieäm
KTV naêm 2009 khoâng coù nhieàu thay ñoåi so vôùi naêm 2004. Chaúng haïn nhö ISA200
cuõng quy ñònh KTV phaûi chòu traùch nhieäm ñoái vôùi yù kieán cuûa mình veà BCTC.
ISA240 yeâu caàu KTV phaûi tuaân thuû caùc quy ñònh chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá,
phaûi ñaûm baûo hôïp lyù raèng baùo caùo taøi chính khoâng coøn chöùa caùc sai soùt troïng yeáu,
phaûi coù traùch nhieäm duy trì thaùi ñoä hoaøi nghi mang tính ngheà nghieäp….Vaø löu yù
theâm vôùi KTV laø phaûi luoân yù thöùc raèng coù khaû naêng Ban giaùm ñoác vöôït qua heä
thoáng kieåm soaùt noäi boä.
Nhö vaäy, caùc chuaån möïc baøn veà traùch nhieäm KTV ñoái vôùi gian laän vaø sai soùt naêm
2004 vaø 2009 veà cô baûn gioáng nhau nhöng so vôùi naêm 1994 thì coù nhieàu ñoåi môùi
Trang 23
hôn.
1.2.2 Traùch nhieäm ñoái vôùi vieäc laäp vaø trình baøy BCTC theo chuaån möïc hieän
haønh
Trong heä thoáng chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá hieän haønh, caùc chuaån möïc kieåm toaùn
lieân quan ñeán traùch nhieäm laäp vaø trình baøy BCTC coù theå bao goàm:
- Chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá soá 200 “ Nhöõng muïc tieâu vaø nguyeân taéc cô baûn
trong kieåm toaùn baùo caùo taøi chính”
+ Naêm 1994 quy ñònh: Traùch nhieäm laäp vaø trình baøy baùo caùo taøi chính thuoäc veà
Ban giaùm ñoác. Vieäc kieåm toaùn baùo caùo taøi chính cuõng khoâng laøm giaûm traùch
nhieäm cuûa Ban giaùm ñoác.
+ Naêm 2004 vaø 2009 quy ñònh: Traùch nhieäm trong vieäc laäp vaø trình baøy BCTC
thuoäc veà Ban laõnh ñaïo.
- Theo chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá soá 240 “Gian laän vaø sai soùt”
+ Naêm 1994 quy ñònh: Traùch nhieäm ngaên ngöøa vaø phaùt hieän gian laän vaø sai soùt
thuoäc veà Ban giaùm ñoác thoâng qua vieäc thieát keá vaø vaän haønh heä thoáng keá toaùn vaø
heä thoáng soaùt kieåm soaùt noäi boä thích hôïp. Vaø löu yù: heä thoáng naøy chæ coù theå giaûm
ñöôïc chöù khoâng theå loaïi tröø hoaøn toaøn khaû naêng xaûy ra gian laän vaø sai soùt.
+ Naêm 2004 vaø 2009 quy ñònh: Traùch nhieäm ngaên ngöøa vaø phaùt hieän gian laän treân
BCTC thuoäc veà caû Ban giaùm ñoác vaø Hoäi ñoàng quaûn trò (vì Hoäi ñoàng quaûn trò giaùm
saùt hoaït ñoäng cuûa Ban giaùm ñoác neân caû hai ñeàu phaûi chòu traùch nhieäm).
1.3 Thuû tuïc phaùt hieän gian laän trong kieåm toaùn BCTC theo chuaån möïc kieåm
toaùn quoác teá
Trong heä thoáng chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá, caùc chuaån möïc sau ñaây coù ñeà caäp
Trang 24
ñeán thuû tuïc kieåm toaùn nhaèm phaùt hieän gian laän vaø sai soùt.
ISA 240 - Traùch nhieäm cuûa KTV ñoái vôùi gian laän vaø sai soùt
IAS 315 - Nhaän dieän vaø ñaùnh giaù ruûi ro chöùa sai soùt troïng yeáu thoâng
qua vieäc hieåu bieát veà ñôn vò vaø moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa noù
ISA 320 -Xaùc ñònh möùc troïng yeáu vaø ruûi ro kieåm toaùn
ISA 330 - Phaûn öùng cuûa KTV treân cô sôû ñaùnh giaù ruûi ro
ISA 520 - Thuû tuïc phaân tích
ISA 530 - Laáy maãu kieåm toaùn
ISA 500 - Thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn
1.3.1 Lòch söû ra ñôøi vaø phaùt trieån caùc thuû tuïc kieåm toaùn
Kieåm toaùn laø hoaït ñoäng laâu ñôøi, coù töø thôøi Trung Coå. Ñeå thöïc hieän kieåm toaùn, caùc
KTV phaûi söû duïng caùc thuû tuïc ( phöông phaùp) kieåm toaùn ñeå kieåm tra. Trong giai
ñoaïn ñaàu, caùc KTV ñaõ söû duïng kyõ thuaät kieåm tra toaøn boä caùc nghieäp vuï kinh teá
phaùt sinh ñeå kieåm tra tính chính xaùc caùc thoâng tin trình baøy treân BCTC.
Cuøng vôùi söï ra ñôøi cuûa thò tröôøng voán vaø coâng ty coå phaàn, daãn ñeán söï taùch rôøi
quyeàn sôû höõu cuûa coå ñoâng vôùi chöùc naêng ñieàu haønh cuûa nhaø quaûn lyù. Töø ñoù, xuaát
hieän nhu caàu kieåm tra cuûa caùc chuû sôû höõu ñeå choáng laïi söï gian laän cuûa caùc nhaø
quaûn lyù laãn ngöôøi laøm coâng. Vì theá, kieåm toaùn ñoäc laäp ra ñôøi vaøo theá kyû 18 ñeå ñaùp
öùng nhu caàu naøy. Trong giai ñoaïn sô khai, caùc KTV ñoäc laäp söû duïng phöông phaùp
kieåm tra toaøn boä ñeå kieåm tra thoâng tin taøi chính cuûa caùc coâng ty.
Ñeán ñaàu theá kyû thöù 20, khi neàn kinh teá phaùt trieån ngaøy caøng maïnh meõ, caùc coâng ty
coå phaàn môû roäng hoaït ñoäng kinh doanh sang nhieàu lónh vöïc, caùc nghieäp vuï kinh teá
phaùt sinh ngaøy caøng nhieàu. Tröôùc tình hình ñoù, caùc toå chöùc ngheà nghieäp, caùc coâng
ty kieåm toaùn vaø kieåm toaùn vieân thaáy raèng neáu kieåm tra toaøn boä thì hieäu quaû khoâng
cao. Töø ñoù, thoâng qua hoaït ñoäng thöïc tieãn vaø quaù trình nghieân cöùu, moät soá phöông
Trang 25
phaùp kieåm tra môùi ñaõ ñöôïc hình thaønh. Ñoù laø kyõ thuaät phaân tích, phoûng vaán, laáy
maãu, ñaùnh giaù heä thoáng kieåm soaùt noäi boä vaø kyõ thuaät kieåm toaùn baèng maùy vi tính.
Caùc thuû tuïc kieåm toaùn khaùc KTV thöôøng söû duïng laø kieåm tra taøi lieäu, kieåm tra vaät
chaát, ñieàu tra, tính toaùn vaø göûi thö xaùc nhaän.
Ñeán ñaàu theá kyû thöù 21, sau haøng loaït vuï gian laän taøi chính xaûy ra, ngöôøi ta cho
raèng moät trong nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán gian laän taøi chính laø do caùc thuû tuïc
kieåm toaùn hieän haønh chöa thaät hieäu quaû trong vieäc phaùt hieän gian laän. Chính vì
theá, naêm 2009, UÛy ban Quoác teá veà Chuaån möïc Kieåm toaùn vaø Dòch vuï ñaûm baûo
(IAASB) ñaõ hieäu ñính, boå sung vaøo chuaån möïc naêm 1994 vaø 2004 moät soá thuû tuïc
kieåm toaùn nhaèm phaùt hieän gian laän vaø sai soùt treân BCTC hieäu quaû hôn vaø caùc
chuaån möïc coù ñeà caäp ñeán thuû tuïc phaùt hieän gian laän laø: 240, 315, 320, 330, 500,
520, 530.
1.3.2 Chuaån möïc 240 - Traùch nhieäm cuûa kieåm toaùn vieân ñoái vôùi gian laän.
ISA 240 hieän haønh “Traùch nhieäm cuûa kieåm toaùn vieân ñoái vôùi gian laän trong cuoäc
kieåm toaùn baùo caùo taøi chính”, ñaõ ñöa ra moät soá thuû tuïc kieåm toaùn khoâng ñöôïc trình
baøy trong caùc chuaån möïc kieåm toaùn tröôùc ñaây, cuï theå:
- Giöõ thaùi ñoä hoaøi nghi ngheà nghieäp trong suoát cuoäc kieåm toaùn.
- Thaûo luaän giöõa caùc thaønh vieân trong nhoùm kieåm toaùn.
- Thieát laäp caùc thuû tuïc ñaùnh giaù ruûi ro vaø caùc hoaït ñoäng lieân quan thoâng qua:
Phoûng vaán Ban giaùm ñoác (BGÑ) vaø caùc thaønh vieân khaùc trong ñôn vò; Phoûng vaán
Ban laõnh ñaïo; Nhaän dieän caùc moái quan heä baát thöôøng hoaëc ngoaøi döï kieán; Thu
thaäp thoâng tin töø nguoàn khaùc; Ñaùnh giaù caùc nhaân toá gaây ra ruûi ro gian laän.
- Nhaän dieän vaø ñaùnh giaù caùc ruûi ro chöùa sai soùt troïng yeáu, ñaëc bieät laø ruûi ro lieân
quan ñeán ghi nhaän doanh thu.
- Ñöa ra caùc phaûn öùng ñoái vôùi caùc ruûi ro ñaõ ñöôïc ñaùnh giaù: Phaûn öùng ôû caáp ñoä
BCTC: Boå nhieäm kieåm toaùn vieân coù kyõ naêng, naêng löïc chuyeân moân vaø coù nhieàu
Trang 26
kinh nghieäm; Chuù yù ñeán vieäc löïa choïn vaø aùp duïng chính saùch keá toaùn cuûa ñôn vò,
ñaëc bieät laø caùc phöông phaùp keá toaùn ñoái vôùi nghieäp vuï phöùc taïp; löïa choïn caùc thuû
tuïc kieåm toaùn maø ñôn vò khoâng theå ñoaùn tröôùc ñöôïc. Phaûn öùng chi tieát: Boå sung noäi
dung, lòch trình vaø phaïm vi thuû tuïc kieåm toaùn. Phaûn öùng trong tröôøng hôïp Ban
giaùm ñoác vöôït qua heä thoáng KSNB: Phoûng vaán nhöõng caù nhaân coù lieân quan, kieåm
tra caùc öôùc tính keá toaùn vaø caùc buùt toaùn ñieàu chænh.
- Ñaùnh giaù baèng chöùng kieåm toaùn: Sau khi thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn veà caùc
sai phaïm, KTV caàn ñaùnh giaù: sai phaïm laø do gian laän hay do sai soùt gaây ra; tính
trung thöïc cuûa Ban giaùm ñoác; xem xeùt haäu quaû cuûa gian laän; nghieân cöùu tính ñaùng
tin caäy cuûa baèng chöùng.
- Thu thaäp giaûi trình cuûa Ban giaùm ñoác nhö trao ñoåi vôùi Ban giaùm ñoác vaø Hoäi ñoàng
quaûn trò; trao ñoåi vôùi caùc luaät sö vaø cô quan coù thaåm quyeàn.
- Ruùt lui khoûi hôïp ñoàng kieåm toaùn neáu khoâng thu thaäp ñuû baèng chöùng.
- Taøi lieäu hoùa caùc hieåu bieát cuûa KTV veà ñaùnh giaù ruûi ro vaø sai phaïm troïng yeáu.
1.3.3 Chuaån möïc 315 - Nhaän dieän vaø ñaùnh giaù ruûi ro chöùa sai soùt troïng yeáu
thoâng qua vieäc hieåu bieát veà ñôn vò vaø moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa noù.
Theo ISA 315 “Nhaän dieän vaø ñaùnh giaù ruûi ro chöùa sai soùt troïng yeáu thoâng qua vieäc
hieåu bieát veà ñôn vò vaø moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa noù” ñaõ ñöa ra moät soá thuû tuïc
kieåm toaùn nhaèm giuùp kieåm toaùn vieân phaùt hieän gian laän vaø sai soùt khi thöïc hieän
kieåm toaùn baùo caùo taøi chính. Caùc thuû tuïc bao goàm:
- Thieát laäp caùc thuû tuïc ñeå ñaùnh giaù ruûi ro, caùc thuû tuïc naøy bao goàm:
+ Phoûng vaán ban Giaùm ñoác vaø caùc thaønh vieân khaùc trong ñôn vò.
+ AÙp duïng thuû tuïc phaân tích.
+ Quan saùt vaø kieåm tra.
Trang 27
+ Thu thaäp thoâng tin töø kyø kieåm toaùn tröôùc.
+ Thaûo luaän vôùi caùc thaønh vieân trong nhoùm kieåm toaùn veà khaû naêng coù gian
laän vaø sai soùt treân baùo caùo taøi chính.
- Hieåu bieát veà ñôn vò khaùch haøng vaø moâi tröôøng kinh doanh
+ Hieåu bieát veà ngaønh ngheà, caùc quy ñònh vaø caùc yeáu toá khaùc beân ngoaøi taùc
ñoäng ñeán ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn.
+ Tính chaát vaø ñaëc ñieåm cuûa ñôn vò.
+ Caùc muïc tieâu, chieán löôïc vaø caùc ruûi ro kinh doanh.
+ Ño löôøng vaø soaùt xeùt keát quaû hoaït ñoäng.
- Hieåu bieát veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä
+ Moâi tröôøng kieåm soaùt.
+ Quy trình ñaùnh giaù ruûi ro kieåm soaùt.
+ Heä thoáng thoâng tin vaø tuyeân truyeàn.
+ Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt.
+ Giaùm saùt caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt.
- Nhaän dieän vaø ñaùnh giaù ruûi ro chöùa sai soùt troïng yeáu
+ Ruûi ro ôû möùc ñoä baùo caùo taøi chính.
+ Ruûi ro ôû möùc ñoä cô sôû daãn lieäu.
- Trao ñoåi thoâng tin vôùi ngöôøi quaûn lyù cao caáp.
- Laäp hoà sô kieåm toaùn.
1.3.4 Chuaån möïc 320 - Xaùc ñònh möùc troïng yeáu vaø ruûi ro kieåm toaùn
Theo ISA 320 “Tính troïng yeáu trong luùc laäp keá hoaïch vaø thöïc hieän kieåm toaùn”
Trang 28
Noäi dung cuûa chuaån möïc yeâu caàu kieåm toaùn vieân phaûi:
- Xaùc ñònh möùc troïng yeáu cho toaøn boä baùo caùo taøi chính.
- Xaùc ñònh möùc troïng yeáu cho töøng soá dö taøi khoaûn.
- Xeùt ñoaùn ñieàu gì laø troïng yeáu treân baùo caùo taøi chính.
Cuõng theo ISA 320 ruûi ro kieåm toaùn ñöôïc xem xeùt khi
- Ñaùnh giaù coù sai soùt troïng yeáu.
- AÛnh höôûng cuûa nhöõng sai soùt chöa ñöôïc söûa chöõa trong baùo caùo taøi chính vaø baùo
caùo kieåm toaùn.
1.3.5 Chuaån möïc 330 - Phaûn öùng cuûa kieåm toaùn vieân treân cô sôû ñaùnh giaù ruûi ro
Muïc tieâu cuûa ISA 330 laø ñöa ra caùch phaûn öùng cuûa kieåm toaùn vieân vaø coâng ty
kieåm toaùn ñoái vôùi gian laän vaø sai soùt treân baùo caùo taøi chính. Coù hai phaûn öùng laø
phaûn öùng toång quaùt vaø phaûn öùng chi tieát, trong ñoù
- Phaûn öùng toång quaùt yeâu caàu kieåm toaùn vieân phaûi:
+ Giöõ thaùi ñoä hoaøi nghi ngheà nghieäp trong suoát cuoäc kieåm toaùn.
+ Boå nhieäm kieåm toaùn vieân coù nhieàu kinh nghieäm hoaëc coù caùc kyõ naêng
chuyeân moân ñaëc bieät hoaëc söû duïng caùc chuyeân gia.
+ Giaùm saùt nhieàu hôn.
+ Khi löïa choïn thöïc hieän caùc thuû tuïc kieåm toaùn boå sung, caàn löïa choïn caùc
thuû tuïc maø Ban giaùm ñoác khoâng tieân ñoaùn ñöôïc.
+ Coù theå thay ñoåi noäi dung, lòch trình vaø phaïm vi caùc thuû tuïc kieåm toaùn, neáu
nghi ngôø coù gian laän phaùt sinh. Chaúng haïn nhö thöïc hieän caùc thöû nghieäm cô
baûn vaøo giai ñoaïn cuoái kyø thay vì giai ñoaïn giöõa kyø, hoaëc boå sung theâm noäi
dung thuû tuïc kieåm toaùn ñeå taêng tính thuyeát phuïc cuûa baèng chöùng kieåm toaùn.
- Phaûn öùng chi tieát:
+ Thieát laäp vaø thöïc hieän caùc thuû tuïc kieåm toaùn boå sung .
Trang 29
+ Kieåm tra, quan saùt, ñieàu tra, xaùc nhaän, tính toaùn laïi vaø thöïc hieän laïi
+ Thay ñoåi thôøi gian tieán haønh caùc thöû nghieäm kieåm soaùt hoaëc thöû nghieäm
cô baûn.
+ Thay ñoåi thuû tuïc kieåm toaùn cuï theå caàn thöïc hieän.
1.3.6 Chuaån möïc 500 - Thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn
Theo ISA 500 “Baèng chöùng kieåm toaùn” yeâu caàn kieåm toaùn vieân phaûi:
- Xaây döïng vaø söû duïng caùc thuû tuïc kieåm toaùn nhaèm thu thaäp ñaày ñuû baèng chöùng
kieåm toaùn thích hôïp, döïa treân caùc baèng chöùng naøy kieåm toaùn vieân hình thaønh neân
yù kieán cuûa mình.
- Caùc phöông phaùp thu thaäp baèng chöùng bao goàm kieåm tra, quan saùt, xaùc nhaän, tính
toaùn laïi, thöïc hieän laïi, phaân tích vaø ñieàu tra. Vieäc thöïc hieän caùc phöông phaùp naøy
tuøy thuoäc vaøo thôøi gian thu thaäp ñöôïc baèng chöùng kieåm toaùn.
1.3.7 Chuaån möïc 520 - Thuû tuïc phaân tích Theo ISA 520 “Thuû tuïc phaân tích”:
- Thuû tuïc phaân tích bao goàm vieäc so saùnh thoâng tin trong baùo caùo taøi chính vôùi:
+ Caùc thoâng tin töông öùng trong nhöõng nieân ñoä tröôùc.
+ Caùc keát quaû döï kieán cuûa ñôn vò, nhö döï toaùn ngaân saùch, hoaëc caùc soá lieäu
öôùc tính cuûa kieåm toaùn vieân, chaúng haïn nhö öôùc tính chi phí khaáu hao.
+ Caùc thoâng tin cuûa ngaønh töông töï, chaúng haïn nhö vieäc so saùnh tyû suaát
doanh thu / (treân) khoaûn phaûi thu khaùch haøng vôùi tyû suaát bình quaân cuûa
ngaønh hay tyû suaát cuûa caùc ñôn vò khaùc coù quy moâ töông töï vaø cuøng ngaønh
kinh doanh.
- Thuû tuïc phaân tích cuõng bao goàm vieäc xem xeùt caùc moái quan heä:
+ Giöõa caùc thoâng tin taøi chính vôùi nhau, chaúng haïn nhö moái quan heä giöõa laõi
goäp vôùi doanh thu..
+ Giöõa thoâng tin taøi chính vaø phi taøi chính töông öùng, chaúng haïn nhö moái
Trang 30
töông quan giöõa chi phí tieàn löông vaø soá löôïng nhaân coâng.
- Quy trình phaân tích trong thöû nghieäm cô baûn, caàn chuù yù:
+ Thöû nghieäm cô baûn ôû caáp ñoä cô sôû daãn lieäu coù theå döïa treân caùc thuû tuïc
kieåm tra chöùng töø, thuû tuïc phaân tích caùc yeáu toá cuï theå, hoaëc keát hôïp caû hai.
Ñeå quyeát ñònh caùc thuû tuïc kieåm toaùn aùp duïng, caàn caân nhaéc lieäu coù neân söû
duïng thuû tuïc phaân tích khoâng. Muoán vaäy, kieåm toaùn vieân phaûi ñaùnh giaù tính
hieäu quaû cuûa caùc thuû tuïc kieåm toaùn hieän haønh nhaèm giaûm ruûi ro kieåm toaùn ôû
caáp ñoä cô sôû daãn lieäu thaáp ñeán möùc coù theå chaáp nhaän ñöôïc.
+ Kieåm toaùn vieân phaûi thaûo luaän vôùi Ban giaùm ñoác veà khaû naêng cung caáp
thoâng tin vaø ñoä tin caäy cuûa caùc thoâng tin caàn thieát cho vieäc aùp duïng quy
trình phaân tích, keå caû keát quaû cuûa baát kyø thuû tuïc phaân tích naøo coù cuøng tính
chaát maø ñôn vò ñaõ thöïc hieän. Vieäc söû duïng caùc döõ lieäu phaân tích do ñôn vò
thieát laäp cuõng coù theå coù hieäu quaû ñoái vôùi kieåm toaùn vieân, vôùi ñieàu kieän laø
kieåm toaùn vieân phaûi chaéc chaén raèng nhöõng döõ lieäu naøy ñöôïc laäp moät caùch
nghieâm tuùc.
1.3.8 Chuaån möïc 530 - Laáy maãu kieåm toaùn
Laáy maãu kieåm toaùn laø moät phöông phaùp ñöôïc aùp duïng phoå bieán trong giai ñoaïn
thöïc hieän kieåm toaùn, ñeå naâng cao hieäu quaû kieåm toaùn, ISA 530 yeâu caàu kieåm toaùn
vieân vaø coâng ty kieåm toaùn phaûi:
- Thieát keá, xaùc ñònh côõ maãu vaø choïn löïa caùc phaàn töû cuûa maãu ñeå kieåm tra
+ Khi thieát keá maãu, phaûi xem xeùt ñeán muïc tieâu cuûa thöû nghieäm vaø thuoäc
tính cuûa ñoái töôïng döï ñònh laáy maãu.
+ Phaûi xaùc ñònh côõ maãu thích hôïp ñeå giaûm ruûi ro laáy maãu xuoáng möùc coù theå
chaáp nhaän ñöôïc.
+ Phaûi löïa choïn caùc phaàn töû cuûa maãu sao cho moãi moät ñôn vò trong maãu ñeàu
coù cô hoäi ñöôïc choïn.
Trang 31
- Thöïc hieän caùc thuû tuïc kieåm toaùn
+ Kieåm toaùn vieân phaûi thöïc hieän caùc thuû tuïc kieåm toaùn phuø hôïp vôùi nhöõng
muïc tieâu thöû nghieäm cuï theå cho moãi phaàn töû maãu ñöôïc choïn.
+ Neáu aùp duïng moät thuû tuïc kieåm toaùn maø khoâng choïn ñöôïc phaàn töû maãu
phuø hôïp thì kieåm toaùn vieân seõ tieáp tuïc aùp duïng thuû tuïc kieåm toaùn ñoù treân
moät phaàn töû maãu thay theá khaùc.
+ Neáu kieåm toaùn vieân khoâng theå aùp duïng caùc thuû tuïc kieåm toaùn döï tính cho
moät phaàn töû ñöôïc choïn hoaëc thuû tuïc thay theá thích hôïp cuõng khoâng thöïc
hieän ñöôïc cho phaàn töû ñöôïc choïn naøy thì kieåm toaùn vieân coù theå coi ñoù laø
moät sai phaïm do söï coá yù cuûa Ban laõnh ñaïo, trong tröôøng hôïp naøy kieåm toaùn
vieân phaûi tieán haønh caùc thöû nghieäm kieåm soaùt, hoaëc thöû nghieäm chi tieát.
1.4 Baøi hoïc kinh nghieäm
Caên cöù vaøo keát quaû cuûa caùc coâng trình nghieân cöùu veà gian laän cuõng nhö yeâu caàu
cuûa chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá hieän haønh, coù theå ruùt ra moät soá baøi hoïc kinh
nghieäm taïi Vieät Nam khi thieát laäp caùc thuû tuïc kieåm toaùn nhaèm phaùt hieän gian laän
treân BCTC.
- Ngheà nghieäp kieåm toaùn VN neân coù caùc coâng trình nghieân cöùu veà gian laän nhaèm
giuùp KTV vaø coâng ty kieåm toaùn coù theå hieåu roõ hôn veà baûn chaát gian laän cuõng nhö
xaùc laäp caùc thuû tuïc kieåm toaùn thích hôïp.
- Khi kieåm toaùn baùo caùo taøi chính cuûa caùc coâng ty ñaïi chuùng, coâng ty kieåm toaùn vaø
KTV caàn taäp trung vaøo tam giaùc gian laän. Caùc tình huoáng vaø söï kieän gia taêng ruûi
ro coù gian laän nhö ñoäng cô, söùc eùp, ñieàu kieän vaø ñoái töôïng thöïc hieän gian laän.
Ñoàng thôøi KTV caàn phaûi thaän troïng khi kieåm tra caùc khoaûn muïc doanh thu vaø chi
phí (xu höôùng khai khoáng doanh thu vaø khai thieáu chi phí) ñeå töø ñoù xaùc ñònh noäi
dung, lòch trình vaø phaïm vi kieåm toaùn thích hôïp.
- Caàn aùp duïng caùc thuû tuïc kieåm toaùn chuyeân bieät ñeå phaùt hieän gian laän nhö chuaån
Trang 32
möïc kieåm toaùn quoác teá yeâu caàu: coâng ty kieåm toaùn caàn boå nhieäm caùc KTV coù kyõ
naêng vaø coù nhieàu kinh nghieäm thöïc teá; KTV caàn coù nhöõng hieåu bieát toång theå veà
ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn vaø khi thöïc hieän kieåm toaùn caàn giöõ thaùi ñoä hoaøi nghi mang
tính ngheà nghieäp trong suoát cuoäc kieåm toaùn; caàn taäp trung löïa choïn caùc thuû tuïc
kieåm toaùn maø ñôn vò khoâng theå ñoaùn tröôùc ñöôïc chaúng haïn nhö ñieàu tra, thu thaäp
thoâng tin töø ñoái töôïng khoâng lieân quan ñeán hoaït ñoäng taøi chính hoaëc thu thaäp thoâng
tin töø caùc nguoàn toá giaùc…
- Ñeå taïo haønh lang phaùp lyù cho KTV, caàn caäp nhaät caùc chuaån möïc kieåm toaùn Vieät
Nam cho phuø hôïp vôùi tình hình thöïc teá. Qua nghieân cöùu heä thoáng chuaån möïc kieåm
toaùn quoác teá cho thaáy keå töø khi ban haønh cho ñeán nay, caùc chuaån möïc luoân caäp
nhaät ñeå phuø hôïp vôùi tình hình thöïc teá cuûa neàn kinh teá. Chaúng haïn nhö chuaån möïc
kieåm toaùn quoác teá keå töø luùc ban haønh naêm 1994 ñeán naêm 2004 ñaõ thay ñoåi, ñeán
ngaøy 15 thaùng 12 naêm 2009 tôùi ñaây seõ thay ñoåi moät laàn nöõa. Trong khi ñoù heä thoáng
chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam keå töø luùc ban haønh cho ñeán nay vaãn chöa thay
ñoåi, chuû yeáu döïa vaøo ISA 1994. Do ñoù, vieäc caäp nhaät caùc chuaån möïc kieåm toaùn
quoác teá cho phuø hôïp vôùi tình hình kinh teá hieän taïi laø moät yeâu caàu caáp thieát, noù
khoâng chæ giuùp kieåm toaùn vieân coù nhöõng thuû tuïc kieåm toaùn höõu hieäu maø coøn theå
hieän söï hoøa nhaäp nhanh choùng cuûa ngaønh kieåm toaùn Vieät Nam vôùi neàn kinh teá theá
giôùi.
- Caùc coâng ty kieåm toaùn caàn ñöa ra caùc höôùng daãn veà caùc thuû tuïc chi tieát ñeå giuùp
KTV coù theå nhaän dieän, phaùt hieän gian laän vaø sai soùt.
Keát luaän phaàn I:
Trong neàn kinh teá thò tröôøng, gian laän vaø sai soùt treân baùo caùo taøi chính laø ñieàu
khoâng traùnh khoûi. Taïi Vieät Nam ñaõ coù nhieàu sai phaïm xaûy ra treân BCTC ñöôïc neâu
treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng theá nhöng chöa coù moät coâng trình nghieân
cöùu thoûa ñaùng naøo veà tình hình gian laän vaø sai soùt. Do ñoù, ñeå giuùp kieåm toaùn vieân
Trang 33
hieåu roõ hôn veà phaùt hieän gian laän vaø sai soùt caàn coù moät UÛy ban chuyeân nghieân cöùu
veà vaán ñeà naøy. Caùc cô quan chöùc naêng ( Hoäi ngheà nghieäp, Boä taøi chính ) neân ñöa
ra caùc höôùng daãn chi tieát veà gian laän. Töø ñoù, giuùp kieåm toaùn vieân coù theå döï ñoaùn
nhöõng khoûan muïc, nhöõng nghieäp vuï coù khaû naêng phaùt sinh gian laän ñeå thieát laäp
Trang 34
caùc thuû tuïc kieåm toaùn thích hôïp khi tieán haønh cuoäc kieåm toaùn.
PHAÀN 2
THÖÏC TRAÏNG GIAN LAÄN VAØ THUÛ TUÏC KIEÅM TOAÙN NHAÈM PHAÙT HIEÄN
GIAN LAÄN TRONG KIEÅM TOAÙN BAÙO CAÙO TAØI CHÍNH TAÏI CAÙC COÂNG
TY KIEÅM TOAÙN VIỆT NAM
2.1 Thöïc traïng gian laän vaø sai soùt treân BCTC taïi caùc coâng ty ñaïi chuùng.
2.1.1 Ñaëc ñieåm coâng ty ñaïi chuùng
2.1.1.1 Caùc quy ñònh phaùp lyù lieân quan ñeán coâng ty ñaïi chuùng
Ñònh nghóa coâng ty ñaïi chuùng
Ñieàu 25 cuûa Luaät chöùng khoaùn ñònh nghóa coâng ty ñaïi chuùng laø coâng ty coå phaàn
thuoäc moät trong ba daïng sau:
- Ñaõ chaøo baùn coå phieáu ra coâng chuùng.
- Coù coå phieáu ñöôïc nieâm yeát taïi Sôû giao dòch chöùng khoaùn hoaëc Trung taâm giao
dòch chöùng khoaùn.
- Coù ít nhaát moät traêm nhaø ñaàu tö sôû höõu coå phieáu, khoâng keå nhaø ñaàu tö chöùng
khoaùn chuyeân nghieäp, vaø coù voán ñieàu leä töø möôøi tyû ñoàng Vieät Nam trôû leân.
Caùc quy ñònh veà coâng boá thoâng tin
Theo ñieàu 101 cuûa Luaät chöùng khoaùn quy ñònh caùc coâng ty ñaïi chuùng phaûi noäp baùo
caùo taøi chính ñöôïc kieåm toaùn haøng naêm cho UÛy ban Chöùng khoaùn Nhaø nöôùc
(UBCKNN).
Ñeán ngaøy 24/02/2009 theo coâng vaên soá 246/UBCK – QLPH cuûa UÛy ban Chöùng
khoaùn Nhaø nöôùc yeâu caàu caùc coâng ty nieâm yeát phaûi noäp BCTC haøng quyù ñaõ qua
soaùt xeùt cuûa kieåm toaùn ñoäc laäp cho Sôû giao dòch chöùng khoaùn.
Caùc quy ñònh veà xöû phaït ñoái vôùi vieäc coâng boá thoâng tin khoâng kòp thôøi.
Theo ñieàu 128 cuûa Luaät chöùng khoaùn veà xöû lyù haønh vi vi phaïm coâng boá thoâng tin
Trang 35
quy ñònh : Toå chöùc phaùt haønh, coâng ty ñaïi chuùng, toå chöùc nieâm yeát… coâng boá thoâng
tin khoâng ñaày ñuû, kòp thôøi, ñuùng haïn….thì bò phaït caûnh caùo, phaït tieàn, buoäc chaáp
haønh ñuùng quy ñònh cuûa phaùp luaät veà coâng boá thoâng tin.
Tuy nhieân, caùc quy ñònh xöû phaït ñoái vôùi coâng ty ñaïi chuùng veà vieäc coâng boá thoâng
tin khoâng kòp thôøi nhö treân coøn mang tính hình thöùc, chung chung, chöa roõ raøng, cuï
theå. Chaúng haïn nhö vi phaïm ñeán möùc naøo thì phaït caûnh caùo, vi phaïm ñeán möùc
naøo thì phaït tieàn, phaït caûnh caùo laø phaït caùi gì, phaït tieàn laø phaït bao nhieâu?...Trong
caùc quy ñònh cuûa Luaät chöùng khoaùn chöa quy ñònh roõ ñieàu naøy.
2.1.1.2 Ñaëc ñieåm hoaït ñoäng cuûa coâng ty ñaïi chuùng.
Keå töø khi Luaät coâng ty ra ñôøi naêm 1990, caùc coâng ty coå phaàn baét ñaàu ñöôïc thaønh
laäp vaø hoaït ñoäng. Tính ñeán thaùng 5 naêm 2009, caû nöôùc ñaõ coù 361 coâng ty chính
thöùc nieâm yeát vaø giao dòch coå phieáu treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Hôn 3.600(1)
doanh nghieäp ñang giao dòch treân thò tröôøng phi taäp trung (OTC) vôùi vieäc trao ñoåi,
mua baùn coå phieáu chöa chòu söï ñieàu chænh bôûi nhöõng quy ñònh phaùp lyù
Do nhöõng haïn cheá veà quy ñònh xöû phaït ñoái vôùi caùc coâng ty ñaïi chuùng coâng boá
thoâng tin khoâng kòp thôøi nhö treân, keå töø khi thò tröôøng chöùng khoaùn thaønh laäp (naêm
2000) ñeán tröôùc thôøi ñieåm 24/2/2009, moät soá coâng ty nieâm yeát vaãn khoâng coâng boá
thoâng tin haøng quyù cho Sôû giao dòch chöùng khoaùn hoaëc cho coå ñoâng. Cho ñeán nay,
thöïc traïng naøy vaãn tieáp dieãn ñoái vôùi haàu heát caùc coâng ty giao dòch treân thò tröôøng
OTC.
Caùc coâng ty ñaïi chuùng hoaït ñoäng trong nhieàu ngaønh ngheà, nhieàu lónh vöïc khaùc
nhau. Ña phaàn caùc coâng ty huy ñoäng voán ñeå hoaït ñoäng kinh doanh theo ngaønh
ngheà chính ñaêng kyù trong giaáy pheùp kinh doanh cuûa mình. Beân caïnh ñoù cuõng
khoâng ít coâng ty huy ñoäng voán ñeå ñaàu tö mua coå phaàn cuûa coâng ty khaùc. Vieäc mua
1 Nguồn từ ATP Vietnam
Trang 36
coå phaàn naøy coù theå laø hình thöùc ñaàu tö toát nhöng cuõng coù theå laø moät “thuû thuaät”
ñeå Ban giaùm ñoác vaø Hoäi ñoàng quaûn trò thöïc hieän haønh vi gian laän hoaëc ñeå thay ñoåi
keát quaû kinh doanh thoâng qua vieäc trích laäp hoaëc khoâng trích laäp döï phoøng caùc
khoaûn ñaàu tö.
Coå phieáu cuûa coâng ty ñaïi chuùng hieän ñöôïc giao dòch treân ba thò tröôøng chính laø thò
tröôøng phi taäp trung (OTC), thò tröôøng coå phieáu chöa nieâm yeát (UPCoM) vaø thò
tröôøng nieâm yeát. Thò tröôøng UPCoM môùi thaønh laäp vaøo ngaøy 24/06/2009 neân chæ
coù 24 coâng ty ñaêng kyù giao dòch treân saøn naøy. Ña phaàn caùc coâng ty giao dòch treân
thò tröôøng phi taäp trung vì ngoaøi böôùc ñeäm ñeå leân saøn nieâm yeát thì cuõng khoâng loaïi
tröø khaû naêng caùc coâng ty naøy traùnh söï giaùm saùt chaët cheõ cuûa cô quan chöùc naêng ñeå
löøa doái coå ñoâng. Caùc coâng ty treân saøn OTC khoâng chòu söï quaûn lyù chaët cheõ nhö saøn
nieâm yeát, caùc coâng ty khoâng baét buoäc phaûi coâng boá thoâng tin taøi chính ñònh kyø hay
baát thöôøng, hoaëc neáu caùc coâng ty töï nguyeän coâng boá thoâng tin thì cuõng khoâng coù cô
quan naøo kieåm chöùng thoâng tin maø hoï coâng boá. Do ñoù, vieäc höôùng thoâng tin theo
nhöõng muïc ñích coù lôïi cho moät nhoùm ngöôøi, cho caù nhaân laø ñieàu khoù traùnh khoûi.
Thoâng tin treân saøn OTC chuû yeáu do caùc coå ñoâng noäi boä truyeàn mieäng nhau, doanh
nghieäp chöa chuû ñoäng coâng boá thoâng tin ñeå nhaø ñaàu tö bieát. Do ñoù, möùc ñoä minh
baïch thoâng tin ôû thò tröôøng naøy raát thaáp. Vieäc coâng boá thoâng tin cuûa caùc coâng ty
treân saøn nieâm yeát tuy coù roõ raøng hôn nhöng cuõng chöa thaät kòp thôøi vaø minh baïch.
2.1.2 Caùc phöông phaùp gian laän treân baùo caùo taøi chính taïi caùc coâng ty ñaïi
chuùng.
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, haøng loaït caùc vuï gian laän kinh teá, gian laän thöông maïi
vaø gian laän taøi chính ñaõ ñöôïc ñöa ra aùnh saùng cho thaáy gian laän xuaát hieän ngaøy
caøng nhieàu, hieän dieän trong moïi lónh vöïc, moïi loaïi hình doanh nghieäp töø doanh
nghieäp Nhaø nöôùc cho ñeán caùc coâng ty coå phaàn, coâng ty coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi,
Trang 37
coâng ty traùch nhieäm höõu haïn, caùc doanh nghieäp tö nhaân. Bieåu hieän cuï theå cuûa
nhöõng sai phaïm qua baùo caùo taøi chính tröôùc kieåm toaùn cuûa haàu heát caùc coâng ty ñeàu
bò ñieàu chænh.
Chæ coù moät soá ít coâng ty ñaïi chuùng thöïc hieän kyõ thuaät gian laän nhaèm giaûm thueá thu
nhaäp doanh nghieäp phaûi noäp, ñieàu naøy ñöa ñeán vieäc caùc coâng ty seõ khai thaáp
doanh thu vaø khai khoáng chi phí.
Ña soá caùc coâng ty ñaïi chuùng giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn ñeàu coù xu
höôùng gian laän theo caùch thoåi phoàng lôïi nhuaän nhaèm thu huùt caùc nhaø ñaàu tö.
Vieäc gian laän trong kinh doanh, gian laän treân baùo caùo taøi chính khoâng coøn laø vaán
naïn cuûa moät ngaønh, moät lónh vöïc maø noù xaâm nhaäp vaøo haàu heát caùc thaønh phaàn cuûa
neàn kinh teá. Gian laän vaø sai soùt thöôøng xaûy ra taïi caùc coâng ty chòu aùp löïc lôùn veà taøi
chính nhö thieáu voán, hoïat ñoäng kinh doanh khoù khaên nhöng vaãn muoán giöõ ñöôïc thò
giaù coå phieáu hoaëc nhöõng coâng ty kinh doanh coù lôïi nhuaän baát thöôøng vaø lôïi nhuaän
keá hoïach naêm sau ñöôïc xaây döïng cao hôn raát nhieàu so vôùi naêm tröôùc.
Hieän nay, taïi Vieät Nam chöa coù moät toå chöùc hay hieäp hoäi naøo ñöùng ra nghieân cöùu,
toång keát caùc vuï gian laän ñaõ xaûy ra. Do ñoù ngöôøi vieát phaûi tieán haønh khaûo saùt thoâng
qua göûi phieáu khaûo saùt vaø phoûng vaán moät soá kieåm toaùn vieân laøm vieäc taïi caùc coâng
ty kieåm Vieät Nam, coâng ty kieåm toaùn quoác teá (nhoùm Big Four), thu thaäp thoâng tin
treân caùc taïp chí Kinh teá, Taøi chính, Keá toaùn, trang web kieåm toaùn Vieät Nam…Vôùi
khaû naêng höõu haïn neân khoù coù theå phaùc hoïa ñaày ñuû böùc tranh veà gian laän, phöông
phaùp gian laän vaø söï taùc ñoäng cuûa gian laän ñoái vôùi neàn kinh teá. Caùc nghieân cöùu coù
theå chöa toaøn dieän vì chuû yeáu ñeå laáy döõ lieäu phuïc vuï cho phaïm vi nghieân cöùu cuûa
luaän vaên naøy.
Keát quaû thu thaäp thoâng tin nhö sau: ( xem phuï luïc soá 1)
Caùc phöông phaùp thöïc hieän gian laän ñaõ ñöôïc phaùt hieän taïi caùc coâng ty ñaïi chuùng
2.1.2.1 Khai khoáng doanh thu, khai thieáu chi phí
Trang 38
Ñieån hình cho phöông phaùp gian laän naøy laø coâng ty Boâng Baïch Tuyeát.
Coâng ty coå phaàn Boâng Baïch Tuyeát (BBT) ñöôïc thaønh laäp naêm caùch ñaây 49 naêm, laø
moät thöông hieäu lôùn cuûa Vieät Nam, BBT ñöôïc nieâm yeát treân saøn chöùng khoaùn
thaønh phoá Hoà Chí Minh vaøo thaùng 3/2004.
Caùc sai phaïm cuûa BBT.
Naêm 2004, baùo caùo taøi chính (BCTC) ñöôïc kieåm toaùn cho thaáy BBT loã 2,121 tyû
ñoàng theá nhöng BBT vaãn ñöôïc nieâm yeát treân saøn vaøo thaùng 3/2004.
Naêm 2005, BCTC do coâng ty kieåm toaùn A&C phaùt haønh vôùi yù kieán chaáp nhaän töøng
phaàn daïng ngoaïi tröø. Treân BCTC cho thaáy, lôïi nhuaän sau thueá laø 982 trieäu ñoàng.
Tuy nhieân, KTV ñaõ ngoaïi tröø nhieàu khoaûn muïc nhö laäp döï phoøng giaûm giaù haøng
toàn kho, döï phoøng khoaûn phaûi thu khoù ñoøi… daãn ñeán BCTC naêm 2005 chöa theå
hieän chính xaùc vaø phuø hôïp vôùi chuaån möïc keá toaùn. BBT thay ñoåi chính saùch khaáu
hao ñaõ laøm giaûm chi phí khaáu hao so vôùi naêm 2004 öôùc tính khoaûng 1,253 tyû ñoàng,
BBT thöïc hieän chöông trình quaûng caùo saûn phaåm môùi nhöng khoâng haïch toaùn vaøo
chi phí.
Naêm 2006, BCTC cuûa BBT ñöôïc kieåm toaùn bôûi coâng ty AISC. Keát quaû hoaït ñoäng
kinh doanh cuûa BBT laø coù laõi nhöng AISC ñaõ phaùt haønh baùo caùo cho yù kieán chaáp
nhaän töøng phaàn daïng ngoaïi tröø nhieàu khoaûn muïc troïng yeáu.
Naêm 2007, BBT yeâu caàu kieåm toaùn laïi moät soá khoaûn muïc cuûa naêm 2006 vì AISC
ñaõ phaùt hình yù kieán chaáp nhaän töøng phaàn daïng ngoaïi tröø nhieàu khoaûn muïc vaø
kieåm toaùn laïi ñaõ cho keát quaû lôïi nhuaän naêm 2006 loã 8,448 tyû ñoàng.
Theo giaûi trình cuûa coâng ty kieåm toaùn vaø dòch vuï tin hoïc (AISC - kieåm toaùn cho
BBT thôøi khoùa 2006 vaø 2007) baùo caùo taøi chính naêm 2006 cuûa BBT ñaõ chöa trích
laäp nhieàu khoaûn chi phí nhö chi phí khaáu hao taøi saûn trích thieáu 676 trieäu ñoàng,
giaûm giaù voán haøng baùn 3.540 trieäu ñoàng, trích döï phoøng phaûi thu khoù ñoøi thieáu 284
trieäu ñoàng, chi phí Hoäi ñoàng quaûn trò söû duïng sai nguoàn 161 trieäu ñoàng, chi phí laõi
Trang 39
chaäm noäp baùn coå phaàn Nhaø nöôùc 487 trieäu ñoàng, tính thieáu giaù voán thaønh phaåm
5.344 trieäu ñoàng… neân baùo caùo taøi chính naêm 2006 coù keát quaû laõi. Sau khi kieåm
toaùn laïi, keát quaû doanh thu giaûm, chi phí taêng laøm baùo caùo taøi chính naêm 2006 töø
laõi chuyeån sang loã.
Trong BCTC kieåm toaùn naêm 2007, coâng ty loã 6,809 tyû ñoàng, 6 thaùng ñaàu naêm
2008, BCTC do coâng ty töï laäp loã 4,537 tyû ñoàng. Coâng ty ngöøng hoaït ñoäng hoaøn
toaøn keå töø ngaøy 12/7/2008 cho ñeán nay.
Nhöõng sai phaïm khaùc cuûa BBT
Veà nghóa vuï coâng boá thoâng tin, BBT khoâng noäp baùo caùo thöôøng nieân caùc naêm
2004, 2005 vaø hai naêm 2006, 2007 BBT khoâng gôûi baùo caùo cho UÛy Ban chöùng
khoaùn Nhaø nöôùc (UBCKNN). BBT xin gia haïn noäp baùo caùo kieåm toaùn naêm 2007
nhieàu laàn, BBT lieân tieáp noäp chaäm BCTC quyù II, III, IV/2007 vaø quyù I/2008, soá
lieäu keá toaùn cuûa baùo caùo quyù so vôùi baùo caùo kieåm toaùn naêm coù sai leäch lôùn.
Vaøo thaùng 1/2007, 3 thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò vaø 4 nhaø ñaàu tö ñaõ noäp tieàn mua
coå phieáu cho BBT, phöông aùn ñaõ ñöôïc Ñaïi hoäi coå ñoâng naêm 2006 thoâng qua,
nhöng BBT khoâng laøm thuû tuïc ñaêng kyù vôùi UBCKNN theo quy ñònh maø soá tieàn
7,28 tyû ñoàng thu ñöôïc töø baùn coå phieáu treân ñöôïc haïch toaùn vaøo khoaûn phaûi traû cuûa
coâng ty.
2.1.2.2 AÙp duïng sai phöông phaùp laäp döï phoøng.
Ñaây laø loaïi sai phaïm raát phoå bieán ñoái vôùi caùc coâng ty ñaïi chuùng.
Ñieån hình cho loïai sai phaïm naøy laø sai phaïm taïi Ngaân haøng Sacombank (STB)
Keát quaû lôïi nhuaän tröôùc thueá naêm 2008 cuûa STB tröôùc kieåm toaùn cao hôn 133 tyû
ñoàng so vôùi keát quaû kieåm toaùn cuûa coâng ty kieåm toaùn PriceWaterhouseCoopers
(PWC) . Vì sao coù söï cheânh leäch naøy?
Theo giaûi trình cuûa STB sôû dó coù söï cheânh leäch nhö vaäy laø do söï khaùc bieät veà
phöông phaùp trích laäp döï phoøng giaûm giaù ñoái vôùi coå phieáu chöa nieâm yeát khoâng coù
Trang 40
giaù giao dòch treân thò tröôøng hoaëc khoâng ñuû cô sôû tin caäy.
STB söû duïng giaù trò hôïp lyù ñeå ñaùnh giaù coâng cuï taøi chính theo phöông phaùp chieát
khaáu doøng coå töùc döï kieán thu ñöôïc trong töông lai ( giaù trò coå phieáu seõ thu ñöôïc
trong töông lai caên cöù vaøo moät tyû leä taêng tröôûng laõi suaát döï kieán cuûa doanh nghieäp)
so saùnh vôùi giaù trò soå saùch. Neáu giaù trò töông lai thaáp hôn giaù trò soå saùch thì STB
trích laäp döï phoøng. Coøn PWC trích laäp baèng caùch so saùnh giaù trò tröôøng vôùi giaù trò
soå saùch. Giaù thò tröôøng ñöôïc xaùc ñònh laø giaù töø baûng giaù tham chieáu cuûa caùc coâng
ty chöùng khoaùn hoaëc so saùnh xu höôùng vôùi coå phieáu cuøng ngaønh.
Phöông phaùp tính chieát khaáu doøng coå töùc mang tính chuû quan, vì noù döïa treân giaû
ñònh laø doanh nghieäp seõ taêng tröôûng bao nhieâu phaàn traêm, traû coå töùc bao nhieâu
trong naêm tôùi. Choïn möùc döï kieán taêng tröôûng khaùc nhau thì giaù trò hôïp lyù xaùc ñònh
theo chieát khaáu doøng coå töùc ñaõ khaùc nhau raát nhieàu.
Theo chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam, trích laäp döï phoøng theo giaù thò tröôøng môùi
phaûn aùnh chính xaùc giaù trò thöïc cuûa caùc khoaûn ñaàu tö.
Moät sai phaïm ñieån hình nöõa cuõng do coá tình aùp duïng sai phöông phaùp trích laäp döï
phoøng ñöôïc theå hieän qua vuï vieäc sau:
Coâng ty coå phaàn Haøng haûi Saøi Goøn (SHC) laø coå ñoâng saùng laäp cuûa coâng ty coå phaàn
chöùng khoaùn AÂu Vieät (AVSC) vôùi soá voán goùp laø 2,4 tyû ñoàng (0,67% voán ñieàu leä).
Theo quy ñònh, soá coå phieáu naøy khoâng ñöôïc chuyeån nhöôïng trong voøng 3 naêm keå
töø ngaøy 9/7/2007.
Coâng ty kieåm toaùn A&C thöïc hieän kieåm toaùn cho thôøi khoùa keát thuùc vaøo
31/12/2008. Keát quaû kieåm toaùn cho thaáy AVSC bò loã ñöa ñeán voán chuû sôû höõu nhoû
hôn voán goùp ban ñaàu. Do ñoù, A&C ñeà nghò phía SHC caàn trích laäp döï phoøng (theo
höôùng daãn taïi thoâng tö 13/2006/TT-BTC) ñoái vôùi khoaûn ñaàu tö taøi chính daøi haïn
khi voán goùp thöïc teá cuûa caùc beân taïi toå chöùc kinh teá nhoû hôn voán chuû sôû höõu thöïc coù
Trang 41
taïi thôøi ñieåm laäp baùo caùo taøi chính.
Tuy nhieân, SHC khoâng thöïc hieän vì cho raèng “ñoái vôùi nhöõng chöùng khoaùn khoâng
ñöôïc pheùp mua baùn treân thò tröôøng thì khoâng laäp döï phoøng giaûm giaù” (döïa vaøo TT
13/2006/TT-BTC, chöông II, ñieàu 2, khoaûn 2.1, muïc a) vaø mình laø coå ñoâng saùng
laäp cuûa AVSC neân khoâng trích laäp döï phoøng.
Caû SHC vaø A&C ñeàu trích daãn thoâng tö 13/2006/TT-BTC nhöng moãi beân trích daãn
moät ñieàu khoaûn khaùc nhau. Phía SHC trích daãn chöông II, ñieàu 2, khoaûn 2.1, muïc
a: chæ roõ ñoái töôïng trích laäp döï phoøng laø taát caû caùc khoaûn ñaàu tö chöùng khoaùn,
ngoaïi tröø khoaûn ñaàu tö chöùng khoaùn khoâng ñöôïc mua baùn töï do treân thò tröôøng.
Quan ñieåm cuûa SHC xuaát phaùt töø tyû leä goùp voán cuûa hoï vaøo AVSC khaù thaáp
(0,67%) so vôùi möùc 20% theo luaät ñònh ñeå coi laø ñaàu tö vaøo coâng ty lieân keát.
Trong khi ñoù, phía A&C trích daãn chöông II, ñieàu 2, khoaûn 2.1, muïc b: Khoaûn goùp
voán ñaàu tö thì phaûi trích laäp döï phoøng neáu toå chöùc kinh teá maø doanh nghieäp ñang
ñaàu tö bò loã (tröø tröôøng hôïp loã theo keá hoaïch ñaõ ñöôïc xaùc ñònh trong phöông aùn
kinh doanh tröôùc khi ñaàu tö).
Theo oâng Nguyeãn Phuù Duõng, chuyeân vieân phaân tích ñaàu tö cuûa coâng ty chöùng
khoaùn Vincom cho raèng “SHC laø coå ñoâng saùng laäp neân coù quyeàn tham gia vaøo quaù
trình quyeát ñònh vaø hoaïch ñònh chính saùch cuûa AVSC. Khoaûn ñaàu tö cuûa SHC vaøo
AVSC do ñoù khoâng theå coi laø khoaûn ñaàu tö chöùng khoaùn thoâng thöôøng maø phaûi
ñöôïc xem laø khoaûn goùp voán ñaàu tö. Nhö vaäy A&C tham chieáu muïc b cuûa ñieàu 2.1
laø chính xaùc”.
Möùc döï phoøng SHC caàn trích laäp laø 1.152.400.000 ñoàng. Do khai thieáu chi phí döï
phoøng laøm lôïi nhuaän tröôùc thueá taêng leân moät khoaûn töông öùng. Töø ñoù, caùc chæ soá
EPS cuõng taêng leân daãn ñeán giaù coå phieáu taêng leân.
Vieäc coá tình trích laäp döï phoøng khoâng ñuùng quy ñònh hoaëc khoâng trích laäp döï
phoøng khoâng chæ dieãn ra ôû STB, ôû SHC maø coøn nhieàu coâng ty khaùc. Chaúng haïn,
Trang 42
nhö coâng ty coå phaàn Boâng Sen ñaõ khoâng trích laäp döï phoøng 21 tyû ñoàng veà khoaûn
ñaàu tö taøi chính vaøo coâng ty Queâ Höông (cheânh leäch giaù voán vaø giaù thò tröôøng
khoaûn ñaàu tö daøi haïn vaøo coâng ty coå phaàn Queâ Höông Liberty). Lyù do, ñaây laø
khoaûn ñaàu tö daøi haïn vôùi muïc ñích lieân keát, môû roäng hoaït ñoäng kinh doanh, trong
khi coâng ty Queâ Höông Liberty taêng tröôûng khaù toát…
Moät soá doanh nghieäp ñaõ chuyeån khoaûn ñaàu tö coå phieáu chöa baùn ñöôïc thaønh caùc
khoaûn ñaàu tö daøi haïn ñeå traùnh laäp döï phoøng.
Nhìn chung, vieäc khoâng trích laäp döï phoøng nhaèm khai khoáng lôïi nhuaän, giöõ vaø taêng
thò giaù coå phieáu laø hình thöùc gian laän phoå bieán hieän nay. Vieäc naøy ñaõ ñöa ñeán
BCTC khoâng coøn trung thöïc vaø ñaõ laøm suy giaûm loøng tin cuûa nhaø ñaàu tö raát nhieàu.
2.1.2.3 Khoâng coâng boá thoâng tin
Baèng chöùng sinh ñoäng cho hình thöùc gian laän naøy laø tröôøng hôïp cuûa coâng ty coå
phaàn cô khí gang theùp Thaùi Nguyeân. ÔÛ coâng ty naøy, theo ñieàu leä coâng ty, caùc coå
ñoâng khoâng ñöôïc tìm hieåu, sao cheùp baùo caùo taøi chính ñaõ ñöôïc kieåm toaùn. Söï vieäc
nhö sau:
Caû hai naêm 2007 vaø 2008, oâng Ñoã Maïnh Hieáu – coå ñoâng cuûa coâng ty coå phaàn cô
khí gang theùp Thaùi Nguyeân - phaùt hieän nhieàu tröôøng hôïp gian laän trong nhaäp
nguyeân lieäu ñaàu vaøo.
Ngaøy 8-5-2007, oâng Hieáu yeâu caàu thaønh laäp Ban kieåm tra chaát löôïng theùp pheá
phuïc vuï cho naáu luyeän theùp thoûi. Ban kieåm tra laáy moät maãu ngaãu nhieân ñeå kieåm
tra. Quaù trình kieåm tra cho thaáy, tyû leä taïp chaát laãn trong theùp pheá leân tôùi 16% -
vöôït quaù tieâu chuaån cho pheùp.
Treân baùo caùo keát quaû kinh doanh naêm 2007, oâng Hieáu cuõng phaùt hieän cheânh leäch
nhieàu tyû ñoàng trong chi phí löông, trong ñoù coù nhöõng khoaûn chi phí quaûn lyù ñöôïc
tính tôùi 2 laàn. Ñöùng tröôùc nguy cô quyeàn lôïi coå ñoâng bò xaâm haïi, oâng yeâu caàu coâng
ty cung caáp baùo caùo taøi chính ñeå coå ñoâng theo doõi hoaït ñoäng kinh doanh cuûa coâng
Trang 43
ty nhöng moïi yeâu caàu hôïp phaùp cuûa oâng ñeàu bò khöôùc töø.
Ngaøy 7-5-2008, coâng ty toå chöùc hoïp Ñaïi hoäi coå ñoâng vaø ñaõ coù coâng boá baùo caùo taøi
chính tröôùc ñaïi hoäi, nhöng coå ñoâng khoâng theå nhôù ñöôïc caùc soá lieäu, thoâng tin…vì
baùo caùo daøi hôn 20 trang maø caùc coå ñoâng chæ ñöôïc nghe chöù khoâng ñöôïc nhaän baùo
caùo baèng vaên baûn. Coå ñoâng chæ naém ñöôïc con soá lôïi nhuaän cuûa coâng ty vaø nhaän coå
töùc theo tyû leä coå phieáu naém giöõ. Nhöõng chæ tieâu taøi chính, thu chi cuûa coâng ty thì
haàu heát coå ñoâng ñeàu “muø”.
Naêm 2007, tieàn löông öùng tröôùc ñeå traû cho nhaân vieân coøn dö 8 tyû ñoàng, theo quy
ñònh sau moät vaøi thaùng neáu soá tieàn treân khoâng ñöôïc chi traû cho nhaân vieân thì phaûi
ñöa vaøo lôïi nhuaän, nhöng ban laõnh ñaïo khoâng thöïc hieän theo quy ñònh maø hieän nay
soá tieàn ñoù caùc coå ñoâng khoâng bieát ñaõ ñi veà ñaâu.
Nhaän thaáy coù nhieàu ñieàu “khuaát taát” trong ñieàu haønh, hoaït ñoäng saûn xuaát kinh
doanh cuõng nhö thu chi taøi chính, vôùi tö caùch laø coå ñoâng naém giöõ 111.663 coå phieáu
cuûa coâng ty, oâng Hieáu ñaõ ñeà nghò coâng ty cung caáp soá lieäu chi tieát veà caùc khoaûn
chi phí, soá löôïng xuaát, nhaäp, toàn kho cuûa moät soá nguyeân vaät lieäu chính, nhöng coâng
ty chæ cung caáp “toùm taét” soá löôïng haøng hoùa tieâu thuï, maø hoaøn toaøn khoâng thuyeát
minh. Ñeán quyù IV/2008, oâng Hieáu tieáp tuïc yeâu caàu coâng ty cung caáp baùo caùo keát
quaû kinh doanh 6 thaùng ñaàu naêm 2008 nhöng coâng ty khoâng ñaùp öùng.
Lyù giaûi veà vieäc khoâng cung caáp baùo caùo taøi chính cho coå ñoâng, coâng ty cho raèng
trong luaät doanh nghieäp cuõng nhö ñieàu leä coâng ty khoâng thaáy coù ñieåm naøo noùi ñeán
coâng ty phaûi cung caáp baùo caùo taøi chính haøng naêm cho caùc coå ñoâng trong coâng ty
coå phaàn. Maët khaùc, theo ñieàu leä cuûa coâng ty thì coå ñoâng hoaëc nhoùm coå ñoâng sôû
höõu treân 10% soá coå phaàn cuûa coâng ty môùi coù quyeàn xem xeùt, trích luïc soå bieân baûn,
baùo caùo taøi chính giöõa naêm vaø haøng naêm. OÂng Hieáu tuy laø coå ñoâng lôùn nhöng chæ
Trang 44
sôû höõu 5,583% coå phaàn, neân khoâng coù quyeàn nhö treân.
Ngay töø luùc xaây döïng ñieàu leä, coâng ty ñaõ coá tình laøm traùi vôùi Luaät DN vaø Luaät keá
toaùn, bôûi theo khoaûn 3, ñieàu 129 cuûa luaät DN neâu roõ “Moïi toå chöùc, caù nhaân ñeàu coù
quyeàn xem hoaëc sao cheùp baùo caùo taøi chính ñaõ ñöôïc kieåm toaùn cuûa DN”
Vôùi caùch haønh xöû cuûa Ban laõnh ñaïo coâng ty nhö treân neáu khoâng coù khuaát taát, gian
laän trong baùo caùo taøi chính thì ñoù môùi laø ñieàu baát thöôøng.
Tình traïng khoâng coâng boá thoâng tin cuõng xaûy ra phoå bieán ôû nhieàu coâng ty treân saøn
OTC. Ñaàu naêm 2009, taäp ñoaøn Mai Linh ñaõ bò UÛy ban Chöùng khoaùn Nhaø nöôùc “sôø
gaùy” vì “phuø pheùp” vôùi baùo caùo taøi chính. Doanh nghieäp naøy ñaõ vi phaïm vieäc coâng
boá baùo caùo taøi chính töø naêm 2005 ñeán naêm 2007 khi keát quaû kinh doanh thua loã
nhöng Mai Linh laïi coâng boá baùo caùo taøi chính ñaõ ñöôïc kieåm toaùn laø coù laõi. Ngaøy
30/09/2008, coâng ty kieåm toaùn DTL phaùt haønh baùo caùo töø choái cho yù kieán veà
BCTC naêm 2007 cuûa Mai Linh.
Ñoái vôùi caùc taäp ñoaøn, coâng ty meï coù nhieàu coâng ty con thuû thuaät gian laän thoâng tin
ñöôïc söû duïng khaù nhuaàn nhuyeãn laø toång hôïp baùo caùo taøi chính cuûa taát caû caùc ñôn
vò tröïc thuoäc ñeå laäp thaønh baùo caùo taøi chính hôïp nhaát maø khoâng söû duïng buùt toaùn
loaïi tröø ñoái vôùi caùc khoaûn ñaàu tö, lôïi nhuaän phaùt sinh trong noäi boä taäp ñoaøn, coâng
ty meï. Ñieàu naøy gaây neân tình traïng tính truøng, khoâng phaûn aùnh chính xaùc keát quaû
hoaït ñoäng kinh doanh cuûa taäp ñoaøn, coâng ty meï.
2.1.2.4 Keát luaän veà caùc loaïi gian laän thöôøng xaûy ra trong thöïc teá
Qua caùc vuï gian laän ôû Vieät Nam, coù theå keát luaän raèng trong phaàn lôùn tröôøng hôïp
caùc coâng ty ñaïi chuùng ñeàu muoán toâ hoàng baùo caùo taøi chính ñeå thu huùt nhaø ñaàu tö
vaø naâng giaù coå phieáu. Do vaäy, sai phaïm chuû yeáu thöôøng laø khai thieáu chi phí vaø
coâng nôï, khai khoáng doanh thu, aùp duïng sai phöông phaùp keá toaùn, voán hoùa caùc
khoaûn chi phí, coâng boá thoâng tin sai hoaëc khoâng coâng boá thoâng tin…
Ngoaøi ra, cuõng coù moät soá ñôn vò gian laän trong vieäc khai khoáng thueá giaù trò gia
Trang 45
taêng ñaàu vaøo, khai thieáu thueá thu nhaäp doanh nghieäp, hoaëc ban laõnh ñaïo ñôn vò coá
yù bieån thuû taøi saûn neân ñaõ khai khoáng chi phí, thoâng ñoàng vôùi nhaø cung caáp giaû maïo
chöùng töø, khai thieáu doanh thu.
2.1.3 Ñaùnh giaù chung veà thöïc traïng gian laän vaø sai soùt
Vôùi caùc sai phaïm ñöôïc phaùt hieän neâu treân vaø thoâng qua phoûng vaán caùc KTV, coù
theå ñaùnh giaù chung veà thöïc traïng gian laän nhö sau:
2.1.3.1 Ñoái töôïng thöïc hieän gian laän
Qua khaûo saùt vaø phoûng vaán caùc ñoàng nghieäp, keát quaû cho thaáy ñoái töôïng gian laän
laø Ban laõnh ñaïo coâng ty. Ñieàu naøy hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi thöïc teá vì phaàn lôùn caùc
coâng ty coå phaàn Vieät Nam chöa coù Ban kieåm soaùt ñoäc laäp hoaëc neáu coù thì cuõng
khoâng thöïc söï ñoäc laäp. Phaàn lôùn tröôøng hôïp Ban laõnh ñaïo khoâng chòu giaùm saùt bôûi
moät uûy ban naøo, vì vaäy gian laän phaùt sinh cuõng laø ñieàu deã hieåu.
2.1.3.2 Ñoäng cô gian laän
Qua khaûo saùt vaø phoûng vaán, ñoäng cô gian laän thöôøng do aùp löïc phaûi ñaït ñöôïc lôïi
nhuaän cao ñeå duy trì thò giaù coå phieáu vaø trong moät soá tröôøng hôïp khaùc laø do lôïi ích
caù nhaân cuûa caùc thaønh vieân trong Ban laõnh ñaïo. Vieäc taäp trung quyeàn löïc chính laø
cô hoäi toát ñeå thöïc hieän gian laän, chaúng haïn nhö Ban laõnh ñaïo coù quyeàn gaây aùp löïc
trong vieäc laäp vaø trình baøy baùo caùo taøi chính, beân caïnh ñoù söï yeáu keùm cuûa heä
thoáng kieåm soaùt noäi boä cuõng laø moät nguyeân nhaân daãn ñeán gian laän. Ñieàu naøy phuø
hôïp vôùi xu theá nghieân cöùu cuûa Hoa Kyø.
2.1.3.3 Caùc khoaûn muïc thöôøng phaùt sinh gian laän.
Thoâng qua khaûo saùt vaø phoûng vaán cho thaáy:
Treân baùo caùo keát quaû kinh doanh, khoaûn muïc thöôøng xaûy ra gian laän laø chi phí taøi
chính, chi phí baùn haøng, giaù voán haøng baùn, doanh thu baùn haøng.
Treân baûng caân ñoái keá toaùn caùc khoaûn muïc thöôøng xaûy ra gian laän laø tieàn maët, phaûi
thu khaùch haøng, caùc khoaûn döï phoøng, haøng toàn kho, giaù trò hao moøn luõy keá, chi phí
Trang 46
traû tröôùc daøi haïn, chi phí xaây döïng cô baûn dôû dang, khoaûn phaûi traû ngöôøi baùn.
2.1.3.4 Phöông phaùp thöïc hieän gian laän
Che giaáu chi phí vaø coâng nôï
Voán hoùa caùc khoaûn chi phí khoâng ñuû ñieàu kieän; keùo daøi thôøi gian trích khaáu hao taøi
saûn; khoâng thanh lyù caùc taøi saûn khoâng coøn ñöôïc söû duïng; khoâng coâng boá coâng nôï
vaø caùc khoaûn phí; trì hoaõn thanh toaùn cho nhaø cung caáp vaø chuyeån chi phí sang kyø
keá toaùn sau.
Gian laän doanh thu:
Taïo ra khaùch haøng giaû maïo, kyù hôïp ñoàng mua baùn loøng voøng.
Ñaùnh giaù sai taøi saûn
Gian laän naøy thöôøng dieãn ra ôû khoaûn muïc haøng toàn kho vaø taøi saûn coá ñònh.
Thuû thuaät gian laän laø ñònh giaù taøi saûn cao hôn giaù thöïc teá, khai khoáng taøi saûn, thoâng
ñoàng laäp chöùng töø taøi saûn giaû maïo…
Gian laän ñoái vôùi haøng toàn kho : Chuyeån muïc ñích söû duïng cuûa nguyeân vaät lieäu,
haøng hoùa, thaønh phaåm töø chính phaåm sang pheá phaåm ñeå ñaùnh giaù thaáp taøi saûn,
ñònh giaù sai giaù trò haøng toàn kho… sau ñoù tìm caùch bieån thuû phaàn cheânh leäch naøy.
Gian laän caùc loaïi quyõ
Thuû thuaät laø trích laäp caùc loaïi quõy nhö quyõ töø thieän, quyõ uûng hoä luõ luït, quyõ uûng hoä
ngöôøi ngheøo, quyõ ñaàu tö phaùt trieån….ñeå tham oâ caùc khoaûn naøy.
2.2 Thöïc traïng aùp duïng caùc thuû tuïc phaùt hieän gian laän taïi caùc coâng ty kieåm
toaùn Vieät Nam
2.2.1 Ñaëc ñieåm cuûa kieåm toaùn ñoäc laäp Vieät Nam
2.2.1.1 Ñaëc ñieåm hoaït ñoäng cuûa kieåm toaùn ñoäc laäp Vieät Nam.
Sau hôn 18 naêm hoaït ñoäng (töø naêm 1991 ñeán nay), kieåm toaùn ñoäc laäp Vieät Nam ñaõ
phaùt trieån nhanh veà soá löôïng, quy moâ caùc coâng ty kieåm toaùn vaø soá löôïng KTV,
chaát löôïng dòch vuï cung caáp vaø naêng löïc chuyeân moân töøng böôùc ñöôïc caûi thieän. Keå
Trang 47
töø khi coâng ty kieåm toaùn ñaàu tieân Vieät Nam ñöôïc thaønh laäp ( coâng ty kieåm toaùn
Vieät Nam (VACO) thaønh laäp vaøo thaùng 5/1991 ) vôùi vaøi kieåm toaùn vieân, cho ñeán
ngaøy 31/3/2009 caû nöôùc coù 141 coâng ty ñaõ ñaêng kyù haønh ngheà vôùi VACPA, coù 12
coâng ty chöa ñaêng kyù haønh ngheà vôùi VACPA vaø 2 coâng ty taïm ngöøng hoaït ñoäng coù
thôøi haïn, vôùi treân 6.200 ngöôøi laøm vieäc trong caùc coâng ty. Kieåm toaùn ñoäc laäp ñaõ
cung caáp nhieàu dòch vuï chuyeân nghieäp cho neàn kinh teá, trong ñoù dòch vuï kieåm toaùn
BCTC, tö vaán thueá laø nhöõng dòch vuï chuû ñaïo, caùc dòch vuï kieåm toaùn khaùc (kieåm
toaùn noäi boä, kieåm toaùn tuaân thuû…) do nhu caàu xaõ hoäi chöa cao neân dòch vuï cung
caáp trong lónh vöïc naøy khoâng nhieàu. Chaát löôïng dòch vuï, doanh thu coù söï caùch bieät
ñaùng keå giöõa nhöõng coâng ty kieåm toaùn lôùn, coâng ty kieåm toaùn ña quoác gia vôùi caùc
coâng ty kieåm toaùn trung bình vaø nhoû. Caùc dòch vuï chaát löôïng cao (ñònh giaù doanh
nghieäp, tö vaán taøi chính, tö vaàn nguoàn nhaân löïc…) ñeàu do caùc coâng ty kieåm toaùn lôùn
cung caáp, caùc coâng ty kieåm toaùn nhoû chuû yeáu cung caáp dòch vuï kieåm toaùn BCTC
cuoái naêm ñeå khai baùo vaø quyeát toaùn thueá.
2.2.1.1.1 Caùc quy ñònh phaùp lyù lieân quan ñeán hoaït ñoäng kieåm toaùn ñoäc laäp
Quy cheá kieåm toaùn ñoäc laäp laø vaên baûn phaùp lyù ñaàu tieân veà hoaït ñoäng kieåm toaùn
ñoäc laäp ôû Vieät Nam .
Ngaøy 19/01/1994 Chính phuû ban haønh Quy cheá kieåm toaùn ñoäc laäp theo nghò ñònh
soá 07/CP vaø ñöôïc höôùng daãn bôûi thoâng tö soá 22/TC/CÑKT ngaøy 19/03/1994 cuûa
Boä taøi chính.
Ñeán ngaøy 30/03/2004 Chính phuû ban haønh Nghò ñònh 105/2004/NÑ-CP veà kieåm
toaùn ñoäc laäp ñeå thay theá cho Nghò ñònh soá 07/CP.
Ngaøy 29/06/2004 Boä taøi chính ban haønh thoâng tö soá 64/2004/TT-TC höôùng daãn
Nghò ñònh soá 105/2004/NÑ-CP vaø thay theá thoâng tö soá 22/TC/CÑKT.
Ngaøy 31/10/2005 Chính phuû ban haønh Nghò ñònh 133/2005/NÑ-CP veà vieäc söûa ñoåi,
boå sung moät soá ñieàu cuûa Nghò ñònh 105/2004/NÑ-CP ngaøy 30/03/2004 veà kieåm
Trang 48
toaùn ñoäc laäp.
Ngaøy 30/03/2009 Chính phuû ban haønh Nghò ñònh soá 30/2009/NÑ-CP veà vieäc söû
ñoåi, boå sung moät soá ñieàu cuûa Nghò ñònh 105/2004/NÑ-CP ngaøy 30/03/2004 veà
Kieåm toaùn ñoäc laäp vaø thay theá Nghò ñònh 133/2005/NÑ-CP ngaøy 31/10/2005.
Vieäc nghieân cöùu ñeå xaây döïng chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam ñaõ ñöôïc tieán haønh
töø naêm 1997. Ñeán 9/1999, Boä taøi chính ñaõ ban haønh 4 chuaån möïc kieåm toaùn Vieät
Nam (VSA) ñaàu tieân vaø cho ñeán ngaøy 29/12/2005 ñaõ coù 7 ñôït ban haønh vôùi 38
chuaån möïc. Trong ñoù coù:
- 01 chuaån möïc ñaïo ñöùc ngheà nghieäp.
- 01 chuaån möïc trong lónh vöïc ñaëc thuø
- 01 chuaån möïc veà dòch vuï lieân quan.
- 02 chuaån möïc veà dòch vuï soaùt xeùt baùo caùo taøi chính
- 33 chuaån möïc veà dòch vuï soaùt xeùt thoâng tin taøi chính vaø kieåm toaùn.
Nhìn chung, nhöõng quy ñònh phaùp lyù veà hoaït ñoäng kieåm toaùn ñoäc laäp ngaøy caøng
hoaøn thieän veà löôïng vaø chaát. Quaù trình phaùt trieån ñoù ñaõ ñaët neàn taûng cho nhöõng
böôùc phaùt trieån trong töông lai cuûa ngaønh kieåm toaùn Vieät Nam.
2.2.1.1.2 Hoaït ñoäng cuûa Hoäi kieåm toaùn vieân haønh ngheà (VACPA)
Töø 2005 trôû veà tröôùc ôû Vieät Nam chöa coù Hoäi kieåm toaùn vieân haønh ngheà maø chæ coù
Hoäi keá toaùn Vieät Nam (VAA) thaønh laäp töø naêm 1994, hoäi naøy chæ laø hoäi quaàn
chuùng cuûa caùc keá toaùn vieân.
Ngaøy 15/4/2005 Hoäi kieåm toaùn vieân haønh ngheà Vieät Nam (VACPA) ñaõ chính thöùc
ñöôïc thaønh laäp. Sau 4 naêm hoaït ñoäng vaø khoâng ngöøng phaùt trieån, VACPA ñaõ thöïc
söï trôû thaønh moät toå chöùc ngheà nghieäp ñoäc laäp cho taát caû nhöõng ngöôøi laøm kieåm
toaùn. Vieäc hoaït ñoäng hieäu quaû cuûa Hoäi cuõng nhö lôïi ích Hoäi vieân ñöôïc theå hieän
thoâng qua soá löôïng Hoäi vieân gia taêng nhanh choùng. Cuoái naêm 2005 soá Hoäi vieân
Trang 49
437 ngöôøi, cuoái naêm 2006 laø 549 ngöôøi, cuoái naêm 2007 laø 714 ngöôøi vaø ñeán ngaøy
31/12/2008 laø 828 Hoäi vieân. Hoäi vieân laø nhöõng ngöôøi haønh ngheà kieåm toaùn laâu
naêm, coù kinh nghieäm veà kyõ thuaät kieåm toaùn.
Theo quyeát ñònh soá 47/2007/QÑ-BTC, VACPA ñaõ ñöôïc Boä taøi chính uûy quyeàn
thöïc hieän moät soá coâng vieäc thuoäc chöùc naêng cuûa Boä nhö : Quaûn lyù thoáng nhaát danh
saùch KTV vaø doanh nghieäp kieåm toaùn ñang haønh ngheà kieåm toaùn ñoäc laäp, xaùc
nhaän coâng ty ñuû ñieàu kieän haønh ngheà vaø coâng khai danh saùch ñoù, thöïc hieän ñaøo taïo
vaø caäp nhaät kieán thöùc haøng naêm cho KTV, thöïc hieän kieåm soaùt chaát löôïng dòch vuï
keá toaùn, kieåm toaùn trong caùc doanh nghieäp kieåm toaùn.
Thoâng qua hoaït ñoäng tö vaán, höôùng daãn chuyeân moân nghieäp vuï, kieåm tra, giaùm saùt
chaát löôïng hoaït ñoäng kieåm toaùn, VACPA ñaõ giuùp caùc doanh nghieäp kieåm toaùn vaø
KTV haønh ngheà naém vöõng vaø tuaân thuû caùc chuaån möïc kieåm toaùn ñoàng thôøi ñaõ
toång hôïp ñöôïc nhöõng ñieåm toàn taïi, baát hôïp lyù caàn ñöôïc söûa ñoåi, boå sung trong caùc
chuaån möïc kieåm toaùn ñaõ ban haønh cho phuø hôïp vôùi ñieàu kieän hieän nay cuûa Vieät
Nam. Treân thöïc teá caùc hoäi vieân cuûa VACPA , ñaëc bieät laø oâng Buøi Vaên Mai – chuû
tòch VACPA, Vuï tröôûng Vuï Cheá ñoä keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät Nam vaø caùc caùc hoäi
vieân ôû caùc coâng ty kieåm toaùn lôùn, ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp quan troïng cho quaù trình
nghieân cöùu, soaïn thaûo vaø caäp nhaät chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam phuø hôïp vôùi
chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá. Laõnh ñaïo Boä taøi chính cuõng ñaõ coù chuû tröông giao
VACPA ban haønh taøi lieäu höôùng daãn thöïc hieän caùc chuaån möïc kieåm toaùn vaø tham
gia xöû lyù caùc vöôùng maéc phaùt sinh khi thöïc hieän chuaån möïc kieåm toaùn.
2.2.1.2 Hình thöùc phaùp lyù cuûa coâng ty kieåm toaùn
Sau khi coâng ty kieåm toaùn ñaàu tieân ñöôïc thaønh laäp vaøo thaùng 5/1991, caùc coâng ty
kieåm toaùn laàn löôït ra ñôøi, trong thôøi gian töø naêm 1991 ñeán tröôùc Nghò ñònh
105/2004/NÑ-CP caùc coâng ty thaønh laäp chuû yeáu döôùi daïng coâng ty traùch nhieäm
Trang 50
höõu haïn, sau nghò ñònh 105/2004/NÑ-CP caùc coâng ty thaønh laäp ngaøy caøng nhieàu
döôùi ba hình thöùc chuû yeáu laø coâng ty hôïp danh, doanh nghieäp tö nhaân vaø doanh
nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi.
Ñeán khi Nghò ñònh 133/2005/NÑ-CP ngaøy 30/10/2005 veà vieäc söûa ñoåi, boå sung moät
soá ñieàu cuûa Nghò ñònh 105/2004/NÑ- CP, caùc doanh nghieäp kieåm toaùn chuyeån sang
caùc hình thöùc coâng ty traùch nhieäm höõu haïn, coâng ty hôïp danh, doanh nghieäp tö
nhaân vaø doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi.
Theo Nghò ñònh soá 30/2009/NÑ-CP ngaøy 30/03/2009, caùc doanh nghieäp kieåm toaùn
phaûi chuyeån ñoåi hình thöùc moät laàn nöõa, caùc doanh nghieäp phaûi chuyeån sang moät
trong ba hình thöùc sau laø coâng ty traùch nhieäm höõu haïn hai thaønh vieân trôû leân, coâng
ty hôïp danh vaø doanh nghieäp tö nhaân.
Tính ñeán ngaøy 31/03/2009, caû nöôùc coù 141 coâng ty kieåm toaùn ñaõ ñaêng kyù haønh
ngheà vôùi Hoäi kieåm toaùn vieân haønh ngheà Vieät Nam goàm:
- 4 coâng ty 100% voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi (PwC, G.T, KPMG, E&Y)
- 131 coâng ty TNHH
- 6 coâng ty hôïp danh
Ñeán ngaøy 31/03/2009 coù 12 coâng ty chöa ñaêng kyù haønh ngheà vôùi VACPA vaø 2
coâng ty taïm ngöøng hoaït ñoäng coù thôøi haïn vì caùc lyù do sau ñaây:
- Coù 1 coâng ty (SCCT) ñang hoaøn thieän hoà sô ñeå ñaêng kyù haønh ngheà kieåm
toaùn naêm 2009 do KVT thieáu giôø caäp nhaät.
- Coù 11 coâng ty chöa ñaêng kyù haønh ngheà naêm 2009 do thieáu KTV goàm caùc
coâng ty: Haï Long, VNSC, A&A, SUP, THA, A.P.B, HTACC, Unistars, Loan
Leâ, VNC, TL.
- Coù 2 coâng ty taïm ngöøng hoaït ñoäng coù thôøi haïn do thieáu KTV hoaëc giaùm
ñoác chöa ñuû ñieàu kieän: VAFC, Vieät AÂu.
Naêm 2008 , caû nöôùc coù 18 coâng ty kieåm toaùn trong nöôùc laø coâng ty thaønh vieân cuûa
Trang 51
Coâng ty kieåm toaùn Quoác teá: Deloitte, AASC, AISC, A&C, AFC, BHP, CPA-HN,
M&H, DTL, CA&A, U&I, NEXIA ACPA, ACA GROUP, VIETAUDITORS, UHY,
CPA-VN, PCA, AAC.
Tính ñeán ngaøy 17/12/2008 ñaõ coù 38 coâng ty kieåm toaùn vaø 416 KTV haønh ngheà ñuû
ñieàu kieän kieåm toaùn toå chöùc nieâm yeát, toå chöùc phaùt haønh vaø toå chöùc kinh doanh
chöùng khoaùn. Naêm 2007 coù 4 coâng ty ñuû ñieàu kieän kieåm toaùn caùc döï aùn cuûa World
Bank, cuoái naêm 2008 ñeán ñaàu naêm 2009 ñaõ coù 9 coâng ty ñuû ñieàu kieän kieåm toaùn
caùc döï aùn World Bank.
Ñeán ngaøy 31/03/2009 toång soá vaên phoøng vaø chi nhaùnh taïi Vieät Nam laø 138 (coù 175
vaên phoøng trong caû nöôùc neáu tính caû caùc coâng kieåm toaùn ñang hoaït ñoäng taïi Vieät
Nam). Trong ñoù Haø Noäi coù 88 vaên phoøng, TP.HCM coù 70 vaên phoøng, Haûi phoøng
coù 3 vaên phoøng, Quaûng Ninh coù 2 vaên phoøng, Thanh Hoùa coù 2 vaên phoøng, Ñaø
Naüng coù 3 phoøng, Caàn Thô coù 2 vaên phoøng, Nha Trang, Vuõng Taøu, Ñoàng Nai moãi
nôi coù 1 vaên phoøng, Bình Döông coù 2 vaên phoøng.
Maëc duø soá löôïng coâng ty kieåm toaùn ngaøy caøng taêng nhöng chaát löôïng dòch vuï taêng
khoâng töông xöùng. Moät soá coâng ty do môùi thaønh laäp neân ñang quan taâm nhieàu ñeán
khai thaùc khaùch haøng vaø do thieáu KVT hoaëc giaùm ñoác chöa coù kinh nghieäm neân
chaát löôïng dòch vuï chöa ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu thöïc teá, thaäm chí coøn yeáu keùm.
2.2.1.3 Ñoäi nguõ nhaân vieân kieåm toaùn.
Yeâu caàu ñeå trôû thaønh moät KTV ñoäc laäp, caùc öùng vieân phaûi ñaït ñöôïc trình ñoä
chuyeân moân vaø phaåm chaát ñaïo ñöùc nhaát ñònh, ngoaøi lónh vöïc kieåm toaùn hoï coøn
phaûi am hieåu caùc lónh vöïc keá toaùn, luaät phaùp, taøi chính, ngoaïi ngöõ...
Do yeâu caàu ñeå trôû thaønh KTV töông ñoái cao neân ñeán ngaøy 31/12/2008, caû nöôùc coù
6.200 ngöôøi laøm vieäc trong 141 coâng ty kieåm toaùn, trong coù coù 5.640 nhaân vieân
chuyeân nghieäp vaø1.113 nhaân vieân khaùc. Ñeán heát naêm 2008 coù khoaûng 1.500 ngöôøi
ñöôïc caáp chöùng chæ KTV caáp nhaø nöôùc, trong ñoù coù 963 KTV ñaêng kyù haønh ngheà
Trang 52
kieåm toaùn taïi caùc coâng ty. Trong soá gaàn 1.500 KTV, coù 91 ngöôøi (ngöôøi Vieät Nam
72 ngöôøi, ngöôøi nöôùc ngoaøi 19 ngöôøi) vöøa coù chöùng chæ KTV Vieät Nam vöøa coù
chöùng chæ KTV nöôùc ngoaøi.
Ñeán cuoái thaùng 07/2009 coù 1.591 ngöôøi ñöôïc caáp chöùng chæ KTV caáp nhaø nöôùc,
gaàn 1/3 trong soá naøy khoâng ñaêng kyù haønh ngheà kieåm toaùn vì moät soá khoâng laøm
vieäc kieåm toaùn, moät soá laøm vieäc ôû caùc coâng ty kieåm toaùn nöôùc ngoaøi coù CPA Vieät
Nam nhöng neáu khoâng laøm kieåm toaùn thì khoâng ñaêng kyù haønh ngheà.
TÌNH HÌNH NHAÂN VIEÂN ÑEÁN NGAØY 31/12/2008
Năm 2008
Năm 2007
Chỉ tiêu
Tỷ lệ (%)
Số người
Số người
Tỷ lệ (%)
I. Tổng số nhân viên đến 31/12/2008
6200
100%
5,414
100.0%
Trong đó: 1. Nhân viên chuyên nghiệp
5645
91.05%
4,361
80.6%
Trong đó: 1.1. Số người có chứng chỉ kiểm toán viên
1016
18.00%
944
21.6%
8.96%
91
88
1.1.1. Số người vừa có chứng chỉ KTV Việt Nam, vừa có chứng chỉ KTV nước ngoài:
9.3%
79.12%
72
66
90.0%
‐ Người Việt Nam
26.39%
19
22
33.3%
‐ Người nước ngoài
1.1.2. Số người có chứng chỉ KTV Việt Nam:
80.12%
779
82.5%
814
811
99.63%
769
98.7%
‐ Người Việt Nam
3
0.37%
10
1.3%
‐ Người nước ngoài
1.1.3. Số người có chứng chỉ KTV nước ngoài:
111
10.93%
77
8.2%
46.85%
52
25
32.5%
‐ Người Việt Nam
59
113.46%
52
208.0%
‐ Người nước ngoài
1.2. Số người chưa có chứng chỉ kiểm toán viên
4522
80.11%
2,914
66.8%
2. Số người có thẻ thẩm định viên về giá
59
1.05%
3. Nhân viên khác:
1113
17.95%
999
18.5%
II. Số người là hội viên VACPA đến 31/12/2008
828
714
Baûng 2.1:Tình hình nhaân vieân kieåm toaùn naêm 2007- 2008; nguoàn töø VACPA
Trang 53
Keát quaû thoáng keâ cuûa VACPA cho thaáy, trong 38 coâng ty ñöôïc kieåm toaùn nieâm
yeát, coù 13 coâng ty döôùi 10 KTV, 17 coâng ty coù töø 10 ñeán 20 KTV vaø 8 coâng ty treân
20 KTV. Thoâng qua soá lieäu thoáng keâ treân, chuùng ta deã daøng nhaän thaáy tyû leä KTV
coøn thaáp. Treân thöïc teá, soá löôïng coøn thaáp hôn nhieàu.
Qua khaûo saùt thöïc teá cho thaáy, trình ñoä chuyeân moân vaø kinh nghieäm ngheà nghieäp
cuûa ñoäi nguõ KTV ñaõ töøng böôùc ñöôïc naâng cao. Nhieàu KTV coù kinh nghieäm, kieán
thöùc chuyeân moân toát, hieåu bieát phaùp luaät, coù kyõ naêng vaø phong caùch laøm vieäc tieân
tieán, ñaõ ñaït ñöôïc nieàm tin vaø söï haøi loøng cuûa khaùch haøng.
Tuy nhieân, soá löôïng KTV coøn quaù thieáu so vôùi nhu caàu thöïc teá hieän nay. Trong khi
ñoù soá löôïng coâng ty kieåm toaùn ngaøy caøng taêng (Naêm 2006 coù 126 coâng ty, naêm
2007 coù 135 coâng ty, naêm 2008 coù 155 coâng ty) nhöng soá löôïng KTV taêng khoâng
ñaùng keå neân coù söï daøn traûi soá löôïng KTV giöõa caùc coâng ty. Do vaäy, chaát löôïng
dòch vuï kieåm toaùn khoù coù theå ñöôïc ñaûm baûo.
2.2.1.4 Tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn.
Theo nghò ñònh soá 105/2004/NÑ- CP ngaøy 30/03/2004 ñoái töôïng kieåm toaùn baét
buoäc laø caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc, doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi,
doanh nghieäp coù tham gia nieâm yeát treân saøn chöùng khoaùn, toå chöùc taøi chính, baûo
hieåm... Beân caïnh ñoù, caùc coâng ty kieåm toaùn cuõng töï ña daïng hoùa caùc loaïi hình dòch
vuï, ngoaøi kieåm toaùn BCTC baét buoäc coøn coù kieåm toaùn hoaït ñoäng, kieåm toaùn vì
muïc ñích thueá, tö vaán taøi chính, quaûn lyù nguoàn nhaân löïc, öùng duïng coâng ngheä
thoâng tin, dòch vuï keá toaùn...
Cô caáu khaùch haøng kieåm toaùn coù söï thay ñoåi ñaùng keå, tröôùc kia caùc coâng ty chuû
yeáu phuïc vuï cho coâng ty coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, coâng ty nieâm yeát, ngaân haøng,
toå chöùc tín duïng vaø coâng ty baûo hieåm, ñeán nay löôïng khaùch haøng môû roäng sang
Trang 54
coâng ty TNHH, coâng ty coå phaàn, doanh nghieäp tö nhaân vaø hôïp taùc xaõ. Cuøng vôùi soá
löôïng khaùch haøng taêng, doanh thu cuûa toaøn ngaønh cuõng taêng leân ñaùng keå. Trong ñoù
doanh thu dòch vuï kieåm toaùn BCTC chieám tyû troïng cao nhaát.
Tuy nhieân, chaát löôïng dòch vuï kieåm toaùn chöa ñoàng ñeàu, coøn coù söï cheânh leäch khaù
lôùn giöõa caùc coâng ty, nhieàu coâng ty coù soá löôïng KVT lôùn, KTV daøy daïn kinh
nghieäm ñaõ taïo ñöôïc vò theá vaø danh tieáng treân thò tröôøng. Ngöôïc laïi, cuõng coù moät soá
coâng ty chöa ñaûm baûo chaát löôïng dòch vuï do chöa ñuû ngöôøi laøm kieåm toaùn vaø caáp
baäc soaùt xeùt vì haïn cheá veà soá löôïng KTV hoaëc KTV chöa coù kinh nghieäm. Thöïc teá
coù tröôøng hôïp KTV chöa hieåu saâu veà lónh vöïc, coøn baát caäp veà ngaønh ngheà cuûa
khaùch haøng daãn ñeán nhöõng sai soùt ñaùng tieác. Cuõng coù tröôøng hôïp do coâng ty coù
nhieàu khaùch haøng, thôøi gian baùo caùo ñoå doàn vaøo caùc thaùng ñaàu naêm neân söùc eùp
vieäc ra baùo caùo cuõng aûnh höôûng ñaùng keå ñeán chaát löôïng kieåm toaùn.
2.2.1.5 Keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn.
Do nhu caàu minh baïch thoâng tin taøi chính cuûa caùc nhaø ñaàu tö vaø caùc beân lieân quan
ngaøy caøng taêng neân caùc coâng ty ñaïi chuùng phaûi kieåm toaùn laø yeâu caàu baét buoäc do
ñoù caùc dòch vuï cung caáp cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn ngaøy caøng môû roäng, doanh thu
cuûa toaøn ngaønh cuõng taêng leân. Keát quaû kinh doanh toaøn ngaønh naêm 2007 vaø 2008
Trang 55
nhö sau:
TÌNH HÌNH DOANH THU THEO CƠ CẤU LOẠI DỊCH VỤ
Đơn vị tính: Triệu đồng
Năm 2008
Năm 2007
Chỉ tiêu
Số tiền
Tỷ lệ (%)
Số tiền
Tỷ lệ (%)
Tổng doanh thu
1,717,796.91
100%
1,172,770.56
100.0%
Trong đó
1. Kiểm toán BCTC
994,831.20
57.9%
662,439.33
56.5%
2. Kiểm toán báo cáo QTVĐT hoàn thành
135,868.31
7.9%
79,443.28
6.8%
3. Tư vấn Tài chính, thuế, kế toán
429,272.21
25.0%
286,587.46
24.4%
130,390.27
7.6%
125,364.40
10.7%
4. Dịch vụ tư vấn nguồn nhân lực, tư vấn quản lý, định giá tài sản
5. Bồi dưỡng tài chính, kế toán, kiểm toán
0.3%
7,327.73
0.6%
4,514.97
6. Dịch vụ liên quan khác
1.3%
11,608.36
1.0%
22,919.95
TÌNH HÌNH DOANH THU THEO CƠ CẤU ĐỐI TƯỢNG KHÁCH HÀNG
Năm 2008
Đơn vị tính: Khách hàng Năm 2007
Chỉ tiêu
Số lượng
Tỷ lệ (%)
Số lượng KH
Tỷ lệ (%)
KH
1. Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài
7,513.00
35%
5,972
33.3%
326.00
2. Công ty CP niêm yết trên TTCK
2%
2. Công ty TNHH, CP, DN tư nhân, HTX
7,803.00
36%
6,762
37.8%
3. Doanh nghiệp Nhà nước
3,498.00
16%
3,254
18.2%
4. Đơn vị HCSN, tổ chức đoàn thể xã hội
1,992.00
9%
1,580
8.8%
5. Tổ chức, dự án quốc tế
456.00
2%
341
1.9%
Tổng cộng
21,588.00
100%
17,909.00
100.0%
Baûng 2.2:Tình hình doanh thu theo cô caáu loaïi dòch vuï vaø ñoái töôïng khaùch haøng naêm 2007- 2008; nguoàn töø VACPA
Trang 56
KẾT QUẢ KINH DOANH
Đơn vị tính: Triệu đồng
Chỉ tiêu Năm 2008 Năm 2007
1. Tổng số vốn kinh doanh 325,465.650 313,800.910
(*)1,882.530
2. Kết quả kinh doanh sau thuế 51,779.670
3. Nộp ngân sách 289,036.650 271,195.750
‐ Thuế Giá trị gia tăng 112,291.120 77,870.010
‐ Thuế Thu nhập doanh nghiệp 31,071.260 15,573.040
‐ Thuế và các khoản phải nộp khác 121,802.950 66,466.870
4. Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu (%) 0.11% 4.42%
Ghi chuù (*) hai coâng ty kieåm toaùn lôùn loã 57 tyû ñoàng.
Baûng 2.3: Keát quaû hoaït ñoäng ngaønh 2007- 2008; nguoàn VACPA
5. Tỷ suất lợi nhuận trên vốn (%) 0.58% 16.50%
Tuy doanh thu cuûa ngaønh taêng leân nhöng tyû suaát lôïi nhuaän treân doanh thu vaø treân
voán khoâng taêng töông öùng, maø coù phaàn giaûm suùt, töø 4,42% (naêm 2007) xuoáng
0,11% (naêm 2008) vaø töø 16,50% (naêm 2007) xuoáng 0,58% (naêm 2008).
2.2.2 Thöïc traïng veà caùc quy ñònh phaùp lyù lieân quan ñeán kieåm toaùn cho coâng ty
ñaïi chuùng.
2.2.2.1 Ñieàu kieän ñöôïc kieåm toaùn coâng ty ñaïi chuùng
Theo quyeát ñònh soá 89/2007/QÑ- BTC ngaøy 24/10/2007 veà Quy cheá löïa choïn
doanh nghieäp ñöôïc chaáp thuaän kieåm toaùn cho toå chöùc phaùt haønh, toå chöùc nieâm yeát
vaø toå chöùc kinh doanh chöùng khoaùn. Yeâu caàu doanh nghieäp kieåm toaùn phaûi:
- Coù voán ñieàu leä hoaëc voán chuû sôû höõu töø 2 tyû ñoàng trôû leân ñoái vôùi doanh nghieäp
kieåm toaùn trong nöôùc; Voán ñieàu leä toái thieåu 300.000 USD ñoái vôùi doanh nghieäp
Trang 57
kieåm toaùn coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi.
- Coù soá löôïng kieåm toaùn vieân haønh ngheà töø 7 ngöôøi trôû leân vaø coù ñuû caùc tieâu
chuaån, ñieàu kieän sau:
+ Coù chöùng chæ kieåm toaùn vieân do Boä taøi chính caáp.
+ Coù teân trong danh saùch ñaêng kyù haønh ngheà kieåm toaùn ñöôïc Hoäi kieåm toaùn vieân
haønh ngheà Vieät Nam (VACPA) xaùc nhaän vaø khoâng phaûi laø ngöôøi ñaêng kyù laøm baùn
thôøi gian cho doanh nghieäp kieåm toaùn.
+ Kieåm toaùn vieân haønh ngheà ngöôøi Vieät Nam phaûi coù ít nhaát troøn 2 naêm kinh
nghieäm kieåm toaùn sau ngaøy ñöôïc caáp chöùng chæ KTV.
+ Kieåm toaùn vieân haønh ngheà ngöôøi nöôùc ngoaøi phaûi coù ít nhaát troøn 2 naêm kinh
nghieäm haønh ngheà kieåm toaùn taïi Vieät Nam.
+ Khoâng phaûi laø coå ñoâng hoaëc laø ngöôøi ñaïi dieän hôïp phaùp cho coå ñoâng coù quyeàn
boû phieáu cuûa toå chöùc phaùt haønh, toå chöùc nieâm yeát hoaëc toå chöùc kinh doanh chöùng
khoaùn ñöôïc kieåm toaùn.
+ Khoâng phaûi laø ngöôøi coù traùch nhieäm quaûn lyù, ñieàu haønh cuûa toå chöùc phaùt haønh,
toå chöùc nieâm yeát hoaëc toå chöùc kinh doanh chöùng khoaùn ñöôïc kieåm toaùn.
+ Khoâng phaûi laø khaùch haøng ñang höôûng nhöõng ñieàu kieän öu ñaõi cuûa toå chöùc phaùt
haønh, toå chöùc nieâm yeát hoaëc toå chöùc kinh doanh chöùng khoaùn ñöôïc kieåm toaùn.
+ Khoâng coù quan heä hoï haøng thaân thuoäc nhö laø boá, meï, vôï, choàng, con, anh chò em
ruoät vôùi nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm quaûn lyù, ñieàu haønh (keå caû keá toaùn tröôûng) cuûa
toå chöùc phaùt haønh, toå chöùc nieâm yeát hoaëc toå chöùc kinh doanh chöùng khoaùn ñöôïc
kieåm toaùn.
- Thôøi gian hoaït ñoäng kieåm toaùn taïi Vieät Nam
+ Toái thieåu troøn 3 naêm tính töø ngaøy thaønh laäp ñeán ngaøy noäp ñôn ñaêng kyù tham gia
kieåm toaùn. Neáu chuyeån ñoåi loaïi hình theo Nghò ñònh 105/2004/NÑ- CP vaø Nghò
ñònh 133/2005/NÑ- CP thì ngaøy thaønh laäp laø ngaøy ghi trong Giaáy chöùng nhaän ñaêng
Trang 58
kyù kinh doanh tröôùc khi chuyeån ñoåi.
+ Trong tröôøng hôïp doanh nghieäp kieåm toaùn hoaït ñoäng taïi Vieät Nam töø troøn 6
thaùng ñeán döôùi 3 naêm tính töø ngaøy thaønh laäp ñeán ngaøy noäp ñôn ñaêng kyù tham gia
kieåm toaùn thì 7 kieåm toaùn vieân haønh ngheà phaûi coù ít nhaát troøn 3 naêm kinh nghieäm
kieåm toaùn sau ngaøy ñöôïc caáp chöùng chæ kieåm toaùn vieân.
+ Coù soá löôïng khaùch haøng kieåm toaùn haøng naêm toái thieåu laø 30 ñôn vò trong hai
naêm gaàn nhaát. Ñoái vôùi doanh nghieäp kieåm toaùn tính thôøi gian hoaït ñoäng töø troøn 6
thaùng ñeán döôùi 3 naêm thì taïi thôøi ñieåm noäp ñôn ñaêng kyù tham gia kieåm toaùn phaûi
coù toái thieåu laø 30 khaùch haøng kieåm toaùn.
- Noäp ñaày ñuû, ñuùng haïn hoà sô ñaêng kyù tham gia kieåm toaùn.
- Khoâng vi phaïm caùc quy ñònh khaùc.
2.2.2.2 Traùch nhieäm cuûa KTV theo caùc quy ñònh hieän haønh
Traùch nhieäm cuûa KTV ñöôïc tìm thaáy chuû yeáu trong NÑ105/2004/NÑ-CP vaø caùc
chuaån möïc kieåm toaùn 200, 240, 300.
2.2.2.2.1 Traùch nhieäm KTV khi haønh ngheà kieåm toaùn.
Ñieàu 17 Nghò ñònh 105/2004/NÑ – CP ngaøy 30/03/2004 quy ñònh traùch nhieäm cuûa
KTV haønh ngheà nhö sau :
- Tuaân thuû phaùp luaät, chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam
- Chòu traùch nhieäm tröôùc phaùp luaät veà hoaït ñoäng ngheà nghieäp vaø keát quaû kieåm
toaùn.
- Tuaân thuû ñaïo ñöùc ngheà nghieäp kieåm toaùn.
- Baûo ñaûm tính ñoäc laäp veà chuyeân moân, nghieäp vuï, lôïi ích vaø tính trung thöïc, ñuùng
phaùp luaät, khaùch quan cuûa hoaït ñoäng kieåm toaùn ñoäc laäp.
- Baûo maät caùc thoâng tin cuûa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn, tröø tröôøng hôïp ñôn vò ñöôïc
kieåm toaùn ñoàng yù hoaëc phaùp luaät coù quy ñònh khaùc.
- Trong quaù trình thöïc hieän dòch vuï, kieåm toaùn vieân khoâng ñöôïc can thieäp vaøo
Trang 59
coâng vieäc cuûa ñôn vò ñang ñöôïc kieåm toaùn.
- Kyù baùo caùo kieåm toaùn vaø chòu traùch nhieäm veà hoaït ñoäng ngheà nghieäp cuûa mình.
- Töø choái laøm kieåm toaùn cho khaùch haøng neáu xeùt thaáy khoâng ñuû naêng löïc chuyeân
moân, khoâng ñuû ñieàu kieän hoaëc khaùch haøng vi phaïm quy ñònh phaùp luaät.
- Thöôøng xuyeân trau doài kieán thöùc chuyeân moân vaø kinh nghieäm ngheà nghieäp. Thöïc
hieän chöông trình caäp nhaät kieán thöùc haøng naêm theo quy ñònh cuûa Boä taøi chính.
- Kieåm toaùn vieân haønh ngheà khoâng ñöôïc vi phaïm caùc ñieàu khoaûn sau:
+ Khoâng coù trong thoâng baùo danh saùch KTV haønh ngheà kieåm toaùn.
+ Ñang thöïc hieän coâng vieäc ghi soå keá toaùn, laäp baùo caùo taøi chính, thöïc hieän kieåm
toaùn noäi boä hoaëc cung caáp dòch vuï ñònh giaù taøi saûn, tö vaán quaûn lyù, tö vaán taøi chính
cho ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn hoaëc ñaõ thöïc hieän caùc coâng vieäc treân trong naêm tröôùc.
+ Coù quan heä kinh teá – taøi chính vôùi ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn nhö goùp voán, mua coå
phaàn.
+ Coù boá, meï, vôï, choàng, con, anh, chò, em ruoät laø thaønh vieân trong Ban laõnh ñaïo
hoaëc keá toaùn tröôûng cuûa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn.
+ Ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn coù nhöõng yeâu caàu traùi vôùi ñaïo ñöùc ngheà nghieäp hoaëc traùi
vôùi yeâu caàu veà chuyeân moân, nghieäp vuï kieåm toaùn hoaëc traùi vôùi quy ñònh cuûa phaùp
luaät.
+ Mua baát kyø loaïi coå phieáu naøo, khoâng phaân bieät soá löôïng laø bao nhieâu cuûa ñôn vò
ñöôïc kieåm toaùn.
+ Mua traùi phieáu hoaëc taøi saûn khaùc cuûa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn.
+ Nhaän baát kyø moät khoaûn tieàn hoaëc lôïi ích vaät chaát naøo töø ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn
ngoaøi khoaûn phí dòch vuï vaø chi phí ñaõ thoûa thuaän trong hôïp ñoàng, hoaëc lôïi duïng vò
trí kieåm toaùn vieân cuûa mình ñeå thu caùc lôïi ích khaùc töø ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn.
+ Cho thueâ, cho möôïn hoaëc cho caùc beân khaùc söû duïng teân vaø chöùng chæ KTV cuûa
mình ñeå thöïc hieän caùc hoaït ñoäng ngheà nghieäp.
Trang 60
+ Laøm vieäc cho töø hai doanh nghieäp kieåm toaùn trôû leân trong cuøng moät thôøi gian.
+ Tieát loä thoâng tin veà ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn maø mình bieát ñöôïc trong khi haønh
ngheà, tröø tröôøng hôïp ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn ñoàng yù hoaëc phaùp luaät coù quy ñònh
khaùc
+ Thöïc hieän caùc haønh vi khaùc maø phaùp luaät veà kieåm toaùn nghieâm caám.
Neáu vi phaïm nhöõng quy ñònh treân thì seõ bò ñình chæ, caám vónh vieãn ñaêng kyù haønh
ngheà kieåm toaùn hoaëc phaûi chòu traùch nhieäm theo quy ñònh cuûa phaùp luaät.
2.2.2.2.2 Traùch nhieäm KTV ñoái vôùi gian laän vaø sai soùt.
Caùc chuaån möïc chuû yeáu ñeà caäp ñeán traùch nhieäm cuûa KTV ñoái vôùi gian laän vaø sai
soùt bao goàm VSA 200, VSA 240 vaø VSA 300.
Taïi ñieàu 26 cuûa chuaån möïc kieåm toaùn soá 200 “Muïc tieâu vaø nguyeân taéc cô baûn chi
phoái baùo caùo kieåm toaùn” quy ñònh: KTV phaûi thöïc hieän kieåm toaùn theo chuaån möïc
kieåm toaùn Vieät Nam (hoaëc theo chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá ñöôïc chaáp nhaän) ñeå
coù ñöôïc söï ñaûm baûo hôïp lyù raèng BCTC neáu coù sai soùt troïng yeáu thì ñaõ ñöôïc KTV
phaùt hieän vaø trình baøy trong baùo caùo kieåm toaùn. BCTC ñaõ ñöôïc kieåm toaùn, noùi
chung khoâng coøn (hoaëc khoâng coù) sai soùt troïng yeáu.
Taïi ñieàu 8 vaø 11 chuaån möïc kieåm toaùn soá 300 “ Laäp keá hoaïch kieåm toaùn” yeâu caàu:
Kieåm toaùn vieân vaø coâng ty kieåm toaùn coù traùch nhieäm laäp keá hoaïch kieåm toaùn. Keá
hoaïch kieåm toaùn phaûi ñöôïc laäp moät caùch thích hôïp nhaèm ñaûm baûo bao quaùt heát caùc
khía caïnh troïng yeáu cuûa cuoäc kieåm toaùn ; phaùt hieän gian laän, ruûi ro vaø nhöõng vaán
ñeà tieàm aån.
Taïi ñieàu 7,11 chuaån möïc kieåm toaùn soá 240 “ Gian laän vaø sai soùt” quy ñònh:
Trong quaù trình kieåm toaùn, kieåm toaùn vieân vaø coâng ty kieåm toaùn coù traùch nhieäm
Trang 61
giuùp ñôn vò phaùt hieän, xöû lyù vaø ngaên ngöøa gian laän vaø sai soùt, nhöng coâng ty kieåm
toaùn vaø kieåm toaùn vieân khoâng phaûi chòu traùch nhieäm tröïc tieáp trong vieäc ngaên
ngöøa caùc gian laän vaø sai soùt ôû ñôn vò maø hoï kieåm toaùn.
Kieåm toaùn vieân phaûi thu thaäp ñaày ñuû baèng chöùng kieåm toaùn thích hôïp ñeå chöùng
minh laø khoâng coù gian laän hoaëc sai soùt laøm aûnh höôûng troïng yeáu ñeán baùo caùo taøi
chính, hoaëc neáu coù gian laän, sai soùt thì ñaõ ñöôïc phaùt hieän, ñöôïc söûa chöõa hoaëc ñaõ
trình baøy trong baùo caùo taøi chính, vaø kieåm toaùn vieân phaûi chæ ra aûnh höôûng cuûa
gian laän vaø sai soùt ñeán baùo caùo taøi chính .
2.2.2.2.3 Ñaùnh chung veà caùc quy ñònh phaùp lyù lieân quan ñeán traùch nhieäm kieåm
toaùn ñoäc laäp.
Nhìn chung, Vieät Nam ñaõ ban haønh ñaày ñuû caùc chuaån möïc coù lieân quan ñeán traùch
nhieäm cuûa KTV, caùc quy ñònh phaùp lyù lieân quan ñeán kieåm toaùn ñoäc laäp veà cô baûn
ñaõ raøng buoäc ñöôïc traùch nhieäm KTV vaø coâng ty kieåm toaùn. Tuy nhieân, vaãn coøn
moät soá baát caäp trong caùc quy ñònh naøy:
- Quy ñònh voán chuû sôû höõu doanh nghieäp kieåm toaùn coøn quaù thaáp, laïi khoâng baét
buoäc phaûi chöùng minh soá voán naøy neân nghóa vuï phaùp lyù cuûa caùc doanh nghieäp
kieåm toaùn khoâng cao (vì coâng ty TNHH chæ chòu traùch nhieäm höõu haïn treân soá voán
ñaêng kyù).
- Quy ñònh thôøi gian laøm vieäc toái thieåu cuûa ngöôøi nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam coøn
quaù ngaén. Ñeå thích nghi vôùi moät neàn vaên hoùa, ít nhaát phaûi maát töø 5 ñeán 10 naêm,
chöa noùi ñeán vieäc phaûi am hieåu luaät phaùp cuûa moät quoác gia neân trong thöïc teá
nhieàu KTV nöôùc ngoaøi chöa am hieåu saâu saéc luaät phaùp vaø caùc vaán ñeà kinh teá Vieät
Nam.
- Chöa coù caùc höôùng daãn chi tieát ñoái vôùi caùc chuaån möïc phöùc taïp. Caùc quy ñònh veà
traùch nhieäm KTV ñoái vôùi gian laän vaø sai soùt trong caùc chuaån möïc coøn khaù chung
chung, do chöa coù nhöõng höôùng daãn chi tieát neân vieäc aùp duïng vaøo thöïc teá laø raát
Trang 62
khoù khaên.
- Chöa coù toå chöùc naøo chòu traùch nhieäm phaùt hieän cuõng nhö xöû lyù caùc vi phaïm veà
traùch nhieäm cuûa KTV vaø coâng ty kieåm toaùn. Do vaäy, tính khaû thi cuûa caùc quy ñònh
khoâng cao…
2.2.3 Thöïc traïng aùp duïng caùc thuû tuïc phaùt hieän gian laän trong cuoäc kieåm toaùn
BCTC taïi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam.
Ñeå phaùt hoïa thöïc traïng aùp duïng caùc thuû tuïc phaùt hieän gian laän trong cuoäc kieåm
toaùn BCTC taïi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam, ngöôøi vieát ñaõ tieán haønh khaûo saùt
chöông trình kieåm toaùn cuûa 8 coâng ty trong soá 38 coâng ty ñöôïc kieåm toaùn coâng ty
ñaïi chuùng. Phöông phaùp khaûo saùt: göûi baûng caâu hoûi, thu thaäp taøi lieäu vaø phoûng vaán
caùc kieåm toaùn vieân. Thoâng qua keát quaû khaûo saùt, ngöôøi vieát ñaõ ñaùnh giaù khaùi quaùt
vieäc xaây döïng chöông trình kieåm toaùn taïi caùc coâng ty kieåm toaùn ôû nhöõng noäi dung
chính sau:
2.2.3.1 Ñoái vôùi caùc coâng ty kieåm toaùn thuoäc nhoùm Big Four taïi Vieät Nam
Caùc coâng ty naøy ñeàu xaây döïng chöông trình kieåm toaùn cuï theå cho töøng khoaûn muïc.
Do moãi khoaûn muïc laø moät chöông trình kieåm toaùn rieâng bieät neân trong phaïm vi ñeà
taøi naøy ngöôøi vieát khoâng theå trình baøy taát caû caùc chöông trình, maø chæ trình baøy moät
soá chöông trình kieåm toaùn tieâu bieåu duøng ñeå kieåm tra caùc khoaûn muïc thöôøng
xuyeân xaûy ra gian laän.
Caùc coâng ty xaây döïng chöông trình kieåm toaùn qua 3 giai ñoaïn, KTV phaûi thöïc hieän
theo yeâu caàu cuûa töøng giai ñoaïn do caùc coâng ty xaây döïng döôùi ñaây:
- Chuaån bò kieåm toaùn.
- Thöïc hieän kieåm toaùn.
- Hoaøn thaønh kieåm toaùn
2.2.3.1.1 Chuaån bò kieåm toaùn
Trang 63
a) Khaûo saùt thoâng tin veà ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn, caùc thoâng tin caàn thu thaäp:
- Quaù trình hình thaønh vaø hoaït ñoäng cuûa ñôn vò: tìm hieåu veà moâ hình; cô caáu toå
chöùc; quy moâ hoaït ñoäng cuûa ñôn vò.
- Ñaëc ñieåm hoaït ñoäng: ngaønh ngheà kinh doanh chính; caùc quy trình nghieäp vuï; cheá
ñoä keá toaùn vaø phöông phaùp xöû lyù thoâng tin.
- Ñieàu leä hoaït ñoäng: Caùc quy ñònh veà taøi chính, keá toaùn vaø hoaït ñoäng.
- Nhöõng thay ñoåi hieän taïi hoaëc saép tôùi veà coâng ngheä, quy trình hoaït ñoäng.
- Nhöõng thuaän lôïi vaø khoù khaên aûnh höôûng ñeán tình hình taøi chính cuûa ñôn vò nhö
moâi tröôøng kinh teá, caùc chính saùch cuûa chính phuû, luaät phaùp.
- Moät soá chæ tieâu chuû yeáu veà hoaït ñoäng trong naêm: toång doanh thu, toång chi phí,
toång taøi saûn, toång nôï phaûi traû...
b) Ñaùnh giaù veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä
- Caùc nhaân toá kieåm soaùt chung: Moâi tröôøng luaät phaùp; caùc chính saùch quaûn lyù taøi
chính, keá toaùn; caùc quy ñònh veà quy trình nghieäp vuï...
- Boä maùy kieåm soaùt: cô caáu toå chöùc boä maùy, quyeàn haïn, chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa
töøng boä phaän; toå chöùc coâng taùc keá toaùn: heä thoáng chöùng töø, heä thoáng taøi khoaûn, heä
thoáng soå saùch, heä thoáng BCTC, chính saùch keá toaùn ñôn vò aùp duïng (phaân boå chi
phí, trích khaáu hao, xöû lyù döï phoøng..); vieäc chæ ñaïo vaø kieåm tra coâng taùc keá toaùn.
- Toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä phaän kieåm toaùn noäi boä (neáu coù): Caùc quy ñònh veà toå
chöùc, nhaân söï, höôùng daãn, thuû tuïc hoaït ñoäng; caùc keát quaû baùo caùo (bieân baûn, caùc
phaùt hieän..) trong nieân ñoä vaø nhöõng naêm gaàn nhaát; xaùc ñònh vai troø, vò trí, tính ñoäc
laäp, khaùch quan, naêng löïc chuyeân moân cuûa KTV noäi boä; ñaùnh giaù söï quan taâm cuûa
Ban laõnh ñaïo ñoái vôùi boä phaän kieåm toaùn noäi boä; ñaùnh giaù tính hieäu quaû cuûa kieåm
toaùn noäi boä.
c) Xaùc ñònh möùc troïng yeáu vaø ñaùnh giaù ruûi ro kieåm toaùn
- Sau khi thu thaäp thoâng tin veà ñôn vò, KTV ñaùnh giaù sô boä veà nhöõng vaán ñeà troïng
Trang 64
yeáu cho cuoäc kieåm toaùn nhaèm xaùc ñònh noäi dung, lòch trình vaø phaïm vi thuû tuïc
kieåm toaùn. Ñaùnh giaù sô boä veà möùc ñoä troïng yeáu, caùc khoaûn muïc troïng yeáu treân
BCTC caàn ñöôïc kieåm tra.
- Ñaùnh giaù ruûi ro gian laän: Caùc coâng ty ñeàu yeâu caàu KTV phaûi ñaùnh giaù ruûi ro. Khi
ñaùnh giaù, caàn nghieân cöùu caùc nhaân toá aûnh höôûng lieân quan ñeán moâi tröôøng kinh
doanh, caùc yeáu toá kinh teá, luaät phaùp; caùc giao dòch phöùc taïp; caùc giao dòch quan
troïng vôùi caùc beân lieân quan; caùc öôùc tính keá toaùn ; caùc giao dòch kinh teá quan
troïng naèm ngoaøi hoaït ñoäng thoâng thöôøng cuûa ñôn vò.
- Xaùc ñònh ruûi ro lieân quan ñeán hoaït ñoäng cuûa ñôn vò: ruûi ro tieàm taøng; ruûi ro kieåm
soaùt; ruûi ro kinh doanh. Ñaùnh giaù veà möùc ñoä ruûi ro: ruûi ro cao, trung bình, thaáp töø
ñoù quyeát ñònh caùc thöû nghieäm caàn thöïc hieän.
d) Laäp keá hoaïch kieåm toaùn
- Xaùc ñònh muïc tieâu chung: Ñaùnh giaù tính tuaân thuû phaùp luaät, tính hieäu quaû trong
vieäc söû duïng taøi saûn, caùc nguoàn voán; xaùc ñònh tính trung thöïc, hôïp lyù cuûa caùc soá
lieäu, taøi lieäu vaø BCTC.
- Xaùc ñònh muïc tieâu cuï theå: Tuøy thuoäc vaøo tính chaát, tình hình hoaït ñoäng cuûa ñôn
vò ñeå xaùc ñònh caùc muïc tieâu kieåm toaùn cuï theå nhö kieåm tra söï hieän höõu vaø phaùt
sinh, tính chính xaùc, quyeàn vaø nghóa vuï, trình baøy vaø coâng boá.
- Caùc coäng söï vaø caùc thaønh vieân chuû choát trong nhoùm kieåm toaùn caàn trao ñoåi
nhöõng vaán ñeà coù khaû naêng gian laän.
- Chuaån bò nhaân söï, thôøi gian, ñòa ñieåm cho cuoäc kieåm toaùn.
- Taäp huaán cho KTV vaø thu thaäp taøi lieäu coù lieân quan.
- Thoâng baùo keá hoaïch kieåm toaùn.
2.2.3.1.2 Thöïc hieän kieåm toaùn
a) Khi thöïc hieän kieåm toaùn, KTV caàn thu thaäp ñaày ñuû caùc baèng chöùng thích hôïp ñeå
Trang 65
thoûa maõn caùc muïc tieâu sau:
- Tính coù thaät veà söï toàn taïi caùc khoaûn muïc treân BCTC: yeâu caàu KTV phaûi thu thaäp
ñaày ñuû baèng chöùng kieåm toaùn ñeå khaúng ñònh raèng taøi saûn, nôï phaûi traû laø coù toàn taïi
trong thöïc teá, caùc nghieäp vuï ñöôïc haïch toaùn laø coù thaät, ñuùng vôùi baûn chaát kinh teá,
ñuùng nieân ñoä.
- Quyeàn vaø nghóa vuï: taøi saûn thuoäc quyeàn kieåm soaùt cuûa ñôn vò vaø caùc khoaûn nôï
phaûi traû laø nghóa vuï cuûa ñôn vò.
- Söï ñaày ñuû: KTV phaûi chöùng minh söï ñaày ñuû cuûa caùc nghieäp vuï, ñaûm baûo raèng
moïi nghieäp vuï ñeàu ñöôïc ghi nhaän vaø phaûn aùnh treân soå saùch keá toaùn vaø BCTC.
- Phaân loaïi ñuùng ñaén khi haïch toaùn: Caùc nghieäp vuï phaùt sinh phaûi ñöôïc phaûn aùnh
ñuùng ñaén vaøo caùc taøi khoaûn töông öùng. Löu yù: tuyeät ñoái khoâng ñöôïc buø tröø coâng
nôï, haïch toaùn töø nguoàn naøy sang nguoàn khaùc, taøi saûn naøy sang taøi saûn kia. KTV
phaûi kieåm tra tính ñuùng ñaén cuûa vieäc phaân loaïi nghieäp vuï, neáu ñôn vò khoâng haïch
toaùn ñuùng caàn neâu roõ aûnh höôûng cuûa vieäc haïch toaùn sai naøy ñoái vôùi caùc khoaûn muïc
treân BCTC.
- Ñaùnh giaù taøi saûn vaø söï phaân boå: KTV phaûi khaúng ñònh raèng phöông phaùp ñònh giaù
cuûa ñôn vò laø phuø hôïp vôùi loaïi taøi saûn, phuø hôïp vôùi chuaån möïc keá toaùn.
- Vieäc trình baøy treân BCTC: KTV phaûi thu thaäp baèng chöùng veà caùc chæ tieâu trình
baøy treân BCTC laø trung thöïc, ñaày ñuû vaø ñuùng ñaén theo ñuùng chuaån möïc vaø cheá ñoä
keá toaùn hieän haønh.
b) Caùc thuû tuïc kieåm toaùn ñöôïc aùp duïng khi thöïc hieän kieåm toaùn taøi saûn vaø nguoàn
voán
Caùc coâng ty ñeàu xaây döïng chöông trình kieåm toaùn chi tieát cho töøng khoaûn muïc
(xem phuï luïc soá 2). Trong phaàn naøy, ngoaøi nhöõng thuû tuïc thoâng thöôøng nhö trình
baøy ôû phuï luïc soá 2, coøn coù nhöõng thuû tuïc kieåm toaùn chuyeân bieät ñeå phaùt hieän gian
laän treân BCTC. Caùc coâng ty yeâu caàu KTV phaûi xem xeùt toång theå nhöõng tình huoáng
Trang 66
vaø söï kieän gia taêng ruûi ro gian laän vaø ñöa ra caùc thuû tuïc kieåm toaùn chuyeân bieät caàn
aùp duïng trong giai ñoaïn thöïc hieän kieåm toaùn. KTV phaûi xem xeùt laïi nhöõng vaán ñeà
sau ñaây:
Xem xeùt tính chính tröïc hoaëc naêng löïc cuûa Ban Giaùm ñoác vaø Hoäi ñoàng quaûn trò.
- Xem xeùt tính chính tröïc, tö caùch ñaïo ñöùc, phong caùch ñieàu haønh, phaân coâng phaân
nhieäm trong quaûn lyù cuûa Ban Giaùm ñoác vaø Hoäi ñoàng quaûn trò.
- Xem xeùt cô caáu toå chöùc, quyeàn haïn, traùch nhieäm cuûa caùc boä phaän trong cô caáu toå
chöùc, söï phöùc taïp cuûa cô caáu toå chöùc do ñaëc thuø ñôn vò hay do coá yù.
- Xem xeùt naêng löïc chuyeân moân, kinh nghieäm laøm vieäc cuûa keá toaùn tröôûng, KTV
noäi boä.
- Xem xeùt lyù do thay ñoåi thöôøng xuyeân keá toaùn tröôûng, KTV noäi boä, chuyeân gia tö
Xem xeùt caùc söùc eùp baát thöôøng beân trong hoaëc beân ngoaøi ñôn vò
vaán.
- Söùc eùp töø ñoái thuû caïnh tranh, ngaønh ngheà kinh doanh gaëp khoù khaên, khuûng hoaûng
kinh teá, maát caân ñoái taøi chính hay söùc eùp töø khaùch haøng.
- Söùc eùp töø chính saùch cuûa chính phuû nhö tyû giaù hoái ñoaùi, thueá xuaát nhaäp khaåu,
thueá TNDN, caùc yeâu caàu veà moâi tröôøng...
- Söùc eùp veà taøi chính töø nhaø ñaàu tö, caùc caáp quaûn lyù, chuû nôï.
- Söùc eùp ñoái vôùi nhaân vieân keá toaùn veà thôøi gian hoaøn thaønh BCTC quaù ngaén.
Xem xeùt cô hoäi thöïc hieän gian laän
- Do yeáu keùm cuûa heä thoáng keá toaùn, heä thoáng KSNB hay do vò trí coâng taùc, do khaû
naêng che daáu haønh vi gian laän.
Caùc thuû tuïc kieåm toaùn chuyeân bieät
- Giao cho KTV coù kyõ naêng, naêng löïc chuyeân moân vaø coù nhieàu kinh nghieäm.
- Giöõ thaùi ñoä hoaøi nghi ngheà nghieäp trong suoát cuoäc kieåm toaùn.
- Thaûo luaän giöõa caùc thaønh vieân trong nhoùm kieåm toaùn.
Trang 67
- Phoûng vaán Ban laõnh ñaïo vaø caùc thaønh vieân khaùc trong ñôn vò.
- Thu thaäp thoâng tin töø nguoàn khaùc (luaät sö, caùc nhaø ñieàu tra, cô quan thaåm
quyeàn...).
- Kieåm tra caùc chính saùch cuûa ban laõnh ñaïo ñoái vôùi vieäc kieåm soaùt ruûi ro do gian
laän gaây ra (phaân chia traùch nhieäm, kieåm soaùt vaät chaát, giaùm saùt thöïc hieän..)
- Kieåm tra caùc thoâng baùo ñònh kyø veà aûnh höôûng cuûa ruûi ro gian laän (caùc thoâng baùo
veà nhöõng tình huoáng vaø vuï vieäc cuï theå coù theå xaûy ra gian laän).
- Kieåm tra vieäc löïa choïn vaø aùp duïng chính saùch keá toaùn cuûa ñôn vò, ñaëc bieät laø
caùc nghieäp vuï phöùc taïp.
- Thay ñoåi thôøi gian tieán haønh caùc thöû nghieäm kieåm soaùt hoaëc thöû nghieäm cô baûn
nhö kieåm tra vaøo giai ñoaïn cuoái kyø thay vì giai ñoaïn giöõa kyø...
- Löïa choïn caùc thuû tuïc kieåm toaùn maø ñôn vò khoâng theå ñoaùn tröôùc ñöôïc nhö phoûng
vaán, ñieàu tra beân lieân doanh, khaùch haøng, nhaø cung caáp...thay vì phoûng vaán, ñieàu
tra Ban laõnh ñaïo.
- Thay ñoåi noäi dung, lòch trình vaø phaïm vi thuû tuïc kieåm toaùn.
- Kieåm tra caùc öôùc tính keá toaùn, caùc buùt toaùn ñieàu chænh, caùc nghieäp vuï ñoät xuaát
(ñaëc bieät xaûy ra vaøo gaàn cuoái nieân ñoä), phöông phaùp xöû lyù keá toaùn phöùc taïp, caùc
nghieäp vuï vôùi caùc beân höõu quan (coâng ty con, chi nhaùnh, coâng ty nhaän ñöôïc söï hoå
trôï taøi chính töø ñôn vò...).
- Kieåm tra caùc nghieäp vuï maø taøi lieäu keá toaùn khoâng ñaày ñuû, khoâng cung caáp kòp
thôøi, ban laõnh ñaïo töø choái cung caáp giaûi trình hoaëc giaûi trình khoâng thoaû ñaùng yeâu
caàu cuûa KTV.
- Kieåm tra caùc ruûi ro do yeáu toá coâng ngheä gaây ra (khoâng vaøo ñöôïc heä thoáng xöû lyù,
khoâng laáy ñöôïc thoâng tin, thoâng tin töø maùy khoâng phuø hôïp vôùi BCTC...).
2.2.3.1.3 Hoaøn thaønh kieåm toaùn
- Xem xeùt nhöõng coâng nôï tieàm taøng: thaän troïng vôùi caùc vuï kieän tuïng hoaëc baát ñoàng
Trang 68
veà thueá chöa ñi ñeán hoài keát.
- Xem xeùt caùc söï kieän sau ngaøy keát thuùc nieân ñoä vaø xem xeùt khaû naêng hoaït ñoäng
lieân tuïc cuûa ñôn vò ñeå ñieàu chænh caùc khoaûn döï phoøng, ñieàu chænh giaù trò taøi saûn
hay coâng boá laïi thoâng tin.
- Kieåm tra laïi caùc coâng vieäc ñaõ thöïc hieän: caùc phöông phaùp kieåm toaùn (thöû nghieäm
cô baûn, choïn maãu...), caùc nguyeân taéc vaø phöông phaùp keá toaùn ñöôïc aùp duïng ñeå laäp
BCTC, ñaùnh giaù caùc öôùc tính vaø xeùt ñoaùn quan troïng ñaõ ñöôïc ngöôøi ñöùng ñaàu ñôn
vò ñöôïc kieåm toaùn thöïc hieän khi laäp BCTC, xem xeùt laïi tö lieäu kieåm toaùn, xem xeùt
laïi nhöõng ñieàu coâng khai treân BCTC.
- Ñaùnh giaù baèng chöùng kieåm toaùn: Do gian laän hay do sai soùt gaây ra, tính ñaùng tin
caäy cuûa baèng chöùng kieåm toaùn.
- Ñaùnh giaù toång theå: ñaùnh giaù tính ñoàng boä vaø tính xaùc thöïc cuûa thoâng tin taøi chính
thu thaäp ñöôïc, baèng chöùng kieåm toaùn coù ñuû ñeå uûng hoä quan ñieåm cuûa nhoùm kieåm
toaùn hay khoâng, ñaùnh giaù vieäc tuaân thuû chuaån möïc vaø cheá ñoä keá toaùn hieän haønh,
ñaùnh giaù haäu quaû cuûa gian laän.
- Caùc yù kieán tö vaán vaø keát luaän: tham khaûo yù kieán tö vaán töø chuyeân gia kyõ thuaät,
chuyeân gia tö vaán luaät, cô quan thaåm quyeàn...ñeå ñöa ra keát luaän.
- Caùc vaán ñeà caàn trao ñoåi vôùi khaùch haøng : caùc soá lieäu taïm tính hoaëc chöa chaéc
chaén, caùc coå phieáu hoaëc traùi phieáu môùi phaùt haønh, caùc khoaûn vay môùi ñöôïc kyù
keát..., trao ñoåi caùc vaán ñeà ñaõ giaûi quyeát vaø chöa giaûi quyeát.
- Ghi chuù veà caùch soaùt xeùt cuûa chuû phaàn huøn thöù hai (chuû phaàn huøn khoâng tham gia
vaøo cuoäc kieåm toaùn, ñoäc laäp vôùi khaùch haøng).
- Ghi nhaän yù kieán ñoùng goùp cuûa nhoùm kieåm toaùn, cuûa caùc coäng söï vaø toå chöùc buoåi
hoïp ñeå ñaùnh giaù chung veà cuoäc kieåm toaùn.
- Thu thaäp thö tham khaûo vaø baûng caâu hoûi ñöôïc traû lôøi töø kieåm toaùn vieân khaùc
Trang 69
(kieåm toaùn taäp ñoaøn), thö giaûi trình cuûa Ban giaùm ñoác vaø caùc baùo caùo khaùc (baùo
caùo quaûn lyù cuûa HÑQT, baûng toùm taét nhaân löïc, danh saùch ban laõnh ñaïo...) ñính
keøm cuøng vôùi BCTC, caùc thoâng tin xaùc nhaän töø caùc beân coù lieân quan.
- Taøi lieäu hoùa caùc baèng chöùng kieåm toaùn thu thaäp ñöôïc, keå caû caùc bieân baûn hoïp,
quyeát ñònh cuûa nhoùm kieåm toaùn.
2.2.3.2 Ñoái vôùi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam coù quy moâ trung bình trôû leân
(treân 50 nhaân vieân)
Phaàn lôùn caùc coâng ty naøy cuõng xaây döïng chöông trình kieåm toaùn rieâng cho mình.
Caùc chöông trình kieåm toaùn cuûa caùc coâng ty khoâng coù nhieàu khaùc bieät so vôùi nhoùm
Big Four, coù chaêng laø vieäc xaây döïng chöông trình kieåm toaùn ñôn giaûn hôn so vôùi
nhoùm Big Four.
Trong höôùng daãn cuûa caùc coâng ty naøy, caùc thuû tuïc kieåm toaùn thöôøng taäp trung chuû
yeáu vaøo caùc noäi dung sau:
2.2.3.2.1 Chuaån bò kieåm toaùn.
Trong giai ñoaïn chuaån bò vaø laäp keá hoaïch caùc coâng ty yeâu caàu KTV phaûi:
- Hieåu bieát veà lónh vöïc hoaït ñoäng, keát quaû taøi chính cuûa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn.
- Hieåu bieát veà heä thoáng keá toaùn vaø heä thoáng kieåm soaùt noäi boä, hieåu bieát veà caùc
chính saùch keá toaùn vaø nhöõng thay ñoåi trong caùc chính saùch ñoù.
- Ñaùnh giaù ruûi ro tieàm taøng, ruûi ro kieåm soaùt vaø xaùc ñònh nhöõng vuøng kieåm toaùn
troïng yeáu; ñaùnh giaù khaû naêng coù nhöõng sai soùt troïng yeáu theo kinh nghieäm cuûa
nhöõng naêm tröôùc vaø ruùt ra töø nhöõng gian laän vaø sai soùt phoå bieán.
- Chuaån bò nhaân söï, thôøi gian, ñòa ñieåm cho cuoäc kieåm toaùn.
Tuy nhieân, moät soá noäi dung nhö thaûo luaän ñeå nhaän dieän gian laän phaùt sinh chöa
ñöôïc yeâu caàu thöïc hieän.
2.2.3.2.2 Thöïc hieän kieåm toaùn.
Trang 70
Caùc coâng ty yeâu caàu kieåm toaùn vieân phaûi:
- Kieåm tra tính chính xaùc, tính trung thöïc vaø hôïp lyù cuûa caùc soá lieäu trình baøy treân
BCTC.
- Tìm hieåu heä thoáng kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi töøng khoaûn muïc: nhö tìm hieåu veà caùc
thuû tuïc, chính saùch, quy ñònh, nguyeân taéc vaø phöông phaùp kieåm soaùt cuûa ñôn vò ñoái
vôùi töøng khoaûn muïc.
- AÙp duïng thuû tuïc phaân tích: phaân tích xu höôùng bieán ñoäng giaù caû; phaân tích caùc chæ
soá, tyû leä; so saùnh thoâng tin taøi chính giöõa caùc kyø, giöõa caùc nieân ñoä, giöõa ñôn vò vôùi
bình quaân ngaønh....
- Kieåm tra chi tieát: Ñoïc löôùt caùc khoaûn muïc ñeå phaùt hieän caùc bieán ñoäng baát
thöôøng; lieät keâ, ñoái chieáu soá lieäu giöõa caùc taøi khoaûn ñoái öùng, giöõa caùc loaïi soå, giöõa
soå saùch vôùi chöùng töø goác, giöõa taøi lieäu vôùi hieän vaät; kieåm keâ thöïc teá tieàn, haøng toàn
kho, taøi saûn coá ñònh; choïn maãu, choïn thôøi ñieåm, choïn nghieäp vuï ñeå kieåm tra; göûi
thö xaùc nhaän; quan saùt thöïc hieän.
- Keát luaän vaø so saùnh vôùi ñaùnh giaù ban ñaàu ñeå ñöa ra nhaän xeùt, ñieàu chænh.
Caùc coâng ty naøy ñeàu xaây döïng chöông trình kieåm toaùn cho töøng khoûan muïc rieâng
bieät nhöng ñaây laø chöông trình aùp duïng chung cho moïi doanh nghieäp, khoâng ñeà
caäp ñeán thuû tuïc chuyeân bieät ñeå phaùt hieän gian laän vaø sai soùt cho caùc coâng ty ñaïi
chuùng vaø caùc coâng ty khaùc.
2.2.3.2.3 Hoaøn thaønh kieåm toaùn.
Caùc coâng ty yeâu caàu kieåm toaùn vieân phaûi:
- Toång hôïp keát quaû kieåm tra, thöïc hieän soaùt xeùt vaø laäp Baùo caùo döï thaûo.
- Tham khaûo yù kieán cuûa chuyeân gia tö vaán luaät.
- Xem xeùt tính troïng yeáu cuûa nhöõng nghieäp vuï phaùt sinh sau ngaøy khoùa soå.
- Trao ñoåi vôùi ban laõnh ñaïo veà noäi dung Baùo caùo kieåm toaùn.
- Toång hôïp vaø raø soaùt nhöõng baèng chöùng ñaõ thu thaäp ñöôïc ñeå phaùt haønh baùo caùo
Trang 71
chính thöùc.
Caùc coâng ty khoâng ñeà caäp ñeán vieäc taøi lieäu hoùa caùc cuoäc thaûo luaän cuûa nhoùm kieåm
toaùn vaø ghi nhaän yù kieán soaùt xeùt cuûa chuû phaàn huøn.
2.2.3.3 Ñoái vôùi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam coù quy moâ nhoû (ñuû ñieàu kieän
kieåm coâng ty ñaïi chuùng)
Taïi caùc coâng ty naøy, moät soá coâng ty cuõng coù xaây döïng chöông trình kieåm toaùn cho
rieâng mình. Caùc chöông trình kieåm toaùn khoâng coù gì khaùc bieät so vôùi nhoùm coâng ty
kieåm toaùn Vieät Nam neâu treân. Tuy nhieân, phaàn lôùn (coâng ty döôùi 30 nhaân vieân)
khoâng xaây döïng chöông trình kieåm toaùn rieâng maø chæ thöïc hieän theo kinh nghieäm
vaø xeùt ñoaùn ngheà nghieäp cuûa kieåm toaùn vieân.
2.2.3.4 Ñaùnh giaù chung veà thöïc traïng aùp duïng caùc thuû tuïc phaùt hieän gian laän vaø
sai soùt taïi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam.
2.2.3.4.1 Öu ñieåm
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy vieäc thieát laäp chöông trình kieåm toaùn ôû caùc coâng ty
kieåm toaùn lôùn, ñaëc bieät laø nhoùm big four, caùc chöông trình do coâng ty meï ôû nöôùc
ngoaøi xaây döïng neân caùc thuû tuïc kieåm toaùn khaù ñaày ñuû. Hoï khoâng chæ tuaân thuû ñaày
ñuû caùc yeâu caàu cuûa chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam maø coøn tuaân thuû caùc yeâu caàu
chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá coù lieân quan ñeán gian laän vaø sai soùt nhö ISA 240,
315... Hoï coøn ñöa ra caùc höôùng daãn chi tieát vaø cuï theå hôn so vôùi chuaån möïc.
Caùc coâng kieåm toaùn trong nöôùc nhö AASC, AFC, AISC...coù chöông trình kieåm
toaùn cuõng khaù toát, tuy nhieân, chöa caäp nhaät kòp thôøi söï thay ñoåi cuûa chuaån möïc
quoác teá.
2.2.3.4.2 Toàn taïi
Ngoaïi tröø nhoùm big four, qua caùc chöông trình kieåm toaùn cuûa caùc coâng ty kieåm
toaùn Vieät Nam neâu treân, coù theå keát luaän raèng caùc thuû tuïc kieåm toaùn chuû yeáu ñöôïc
Trang 72
aùp duïng laø thuû tuïc phaân tích vaø kieåm tra. Caùc thuû tuïc quan saùt, phoûng vaán vaø ñieàu
tra hieám khi ñöôïc söû duïng, ñaëc bieät laø vieäc thaûo luaän giöõa caùc thaønh vieân trong
nhoùm kieåm toaùn veà caùc daáu hieäu nghi ngôø gian laän vaãn chöa ñöôïc thöïc hieän.
Caùc nhöôïc ñieåm cuï theå trong caùc giai ñoaïn kieåm toaùn nhö sau.
- Giai ñoaïn chuaån bò kieåm toaùn:
+ KTV chöa ñi saâu tìm hieåu ruûi ro kinh doanh vaø caùc yeáu toá beân ngoaøi taùc ñoäng
ñeán ñôn vò, chöa nghieân cöùu ñieàu kieän, moâi tröôøng vaø chieán löôïc kinh doanh cuûa
ñôn vò ñeå thaáy ñöôïc nhöõng cô hoäi vaø thaùch thöùc maø ñôn vò phaûi ñoái maët töø ñoù xaùc
ñònh nhöõng vuøng coù nguy cô xaûy ra gian laän.
+ Caùc KTV chöa thaûo luaän vôùi nhau veà caùc tình huoáng vaø söï kieän coù daáu hieäu gian
laän.
+ Chöa toå chöùc taäp huaán cho caùc nhaân söï tröôùc khi tham gia kieåm toaùn.
- Giai ñoaïn thöïc hieän kieåm toaùn
+ Tìm hieåu heä thoáng kieåm soaùt noäi boä coøn sô saøi
Caùc coâng ty kieåm toaùn hieän nay ñeàu ñaët hieäu quaû kinh doanh leân haøng ñaàu neân
vieäc tìm hieåu veà moâi tröôøng kieåm soaùt, heä thoáng keá toaùn vaø caùc thuû tuïc kieåm soaùt
laø vieäc laøm “xa laï” ñoái vôùi nhieàu coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam. Do ñoù, khi kieåm
toaùn, caùc KTV chæ taäp trung vaøo caùc thöû nghieäm cô baûn hôn laø thöû nghieäm kieåm
soaùt vì theá hieäu quaû phaùt hieän gian laän khoâng cao.
+ Aùp duïng thuû tuïc phaân tích:
KTV aùp duïng thuû tuïc phaân tích töông ñoái ñôn giaûn, chuû yeáu laø phaân tích tình hình
bieán ñoäng taêng giaûm cuûa caùc khoaûn muïc, phaân tích caùc chæ tieâu taøi chính mang tính
so saùnh giöõa kyø naøy so vôùi kyø tröôùc nhöng thöôøng rôøi raïc, chöa coù söï lieân keát giöõa
caùc chæ tieâu vôùi nhau neân khaû naêng phaùt hieän gian laän khoâng cao.
Hieám khi söû duïng chæ soá thoáng keâ ngaønh: Vieäc tìm kieám soá lieäu thoáng keâ ngaønh
phuø hôïp vôùi ngaønh cuûa ñôn vò ñang ñöôïc kieåm toaùn laø vieäc laøm toán thôøi gian vaø chi
Trang 73
phí, KTV phaûi töï toång keát vaø thoáng keâ soá lieäu cuûa caùc ñôn vò cuøng ngaønh trong
caùc cuoäc kieåm toaùn tröôùc ñeå laøm khung quy chieáu cho cuoäc kieåm toaùn sau. Soá lieäu
thoáng keâ cuûa toång cuïc thoáng keâ khoâng ñaùp öùng ñöôïc loøng tin cuûa ngöôøi söû duïng.
Chính vì theá, KTV ít khi söû duïng chæ soá thoáng keâ ngaønh ñeå so saùnh vôùi chæ soá taøi
chính cuûa ñôn vò neân khoù phaùt hieän gian laän.
+ Kieåm tra chi tieát:
Söû duïng thuû tuïc phoûng vaán coøn haïn cheá: Thoâng thöôøng, KTV chæ trao ñoåi vôùi keá
toaùn tröôûng, hieám khi trao ñoåi, thu thaäp thö giaûi trình cuûa ban laõnh ñaïo hoaëc
nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm lieân quan, khoâng trao ñoåi caùc vaán ñeà quan troïng vôùi
KTV tieàn nhieäm (tröø tröôøng hôïp cuøng coâng ty) neân khoù coù theå ñöa ra nhaän ñònh coù
toàn taïi hay khoâng gian laän vaø sai soùt.
KTV chöa thaän troïng khi kieåm tra caùc loaïi nghieäp vuï keá toaùn quan troïng nhö vieäc
kieåm tra xaùc nhaän voán caên cöù vaøo soá coå phieáu chöa phaùt haønh, KTV thöôøng vaän
duïng chuaån möïc kieåm toaùn nöôùc ngoaøi ñeå kieåm tra nhöng laïi khoâng löu yù ngöôøi
ñoïc trong baùo caùo kieåm toaùn. Caùc khoaûn muïc coù nguy cô ruûi ro cao, KTV chöa taäp
trung tìm hieåu maø ñeå ñeán luùc cho yù kieán, KTV ngoaïi tröø caùc khoaûn muïc naøy.
- Giai ñoaïn hoaøn thaønh kieåm toaùn.
+ Chöa quan taâm ñeán caùc khoaûn nôï tieàm taøng vaø caùc beân lieân quan.
+ Chöa coù quy trình soaùt xeùt cuûa chuû phaàn huøn thöù hai.
+Chöa coù quy ñònh veà vieäc taøi lieäu hoùa caùc cuoäc thaûo luaän cuûa nhoùm kieåm toaùn.
Thöïc teá, caùc thuû tuïc kieåm toaùn hieän nay cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam
thöôøng thieân veà phaùt hieän sai soùt hôn laø phaùt hieän gian laän, trong khi ñoù gian laän
treân baùo caùo taøi chính laïi gaây haäu quaû nghieâm troïng hôn so vôùi sai soùt.
Keát luaän phaàn II
Qua phaân tích thöïc traïng chuùng ta coù theå ruùt ra moät soá keát luaän sau:
Veà phía ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn: Ñeå nhìn nhaän, ñaùnh giaù ñuùng thöïc traïng taøi chính
Trang 74
cuûa doanh nghieäp, caùc nhaø ñaàu tö vaø coâng chuùng mong muoán ôû ñôn vò laø phaûi coâng
khai minh baïch. Maëc duø caùc doanh nghieäp cuõng ñaõ quan taâm ñeán vieäc coâng khai,
minh baïch nhöng chöa coù söï raøng buoäc chaët cheõ veà maët phaùp lyù neân raát nhieàu
doanh nghieäp chæ döøng laïi ôû yeâu caàu coâng khai, trong khi caùi caàn nhaát laø söï minh
baïch. Khoâng ít doanh nghieäp coâng boá thoâng tin coøn naëng veà hình thöùc, coâng boá cho
coù, thieáu caùc chi tieát caàn thieát vaø chöa muoán coù söï ñaùnh giaù ñuùng möùc veà tình hình
taøi chính cuûa doanh nghieäp.
Veà phía caùc coâng ty kieåm toaùn:
- Chöa chuù troïng ñeán caùc thuû tuïc phaùt hieän gian laän, caùc thöû nghieäm chuû yeáu laø
kieåm tra, tính toaùn, so saùnh, xaùc minh neân phuø hôïp cho phaùt hieän sai soùt hôn laø
phaùt hieän gian laän.
- Chöa chuù troïng ñeán chaát löôïng dòch vuï kieåm toaùn do naêng löïc, trình ñoä vaø ñaïo
ñöùc ngheà nghieäp cuûa kieåm toaùn vieân coøn yeáu, chöa tuaân thuû ñaày ñuû caùc yeâu caàu
cuûa chuaån möïc. Chöa ñaàu tö thôøi gian, coâng söùc ñeå nghieân cöùu veà lónh vöïc hoaït
ñoäng cuûa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn daãn ñeán nhöõng sai phaïm ngheà nghieäp ñaùng tieác.
Baùo caùo taøi chính ñöôïc kieåm toaùn vaãn coøn nhieàu sai soùt theå hieän kieåm toaùn vieân
vaø ban laõnh ñaïo cuûa moät soá coâng ty kieåm toaùn chöa naém vöõng chuaån möïc keá toaùn
vaø cheá ñoä keá toaùn theo quy ñònh.
- Phaàn lôùn caùc coâng ty kieåm toaùn vaãn chöa quan taâm ñeán coâng taùc ñaøo taïo nhaân
vieân, chöa boá trí cho kieåm toaùn vieân tham gia caùc lôùp caäp nhaät kieán thöùc daãn ñeán
thieáu giôø caäp nhaät, khoâng ñuû ñieàu kieän ñaêng kyù haønh ngheà. Chöa boá trí nhaân vieân
tham gia caùc chöông trình ñaøo taïo mang taàm côõ quoác teá (ngoaïi tröø nhoùm big four).
Moät soá kieåm toaùn vieân coøn thieáu kieán thöùc, thieáu kinh nghieäm. Nhieàu coâng ty coøn
söû duïng sinh vieân thöïc taäp laøm nhaân söï chính cho cuoäc kieåm toaùn neân kyõ naêng
kieåm toaùn thieáu tính thöïc teá, thieáu söï nhaän daïng ñaày ñuû caùc ruûi ro. Do ñoù, raát deã
Trang 75
daãn ñeán sai laàm trong vieäc thu thaäp baèng chöùng laøm sai leäch yù kieán kieåm toaùn.
Ña soá kieåm toaùn vieân coù trình ñoä, coù kinh nghieäm taäp trung ôû caùc coâng ty kieåm
toaùn quoác teá, caùc coâng ty kieåm toaùn lôùn cuûa Vieät Nam neân chaát löôïng dòch vuï
kieåm toaùn vaø soá löôïng kieåm toaùn vieân khoâng ñeàu giöõa caùc coâng ty kieåm toaùn. Do
ñoù, aûnh höôûng ñaùng keå ñeán chaát löôïng chung cuûa toaøn ngaønh kieåm toaùn.
Veà phía cô quan chöùc naêng : Moät soá quy ñònh cuûa chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam
coøn baát caäp. Chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam cô baûn döïa vaøo chuaån möïc kieåm
toaùn quoác teá nhöng chuaån möïc kieåm quoác teá ñaõ thay ñoåi nhieàu laàn nhöng chuaån
möïc kieåm toaùn Vieät Nam töø khi ban haønh ñeán nay vaãn chöa ñöôïc caäp nhaät. Vì theá,
moät soá quy ñònh khoâng coøn phuø hôïp vôùi tình hình thöïc teá hieän nay.
- Chöa quy ñònh caùc khung hình phaït nghieâm khaéc neáu KTV khoâng hoaøn thaønh
traùch nhieäm. Treân thöïc teá moät soá KTV coù theå cho thueâ, cho möôïn baèng kieåm toaùn
nhöng chöa coù quy ñònh roõ raøng neân khoâng coù cô sôû phaùp lyù ñeå xöû phaït.
- Chöa coù nhöõng coâng trình nghieân cöùu gian laän mang taàm côõ quoác gia, chöa coù
nhöõng höôùng daãn chi tieát veà thuû tuïc phaùt hieän gian laän, chöa xaây döïng nhöõng quy
trình kieåm toaùn chuaån. Caùc thuû tuïc phaùt hieän gian laän ñeàu do xeùt ñoaùn ngheà
nghieäp vaø kinh nghieäm cuûa kieåm toaùn vieân neân keát quaû ñaït ñöôïc khoâng nhö mong
ñôïi.
Taát caû nhöõng vaán ñeà treân cho thaáy ñeå naâng cao chaát löôïng dòch vuï kieåm toaùn caùc
coâng ty kieåm toaùn phaûi khoâng ngöøng ñaøo taïo, huaán luyeän, boài döôõng kieán thöùc,
naâng cao trình ñoä, naâng cao naêng löïc vaø giaùo duïc ñaïo ñöùc ngheà nghieäp cho nhaân
vieân kieåm toaùn. Beân caïnh ñoù, caùc cô quan chöùc naêng cuõng phaûi xaây döïng moät
haønh lang phaùp lyù vöõng chaéc, saùt vôùi thöïc teá nhaèm ñieàu chænh toå chöùc hoaït ñoäng,
Trang 76
ñieàu chænh traùch nhieäm cuûa caùc KTV vaø doanh nghieäp kieåm toaùn.
PHAÀN 3
QUAN ÑIEÅM VAØ GIAÛI PHAÙP HOAØN THIEÄN CAÙC THUÛ TUÏC KIEÅM TOAÙN
NHAÈM PHAÙT HIEÄN GIAN LAÄN VAØ SAI SOÙT TREÂN BAÙO CAÙO TAØI
CHÍNH TAÏI CAÙC COÂNG TY ÑAÏI CHUÙNG
3.1 Quan ñieåm hoaøn thieän
3.1.1 Hoaøn thieän caùc chuaån möïc keá toaùn, kieåm toaùn
Ñeå phaùt trieån hoaït ñoäng kieåm toaùn ñoäc laäp, ñaùp öùng nhu caàu phaùt trieån kinh teá xaõ
hoäi theo höôùng hieän ñaïi hoùa vaø hoäi nhaäp kinh teá theá giôùi, caàn taêng cöôøng hôn nöõa
vò trí, vai troø vaø uy tín hoaït ñoäng kieåm toaùn ñoäc laäp trong neàn kinh teá quoác daân.
Xuaát phaùt töø nhöõng yeâu caàu treân, caàn:
- Nhanh choùng ban haønh caùc chuaån möïc keá toaùn, kieåm toaùn coøn thieáu vaø caäp nhaät
caùc chuaån möïc keá toaùn, kieåm toaùn Vieät Nam ñaõ ñöôïc ban haønh cho phuø hôïp vôùi
caùc chuaån möïc keá toaùn, kieåm toaùn Quoác teá vaø Chuaån möïc laäp baùo caùo taøi chính
Quoác teá hieän haønh. Chaúng haïn ñoái vôùi keá toaùn, caàn ban haønh caùc chuaån möïc nhö
chuaån möïc coâng cuï taøi chính, chuaån möïc Toån thaát taøi saûn.., ñoái vôùi kieåm toaùn laø
chuaån möïc kieåm soaùt chaát löïông cho dòch vuï ñaûm baûo...
- Tieáp tuïc raø soaùt caùc chuaån möïc ñaõ ban haønh nhaèm phaùt hieän vaø chænh söûa boå
sung nhöõng ñieåm coøn chöa thoáng nhaát giöõa caùc chuaån möïc vaø giöõa chuaån möïc vôùi
caùc quy ñònh khaùc. Nguyeân nhaân laø do chuaån möïc ban haønh tröôùc coù theå coù nhöõng
ñieåm chöa phuø hôïp vôùi chuaån möïc sau, hoaëc giöõa vaên baûn luaät vôùi chuaån möïc coù
lieân quan chöa hoaøn toaøn phuø hôïp.
- Hoaøn thieän vaên baûn Luaät chöùng khoaùn, ban haønh caùc khung hình phaït cuï theå ñoái
vôùi kieåm toaùn vieân vaø doanh nghieäp kieåm toaùn neáu khoâng hoaøn thaønh traùch nhieäm
Trang 77
ngheà nghieäp.
3.1.2 Hoaøn thaønh, coâng boá luaät Kieåm toaùn ñoäc laäp
Sau gaàn 19 naêm hoaït ñoäng, kieåm toaùn ñoäc laäp ñaõ ñoùng goùp khoâng nhoû vaøo söï phaùt
trieån chung cuûa ñaát nöôùc nhöng vaên baûn phaùp lyù cao nhaát ñieàu chænh hoaït ñoäng
naøy chæ laø Nghò ñònh cuûa chính phuû, chöa töông xöùng vôùi taàm quan troïng vaø quy
moâ phaùt trieån cuûa ngaønh ngheà kieåm toaùn ñoäc laäp hieän nay. Ñeå naâng cao hieäu löïc
phaùp lyù vaø hieäu quaû quaûn lyù Nhaø nöôùc ñoái vôùi hoaït ñoäng kieåm toaùn ñoäc laäp, caàn
xaây döïng moät vaên baûn Luaät vaø sôùm trình Quoác hoäi pheâ chuaån nhaèm ñònh höôùng
phaùt trieån cho hoaït ñoäng kieåm toaùn ñoäc laäp.
Khi xaây döïng Luaät kieåm toaùn ñoäc laäp caàn xem xeùt, ñoái chieáu noäi dung vôùi caùc
ñieàu khoaûn cuûa Luaät keá toaùn, Luaät chöùng khoaùn, Luaät doanh nghieäp…ñeå traùnh tình
traïng choàng cheùo, maâu thuaãn giöõa caùc ñieàu khoaûn cuûa caùc luaät gaây khoù khaên cho
vieäc thi haønh. Caàn tham khaûo coù choïn loïc nhöõng quy ñònh phaùp lyù veà kieåm toaùn
ñoäc laäp cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi nhöng vaãn ñaûm baûo theo ñònh höôùng phaùt trieån
xaõ hoäi chuû nghóa.
Luaät kieåm toaùn ñoäc laäp caàn phaûi:
Xaùc laäp ñöôïc vai troø cuûa toå chöùc ngheà nghieäp keá toaùn, kieåm toaùn maø tröôùc tieân laø
vai troø quaûn lyù hoaït ñoäng ngheà nghieäp cuûa kieåm toaùn vieân vaø coâng ty kieåm toaùn vaø
tieáp theo laø vai troø nghieân cöùu, soaïn thaûo vaø caäp nhaät caùc chuaån möïc kieåm toaùn
Vieät Nam phuø hôïp vôùi thoâng leä caùc nöôùc trong khu vöïc vaø theá giôùi.
Quy ñònh caùc noäi dung lieân quan ñeán chaát löôïng hoaït ñoäng kieåm toaùn nhö kieåm tra
chaát löôïng hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn, baét buoäc hoà sô kieåm toaùn phaûi
qua ba caáp ñoä soaùt xeùt..
Quy ñònh quyeàn, nghóa vuï, traùch nhieäm cuûa KTV, cuûa coâng ty kieåm toaùn ñoái vôùi cô
quan Nhaø nöôùc vaø nhöõng ngöôøi söû duïng keát quaû kieåm toaùn....
Nhöõng quy ñònh phaùp lyù veà kieåm toaùn phaûi ñaày ñuû, coù hieäu löïc phaùp lyù cao nhaát vaø
Trang 78
ñoàng boä vôùi heä thoáng phaùp luaät hieän haønh.
3.1.3 Thaønh laäp moät toå chöùc ñoäc laäp chuyeân giaùm saùt, kieåm tra vieäc tuaân thuû caùc quy
ñònh cuûa luaät
Ñeå taêng cöôøng vaø ñaûm baûo chaát löôïng hoaït ñoäng kieåm toaùn, moät maët, caùc coâng ty
kieåm toaùn phaûi xaây döïng vaø thöïc hieän nghieâm, ñuùng caùc quy ñònh, quy trình kieåm
soaùt chaát löôïng kieåm toaùn. Maët khaùc, phaûi hình thaønh moät toå chöùc ngheà nghieäp
môùi (trong caùc vaên baûn hieän haønh chöa quy ñònh) chuyeân kieåm tra, giaùm saùt vieäc
tuaân thuû luaät cuûa caùc doanh nghieäp kieåm toaùn vaø kieåm toaùn vieân.
Boä Taøi chính caàn coù nhöõng vaên baûn höôùng daãn cuï theå, chi tieát ñeå chuyeån giao caùc
chöùc naêng quaûn lyù Nhaø nöôùc cho toå chöùc ngheà nghieäp môùi naøy nhö quaûn lyù haønh
ngheà kieåm toaùn, kieåm soaùt chaát löôïng hoaït ñoäng kieåm toaùn… Ñoàng thôøi, cho pheùp
toå chöùc ngheà nghieäp ñöôïc pheùp xöû lyù caùc vi phaïm ñoái vôùi KTV vaø doanh nghieäp
kieåm toaùn neáu khoâng hoaøn thaønh traùch nhieäm.
Ñeå phuø hôïp vôùi thoâng leä quoác teá, caàn coù söï nhaän thöùc ñuùng hôn veà chuaån möïc keá
toaùn vaø kieåm toaùn. Caùc chuaån möïc seõ do toå chöùc ngheà nghieäp soaïn thaûo vaø coâng
boá. Vieäc quaûn lyù haønh ngheà, caû veà tuaân thuû quy ñònh ngheà nghieäp cuûa caùc KTV seõ
do toå chöùc ngheà nghieäp ñaûm nhieäm. Ñoù laø thoâng leä maø caùc nöôùc treân theá giôùi ñaõ
thöïc hieän töø laâu.
3.2. Giaûi phaùp hoaøn thieän
3.2.1 Hoaøn thieän chuaån möïc kieåm toaùn
Heä thoáng chuaån möïc keá toaùn, kieåm toaùn ñaõ ban haønh cô baûn phuø hôïp vôùi thoâng leä
quoác teá vaø ñaëc ñieåm kinh teá Vieät Nam. Tuy nhieân, do neàn kinh teá luoân thay ñoåi,
nhieàu vaán ñeà môùi phaùt sinh neân caàn tieáp tuïc caäp nhaät, hieäu ñính, boå sung nhöõng
ñieåm coøn chöa phuø hôïp hoaëc chöa thoáng nhaát vôùi caùc quy ñònh khaùc. Ngoaøi ra, do
nhöõng thay ñoåi boå sung cuûa chuaån möïc keá toaùn, chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá
Trang 79
trong thôøi gian qua, do ñoù chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam caàn hieäu ñính ñeå phuø
hôïp vôùi söï thay ñoåi cuûa theá giôùi, cuõng nhö caùc quy ñònh veà ñaïo ñöùc ngheà nghieäp.
Hoaøn thieän cheá ñoä keá toaùn cho töøng lónh vöïc ñaëc thuø, ñaëc bieät laø lónh vöïc ngaân
haøng, coâng ty taøi chính, kinh doanh chöùng khoaùn…laøm cô sôû cho kieåm toaùn baùo caùo
taøi chính.
3.2.1.1 Hieäu ñính chuaån möïc veà traùch nhieäm kieåm toaùn vieân ñoái vôùi gian laän vaø
sai soùt (VSA 240).
Do chuaån möïc naøy ban haønh khaù laâu neân coù nhöõng noäi dung khoâng coøn phuø hôïp
vôùi tình hình môùi, do vaäy caàn hieäu ñính moät soá noäi dung sau:
a) Ñònh nghóa gian laän
Theo VSA 240 hieän haønh, gian laän ñöôïc ñònh nghóa: Laø nhöõng haønh vi coá yù laøm sai
leäch thoâng tin kinh teá, taøi chính do moät hay nhieàu ngöôøi trong Hoäi ñoàng quaûn trò,
Ban Giaùm ñoác, caùc nhaân vieân hoaëc beân thöù ba thöïc hieän, laøm aûnh höôûng ñeán baùo
caùo taøi chính. Gian laän bieåu hieän döôùi caùc daïng: Xuyeân taïc, laøm giaû chöùng töø, taøi
lieäu lieân quan ñeán baùo caùo taøi chính; Söûa ñoåi chöùng töø, taøi lieäu keá toaùn laøm sai
leäch baùo caùo taøi chính; Bieån thuû taøi saûn; Che daáu hoaëc coá yù boû soùt caùc thoâng tin,
taøi lieäu hoaëc nghieäp vuï kinh teá laøm sai leäch baùo caùo taøi chính; Ghi cheùp caùc nghieäp
vuï kinh teá khoâng ñuùng söï thaät; Coá yù aùp duïng sai caùc chuaån möïc, nguyeân taéc,
phöông phaùp vaø cheá ñoä keá toaùn, chính saùch taøi chính; Coá yù tính toaùn sai veà soá hoïc.
Ñònh nghóa nhö vaäy chöa neâu ñaày ñuû baûn chaát cuûa gian laän, do vaäy caàn boå sung
vaøo ñònh nghóa nhö sau:
Gian laän ñöôïc chia thaønh ba loaïi chuû yeáu laø gian laän treân baùo caùo taøi chính, gian
laän do tham oâ vaø gian laän do bieån thuû taøi saûn
Gian laän treân baùo caùo taøi chính laø haønh vi coá tình aùp duïng sai nguyeân taéc keá toaùn
cô baûn; xuyeân taïc, thay ñoåi ghi cheùp keá toaùn laøm cô sôû laäp baùo caùo taøi chính, coá
tình khoâng coâng boá hoaëc coâng boá sai caùc thoâng tin quan troïng treân baùo caùo taøi
Trang 80
chính.
Bieåu hieän döôùi daïng: coá tình thay ñoåi caùc giaû thuyeát öôùc tính keá toaùn, trì hoaõn ghi
cheùp caùc nghieäp vuï keá toaùn ñaõ xaûy ra, phaûn aùnh caùc giao dòch khoâng ñuùng kyø haïn,
coá tình aùp duïng phöông phaùp keá toaùn phöùc taïp, aùp duïng caùc chuaån möïc keá toaùn
nöôùc ngoaøi chöa ñöôïc thöøa nhaän roäng raõi, coá tình khoâng cung caáp taøi lieäu keá toaùn
hoaëc cung caáp khoâng kòp thôøi.
Tham oâ: Laø haønh vi söû duïng söï aûnh höôûng cuûa mình taùc ñoäng ñeán caùc giao dòch
kinh teá nhaèm ñaït ñöôïc lôïi ích baát chính cho baûn thaân hoaëc cho moät ngöôøi naøo ñoù.
Ví duï: Ñöa hoaëc nhaän hoái loä, toáng tieàn….
Bieån thuû taøi saûn: Laø haønh vi troäm caép taøi saûn coâng ty. Ví duï: laøm giaû hoùa ñôn, gian
laän löông hoaëc coá yù khoâng ghi cheùp nghieäp vuï kinh teá.
b) Thuû tuïc kieåm toaùn
Thaûo luaän giöõa caùc thaønh vieân trong nhoùm kieåm toaùn
Ñoaïn 16 cuûa VSA 240 hieän haønh yeâu caàu: khi coù daáu hieäu gian laän hoaëc sai soùt thì
kieåm toaùn vieân vaø coâng ty kieåm toaùn phaûi aùp duïng nhöõng thuû tuïc kieåm toaùn thích
hôïp ñeå tieán haønh thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn.
Ngoaøi caùc thuû tuïc kieåm toaùn phaùt hieän gian laän vaø sai soùt thoâng thöôøng caùc thaønh
vieân trong nhoùm kieåm toaùn phaûi thaûo luaän caùc vaán ñeà quan troïng coù khaû naêng xaûy
ra gian laän vaø sai soùt treân baùo caùo taøi chính.
Chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá soá 240 yeâu caàu caùc thaønh vieân trong nhoùm kieåm
toaùn caàn trao ñoåi:
- Nhöõng khoaûn muïc maø caùc thaønh vieân cho raèng deã xaûy ra sai soùt troïng yeáu; caùch
thöùc Ban laõnh ñaïo coù theå söû duïng ñeå che giaáu caùc haønh vi gian laän treân baùo caùo taøi
chính vaø caùch thöùc tham oâ, bieån thuû taøi saûn.
- Caùc tình huoáng cho thaáy Ban laõnh ñaïo vaø caùc thaønh vieân khaùc ñaõ thoâng ñoàng ñeå
Trang 81
trình baøy gian laän baùo caùo taøi chính.
- Nhöõng nhaân toá beân trong vaø beân ngoaøi taùc ñoäng ñeán ñôn vò, caùc nhaân toá naøy coù
theå taïo ra aùp löïc hoaëc söùc eùp buoäc Ban laõnh ñaïo vaø caùc thaønh vieân khaùc phaûi gian
laän. Thaûo luaän veà caùc cô hoäi, vaên hoùa hoaëc moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa ñôn vò ñaõ taïo
ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå Ban laõnh ñaïo vaø caùc thaønh vieân khaùc gian laän.
- Caùc thuû tuïc kieåm soaùt maø Ban laõnh ñaïo söû duïng ñeå giaùm saùt nhaân vieân caáp döôùi
trong vieäc tieáp xuùc vôùi tieàn maët hoaëc caùc taøi saûn deã bò ñaùnh caép khaùc.
- Nhöõng thay ñoåi baát thöôøng veà thaùi ñoä hoaëc haønh vi cuûa Ban laõnh ñaïo vaø nhaân
vieân caáp döôùi maø caùc thaønh vieân trong nhoùm kieåm toaùn quan taâm.
- Nhaán maïnh ñeán taàm quan troïng cuûa baùo caùo taøi chính laø phaûi ñaûm baûo tính hôïp
lyù do ñoù caùc thaønh vieân trong nhoùm kieåm toaùn phaûi caûnh giaùc tröôùc nhöõng nguy cô
coù sai soùt troïng yeáu do gian laän gaây ra.
- Caùc tình huoáng coù theå xaûy ra gian laän.
- Veà noäi dung, lòch trình vaø phaïm vi caùc thuû tuïc kieåm toaùn seõ aùp duïng ñeå kieåm tra
moät yeáu toá maø ñôn vò khoâng theå ñoaùn tröôùc ñöôïc.
- Caùc thuû tuïc kieåm toaùn coù theå ñöôïc choïn ñeå ñoái phoù vôùi khaû naêng baùo caùo taøi
chính coù sai phaïm troïng yeáu do gian laän gaây ra.
- Ruûi ro Ban laõnh ñaïo vöôït qua heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
Löu tröõ thoâng tin
Theo ISA 240 yeâu caàu nhöõng thoâng tin sau ñaây caàn ñöôïc löu tröõ:
- Caùc quyeát ñònh quan troïng cuûa caùc thaønh vieân trong nhoùm kieåm toaùn baøn veà
nhöõng nghi ngôø coù sai phaïm troïng yeáu treân baùo caùo taøi chính.
- Caùc taøi lieäu lieân quan ñeán vieäc xaùc ñònh vaø ñaùnh giaù ruûi ro chöùa sai soùt troïng yeáu
do gian laän gaây ra ôû caáp ñoä baùo caùo taøi chính vaø caáp ñoä cô sôû daãn lieäu.
- Caùc phaûn öùng toång theå ñoái vôùi ruûi ro chöùa sai soùt troïng yeáu do gian laän gaây ra ôû
Trang 82
caáp ñoä baùo caùo taøi chính vaø noäi dung, lòch trình vaø phaïm vi caùc thuû tuïc kieåm toaùn
ñaõ aùp duïng, caùc taøi lieäu lieân quan ñeán thuû tuïc ñaùnh giaù ruûi ro chöùa sai soùt troïng
yeáu ôû caáp ñoä cô sôû daãn lieäu.
- Keát quaû caùc thuû tuïc kieåm toaùn, bao goàm caû nhöõng thuû tuïc kieåm toaùn ñöôïc thieát
keá ñeå ñaùnh giaù ruûi ro trong tröôøng hôïp Ban laõnh ñaïo vöôït qua heä thoáng kieåm soaùt
noäi boä.
- Caùc taøi lieäu lieân quan ñeán nhöõng cuoäc trao ñoåi giöõa kieåm toaùn vieân vôùi Ban giaùm
ñoác, Hoäi ñoàng quaûn trò, caùc chuyeân gia phaùp lyù vaø nhöõng ñoái töôïng khaùc.
Taát caû caùc noäi dung neâu treân caàn ñöôïc boå sung vaøo chuaån möïc hieän haønh nhaèm taïo
cô sôû ñeå KTV vaø coâng ty kieåm toaùn coù caùc höôùng daãn ñeå phaùt hieän gian laän vaø sai
soùt
3.2.1.2 Boå sung vaøo VSA 320 “Tính troïng yeáu trong kieåm toaùn” phaàn höôùng
daãn xaùc ñònh möùc troïng yeáu.
Ñoaïn 5 cuûa VSA 320 hieän haønh neâu muïc tieâu cuûa kieåm toaùn baùo caùo taøi chính laø
kieåm toaùn vieân vaø coâng ty kieåm toaùn phaûi ñöa ra yù kieán xaùc nhaän xem baùo caùo taøi
chính coù ñöôïc laäp treân cô sôû chuaån möïc vaø cheá ñoä keá toaùn hieän haønh (hoaëc ñöôïc
chaáp nhaän), coù tuaân thuû phaùp luaät lieân quan vaø coù phaûn aùnh trung thöïc vaø hôïp lyù
treân caùc khía caïnh troïng yeáu hay khoâng. Vieäc xaùc ñònh möùc troïng yeáu laø coâng vieäc
xeùt ñoaùn mang tính ngheà nghieäp cuûa kieåm toaùn vieân.
Caàn boå sung vaøo chuaån möïc naøy höôùng daãn caùch xaùc ñònh möùc troïng yeáu nhö sau:
- ISA 320 yeâu caàu kieåm toaùn vieân:
+ Khi thieát laäp chieán löôïc kieåm toaùn toång theå, kieåm toaùn vieân phaûi xaùc ñònh möùc
troïng yeáu cho toaøn boä baùo caùo taøi chính. Trong nhöõng tröôøng hôïp cuï theå, coù nhöõng
giao dòch, soá dö hoaëc thoâng tin caàn coâng boá toàn taïi nhöõng sai leäch nhoû hôn möùc
troïng yeáu cuûa toång theå BCTC maø coù theå aûnh höôûng ñeán quyeát ñònh kinh teá cuûa
ngöôøi söû duïng BCTC thì KTV phaûi xaây döïng möùc troïng yeáu ñeå aùp duïng cho nhöõng
Trang 83
loaïi giao dòch, soá dö hoaëc thoâng tin caàn coâng boá naøy.
Nhö vaäy, theo yeâu caàu cuûa ISA 320, KTV phaûi xaây döïng ít nhaát hai möùc troïng yeáu:
troïng yeáu cho toång theå BCTC vaø troïng yeáu cho caùc khoaûn muïc.
- Höôùng daãn caùch xaùc ñònh möùc troïng yeáu
+ Vieäc xaùc ñònh tính troïng yeáu vaø mức trọng yếu laø vaán ñeà thuoäc veà xeùt ñoaùn ngheà
nghieäp cuûa kieåm toaùn vieân, thoâng thöôøng moät tyû leä phaàn traêm treân moät tieâu chí
ñöôïc choïn ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh möùc troïng yeáu cho toaøn boä baùo caùo taøi chính.
Chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá soá 320 chia möùc troïng yeáu thaønh hai caáp ñoä: troïng
yeáu cho toång theå BCTC vaø troïng yeáu cho caùc khoaûn muïc rieâng bieät.
- Caùch xaây döïng möùc troïng yeáu cho toång theå BCTC
Ñoaïn A3, ISA 320 ñöa ra nhöõng nhaân toá thích hôïp ñeå choïn laøm tieâu chí xaùc laäp
möùc troïng yeáu nhö sau:
- Caùc yeáu toá cuûa BCTC (ví duï: taøi saûn, nôï phaûi traû, voán chuû sôû höõu, doanh thu, chi
phí).
- Baát kyø khoaûn muïc naøo maø ngöôøi söû duïng BCTC quan taâm nhaát (ví duï: khi ñaùnh
giaù veà naêng löïc taøi chính, ngöôøi söû duïng baùo caùo quan taâm ñeán: lôïi nhuaän, doanh
thu, taøi saûn thuaàn).
- Baûn chaát cuûa doanh nghieäp, chu kyø hoaït ñoäng kinh doanh, lónh vöïc vaø moâi tröôøng
kinh teá maø doanh nghieäp ñang hoaït ñoäng.
- Cô caáu voán vaø caùch thöùc söû duïng nguoàn taøi trôï cuûa ñôn vò ( Ví duï: neáu moät doanh
nghieäp söû duïng phaàn lôùn nôï phaûi traû ñeå trang traûi cho taøi saûn thay vì voán chuû sôû
höõu, khi ñoù ngöôøi söû duïng BCTC quan taâm tôùi taøi saûn vaø khoaûn lôïi nhuaän töø taøi
saûn taïo ra hôn laø quan taâm tôùi thu nhaäp do voán chuû sôû höõu mang laïi); vaø
- Tính oån ñònh cuûa nhöõng tieâu chí ñöôïc choïn.
Tuøy vaøo töøng ñôn vò cuï theå, KTV coù theå söû duïng caùc tieâu chí thích hôïp ñeå xaùc laäp
möùc troïng yeáu, thoâng thöôøng laø lôïi nhuaän tröôùc thueá, toång doanh thu, lôïi nhuaän
Trang 84
goäp, toång chi phí... Lôïi nhuaän tröôùc thueá thöôøng ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát ñeå xaùc
laäp möùc troïng yeáu cho toång theå BCTC vì thoâng thöôøng caùc doanh nghieäp hoaït
ñoäng vì lôïi nhuaän.
Vieäc choïn tyû leä phaàn traêm treân tieâu chí ñöôïc choïn laø vaán ñeà thuoäc veà xeùt ñoaùn
ngheà nghieäp cuûa KTV. Tyû leä phaàn traêm ñöôïc choïn seõ coù moái quan heä vôùi tieâu chí
ñöôïc choïn, chaúng haïn nhö tyû leä phaàn traêm tính treân lôïi nhuaän tröôùc thueá thoâng
thöôøng seõ cao hôn tyû leä phaàn traêm tính treân toång doanh thu. Ví duï: KTV coù theå
choïn tyû leä 5% cuûa lôïi nhuaän tröôùc thueá ñoái vôùi doanh nghieäp hoaït ñoäng saûn xuaát
kinh doanh vì lôïi nhuaän, trong khi ñoù KTV coù theå choïn tyû leä 1% cuûa toång doanh
thu hoaëc toång chi phí ñoái vôùi doanh nghieäp hoaït ñoäng khoâng vì lôïi nhuaän. Vieäc söû
duïng tyû leä phaàn traêm cao hay thaáp tuøy thuoäc vaøo töøng tình huoáng vaø töøng doanh
nghieäp cuï theå.
- Möùc troïng yeáu aùp duïng cho caùc khoaûn muïc rieâng bieät.
Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán quyeát ñònh cuûa KTV khi xaây döïng möùc troïng yeáu cho
caùc khoaûn muïc rieâng bieät coù theå laø:
+ Nhöõng quy ñònh hoaëc caùc yeâu caàu cuûa chuaån möïc veà vieäc xaùc ñònh giaù trò vaø
coâng boá caùc thoâng tin maø ngöôøi söû duïng BCTC quan taâm (ví duï: caùc giao dòch vôùi
caùc beân lieân quan, thu nhaäp cuûa Ban laõnh ñaïo)
+ Coâng boá nhöõng thoâng tin chính lieân quan ñeán lónh vöïc maø ñôn vò ñang hoaït ñoäng
(ví duï: chi phí phuïc vuï cho vieäc nghieân cöùu vaø phaùt trieån saûn phaåm cuûa moät coâng
ty döôïc)
+ Nhöõng thoâng tin ñaëc bieät thu huùt söï quan taâm cuûa ngöôøi söû duïng baùo caùo caàn
ñöôïc coâng boá rieâng leû treân BCTC (ví duï: moät boä phaän môùi ñöôïc mua laïi).
Xuaát phaùt töø nhöõng ñaëc ñieåm treân, chuaån möïc khoâng ñöa ra nhöõng höôùng daãn cuï
theå trong vieäc xaùc laäp möùc troïng yeáu cho caùc khoaûn muïc rieâng bieät maø tuøy vaøo
töøng tröôøng hôïp cuï theå KTV coù theå xaùc laäp möùc troïng yeáu cho caùc khoaûn muïc
Trang 85
rieâng bieät. Nhöõng noäi dung neâu treân caàn ñöôïc boå sung vaøo chuaån möïc hieän haønh.
3.2.1.3 Boå sung vaøo VSA 500 “Baèng chöùng kieåm toaùn” một số ghi chú khi thu
thaäp baèng chöùng kiểm toán.
Theo VSA 500 hieän haønh yeâu caàu kieåm toaùn vieân phaûi thu thaäp baèng chöùng kieåm
toaùn baèng caùc phöông phaùp sau: kieåm tra, quan saùt, ñieàu tra, xaùc nhaän, tính toaùn vaø
quy trình phaân tích.
Kieåm tra : Laø vieäc soaùt xeùt chöùng töø, soå keá toaùn, baùo caùo taøi chính vaø caùc taøi lieäu
coù lieân quan hoaëc vieäc kieåm tra caùc taøi saûn höõu hình. Vieäc kieåm tra noùi treân cung
caáp baèng chöùng coù ñoä tin caäy cao hay thaáp tuøy thuoäc vaøo noäi dung, nguoàn goác cuûa
caùc baèng chöùng vaø tuøy thuoäc vaøo hieäu quaû cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi
quy trình xöû lyù taøi lieäu ñoù. Vieäc kieåm tra taøi saûn höõu hình cung caáp baèng chöùng tin
caäy veà tính hieän höõu cuûa taøi saûn, nhöng khoâng haún laø baèng chöùng ñuû tin caäy veà
quyeàn sôû höõu vaø giaù trò cuûa taøi saûn ñoù.
Quan saùt : Laø vieäc theo doõi moät hieän töôïng, moät chu trình hoaëc moät thuû tuïc do
ngöôøi khaùc thöïc hieän. Ví duï: Kieåm toaùn vieân quan saùt vieäc kieåm keâ thöïc teá hoaëc
quan saùt caùc thuû tuïc kieåm soaùt do ñôn vò tieán haønh…
Ñieàu tra : Laø vieäc tìm kieám thoâng tin töø nhöõng ngöôøi coù hieåu bieát ôû beân trong hoaëc
beân ngoaøi ñôn vò. Ñieàu tra ñöôïc thöïc hieän baèng vieäc chính thöùc göûi vaên baûn, phoûng
vaán hoaëc trao ñoåi keát quaû ñieàu tra, seõ cung caáp cho kieåm toaùn vieân nhöõng thoâng tin
chöa coù, hoaëc nhöõng thoâng tin boå sung ñeå cuûng coá caùc baèng chöùng ñaõ coù.
Xaùc nhaän : Laø söï traû lôøi cho moät yeâu caàu cung caáp thoâng tin nhaèm xaùc minh laïi
nhöõng thoâng tin ñaõ coù trong caùc taøi lieäu keá toaùn.
Tính toaùn : Laø vieäc kieåm tra tính chính xaùc veà maët toaùn hoïc cuûa soá lieäu treân chöùng
töø, soå keá toaùn, baùo caùo taøi chính vaø caùc taøi lieäu lieân quan khaùc hay vieäc thöïc hieän
caùc tính toaùn ñoäc laäp cuûa kieåm toaùn vieân.
Quy trình phaân tích : Laø vieäc phaân tích caùc soá lieäu, thoâng tin, caùc tyû suaát quan
Trang 86
troïng, qua ñoù tìm ra nhöõng xu höôùng, bieán ñoäng vaø tìm ra nhöõng moái quan heä coù
maâu thuaãn vôùi caùc thoâng tin lieân quan khaùc hoaëc coù söï cheânh leäch lôùn so vôùi giaù trò
ñaõ döï kieán
Ngoaøi nhöõng phöông phaùp neâu treân, khi thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn, theo ISA
500, kieåm toaùn vieân caàn löu yù theâm moät soá vaán ñeà sau:
Kieåm tra : Laø vieäc kieåm tra chöùng töø, soå keá toaùn, taøi lieäu beân trong, beân ngoaøi,
baèng giaáy, baèng ñieän töû hay baèng caùc phöông tieän truyeàn thoâng khaùc. Khi kieåm tra
chöùng töø caàn löu yù: Moät soá chöùng töø vöøa theå hieän laø moät taøi lieäu ñoàng thôøi vöøa theå
hieän söï hieän höõu cuûa moät taøi saûn, chaúng haïn nhö coå phieáu hoaëc traùi phieáu vöøa
töôïng tröng cho chöùng töø vöøa töôïng tröng cho söï hieän höõu cuûa taøi saûn. Vieäc kieåm
tra caùc hôïp ñoàng kinh teá coù theå cung caáp nhöõng baèng chöùng kieåm toaùn veà chính
saùch keá toaùn maø ñôn vò ñaõ vaø ñang aùp duïng, chaúng haïn nhö thoâng qua vieäc ghi
nhaän doanh thu, kieåm toaùn vieân coù theå kieåm tra ñöôïc phöông phaùp keá toaùn ñôn vò
aùp duïng.
Xaùc nhaän töø beân ngoaøi: Xaùc nhaän töø beân ngoaøi laø söï traû lôøi cuûa moät beân thöù ba
(beân xaùc nhaän) - traû lôøi baèng vaên baûn, baèng thö ñieän töû hoaëc baèng hình thöùc khaùc -
cho moät yeâu caàu cung caáp thoâng tin nhaèm xaùc minh laïi nhöõng thoâng tin lieân quan
ñeán caùc soá dö taøi khoaûn. Tuy nhieân, vieäc xaùc nhaän naøy khoâng chæ giôùi haïn cho
nhöõng soá dö taøi khoaûn maø coøn coù theå xaùc nhaän veà nhöõng ñieàu khoaûn trong hôïp
ñoàng.
Thöïc hieän laïi: Kieåm toaùn vieân tieán haønh kieåm tra ñoäc laäp, kieåm tra laïi töø ñaàu vieäc
thöïc hieän moät thuû tuïc kieåm soaùt cuûa ñôn vò. Chaúng haïn nhö kieåm tra laïi baûng ñoái
chieáu tieàn göûi cuûa ñôn vò vôùi ngaân haøng ñeå kieåm tra xem chuùng coù ñöôïc ñôn vò
thöïc hieän hay khoâng.
Quy trình phaân tích: Ñaùnh giaù thoâng tin taøi chính thoâng qua vieäc phaân tích hôïp lyù
Trang 87
moái quan heä giöõa döõ lieäu taøi chính vaø phi taøi chính. Phaân tích ñeå kieåm tra caùc bieán
ñoäng baát thöôøng nhaèm tìm ra caùc moái quan heä coù maâu thuaãn hoaëc coù söï cheânh leäch
lôùn so vôùi giaù trò döï kieán.
Ñieàu tra: Laø vieäc tìm kieám thoâng tin taøi chính vaø phi taøi chính töø nhöõng ngöôøi coù
hieåu bieát beân trong hoaëc beân ngoaøi ñôn vò. Ñieàu tra baèng caùch chính thöùc göûi vaên
baûn vaø khoâng chính thöùc baèng mieäng. Vieäc ñaùnh giaù nhöõng thoâng tin phaûn hoài laø
moät phaàn khoâng theå thieáu trong quaù trình ñieàu tra.
Nhöõng noäi dung neâu treân caàn ñöôïc boå sung vaøo chuaån möïc.
3.2.1.4 Ban haønh chuaån möïc 315 - Nhaän dieän vaø ñaùnh giaù ruûi ro chöùa sai soùt
troïng yeáu thoâng qua vieäc hieåu bieát veà ñôn vò vaø moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa noù.
Trong heä thoáng chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam hieän haønh, maëc duø ñaõ coù VSA
310 yeâu caàu kieåm toaùn vieân phaûi coù nhöõng hieåu bieát nhaát ñònh veà tình hình kinh
doanh cuûa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn. Tuy nhieân, chuaån möïc naøy ñeà caäp chöa ñaày ñuû
veà nhöõng khía caïnh quan troïng khi tìm hieåu veà ñôn vò khaùch haønh, do ñoù caàn ban
haønh theâm chuaån möïc kieåm toaùn soá 315 “Nhaän dieän vaø ñaùnh giaù ruûi ro chöùa sai
soùt troïng yeáu thoâng qua hieåu bieát veà ñôn vò vaø moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa noù” vaøo
heä thoáng chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam. Chuaån möïc yeâu caàu kieåm toaùn vieân khi
tieán haønh cuoäc kieåm toaùn caàn:
(cid:131) Thieát laäp caùc thuû tuïc ñaùnh giaù ruûi ro
(cid:131) Hieåu bieát veà ñôn vò khaùch haøng vaø moâi tröôøng kinh doanh, trong ñoù bao
goàm caû vieäc hieåu bieát veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
(cid:131) Nhaän daïng vaø ñaùnh giaù ruûi ro coù sai leäch troïng yeáu.
(cid:131) Thoâng tin vôùi ngöôøi quaûn lyù cao caáp.
(cid:131) Laäp hoà sô kieåm toaùn.
a) Thieát laäp caùc thuû tuïc ñaùnh giaù ruûi ro
Trang 88
- Trao ñoåi vôùi Ban laõnh ñaïo vaø caùc thaønh vieân khaùc trong ñôn vò
Trao ñoåi vôùi Ban laõnh ñaïo; kieåm toaùn vieân noäi boä; nhaân vieân tröïc tieáp ghi cheùp, xöû
lyù nhöõng nghieäp vuï keá toaùn baát thöôøng vaø phöùc taïp; chuyeân gia tö vaán phaùp lyù cuûa
ñôn vò; nhaân vieân tieáp thò hoaëc baùn haøng.
- AÙp duïng thuû tuïc phaân tích
Thuû tuïc phaân tích bao goàm phaân tích thoâng tin taøi chính vaø phi taøi chính, ví duï nhö
phaân tích moái quan heä giöõa doanh thu baùn haøng vôùi dieän tích cöûa haøng tính theo
meùt vuoâng hay theo soá löôïng haøng baùn.
Phaân tích caùc moái lieân heä baát thöôøng hoaëc ngoaøi döï kieán ñeå nhaän dieän ruûi ro chöùa
sai soùt troïng yeáu, ñaëc bieät laø ruûi ro do gian laän gaây ra.
- Quan saùt vaø kieåm tra:
Quan saùt caùc hoaït ñoäng cuûa ñôn vò nhö ñi thaêm kho baõi, nhaø xöôûng, vaên phoøng.
Kieåm tra taøi lieäu keá hoaïch vaø chieán löôïc kinh doanh, kieåm tra vieäc laäp baùo caùo cuûa
Ban giaùm ñoác ( baùo caùo quyù hoaëc giöõa kyø), kieåm tra bieân baûn hoïp cuûa Hoäi ñoàng
quaûn trò…
- Thu thaäp thoâng tin töø kyø kieåm toaùn tröôùc:
Neáu söû duïng thoâng tin töø kyø kieåm toaùn tröôùc, KTV caàn phaûi xem xeùt lieäu caùc
thoâng tin naøy coù thay ñoåi hay chöa.
- Thaûo luaän giöõa caùc thaønh vieân trong nhoùm kieåm toaùn:
Trao ñoåi vôùi thaønh vieân coù nhieàu kinh nghieäm, keå caû coäng söï, ñeå chia seõ nhöõng
hieåu bieát cuûa hoï veà ñôn vò. Thoâng tin caàn trao ñoåi laø ruûi ro kinh doanh maø ñôn vò
coù theå gaëp phaûi.
b) Hieåu bieát veà ñôn vò khaùch haøng vaø moâi tröôøng kinh doanh.
Ñeå ñaùnh giaù moät caùch toång theå veà ruûi ro kinh doanh, ruûi ro taøi chính KTV caàn:
- Hieåu bieát veà ngaønh ngheà, caùc quy ñònh vaø caùc yeáu toá beân ngoaøi taùc ñoäng ñeán ñôn
vò nhö:
Hieåu bieát veà thò tröôøng vaø ñoái thuû caïnh tranh; caùc saùng cheá trong coâng ngheä saûn
xuaát; caùc chính saùch keá toaùn ñaëc thuø; caùc chính saùch cuûa chính phuû nhö chính saùch Trang 89
kieåm soaùt tyû giaù hoái ñoaùi, trôï caáp, caùc trôû ngaïi thöông maïi; caùc yeâu caàu veà moâi
tröôøng…
- Tính chaát vaø ñaëc ñieåm cuûa ñôn vò:
Hieåu bieát veà hoaït ñoäng kinh doanh, cô caáu voán chuû sôû höõu, caùc hình thöùc ñaàu tö
hieän taïi vaø döï kieán keå caû ñaàu tö cho muïc ñích ñaëc bieät cuûa ñôn vò, cô caáu toå chöùc
boä maùy quaûn lyù vaø caùc bieän phaùp taøi chính lieân quan.
- Vieäc löïa choïn vaø aùp duïng chính saùch keá toaùn, bao goàm caû lyù do thay ñoåi chính
saùch. Söï phuø hôïp vaø tính nhaát quaùn cuûa chính saùch keá toaùn aùp duïng:
+ Hieåu bieát veà baùo caùo taøi chính: Caùc nguyeân taéc keá toaùn vaø caùc hoaït ñoäng ñaëc thuø
cuûa ñôn vò nhö caùc khoaûn cho vay vaø ñaàu tö vaøo ngaân haøng; keá toaùn giaù trò hôïp lyù;
keá toaùn caùc nghieäp vuï baát thöôøng vaø phöùc taïp nhö caùc chính saùch keá toaùn coøn gaây
tranh caõi hay môùi xuaát hieän (keá toaùn cho khoaûn boài thöôøng baèng coå phieáu).
+ Hieåu bieát veà vieäc löïa choïn vaø aùp duïng chính saùch keá toaùn: löïa choïn chính saùch
keá toaùn vaø nhöõng thay ñoåi cuûa noù; caùc chuaån möïc, caùc vaên baûn luaät, caùc quy ñònh
coøn môùi laï.
- Caùc muïc tieâu, chieán löôïc vaø ruûi ro kinh doanh coù khaû naêng daãn ñeán sai soùt troïng
yeáu treân baùo caùo taøi chính.
- Ño löôøng vaø soaùt xeùt keát quaû hoaït ñoäng cuûa ñôn vò
Ñaùnh giaù hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa ñôn vò baèng caùch so saùnh caùc chæ tieâu thöïc teá vôùi
keá hoaïch, vôùi keát quaû cuûa caùc phoøng ban, vôùi caùc coâng ty khaùc cuøng ngaønh.
c) Hieåu bieát veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
- Hieåu bieát veà moâi tröôøng kieåm soaùt
+ Hieåu bieát veà tính chính tröïc, tö caùch ñaïo ñöùc vaø phong caùch ñieàu haønh cuûa caùc
thaønh vieân trong Ban Giaùm ñoác vaø Hoäi ñoàng quaûn trò.
+ Hieåu bieát veà cô caáu toå chöùc, quyeàn haïn, traùch nhieäm cuûa caùc boä phaän trong cô
caáu ñoù.
Trang 90
- Quy trình ñaùnh giaù ruûi ro
+ Ñaùnh giaù ruûi ro kinh doanh taùc ñoäng ñeán muïc tieâu baùo caùo taøi chính.
+ Öôùc löôïng taàm côõ cuûa ruûi ro.
+ Ñaùnh giaù khaû naêng xaûy ra ruûi ro.
+ Xaùc ñònh vuøng ruûi ro vaø söû duïng caùc bieän phaùp ñoái phoù.
- Heä thoáng thoâng tin vaø truyeàn thoâng.
Thoâng tin lieân quan ñeán quaù trình hoaït ñoäng vaø trình baøy BCTC.
+ Quy trình keá toaùn, caùc nghieäp vuï kinh teá chuû yeáu vaø caùc söï kieän töø khi phaùt sinh
ñeán khi ghi cheùp, söûa chöõa, chuyeån soå, laäp vaø trình baøy BCTC
+ Vieäc xöû lyù vaø trình baøy caùc khoaûn muïc ñaëc bieät treân BCTC, keå caû vieäc söûa chöõa
nhöõng thoâng tin chöa ñuùng vaø löïa choïn thoâng tin ñeå phaûn aùnh vaøo soå saùch keá toaùn.
+ Caùc tình huoáng vaø söï kieän, ngoaøi caùc giao dòch thoâng thöôøng, coù aûnh höôûng troïng
yeáu ñeán BCTC.
+ Phöông phaùp xaùc ñònh caùc öôùc tính keá toaùn vaø coâng boá thoâng tin.
+ Caùc nghieäp vuï gaàn ngaøy khoùa soå keá toaùn, caùc nghieäp vuï vaø caùc buùt toaùn ñieàu
chænh baát thöôøng.
Thoâng tin trao ñoåi veà traùch nhieäm vaø caùc vaán ñeà quan troïng khi laäp BCTC
+ Trao ñoåi giöõa Ban giaùm ñoác vaø Hoäi ñoàng quaûn trò .
+ Trao ñoåi giöõa ñôn vò vôùi beân ngoaøi (luaät sö, kyõ sö,..).
- Hieåu bieát veà caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt
+ Hieåu bieát ban ñaàu veà heä thoáng keá toaùn vaø heä thoáng kieåm soaùt noäi boä ñeå xaùc ñònh
ruûi ro kieåm soaùt ñoái vôùi cô sôû daãn lieäu cho töøng soá dö taøi khoaûn.
+ Hieåu bieát quaù trình pheâ duyeät, giaùm saùt thöïc hieän, kieåm soaùt xöû lyù thoâng tin,
kieåm soaùt vaät chaát vaø phaân chia traùch nhieäm.
+ Hieåu bieát caùch ñoái phoù cuûa ñôn vò ñoái vôùi ruûi ro do heä thoáng tin hoïc gaây ra.
- Giaùm saùt caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt.
+ Hieåu bieát veà caùch giaùm saùt heä thoáng kieåm soaùt noäi boä, caùch khaéc phuïc nhöõng
Trang 91
yeáu keùm toàn taïi trong heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
+ Neáu ñôn vò coù chöùc naêng kieåm toaùn noäi boä, KTV phaûi coù nhöõng hieåu bieát veà:
(cid:131) Chöùc naêng cuûa kieåm toaùn noäi boä vaø söï phuø hôïp cuûa noù ñoái vôùi cô caáu toå
chöùc.
(cid:131) Nhöõng coâng vieäc maø kieåm toaùn noäi boä ñaõ thöïc hieän.
d) Nhaän dieän vaø ñaùnh giaù ruûi ro chöùa sai soùt troïng yeáu
- Döïa vaøo xeùt ñoaùn chuyeân moân, kieåm toaùn vieân caàn taäp trung vaøo tìm hieåu caùc ruûi
ro troïng yeáu lieân quan tôùi caùc vaán ñeà sau:
+ Ruûi ro do gian laän gaây ra.
+ Ruûi ro lieân quan ñeán caùc vaán ñeà kinh teá chuû yeáu, keá toaùn vaø söï phaùt trieån khaùc.
+ Caùc giao dòch phöùc taïp.
+ Caùc giao dòch quan troïng vôùi caùc beân lieân quan.
+ Caùc giao dòch kinh teá quan troïng naèm ngoaøi hoaït ñoäng thoâng thöôøng cuûa ñôn vò.
- Nhaän dieän vaø ñaùnh giaù ruûi ro chöùa sai soùt troïng yeáu ôû möùc ñoä baùo caùo taøi chính
vaø möùc ñoä cô sôû daãn lieäu.
+ ÔÛ möùc ñoä BCTC kieåm toaùn vieân caàn:
(cid:131) Nhaän dieän vaø ñaùnh giaù ruûi ro: Coù theå baét nguoàn töø söï yeáu keùm cuûa moâi
tröôøng kieåm soaùt, chaúng haïn nhö söï yeáu keùm veà naêng löïc cuûa ban giaùm ñoác
seõ aûnh höôûng ñeán toaøn boä baùo caùo taøi chính (cuõng coù theå baét nguoàn töø
khuûng hoaûng kinh teá).
(cid:131) Phaûn öùng: Tìm hieåu veà hoaït ñoäng kieåm soaùt cuûa ñôn vò: tìm hieåu veà tính
chính tröïc cuûa Ban laõnh ñaïo.
+ ÔÛ möùc ñoä cô sôû daãn lieäu kieåm toaùn vieân caàn:
(cid:131) Nhaän dieän ruûi ro: Nhaän dieän tröïc tieáp ôû töøng cô sôû daãn lieäu, chaúng haïn nhö
nhaän dieän ruûi ro veà nghieäp vuï baùn haøng thì moïi khaâu cuûa nghieäp vuï baùn
haøng töø luùc baùn haøng, thu tieàn cho ñeán caùc khoaûn ñieàu chænh ñeàu phaûi ñöôïc
nhaän dieän.
(cid:131) Ñaùnh giaù ruûi ro: Coù theå do ghi cheùp khoâng chính xaùc hoaëc khoâng ñaày ñuû, boû
Trang 92
soùt nhieàu nghieäp vuï quan troïng hay do sai soùt trong quaù trình xöû lyù töï ñoäng.
(cid:131) Phaûn öùng cuûa kieåm toaùn vieân: Thay ñoåi noäi dung, lòch trình, vaø phaïm vi thuû
tuïc kieåm toaùn, boå sung thuû tuïc kieåm toaùn neáu coù thoâng tin môùi hoaëc coù söï
maâu thuaãn giöõa baèng chöùng kieåm toaùn thu ñöôïc vôùi xeùt ñoaùn ban ñaàu.
e) Thoâng baùo vôùi Ban giaùm ñoác vaø Hoäi ñoàng quaûn trò
Thoâng baùo cho Ban giaùm ñoác hoaëc Hoäi ñoàng quaûn trò veà caùc yeáu keùm troïng yeáu
trong heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
f) Löu tröõ hoà sô kieåm toaùn
Cuoái cuøng kieåm toaùn vieân phaûi ghi cheùp vaø löu laïi trong hoà sô kieåm toaùn veà nhöõng
keát quaû ñaït ñöôïc trong vieäc tìm hieåu veà ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn. Caàn löu tröõ caùc hoà
sô sau:
- Thoâng tin veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
- Caùc quy trình ñaùnh giaù ruûi ro.
- Bieân baûn hoïp vaø caùc quyeát ñònh cuûa nhoùm kieåm toaùn.
3.2.2 Hoøan thieän thuû tuïc kieåm toaùn nhaèm phaùt hieän gian laän treân BCTC taïi
caùc coâng ty ñaïi chuùng
3.2.2.1 Quy trình kieåm toaùn
Thöïc traïng veà chöông trình kieåm toaùn cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam, ñaëc
bieät laø caùc coâng ty kieåm toaùn nhoû, thoâng qua khaûo saùt thöïc teá cho thaáy caùc coâng ty
kieåm toaùn chuû yeáu chuù troïng ñeán caùc thöû nghieäm trong giai ñoaïn thöïc hieän kieåm
toaùn. Tuy nhieân, ñeå phaùt hieän gian laän, khoâng chæ thoâng qua caùc thöû nghieäm tieán
haønh ôû giai ñoaïn thöïc hieän kieåm toaùn maø phaûi tieán haønh trong caû ba giai ñoaïn cuûa
quy trình kieåm toaùn.
Haàu heát caùc quy trình kieåm toaùn ñeàu ñöôïc chia thaønh ba giai ñoaïn: Chuaån bò, thöïc
hieän vaø hoaøn thaønh. Moãi giai ñoaïn coù theå chia nhoû thaønh caùc giai ñoaïn khaùc nhau.
Trong giai ñoaïn thöïc hieän kieåm toaùn, coù theå chia thaønh hai giai ñoaïn khaùc nhau:
thöû nghieäm kieåm soaùt vaø khaûo saùt chi tieát soá dö. Caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam
caàn aùp duïng quy trình kieåm toaùn sau ñaây ñeå phaùt hieän gian laän vaø sai soùt treân
Trang 93
BCTC:
Toång hôïp quy trình kieåm toaùn
Giai ñoaïn I:
Chuaån bò kieåm toaùn
Laäp keá hoaïch
vaø thieát keá
Thu thaäp thoâng tin cô sôû
chöông trình
kieåm toaùn
Thu thaäp thoâng tin veà caùc nghóa vuï phaùp lyù cuûa khaùch haøng
Ñaùnh giaù tính troïng yeáu vaø ruûi ro
Tìm hieåu cô caáu kieåm soaùt noäi boä vaø ñaùnh giaù ruûi ro kieåm soaùt
Trieån khai keá hoaïch kieåm toaùn toång quaùt vaø chöông trình kieåm
toaùn
Giaûm möùc
Khoâng
ñaùnh giaù ruûi ro
kieåm soaùt keá
h
h?
Coù
Thöïc hieän thöû nghieäm kieåm soaùt
Giai ñoaïn II:
(1) Thöû
nghieäm
Ñaùnh giaù laïi ruûi ro kieåm soaùt
kieåm soaùt
Trang 94
Ñaùnh giaù khaû naêng coù gian laän vaø sai soùt treân BCTC
Thaáp
Trung bình
Cao hoaëc khoâng bieát
Thöïc hieän caùc thuû tuïc phaân tích
Giai ñoaïn II:
(2) Khaûo saùt chi tieát soá dö
Thöïc hieän thöû nghieäm cô baûn caùc khoaûn muïc
Thöïc hieän thöû nghieäm chi tieát
Xem xeùt laïi caùc khoaûn nôï tieàm taøng
Giai ñoaïn
III: Hoaøn
Xem xeùt laïi caùc söï kieän phaùt sinh sau ngaøy khoùa soå
thaønh kieåm
ù
Ñaùnh giaù toång hôïp keát quaû
Phaùt haønh baùo caùo kieåm toaùn
Sô ñoà 3.1: Quy trình kieåm toaùn
Giai ñoaïn I: Laäp keá hoaïch vaø thieát keá chöông trình kieåm toaùn
- KTV caàn duy trì thaùi ñoä hoaøi nghi mang tính ngheà nghieäp trong suoát cuoäc kieåm
toaùn.
- Thu thaäp thoâng tin cô sôû: thu thaäp thoâng tin veà ñaëc ñieåm, ngaønh ngheà, coâng vieäc
kinh doanh cuûa khaùch haøng; tham quan kho baõi, nhaø xöôûng, vaên phoøng; xem xeùt
laïi caùc chính saùch cuûa coâng ty (ví duï: chính saùch tín duïng, tieàn cho chi nhaùnh vay,
chính saùch keá toaùn, quyeàn chuyeån nhöôïng laïi moät phaàn hoaït ñoäng kinh doanh…);
thoâng tin veà caùc thaønh phaàn coù lieân quan (chi nhaùnh, coâng ty con, caùc chuû sôû höõu Trang 95
cuûa ñôn vò hoaëc baát kyø ñoái taùc naøo khaùc coù lieân quan); thu thaäp yù kieán tö vaán cuûa
chuyeân gia (kyõ sö xaây döïng, chuyeân gia thoáng keâ, chuyeân gia khai khoaùng..).
- Thu thaäp thoâng tin veà nghóa vuï phaùp lyù: Caùc quy cheá (quy taéc vaø theå thöùc quy
ñònh roõ naêm taøi chính cuûa coâng ty, chu kyø hoïp coå ñoâng, traùch nhieäm, quyeàn haïn
cuûa uûy vieân, caùch thöùc baàu giaùm ñoác..); Caùc bieân baûn hoïp cuûa Ñaïi hoäi ñoàng coå
ñoâng (bieân baûn hoïp coâng boá coå töùc, cho pheùp ñaàu tö, chaáp nhaän hôïp ñoàng, cho vay
daøi haïn, pheâ chuaån saùp nhaäp…); Caùc hôïp ñoàng (hôïp ñoàng cung caáp haøng hoùa; hôïp
ñoàng tín duïng; hôïp ñoàng thueâ nhaø xöôûng..)
- Ñaùnh giaù tính troïng yeáu: Kieåm toaùn vieân döïa vaøo moät soá nhaän ñònh nhö doanh
nghieäp ñang hoaït ñoäng trong moâi tröôøng bieán ñoäng hay oån ñònh, trieån voïng kinh
doanh, ñaëc ñieåm kinh doanh cuûa doanh nghieäp…ñeå xaùc ñònh möùc troïng yeáu cho
toaøn boä baùo caùo.
- Tìm hieåu cô caáu kieåm soaùt noäi boä vaø ñaùnh giaù ruûi ro kieåm soaùt.
- Tìm hieåu veà moâi tröôøng kieåm soaùt: Tìm hieåu veà thaùi ñoä, nhaän thöùc vaø trieát lyù
quaûn lyù cuûa Ban laõnh ñaïo ñoái vôùi taàm quan troïng cuûa hoaït ñoäng kieåm soaùt; Cô caáu
toå chöùc vaø traùch nhieäm cuûa caùc boä phaän trong cô caáu toå chöùc; nhöõng aûnh höôûng töø
beân ngoaøi ñôn vò nhö chæ ñaïo cuûa caáp treân, chính saùch cuûa chính phuû…
- Tìm hieåu veà heä thoáng keá toaùn: Tìm hieåu veà caùc nghieäp vuï kinh teá chuû yeáu vaø söï
khôûi nguoàn cuûa caùc nghieäp vuï; vieäc xöû lyù vaø trình baøy caùc khoaûn muïc ñaëc bieät treân
BCTC; caùc phöông phaùp öôùc tính keá toaùn; caùc nghieäp vuï, caùc giao dòch phöùc taïp
vaø caùc buùt toaùn ñieàu chænh baát thöôøng. Tìm hieåu veà heä thoáng soå saùch vaø baûn chaát
cuûa töøng loaïi soå.
- Tìm hieåu veà caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt: Tìm hieåu quaù trình pheâ duyeät, giaùm saùt
thöïc hieän, kieåm soaùt xöû lyù thoâng tin, kieåm soaùt vaät chaát vaø phaân chia traùch nhieäm;
Trang 96
caùch ñoái phoù ruûi ro do heä thoáng tin hoïc gaây ra.
- Ñaëc bieät, tuaân thuû yeâu caàu chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá soá 240; 315, caùc thaønh
vieân trong nhoùm kieåm toaùn caàn thaûo luaän nhöõng vaán ñeà coù khaû naêng daãn ñeán gian
laän.
- Ñaùnh giaù ruûi ro: Ñaùnh giaù ruûi ro tieàm taøng, ruûi ro kieåm soaùt, ruûi ro kinh doanh vaø
xaùc ñònh nhöõng khoaûn muïc ruûi ro, töø ñoù thieát keá keá hoaïch kieåm toaùn toång theå vaø
chöông trình kieåm toaùn.
Giai ñoaïn II: (1) Thöïc hieän thöû nghieäm kieåm soaùt
- Neáu ñaùnh giaù ruûi ro kieåm soaùt ôû giai ñoaïn laäp keá hoaïch thaáp thì KTV coù theå thöïc
hieän thöû nghieäm kieåm soaùt ñoái vôùi nghieäp vuï.
- Neáu ñaùnh giaù ruûi ro kieåm soaùt ôû giai ñoaïn laäp keá hoaïch cao thì KTV phaûi ñaùnh
giaù laïi ruûi ro kieåm soaùt ñoái vôùi nghieäp vuï.
- Thöïc hieän thöû nghieäm kieåm soaùt: Phoûng vaán caùc caù nhaân thích hôïp; kieåm tra
chöùng töø caùc nghieäp vuï vaø caùc söï kieän kinh teá; quan saùt vieäc thöïc hieän thuû tuïc
kieåm soaùt cuûa nhöõng ngöôøi thöïc thi coâng vieäc kieåm soaùt noäi boä; kieåm tra laïi vieäc
thöïc hieän thuû tuïc kieåm soaùt noäi boä.
- KTV cuõng coù theå keát hôïp phoûng vaán, quan saùt vôùi kieåm tra chöùng töø . Chaúng haïn
nhö: KTV coù theå phoûng vaán vaø quan saùt caùc thuû tuïc cuûa ñôn vò veà vieäc xöû lyù
nghieäp vuï baùn haøng ñeå thöû nghieäm tính hieäu quaû cuûa hoaït ñoäng kieåm soaùt nghieäp
vuï baùn haøng. Do quan saùt chæ dieãn ra taïi moät thôøi ñieåm neân beân caïnh vieäc quan
saùt, KTV caàn thöïc hieän phoûng vaán vaø kieåm tra taøi lieäu veà hoaït ñoäng kieåm soaùt ñeå
thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn thích hôïp. Hoaëc ñeå kieåm tra tính hieäu quaû cuûa quy
trình laäp keá hoaïch saûn xuaát, kinh doanh trong vieäc ngaên ngöøa vaø phaùt hieän caùc
gian laän vaø sai soùt troïng yeáu trong phaân loaïi chi phí, KTV coù theå phoûng vaán Ban
laõnh ñaïo veà keá hoaïch saûn xuaát kinh doanh, so saùnh chi phí thöïc teá haøng thaùng vôùi
keá hoaïch saûn xuaát, kinh doanh vaø kieåm tra caùc baùo caùo ñeå phaùt hieän bieán ñoäng
Trang 97
giöõa soá lieäu thöïc teá so vôùi keá hoaïch saûn xuaát kinh doanh.
Thöïc hieän thöû nghieäm kieåm soaùt KTV cuõng caàn chuù yù: khi coâng vieäc keá toaùn vaø
kieåm soaùt noäi boä cuûa ñôn vò ñöôïc thöïc hieän treân maùy vi tính thì kieåm toaùn vieân
cuõng phaûi söû duïng kyõ thuaät kieåm toaùn baèng maùy vi tính ñeå thu thaäp baèng chöùng
ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
Giai ñoaïn II: (2) Khaûo saùt chi tieát soá dö
- Thöïc hieän thöû nghieäm cô baûnï: khaûo saùt caùc loaïi nghieäp vuï kinh teá chuû yeáu; khaûo
saùt nguoàn goác, quy trình keá toaùn caùc nghieäp vuï kinh teá chuû yeáu vaø caùc söï kieän töø
khi phaùt sinh ñeán khi laäp vaø trình baøy baùo caùo taøi chính.
- Ñaùnh giaù khaû naêng coù gian laän vaø sai soùt: ñaùnh giaù caùc nghieäp vuï kinh teá baát
thöôøng, caùc giao dòch phöùc taïp, caùc öôùc tính keá toaùn ñeå xaùc ñònh nhöõng khoaûn muïc
coù khaû naêng gian laän töø ñoù tieán haønh kieåm tra chi tieát.
- Kieåm tra chi tieát caùc nghieäp vuï, soá dö khoaûn muïc, quy trình phaân tích vaø caùc giaûi
trình coù lieân quan: kieåm tra caùc taøi lieäu lieân quan; kieåm tra tính chính xaùc cuûa caùc
soá lieäu tính toaùn; kieåm tra soá lieäu giöõa soå keá toaùn toång hôïp vaø soå keá toaùn chi tieát;
ñoái chieáu soá lieäu noäi boä vôùi beân ngoaøi; ñoái chieáu giöõa kieåm keâ thöïc teá vôùi soá lieäu
treân soå keá toaùn; phaân tích, so saùnh giöõa soá lieäu thöïc teá vôùi keá hoaïch, öôùc tính.
Ví duï: Khi kieåm toaùn vieân nhaän thaáy Ban laõnh ñaïo chòu nhieàu söùc eùp phaûi ñaït ñöôïc
muïc tieâu lôïi nhuaän thì coù theå coù ruûi ro laø Ban laõnh ñaïo khai thieáu chi phí baèng caùch
khoâng ghi nhaän chi phí. Tröôøng hôïp naøy, kieåm toaùn vieân phaûi laäp baûng ñoái chieáu
giöõa theû kho, phieáu nhaäp kho, phieáu chi, giaáy uûy nhieäm chi vôùi soå keá toaùn, ñoàng
thôøi ñeà nghò xaùc nhaän töø nhaø cung caáp khoâng chæ veà khoaûn nôï chöa thanh toaùn maø
coøn xaùc nhaän caùc chi tieát cuûa hôïp ñoàng mua, baùn nhö caùc ñieàu khoaûn veà nhaän
haøng vaø traû haøng. Beân caïnh vieäc kieåm tra, ñoái chieáu, xaùc nhaän, KTV coù theå phoûng
vaán nhaân vieân baûo veä, taøi xeá, thuû kho, boác vaùc.… nhöõng nhaân vieân khoâng lieân quan
ñeán coâng taùc taøi chính trong ñôn vò ñeå xaùc ñònh xem lieäu ñôn vò coù gian laän chi phí
Trang 98
hay khoâng.
Khi coù nghi ngôø gian laän KTV caàn:
- Kieåm tra nhöõng caùc buùt toaùn ñieàu chænh, nhöõng giao dòch baát thöôøng; löïa choïn
nhöõng buùt toaùn gaàn cuoái ngaøy keát thuùc nieân ñoä ñeå kieåm tra. Caân nhaéc lieäu coù caàn
kieåm tra taát caû nhöõng buùt toaùn ñieàu chænh trong suoát kyø keá toaùn hay khoâng.
- Kieåm tra caùc öôùc tính keá toaùn vaø söï aûnh höôûng cuûa noù ñeán BCTC. Neáu öôùc tính
daãn ñeán sai soùt troïng yeáu treân BCTC thì KTV phaûi kieåm tra laïi toaøn boä caùc öôùc
tính maø ñôn vò ñaõ thöïc hieän. Xem xeùt laïi caùc quyeát ñònh vaø giaû ñònh lieân quan ñeán
öôùc tính keá toaùn quan troïng trong kyø keá toaùn tröôùc.
- Kieåm tra caùc giao dòch troïng yeáu baát thöôøng maø KTV thu thaäp ñöôïc trong suoát
cuoäc kieåm toaùn. Caùc giao dòch caàn kieåm tra: lieân quan ñeán nhieàu coâng ty con hoaëc
beân thöù ba khoâng coù quan heä mua baùn; tröôùc ñaây chöa töøng bieát ñeán; vôùi caùc beân
luoân nhaän ñöôïc söï hoå trôï taøi chính töø ñôn vò; Ban laõnh ñaïo quan taâm ñaëc bieät tôùi
vieäc xöû lyù keá toaùn hôn laø baûn chaát cuûa nghieäp vuï; cho muïc ñích ñaëc bieät cuûa ñôn
vò.
- Phoûng vaán caùc caù nhaân coù lieân quan ñeán quaù trình laäp baùo caùo.
- Kieåm tra quy trình khoùa soå, laäp baùo caùo: ñoái chieáu soá lieäu khôùp ñuùng treân baùo
caùo taøi chính vôùi soá lieäu treân soå keá toaùn.
Giai ñoaïn III: Hoaøn thaønh kieåm toaùn
- Xem xeùt nhöõng coâng nôï tieàm taøng, xem xeùt caùc söï kieän sau ngaøy keát thuùc nieân
ñoä vaø xem xeùt khaû naêng hoaït ñoäng lieân tuïc cuûa ñôn vò. Ghi chuù yù kieán soaùt xeùt cuûa
chuû phaàn huøn.
- Tröôùc khi ñöa ra keát luaän, KTV caàn xem xeùt laïi taát caû caùc baèng chöùng kieåm toaùn
lieân quan, cho duø baèng chöùng naøy coù hoå trôï hay maâu thuaãn vôùi caùc cô sôû daãn lieäu.
KTV phaûi ñaùnh giaù xem lieäu ruûi ro kieåm toaùn ñaõ giaûm xuoáng möùc coù theå chaáp
nhaän ñöôïc hay chöa vaø lieäu coù caàn phaûi xem xeùt laïi noäi dung, lòch trình vaø phaïm vi
Trang 99
thuû tuïc kieåm toaùn hay khoâng.
- Neáu khoâng thu thaäp ñöôïc baèng chöùng kieåm toaùn ñaày ñuû thì KTV phaûi ñöa ra yù
chaáp nhaän töøng phaàn hoaëc yù kieán töø choái.
- Löu tröõ taát caû caùc thoâng tin lieân quan ñeán cuoäc kieåm toaùn keå caû nhöõng thoâng tin
thaûo luaän giöõa caùc thaønh vieân trong nhoùm kieåm toaùn.
3.2.2.2 Hoaøn thieän thuû tuïc phaùt hieän gian laän
Nhö phaân tích ôû phaàn “thöïc traïng aùp duïng caùc thuû tuïc phaùt hieän gian laän trong
cuoäc kieåm toaùn BCTC taïi caùc coâng ty kieåm toaùn VN”. Trong suoát quaù trình kieåm
toaùn, KTV hieám khi söû duïng thuû tuïc phoûng vaán ñeå tìm hieåu veà ñôn vò, tìm hieåu caùc
vaán ñeà veà ruûi ro gian laän, hoaëc neáu coù söû duïng thì cuõng khoâng coù nhöõng höôùng
daãn chi tieát veà caùch phoûng vaán ñeå traùnh tình traïng laøm “toån haïi” ñeán ngöôøi ñöôïc
phoûng vaán. Trong thöïc teá, coù raát nhieàu KTV ñaõ ñaët nhöõng caâu hoûi xuùc phaïm ñeán
loøng töï troïng cuûa ngöôøi ñöôïc phoûng vaán, daãn ñeán vieäc baát hôïp taùc, gaây raát nhieàu
khoù khaên cho cuoäc kieåm toaùn. Ngoaøi ra, thuû tuïc phaân tích laø thuû tuïc ñöôïc aùp duïng
thöôøng xuyeân trong suoát quaù trình kieåm toaùn, theá nhöng ñeå coù nhöõng höôùng daãn
chi tieát veà caùch thöïc hieän thuû tuïc naøy, caùc coâng ty kieåm toaùn vaø caùc chuaån möïc
kieåm toaùn hieän haønh laïi khoâng coù höôùng daãn chi tieát. Do ñoù, caàn boå sung vaøo
chöông trình kieåm toaùn cuûa caùc coâng ty caùc höôùng daãn chi tieát veà thuû tuïc phoûng
vaán vaø thuû tuïc phaân tích nhaèm goùp phaàn ñònh höôùng cho KTV khi tieán haønh cuoäc
kieåm toaùn. Beân caïnh ñoù cuõng caàn boå sung yeâu caàu KTV phaûi thaûo luaän, löu tröõ hoà
sô kieåm toaùn veà nhöõng nhaân toá nghi ngôø gian laän. Toùm laïi, caàn boå sung moät soá thuû
tuïc sau:
3.2.2.2.1 Thuû tuïc phoûng vaán
Phoûng vaán laø hình thöùc thu thaäp thoâng tin qua söï trao ñoåi vôùi nhöõng ngöôøi coù lieân
quan ñeán vaán ñeà caàn tìm hieåu. Thuû tuïc naøy quan troïng vì giuùp kieåm toaùn vieân thu
thaäp baèng chöùng kieåm toaùn maø caùc thuû tuïc kieåm tra vaø phaân tích khoù coù theå ñaït
Trang 100
ñöôïc. Chaúng haïn nhö khi tìm hieåu veà tình hình taøi chính cuûa ñôn vò, treân baùo caùo
keát quaû kinh doanh theå hieän ñôn vò thua loã nhieàu naêm lieàn theá nhöng ñôn vò vaãn
hoaït ñoäng toát, khaû naêng thanh toaùn caùc khoaûn nôï ngaén haïn thöïc teá raát cao. Neáu aùp
duïng thuû tuïc kieåm tra, phaân tích thì khoù coù theå phaùt hieän ñöôïc gian laän maø phaûi
ñieàu tra, phoûng vaán nhöõng ngöôøi coù hieåu bieát veà ñôn vò nhö phoûng vaán trôï lyù,
tröôûng phoøng nhaân söï, tröôûng phoøng haønh chính söï nghieäp, nhaân vieân.…hoaëc neáu
ñöôïc thì neân trao ñoåi vôùi nhaø cung caáp, khaùch haøng, luaät sö...nhö vaäy khaû naêng
phaùt hieän ñöôïc gian laän seõ cao hôn. Phoûng vaán coøn coù theå giuùp KTV thu thaäp ñöôïc
nhöõng baèng chöùng chöa coù hoaëc coù theå cuûng coá theâm luaän cöù ñaõ coù. Ñeå ñaït ñöôïc
keát quaû toát, KTV caàn nghieân cöùu kyõ nhöõng noäi dung caàn trao ñoåi, caàn coù thaùi ñoä
thaân thieän, hoøa nhaõ, löïa choïn caùc caâu hoûi khoâng gaây hoang mang cho ngöôøi ñöôïc
phoûng vaán. Khi phoûng vaán kieåm toaùn vieân caàn chuù yù ñeán tính khaùch quan vaø söï
hieåu bieát cuûa ngöôøi ñöôïc phoûng vaán. Keát quaû phoûng vaán lieân quan ñeán nhöõng vaán
ñeà quan troïng caàn ñöôïc taøi lieäu hoùa ñeå löu vaøo hoà sô kieåm toaùn.
Coù nhieàu caùch ñaët caâu hoûi ñeå thu thaäp thoâng tin, khi thieát keá caâu hoûi caàn traùnh söï
ñoái ñaàu, quy keát, traùnh caùc caâu hoûi nhaïy caûm, caàn phoûng vaán ñoäc laäp vaø traùnh
phoûng vaán nhieàu ngöôøi cuøng luùc. Söû duïng töø ngöõ thoâng duïng, noäi dung roõ raøng, deã
hieåu.
Ví duï: khi tìm hieåu veà kieán thöùc, kyõ naêng, kinh nghieäm cuûa ngöôøi laõnh ñaïo chuùng
ta khoâng neân hoûi “Anh coù ñuû kieán thöùc, kyõ naêng, kinh nghieäm ñeå ñieàu haønh coâng
vieäc khoâng?”, caâu hoûi naøy laøm xuùc phaïm ñeán loøng töï troïng cuûa ngöôøi ñöôïc hoûi.
Neân hoûi laø “ Vôùi khoái löôïng coâng vieäc nhö vaäy, anh coù ñuû thôøi gian ñeå giaûi quyeát
khoâng?”. Hay khi tìm hieåu tính chính tröïc cuûa Ban laõnh ñaïo, khoâng neân hoûi “Ban
laõnh ñaïo coù lieâm chính trong quaù trình ñieàu haønh coâng vieäc hay khoâng?”, maø neân
hoûi “coâng ty mình coù ñaët ra caùc bieän phaùp ñeå haïn cheá nhöõng haønh vi khoâng ñöôïc
Trang 101
ñeïp hay khoâng?”….Noùi chung, hoûi ñeå ngöôøi khaùc caûm thaáy haøi loøng, saün saøng hôïp
taùc, khoâng neân hoûi nhöõng caâu hoûi mang tính ñoái ñaàu, gaây khoù chòu cho ngöôøi ñöôïc
hoûi.
Nhìn chung, thieát keá moät baûng caâu hoûi chuaån thöôøng khoâng khaû thi cho taát caû caùc
coâng ty khaùch haøng. Tuy nhieân, khoâng vì lyù do ñoù maø khoâng xaây döïng ñöôïc baûng
caâu hoûi mang tính khaùi quaùt ñeå höôùng daãn KTV caùc khía caïnh caàn phoûng vaán. Do
phaïm vi ñeà taøi coù haïn, chuùng toâi chæ ñeà xuaát moät vaøi gôïi yù ñeå kieåm toaùn vieân coù
theå caên cöù vaøo ñoù phoûng vaán ngöôøi quaûn lyù, nhaân vieân ñôn vò khi tìm hieåu veà moâi
tröôøng kinh doanh, moâi tröôøng kieåm soaùt, chu trình baùn chòu, chu trình mua haøng.
(xem phuï luïc 3).
Beân caïnh ñoù, KTV caàn chuù yù tôùi haønh vi cuûa ngöôøi ñöôïc hoûi, nhöõng caâu traû lôøi
bieåu thò söï luùng tuùng, khoâng döùt khoaùt, KTV caàn taäp trung theo doõi. Moät soá haønh vi
cuûa ngöôøi traû lôøi bieåu hieän söï khoâng trung thöïc nhö: caêng thaúng, hay noåi noùng;
khoâng muoán hôïp taùc, khoâng hoøa nhaõ; giöõ khoaûng caùch, ñeà phoøng; vieän lyù do töø
choái traû lôøi. Tuy nhieân, khoâng neân quy keát nhöõng haønh vi treân laø gian laän maø phaûi
xem xeùt thaän troïng trong töøng tröôøng hôïp cuï theå. Caùc thaønh vieân trong nhoùm kieåm
toaùn caàn taêng cöôøng thaûo luaän ñeå ñaùnh giaù xem lieäu coù toàn taïi hay khoâng haønh vi
gian laän.
3.2.2.2.2 Thuû tuïc phaân tích
Quy trình phaân tích laø quy trình ñöôïc thöïc hieän trong suoát quaù trình kieåm toaùn.
Theo VSA 520 quy trình phaân tích laø vieäc so saùnh thoâng tin taøi chính töông öùng
giöõa caùc kyø vôùi nhau; so saùnh giöõa thöïc teá vôùi keá hoaïch hoaëc vôùi öôùc tính cuûa
kieåm toaùn vieân; So saùnh caùc thoâng tin quan troïng giöõa thöïc teá cuûa ñôn vò vôùi caùc
ñôn vò trong cuøng ngaønh coù cuøng quy moâ hoaït ñoäng, hoaëc vôùi soá lieäu thoáng keâ;
giöõa thoâng tin taøi chính vaø phi taøi chính … Tuy nhieân, vieäc höôùng daãn kyõ thuaät phaân
tích chöa ñöôïc ñeà caäp, do ñoù caùc coâng ty kieåm toaùn caàn boå sung theâm vaøo chöông
Trang 102
trình kieåm toaùn cuûa mình moät soá höôùng daãn nhö sau:
So saùnh thoâng tin taøi chính töông öùng giöõa caùc kyø vôùi nhau
+ So saùnh soá dö cuûa naêm hieän haønh vôùi soá dö cuûa naêm tröôùc ñoù: Ghi caùc soá dö keát
quaû cuûa baûng caân ñoái thöû ñaõ ñieàu chænh cuûa naêm tröôùc vaøo coät rieâng cuûa baûng caân
ñoái thöû cuûa naêm hieän haønh. KTV coù theå so saùnh soá dö cuûa naêm hieän haønh vôùi soá
dö cuûa naêm tröôùc ñoù ñeå quyeát ñònh vaøo luùc ñaàu cuoäc kieåm toaùn laø lieäu moät taøi
khoaûn caù bieät coù neân taäp trung chuù yù nhieàu hôn so vôùi bình thöôøng vì soá dö coù bieán
ñoäng ñaùng keå hay khoâng. Ví duï: KTV thaáy moät möùc bieán ñoäng ñaùng keå veà nguyeân
vaät lieäu, KTV quyeát ñònh lieäu nguyeân nhaân ñoù laø do coâng ty söû duïng nguyeân vaät
lieäu taêng leân hay do sai laàm trong vieäc phaân loaïi, do gian laän trong nguyeân vaät lieäu
toàn kho.
+ So saùnh chi tieát cuûa soá dö toång hôïp vôùi chi tieát töông töï cuûa kyø tröôùc: So saùnh chi
tieát cuûa kyø hieän haønh vôùi chi tieát töông töï cuûa kyø tröôùc ñeå coù theå taùch rieâng thoâng
tin caàn kieåm tra theâm. Ví duï: So saùnh chi tieát nôï phaûi thu vaøo cuoái naêm hieän haønh
vôùi chi tieát ñoù vaøo cuoái naêm tröôùc.
So saùnh giöõa thöïc teá vôùi keá hoaïch
Khi so saùnh soá lieäu thöïc teá vôùi keá hoaïch, caàn quan taâm ñaëc bieät hai vaàn ñeà: thöù
nhaát laø soá lieäu döï toaùn coù phaûi laø caùc keá hoaïch khaû thi hay khoâng, neáu soá lieäu öôùc
tính khoâng khaû thi, thì thoâng tin ñöôïc söû duïng ít coù giaù trò. Thöù hai laø khaû naêng
thoâng tin taøi chính hieän haønh ñaõ bò Ban laõnh ñaïo thay ñoåi ñeå phuø hôïp vôùi döï toaùn.
Neáu ñieàu naøy xaûy ra, KTV khoâng tìm thaáy söï cheânh leäch giöõa thöïc teá vaø keá hoaïch
cho duø coù sai phaïm troïng yeáu treân baùo caùo taøi chính. Trong tröôøng hôïp naøy KTV
phaûi kieåm tra chi tieát caùc soá lieäu thöïc teá ñeå giaûm ruûi ro kieåm toaùn xuoáng möùc coù
theå chaáp nhaän ñöôïc.
So saùnh soá lieäu thöïc teá vôùi öôùc tính cuûa kieåm toaùn vieân
Theo phöông phaùp naøy, kieåm toaùn vieân öôùc tính soá dö cuûa moät taøi khoaûn naøo ñoù
baèng caùch lieân heä noù vôùi moät hoaëc moät vaøi taøi khoaûn khaùc treân baûng caân ñoái keá
toaùn hoaëc baûng keát quaû kinh doanh. Ví duï: öôùc tính khoaûn phaûi thu thoâng qua Trang 103
doanh thu baùn haøng vaø khoaûn tieàn ñaõ thu, öôùc tính chi phí traû laõi thoâng qua caùc
khoaûn nôï vay. Kieåm toaùn vieân söû duïng soá öôùc tính ñeå so saùnh vôùi soá thöïc teá cuûa
ñôn vò, neáu coù nhöõng bieán ñoäng baát thöôøng kieåm toaùn vieân caàn taêng cöôøng caùc thöû
nghieäm cô baûn.
So saùnh döõ lieäu thöïc teá cuûa coâng ty vôùi döõ lieäu bình quaân ngaønh
Giaû söû kieåm toaùn vieân ñang thöïc hieän moät cuoäc kieåm toaùn vaø thu ñöôïc thoâng tin
Ngaønh
Ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn
2008
2007
2008
2007
4,9
4,3
4,4
4,5
Heä soá voøng quay haøng toàn kho
Tyû soá hieäu quaû
33,7%
32,2%
32,4%
32,5%
Neáu chæ nhìn vaøo hai soá tyû leä qua hai naêm cuûa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn thì ñôn vò coù
döôùi ñaây veà coâng ty khaùch haøng vaø möùc bình quaân ngaønh
veû oån ñònh vaø khoâng coù daáu hieäu gì cho thaáy khoù khaên. Tuy nhieân, ñem hai soá lieäu
naøy so saùnh vôùi ngaønh cho thaáy tình hình cuûa ñôn vò ñang bò xaáu ñi. Vaøo naêm 2007
coâng ty thöïc hieän toát hôn ngaønh. Naêm 2008, coâng ty khoâng ñaït möùc cuûa ngaønh
nöõa. Ñieàu naøy cho thaáy neáu chæ so saùnh döõ lieäu cuûa ñôn vò giöõa caùc naêm thì töï
chuùng khoâng noùi leân ñöôïc nhöõng vaán ñeà lôùn. Khi so saùnh soá lieäu cuûa ñôn vò vôùi
ngaønh kinh doanh cuøng ñôn vò seõ cung caáp nhöõng thoâng tin höõu ích cho vieäc ñaùnh
giaù ruûi ro kinh doanh cuûa khaùch haøng. Chaúng haïn nhö ñôn vò bò maát thò tröôøng, coù
theå coù haøng toàn kho loãi thôøi.
Hieän nay, ôû Vieät Nam chöa coù soá lieäu bình quaân ngaønh do Nhaø nöôùc coâng boá
nhöng moät soá coâng ty kieåm toaùn trong nöôùc hoaëc quoác teá coù xaây döïng chæ tieâu
bình quaân ngaønh döïa treân taøi lieäu thu thaäp qua quaù trình kieåm toaùn. Do ñoù, caùc
coâng ty kieåm toaùn trung bình vaø nhoû coù theå trao ñoåi vôùi caùc ñoàng nghieäp hoaëc
cuõng coù theå töï xaây döïng ñeå coù ñöôïc soá lieäu naøy.
Ngoaøi ra, khi kieåm toaùn coâng ty nieâm yeát, caàn chuù yù tôùi caùc tyû soá vaø moái quan heä tyû
Trang 104
leä ñeå so saùnh vôùi naêm tröôùc.
Trong quaù trình kieåm toaùn coâng ty nieâm yeát, kieåm toaùn vieân caàn chuù yù ñeán moät soá
tyû soá hoaït ñoäng maø nhaø ñaàu tö vaø caùc chuû nôï quan taâm. Nhöõng tyû soá naøy cung caáp
caùi nhìn thaáu ñaùo hôn veà caùc maët hoaït ñoäng cuûa coâng ty nieâm yeát. Kieåm toaùn vieân
caàn löu yù ñeán tính thích hôïp cuûa thu nhaäp so vôùi voán ñaàu tö, cuûa lôïi töùc (tröôùc
thueá) treân coå phaàn thöôøng…Ñaây laø nhöõng tyû soá nhaèm ñaùnh giaù hieäu quaû kinh doanh
treân voán ñaàu tö. Töø ñoù phaùt hieän caùc bieán ñoäng baát thöôøng maø ñôn vò coù theå gaëp
phaûi ñeå quyeát ñònh noäi dung, lòch trình vaø phaïm vi caùc thuû tuïc kieåm toaùn thích hôïp.
Doanh thu thuaàn
Taøi saûn hoaït ñoäng höõu hình
Thu nhaäp töø hoaït ñoäng
Doanh thu thuaàn
Thu nhaäp töø hoaït ñoäng
=
Taøi saûn hoaït ñoäng höõu hình
Tyû soá hieäu quaû = Tyû soá soá dö lôïi nhuaän = Tyû soá sinh lôïi
Thu nhaäp tröôùc khi traû laõi + caùc khoaûn thueá
Tyû soá lôïi töùc treân
toång coäng taøi saûn
(RTA) =
Toång coäng taøi saûn
Coå töùc öu ñaõi
Thu nhaäp tröôùc thueá - -------------------
1 – thueá suaát
Tyû soá lôïi töùc treân voán
=
coå phaàn thöôøng
Voán coå phaàn thöôøng
( RTA x soá tieàn cuûa moãi nguoàn) – chi phí thuoäc veà nguoàn
Caùc tyû soá ñoøn baåy =
Voán coå phaàn thöôøng
Voán coå phaàn thöôøng
Giaù trò ghi soå cuûa moãi
=
coå phaàn thöôøng
Soá coå phaàn thöôøng
Trang 105
Moät soá tyû soá hoaït ñoäng caàn quan taâm
- Tyû soá hieäu quaû cho thaáy quy moâ töông öùng taïo ra töø taøi saûn hoaït ñoäng cuûa coâng
ty hoaëc cho thaáy lieäu thu nhaäp taïo ra ñuû ñeå trang traûi cho soá taøi saûn söû duïng hay
khoâng. Tyû soá naøy thaáp, cho thaáy quy moâ phaûi taêng leân tröôùc khi huy ñoäng voán. Khi
tyû soá naøy cao thì ñoù laø daáu hieäu cho thaáy taøi saûn saép heát thôøi gian höõu duïng vaø saép
caàn moät khoaûn ñaàu tö cho taøi saûn boå sung. Chæ soá naøy giuùp kieåm toaùn vieân ñaùnh
giaù vieäc phaùt haønh theâm coå phieáu hoaëc huy ñoäng voán cuûa ñôn vò coù hôïp lyù hay
khoâng.
- Tyû soá lôïi töùc treân voán coå phaàn thöôøng phaûn aùnh vieäc löïa choïn loaïi lôïi töùc cuûa caùc
nhaø ñaàu tö. Neáu tyû soá naøy thaáp hôn möùc laõi suaát daøi haïn phoå bieán hoaëc lôïi töùc töø
caùc phöông aùn ñaàu tö khaùc, caùc nhaø ñaàu tö seõ chuyeån voán ñaàu tö hoaëc phaûi giaûi theå
neáu lôïi töùc khoâng ñöôïc caûi thieän. Thoâng qua vieäc so saùnh chæ soá naøy giöõa caùc naêm,
kieåm toaùn vieân coù theå nhaän dieän ruûi ro lieân quan ñeán vieäc khai khoáng doanh thu
hoaëc khai thieáu chi phí ñeå duy trì voán cuûa nhaø ñaàu tö.
- Xaùc ñònh lôïi töùc theo töøng nguoàn voán khaùc vôùi voán coå phaàn thöôøng (Nôï daøi haïn,
nôï ngaén haïn, thueá chöa noäp…) ñeå xem xeùt vieäc boå sung voán hoaëc taùi ñaàu tö coù hôïp
lyù hay khoâng. Neáu tyû soá naøy laø döông ñoái vôùi moät nguoàn voán, thì vieäc boå sung
theâm voán laø hôïp lyù, neáu tyû soá naøy aâm ñoái vôùi moät nguoàn voán thì caùc phöông aùn taùi
ñaàu tö caàn phaûi nghieân cöùu laïi.
3.2.2.2.3 Höôùng daãn thuû tuïc kieåm toaùn chi tieát ñoái vôùi caùc tình huoáng gia taêng
ruûi ro gian laän treân baùo caùo taøi chính.
Maëc duø coù nhieàu höôùng daãn veà caùc thuû tuïc phaùt hieän gian laän vaø sai soùt treân baùo
caùo taøi chính, nhöng ñeå coù moät chuaån möïc ñöa ra caùc thuû tuïc kieåm toaùn höôùng daãn
chi tieát cho moät tình huoáng gia taêng ruûi ro gian laän laø khoâng thöïc teá. Do ñoù, thoâng
qua khaûo saùt, ngöôøi vieát xin ñeà xuaát moät vaøi thuû tuïc kieåm toaùn chi tieát nhaèm phaùt
Trang 106
hieän gian laän vaø sai soùt treân baùo caùo taøi chính cuûa caùc coâng ty ñaïi chuùng nhö sau:
Hieän nay, tình traïng gian laän treân baùo caùo taøi chính cuûa caùc coâng ty ñaïi chuùng dieãn
ra döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau nhöng ña phaàn taäp trung chuû yeáu döôùi ba hình
thöùc: Coâng boá thoâng tin khoâng minh baïch, khai khoáng doanh thu vaø khai thieáu chi
phí do ñoù:
Ñoái vôùi daïng coâng boá thoâng tin khoâng minh baïch: kieåm toaùn vieân coù theå aùp duïng
thuû tuïc phaân tích keát hôïp vôùi ñieàu tra, phoûng vaán ñeå tìm hieåu veà nhöõng khuaát taát
trong vieäc khai baùo thoâng tin. Chaúng haïn nhö tìm hieåu thoâng tin veà caùc khoaûn trích
quyõ ñaàu tö, KTV phaûi phaân tích xu höôùng thò tröôøng, phaân tích khaû naêng sinh lôøi
cuûa saûn phaåm döï kieán ñaàu tö, so saùnh tyû suaát sinh lôøi cuûa ngaønh vôùi laõi suaát cho
vay… Ñoàng thôøi, KTV coù theå tieán haønh xem xeùt caùc Bieân baûn hoïp, caùc quyeát ñònh
cuûa Ñaïi hoäi ñoàng coå ñoâng veà mua saém taøi saûn vaø caùc khoaûn ñi vay daøi haïn. Beân
caïnh ñoù, keát hôïp vôùi vieäc ñieàu tra ñòa ñieåm xaây döïng nhaø xöôûng, trao ñoåi vôùi nhaân
vieân khoâng laøm coâng taùc keá toaùn, trao ñoåi vôùi cô quan caáp pheùp, phoûng vaán Ban
laõnh ñaïo veà keá hoaïch kinh doanh, keá hoaïch ñaàu tö… Caùc thoâng tin thu thaäp ñöôïc
giuùp kieåm toaùn vieân xaùc ñònh nhöõng thoâng tin maø ñôn vò chöa coâng boá.
Ñoái vôùi daïng khai khoáng doanh thu: thuû tuïc kieåm toaùn ñöôïc aùp duïng coù theå laø thuû
tuïc phaân tích döïa vaøo moâ hình ruûi ro kinh doanh keát hôïp vôùi kieåm tra vaø quan saùt.
Kieåm toaùn vieân caàn thu thaäp thoâng tin veà chieán löôïc, ngaønh vaø lónh vöïc kinh doanh
ñeå thaáy ñöôïc söùc eùp veà doanh soá maø ñôn vò phaûi ñaït ñöôïc. Phaân tích moái quan heä
giöõa thoâng tin taøi chính vaø phi taøi chính, chaúng haïn nhö trong naêm taøi chính, ngaønh
ngheà kinh doanh cuûa ñôn vò gaëp nhieàu khoù khaên, saûn phaåm saûn xuaát khoâng tieâu thuï
ñöôïc, ñình coâng dieãn ra lieân mieân, dieän tích kho baõi, nhaø xöôûng, cöûa haøng tieâu thuï
khoâng ñöôïc môû roäng, theá nhöng doanh soá cuûa ñôn vò vaãn taêng tröôûng toát, keát quaû
kinh doanh vaãn ñaït möùc keá hoaïch ñeà ra, ñieàu naøy cho thaáy ñôn vò coù daáu hieäu “toâ
hoàng” keát quaû kinh doanh. Hoaëc phaân tích moái quan heä giöõa caùc thoâng tin taøi chính
Trang 107
vôùi nhau. Chaúng haïn nhö neáu khoaûn phaûi thu hoaëc tieàn maët taêng leân nhöng tuoåi nôï
caùc khoaûn phaûi thu ngaøy caøng keùo daøi hoaëc löôïng tieàn maët treân soå saùch thì nhieàu
nhöng caùc khoaûn thanh toaùn ngaén haïn thöïc teá (tieàn löông, chi phí ñieän nöôùc, tieàn
thueá, baûo hieåm, nôï vay ngaén haïn…) khoâng coù khaû naêng thanh toaùn. Ñieàu naøy cho
thaáy, doanh soá cuûa ñôn vò coù daáu hieäu khai khoáng. Caùc thöû nghieäm chi tieát: lieät keâ
danh saùch caùc ñôn vò mua haøng coù giaù trò lôùn, kieåm tra caùc khaùch haøng môùi hoaëc
khaùch vaõng lai nhaèm phaùt hieän caùc giao dòch giaû maïo, kieåm tra caùc hôïp ñoàng mua
baùn, raø soaùt laïi caùc giao dòch gaàn ngaøy keát thuùc nieân ñoä, theo doõi vieäc thanh toaùn
sau ngaøy keát thuùc nieân ñoä. Ñaëc bieät, chuù yù ñeán caùc buùt toaùn lieân quan ñeán haøng
baùn bò traû laïi sau ngaøy keát thuùc nieân ñoä. Keát hôïp kieåm tra chöùng töø vôùi kieåm keâ
kho thöïc teá. Ngoaøi ra, kieåm toaùn vieân cuõng caàn coù nhöõng hieåu bieát nhaát ñònh veà
chính saùch ghi nhaän doanh thu cuûa ñôn vò ñeå phaùt hieän nhöõng tröôøng hôïp ñôn vò ghi
nhaän doanh thu baùn haøng tröôùc khi chuyeån quyeàn kieåm soaùt cho ñôn vò mua haøng.
Khai thieáu chi phí: Ñaây laø hình thöùc gian laän maø caùc coâng ty ñaïi chuùng ñang thöïc
hieän phoå bieán hieän nay. Bieåu hieän cuûa loaïi gian laän naøy laø khoâng khai baùo chi phí,
khoâng trích laäp döï phoøng giaûm giaù caùc khoaûn ñaàu tö vaø haøng toàn kho, voán hoùa chi
phí, taêng thôøi gian khaáu hao taøi saûn, ghi sai kyø keá toaùn… Trong tröôøng hôïp naøy,
kieåm toaùn vieân caàn coù nhöõng hieåu bieát nhaát ñònh veà lónh vöïc kinh doanh, xu höôùng
bieán ñoäng giaù caû thò tröôøng vaø caùc quy ñònh phaùp lyù lieân quan ñeå nhaän bieát caùc
thay ñoåi veà giaù caû caùc khoaûn ñaàu tö vaø haøng toàn kho, nhöõng chính saùch keá toaùn
ñôn vò aùp duïng lieäu coù phuø hôïp vôùi caùc quy ñònh phaùp luaät hay khoâng. Xem xeùt caùc
thay ñoåi trong chieán löôïc kinh doanh, chieán löôïc taøi chính cuûa ñôn vò. Beân caïnh ñoù,
kieåm toaùn vieân caàn phaûi aùp duïng thuû tuïc phaân tích tyû suaát ñeå phaùt hieän nhöõng bieán
ñoäng baát thöôøng veà chi phí nhö tyû suaát giöõa chi phí vaø doanh thu, chi phí vaø lôïi
nhuaän, tyû suaát giöõa khoaûn muïc chi phí vôùi toång chi phí phaùt sinh, tyû suaát giöõa chi
phí vôùi taøi saûn coá ñònh…. Caùc thöû nghieäm chi tieát: Kieåm tra caùc hôïp ñoàng mua baùn,
Trang 108
kieåm tra theû kho, phieáu nhaäp kho, phieáu chi, uûy nhieäm chi, kieåm keâ kho thöïc teá,
theo doõi caùc khoaûn thanh toaùn sau ngaøy keát thuùc nieân ñoä. Kieåm tra, ñoái chieáu soá
lieäu ñôn vò vôùi soá lieäu ngaønh, soá lieäu caùc beân lieân doanh, soá lieäu öôùc tính ñoäc laäp
cuûa kieåm toaùn vieân. Xem xeùt caùc chính saùch ghi nhaän chi phí cuûa ñôn vò, göûi thö
yeâu caàu xaùc nhaän vaø theo doõi caùc buùt toaùn ghi nhaän chi phí ngay sau khi keát thuùc
nieân ñoä.
3.3 Caùc bieän phaùp ñeå thöïc hieän caùc giaûi phaùp
3.3.1 Naâng cao chaát löôïng kieåm toaùn
Ñeå naâng cao chaát löôïng kieåm toaùn caùc coâng ty phaûi ñeà ra caùc chöông trình quaûn lyù
chaát löôïng toaøn dieän nhaèm ñaûm baûo raèng coâng ty ñaõ tuaân thuû caùc chuaån möïc ngheà
nghieäp cao nhaát. Caùc quy taéc quaûn lyù chaát löôïng:
Tuaân thuû nguyeân taéc ñaïo ñöùc ngheà nghieäp: coâng ty kieåm toaùn vaø kieåm toaùn vieân
phaûi tuaân thuû caùc nguyeân taéc ñoäc laäp, chính tröïc, khaùch quan, thaän troïng vaø baûo
maät. Kieåm toaùn vieân phaûi ñöa ra caùc yù kieán vaø quyeát ñònh ñoäc laäp trong vieäc giaûi
quyeát caùc vaán ñeà phaùt sinh töø cuoäc kieåm toaùn.
KTV phaûi coù naêng löïc chuyeân moân: Coâng ty kieåm toaùn phaûi tuyeån nhaân vieân coù
naêng löïc chuyeân moân toát, phaûi ñöôïc ñaøo taïo caên cô, phaûi thöôøng xuyeân duy trì, caäp
nhaät vaø naâng cao kieán thöùc. Nhaân vieân chuyeân nghieäp phaûi ñaït ñöôïc baèng caáp
chuyeân moân nhaát ñònh.
Giao vieäc, höôùng daãn vaø tham khaûo yù kieán: Giao vieäc cho nhöõng kieåm toaùn vieân coù
ñaày ñuû kyõ naêng chuyeân moân, coù theå laø kyõ naêng chuyeân saâu ñeå hoaøn thaønh coâng
vieäc toát nhaát. Sau ñoù, kieåm toaùn vieân coù kyõ naêng phaûi truyeàn ñaït kinh nghieäm,
höôùng daãn cho nhaân vieân caáp döôùi vaø vieäc höôùng daãn phaûi thöïc hieän ôû taát caû caùc
caáp. Caùc kieåm toaùn vieân cao caáp phaûi phaân chia coâng vieäc cho nhaân vieân caáp döôùi
nhöng khoâng chuyeån heát traùch nhieäm cho nhaân vieân caáp döôùi, trong quaù trình thöïc
hieän coâng vieäc luoân coù söï soaùt xeùt cuûa thaønh vieân cao hôn trong töøng khaâu cuûa
Trang 109
cuoäc kieåm toaùn, khoâng ñeå baát cöù moät caáp naøo ñaûm ñöông toaøn boä cuoäc kieåm toaùn.
Khi caàn thieát, phaûi tham khaûo yù kieán tö vaán cuûa chuyeân gia ñeå ñaûm baûo moïi vaán
ñeà ñeàu ñöôïc giaûi quyeát thoûa ñaùng, giuùp kieåm toaùn vieân khoâng ñöa ra yù kieán chuû
quan, thieân leäch.
Duy trì vaø chaáp nhaän khaùch haøng: Trong quaù trình duy trì khaùch haøng hieän taïi,
coâng ty phaûi caân nhaéc ñeán tính ñoäc laäp, chính tröïc vaø khaùch quan. Uy tín thöông
hieäu cuûa coâng ty kieåm toaùn vaø kieåm toaùn vieân phaûi ñöôïc ñaët leân haøng ñaàu. Khi
ñaùnh giaù khaùch haøng tieàm naêng, coâng ty kieåm toaùn phaûi caên cöù vaøo naêng löïc phuïc
vuï khaùch haøng cuûa mình ñeå giaûm thieåu tình traïng thieáu nhaân söï, thieáu thôøi gian,
khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu veà chaát löôïng dòch vuï kieåm toaùn.
Kieåm tra :Coâng ty kieåm toaùn phaûi thöôøng xuyeân kieåm tra tính ñaày ñuû vaø tính hieäu
quaû cuûa caùc chính saùch vaø thuû tuïc kieåm soaùt chaát löôïng cuûa coâng ty. Trong tröôøng
hôïp, baùo caùo taøi chính ñöôïc cho laø ruûi ro cao - baùo caùo chaáp nhaän töøng phaàn hay yù
kieán töø choái - coâng ty kieåm toaùn phaûi thöïc hieän kieåm tra ngay, raø soaùt ñoät xuaát
trong noäi boä coâng ty vaø kieåm tra laïi toaøn boä quaù trình aùp duïng thuû tuïc kieåm toaùn
tröôùc khi ñöa ra yù kieán.
Ngoaøi ra, caàn taêng cöôøng aùp duïng coâng ngheä môùi vaøo hoaït ñoäng kieåm toaùn. Vì
kieåm toaùn caàn xöû lyù raát nhieàu döõ lieäu taøi chính neân vieäc aùp duïng caùc thuû tuïc, quy
trình kieåm toaùn môùi cuõng nhö coâng ngheä môùi ñeå choïn maãu vaø xöû lyù tính toaùn laø
heát söùc caàn thieát, goùp phaàn naâng cao chaát löôïng kieåm toaùn.
3.3.2 Naâng cao trình ñoä nghieäp vuï KTV
Theo Vuï cheá ñoä Keá toaùn vaø Kieåm toaùn Boä Taøi chính, caû nöôùc hieän nay coù gaàn
1.600 kieåm toaùn vieân ñöôïc caáp chöùng chæ haønh ngheà, nhöng thöïc teá laøm vieäc trong
ngaønh chieám khoaûng 2/3. Trong 38 coâng ty ñöôïc kieåm toaùn nieâm yeát, coù 672 kieåm
toaùn vieân, trong ñoù 6 coâng ty: Cty TNHH DV Tö vaán Taøi chính keá toaùn vaø kieåm
toaùn (AASC) ; CTY TNHH Kieåm toaùn vaø Tö vaán A&C; Cty TNHH Deloitte Vieät
Trang 110
Nam; Cty TNHH Ernst & Young Vieät Nam; Cty TNHH KPMG; Cty TNHH
PriceWaterhousecoopers Vieät Nam coù 298 kieåm toaùn vieân, chieám gaàn 45% kieåm
toaùn vieân treân toång soá 38 coâng ty. Ñieàu naøy cho thaáy, coù söï phaân hoùa kieåm toaùn
vieân raát lôùn giöõa coâng ty kieåm toaùn Quoác teá vaø coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam, caùc
coâng ty nöôùc ngoaøi luoân thu huùt ñoäi nguõ kieåm toaùn vieân baèng moâi tröôøng laøm vieäc
chuyeân nghieäp vaø möùc löông haáp daãn.Thöïc teá naøy cho thaáy baøi toaùn nhaân löïc ñang
laø vaán ñeà soáng coøn cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn trong nöôùc.
Vì theá, vaán ñeà ñaët ra ôû ñaây laø caùc coâng ty kieåm toaùn trong nöôùc caàn phaûi caûi thieän
tieàn löông, phaûi xaây döïng caùc chöông trình ñaøo taïo chuyeân saâu, thöôøng xuyeân caäp
nhaät caùc chöông trình vaø chuaån möïc kieåm toaùn trong nöôùc, quoác teá, göûi nhaân vieân
ñi ñaøo taïo nöôùc ngoaøi ñeå kieåm toaùn vieân khoâng nhöõng vöõng taâm trong coâng vieäc
maø coøn trau doài kieán thöùc, naâng cao kyõ naêng chuyeân moân goùp phaàn naâng cao chaát
löôïng dòch vuï kieåm toaùn.
Beân caïnh ñoù, vaán ñeà ñaïo ñöùc ngheà nghieäp cuûa kieåm toaùn vieân caàn phaûi ñöôïc giaùo
duïc ngay töø luùc coøn ngoài treân gheá nhaø tröôøng ñeå kieåm toaùn vieân thaám nhuaàn traùch
nhieäm cuûa mình ñoái vôùi coäng ñoàng vaø xaõ hoäi töø ñoù coù caùi taâm trong saùng trong quaù
trình taùc nghieäp.
3.3.3 Xaây döïng vaên hoùa ñaëc tröng coâng ty
Vaên hoùa laø yeáu toá quan troïng taïo neân thöông hieäu vaø uy tín cuûa coâng ty, vaên hoùa
ñaëc tröng cuûa coâng ty ñöôïc theå hieän qua phong caùch kinh doanh, phong caùch öùng
xöû, quan ñieåm chæ ñaïo vaø phong caùch phuïc vuï khaùch haøng ôû baát cöù nôi ñaâu, baát cöù
khi naøo cuûa coâng ty. Caàn xaây döïng nhöõng quy ñònh, quy cheá roõ raøng, cuï theå ñeå taïo
thoùi quen laøm vieäc, thoùi quen öùng xöû chuyeân nghieäp cuûa nhaân vieân. Nhöõng quy
ñònh, quy cheá phaûi thích hôïp vôùi ñaëc tröng rieâng cuûa töøng coâng ty ñeå nhöõng quy
ñònh, quy cheá naøy thöïc söï ñi vaøo coâng vieäc, vaøo ñôøi soáng haèng ngaøy cuûa nhaân
Trang 111
vieân. Cuøng vôùi vieäc xaây döïng vaên hoùa öùng xöû, coâng ty cuõng xaây döïng caùc hình
thöùc kyû luaät thích ñaùng vaø phaûi thöïc hieän ñoàng boä, nghieâm tuùc töø caáp quaûn lyù cao
nhaát cho ñeán caáp thaáp nhaát ñeå taïo baûn saéc rieâng cho töøng coâng ty.
3.3.4 Taêng cöôøng hôïp taùc ñeå trôû thaønh thaønh vieân haõng kieåm toaùn quoác teá
Ñeå trôû thaønh thaønh vieân cuûa haõng kieåm toaùn quoác teá, caùc coâng ty kieåm toaùn phaûi
tìm toøi, nghieân cöùu, hôïp taùc vôùi nhöõng haõng kieåm toaùn quoác teá phuø hôïp, phaûi coù ñuû
caùc ñieàu kieän veà naêng löïc, taøi löïc (khaû naêng taøi chính, trình ñoä Anh ngöõ, trình ñoä
nghieäp vuï, hieåu bieát phaùp luaät…), danh saùch khaùch haøng hieän coù vaø cô caáu toå chöùc
quaûn lyù phuø hôïp. Nhôø trôû thaønh thaønh vieân, caùc coâng ty kieåm toaùn coù ñieàu kieän
phuïc vuï khaùch haøng quoác teá, ñöôïc ñaøo taïo, ñöôïc höôùng daãn, ñöôïc coâng nhaän ngheà
nghieäp laãn nhau. Beân caïnh ñoù, cuõng khaúng ñònh ñöôïc danh tieáng, uy tín vaø chaát
löôïng kieåm toaùn vôùi baïn beø quoác teá. Tuy nhieân, ñeå phaùt trieån beàn vöõng, caùc coâng
ty kieåm toaùn khoâng neân phuï thuoäc quaù nhieàu vaøo caùc haõng kieåm toaùn quoác teá maø
phaûi chuû ñoäng phaùt huy trí tueä noäi löïc nhöng coù choïn loïc, coù keá thöøa tinh hoa kieåm
toaùn quoác teá ñoù chính laø giaù trò coát loõi maø coâng ty kieåm toaùn trong nöôùc phaûi höôùng
ñeán.
Keát luaän phaàn III:
Thò tröôøng voán nöôùc ta ñang trong giai ñoaïn hoaøn thieän vaø phaùt trieån, ñeå thò tröôøng
phaùt trieån oån ñònh, laâu daøi caùc coâng ty ñaïi chuùng phaûi taïo loøng tin nôi nhaø ñaàu tö
vaø coâng chuùng thoâng qua vieäc minh baïch thoâng tin taøi chính. Beân caïnh troïng traùch
coâng boá thoâng tin cuûa caùc doanh nghieäp thì Nhaø nöôùc, Boä taøi chính vaø Hoäi ngheà
nghieäp caàn phaûi coù nhöõng höôùng daãn chi tieát, quy ñònh roõ raøng, cuï theå quyeàn haïn,
nghóa vuï, traùch nhieäm cuûa kieåm toaùn vieân vaø doanh nghieäp kieåm toaùn, nhöõng quy
ñònh vaø höôùng daãn naøy phaûi ñöôïc cuï theå hoùa trong caùc vaên baûn Luaät, chuaån möïc
keá toaùn vaø kieåm toaùn. Do ñoù, vieäc hoaøn thieän caùc vaên baûn Luaät, chuaån möïc keá
Trang 112
toaùn, kieåm toaùn phuø hôïp vôùi tình hình thöïc teá Vieät Nam vaø tuaân thuû thoâng leä quoác
teá laø moät yeâu caàu caáp thieát. Ngoaøi ra, cuõng caàn coù nhöõng quy ñònh xöû phaït nghieâm
khaéc ñoái vôùi nhöõng caù nhaân vaø ñôn vò coá tình sai phaïm.
Ngaøy nay, caùc coâng ty ñaïi chuùng luoân höôùng ñeán nhöõng coâng ty kieåm toaùn coù danh
tieáng vaø uy tín treân thöông tröôøng ñeå löïa choïn laøm nhaø cung caáp dòch vuï cho mình.
Ñeå taïo danh tieáng vaø uy tín caùc coâng ty kieåm toaùn phaûi naâng cao chaát löôïng dòch
vuï kieåm toaùn. Do ñoù, vieäc taêng cöôøng ñaøo taïo, boài döôõng kieán thöùc, naâng cao söï
hieåu bieát, naâng cao nghieäp vuï kieåm toaùn, caäp nhaät nhöõng thay ñoåi veà cheá ñoä keá
toaùn, thueá, taøi chính, caäp nhaät chuaån möïc keá toaùn vaø kieåm toaùn cho kieåm toaùn vieân
Trang 113
laø moät nhu caàu thieát thöïc trong xaõ hoäi hieän nay.
PHAÀN KEÁT LUAÄN CHUNG
Gian laän laø vaán ñeà nhöùc nhoái cuûa xaõ hoäi, noù khoâng chæ dieãn ra ôû moät ngaønh, moät
lónh vöïc maø lan roäng ra toaøn boä neàn kinh teá vaø bieán töôùng döôùi nhieàu hình thöùc
khaùc nhau, gian laän xaûy ra vôùi moïi ñoái töôïng, töø nhaân vieân cho ñeán caùn boä quaûn lyù
cao caáp, vaø moïi hình thöùc cuûa taøi saûn, töø tieàn maët cho ñeán taøi saûn coá ñònh.
Traùch nhieäm ngaên ngöøa vaø phaùt hieän gian laän laø traùch nhieäm cuûa doanh nghieäp.
Doanh nghieäp coù theå haïn cheá haønh vi gian laän baèng caùch toå chöùc moät heä thoáng
kieåm soaùt vaø quaûn lyù toát. Beân caïnh ñoù, vieäc söû duïng dòch vuï kieåm toaùn cuõng laø
phöông phaùp toát ñeå haïn cheá gian laän.
Tuy nhieân, qua khaûo saùt thöïc tieãn, chuùng toâi thaáy raèng dòch vuï kieåm toaùn cuûa caùc
coâng ty kieåm toaùn chöa ñaûm baûo chaát löôïng do caùc coâng ty kieåm toaùn aùp duïng caùc
thuû tuïc kieåm toaùn ñeå phaùt hieän gian laän coøn haïn cheá, ñaëc bieät laø caùc coâng ty coù
quy moâ nhoû vaø vöøa.
Tröôùc thöïc traïng ñoù, ñeà taøi ñöa ra caùc kieán nghò nhaèm goùp phaàn hoaøn thieän hôn
nöõa heä thoáng caùc quy ñònh vaø caùc phöông phaùp kieåm toaùn lieân quan, giuùp kieåm
toaùn vieân xaùc ñònh ñöôïc caùc thuû tuïc kieåm toaùn khi thöïc hieän cuoäc kieåm toaùn. Ñoàng
thôøi goùp phaàn thieát laäp moät moâi tröôøng taøi chính laønh maïnh giuùp nhaø ñaàu tö yeân
taâm ñöa ra caùc quyeát ñònh kinh teá cuûa mình. Ngoaøi ra, ñeå naâng cao chaát löôïng
kieåm toaùn, Boä taøi chính, Hoäi ngheà nghieäp, coâng ty kieåm toaùn vaø kieåm toaùn vieân
caàn chuù troïng hôn nöõa ñeán gian laän ñeå ñöa ra caùc giaûi phaùp höõu hieäu nhaát nhaèm
phaùt hieän, ngaên ngöøa vaø söûa chöõa caùc gian laän goùp phaàn phaùt trieån kinh teá, laøm
Trang 114
cho daân giaøu, nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng vaø vaên minh.
PHỤ LỤC 1 PHIẾU KHẢO SÁT THỰC TRẠNG GIAN LẬN VÀ SAI SÓT TRÊN BCTC TẠI VIỆT NAM
1) Theo anh, chị trong các ngành sau đây ngành nào thường hay xảy ra gian lận? Ngân hàng/Dịch vụ tài chính Sản xuất Bán lẻ Xây dựng Bất động sản Bán buôn Bảo hiểm Khác 2) Theo anh chị tổn thất bình quân do gian lận gây ra trong các ngành dưới đây, ngành nào thường bị tổn thất nhiều nhất? Ngân hàng/Dịch vụ tài chính Sản xuất Bán lẻ Xây dựng Bất động sản Bán buôn Bảo hiểm Khác 3) Anh chị có thể cho biết trong các loại công ty đại chúng sau, loại nào thường hay xảy ra gian lận hơn? Doanh nghiệp niêm yết Doanh nghiệp chưa niêm yết 4) Căn cứ vào số lượng lao động của doanh nghiệp, theo anh chị những doanh nghiệp nào dưới đây thường hay xảy ra gian lận nhất? Dưới 100 Từ 100 đến 1.000 Trên 1.000 5) Khi doanh nghiệp có gian lận thì gian lận đó thường được phát hiện bằng cách nào? Tố giác Phát hiện tình cờ Kiểm toán nội bộ Hệ thống kiểm soát nội bộ Kiểm toán độc lập Thông báo của công an
Trang 114
6) Theo anh, chị đối tượng nào trong doanh nghiệp thường hay gian lận nhất? Ban lãnh đạo Bộ phận kế toán Bộ phận bán hàng Bộ phận cung ứng 7) Theo anh, chị các nhóm tuổi sau đây nhóm nào thường hay gian lận nhất? Dưới 30 Từ 30 đến 40 Từ 41 đến 50 Trên 50 8) Theo anh, chị trong các nguyên nhân sau, nguyên nhân nào dễ dẫn đến gian lận nhất? Do kinh tế khủng hoảng Do sức ép từ bên trong hoặc bên ngoài DN Do các mục tiêu kế hoạch Do vị trí công tác Do lợi ích cá nhân Khác (Xin ghi rõ) 9) Theo kinh nghiệm của anh, chị thì khoản mục nào trên bảng cân đối tài khoản thường hay xảy ra gian lận nhất? Tiền mặt Khoản phải thu khách hàng Thuế GTGT đầu vào Các khoản trích lập dự phòng Hàng tồn kho Khấu hao TSCĐ Chi phí trả trước dài hạn Phải trả người bán Vốn chủ sở hữu Khoản khác (xin ghi rõ) 10) Theo kinh nghiệm của anh, chị thì khoản mục nào trên báo cáo kết quả kinh doanh thường hay xảy ra gian lận nhất? Doanh thu Giá vốn hàng bán Chi phí tài chính Chi phí bán hàng Chi phí quản lý Chi phí khác 11) Theo kinh nghiệm của anh, chị các thủ thuật nào sau đây thường hay sử dụng để gian lận trên BCTC? Giấu diếm chi phí hoặc khoản nợ phải trả Ghi doanh thu ảo Định giá sai tài sản Giấu diếm thông tin
Trang 115
Loại khác (xin vui lòng ghi rõ) 12) Đối với việc giấu diếm chi phí hoặc khoản nợ phải trả, theo anh chị thủ thuật gian lận nào thường hay được sử dụng? Khai thiếu công nợ Phản ánh sai thời khóa Giả mạo chứng từ Vốn hóa chi phí Sử dụng nhiều ước tính kế toán Loại khác (xin vui lòng ghi rõ) 13) Đối với khoản ghi nhận doanh thu, theo anh chị thủ thuật gian lận nào sau đây thường hay được sử dụng? Tạo khách hàng giả mạo Phản ánh sai tỷ lệ doanh thu trong kỳ Phản ánh sai thời khóa Nới lỏng điều kiện tín dụng Khai thiếu doanh thu Loại khác (xin vui lòng ghi rõ) 14) Đối với khoản định giá sai tài sản, theo anh chị thủ thuật gian lận nào sau đây thường hay được sử dụng? Định giá tài sản thấp hơn thực tế Lập chứng từ giả mạo Ghi nhận tài sản không có thực Chuyển mục đích sử dụng Loại khác (xin vui lòng ghi rõ) 15) Đối với việc công bố không đầy đủ thông tin, theo anh chị thủ thuật gian lận nào sau đây thường hay được sử dụng? Không thông báo thông tin thường niên Thông báo không đầy đủ Gia hạn báo cáo Thông tin không rõ ràng. Tính trùng nhiều lần Loại khác (xin vui lòng ghi rõ) 16) Tại đơn vị anh chị đang công tác, anh chị có thể cho tôi biết đơn vị anh chị có xây dựng chương trình kiểm toán riêng để phát hiện gian lận không? Có Không 17) Anh chị vui lòng cho tôi biết các bước tiến hành trong chương trình kiểm toán công ty anh chị? nội dung cụ thể của từng bước? 18) Trong thực tế anh chị thường hay áp dụng thủ tục kiểm toán nào sau đây để phát hiện gian lận và sai sót? Phân tích, so sánh Kiểm tra
Trang 116
Quan sát Phỏng vấn Khác (xin vui lòng ghi rõ) 19) Anh chị thường tiến hành cuộc kiểm toán trong khoảng thời gian bình quân bao lâu? Nhỏ hơn hoặc bằng 5 ngày Từ 6 đến 10 ngày Từ 11 đến 15 ngày Từ 16 đến 20 ngày Trên 20 ngày 20) Mức phí bình quân cho mỗi cuộc kiểm toán công ty anh chị ? Dưới 1.000 USD Từ 1.000 USD đến 1.500 USD Từ 1.501 USD đến 2.500 USD Từ 2.501 USD đến 5.000 USD Trên 5.000 USD 21) Thường có bao nhiêu nhân sự tham gia cuộc kiểm toán của công ty anh chị? Nhỏ hơn 5 người Từ 5 đến 10 người Từ 11 đến 15 người Trên 15 người 22) Khi tiến hành kiểm toán, anh chị có thường xuyên đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ không? Có Không 23) Khi tiến hành kiểm toán, anh chị có trao đổi với kiểm toán viên tiền nhiệm (không phải công ty bạn) không? Có Không 24) Anh chị có thường xuyên thu thập thư giải trình của Ban lãnh đạo và những người khác có liên quan không? Có không 25) Anh chị có đủ thời gian để tìm hiểu về những tình huống và sự kiện gia tăng rủi ro gian lận không? Có Không 26) Anh chị có tìm hiểu về chiến lược kinh doanh của khách hàng không? Có Không
Trang 117
27) Anh chị có hay sử dụng chỉ số thống kê ngành để đối chiếu với chỉ số của đơn vị anh chị đang kiểm toán không? Có Không 28) Anh chị có hay sử dụng chuẩn mực kiểm toán nước ngoài, chưa được chấp nhận rộng rãi, để kiểm toán các công ty Việt Nam không? Có Không 29) Anh chị đánh giá như thế nào về chất lượng đội ngũ kiểm toán viên hiện nay? Những khó khăn mà anh chị gặp phải khi đối diện với gian lận? 30) Anh chị hãy đề xuất một vài ý kiến để nâng cao chất lượng kiểm toán hiện nay.
Trang 118
BẢNG TỔNG HỢP KẾT QUẢ KHẢO SÁT VỀ THỰC TRẠNG GIAN LẬN VÀ SAI SÓT TRÊN BCTC TẠI VIỆT NAM
Tỷ lệ % 20 30 20 30 100
Số phiếu 2 3 2 3 10
2 3 1 3 1 10
20 30 10 30 10 100
100 100
10 10
100 100
10 10
60 20 10 10 100
6 2 1 1 10
100 100
10 10
1. Thời gian khảo sát: Từ ngày 15/07/2009 đến ngày 15/09/2009 2. Đối tượng khảo sát: Kiểm toán viên độc lập, kiểm toán viên nội bộ, kế toán trưởng. 3. Số phiếu gởi khảo sát : 10 phiếu 4. Số phiếu thu lại hợp lệ: 10 phiếu 5. Kết quả trên phiếu thu được: Câu 1 Ngân hàng/Dịch vụ tài chính Sản xuất Bán lẻ Xây dựng Tổng Câu 2 Ngân hàng/Dịch vụ tài chính Sản xuất Bán lẻ Xây dựng Bất động sản Tổng Câu 3 Doanh nghiệp chưa niêm yết Tổng Câu 4 Từ 100 đến 1.000 Tổng Câu 5 Tố giác Phát hiện tình cờ Hệ thống kiểm soát nội bộ Kiểm toán độc lập Tổng Câu 6: Ban lãnh đạo Tổng Câu 7 Dưới 30 Từ 30 đến 40 Từ 41 đến 50
20 20 50
2 2 5
Trang 119
1 10
10 100
1 2 1 3 3 10
10 20 10 30 30 100
1 1 2 1 2 2 1 10
10 10 20 10 20 20 10 100
3 1 4 3 10
30 10 40 30 100
2 2 1 4 1 10
20 20 10 40 10 100
2 8 10
20 80 100
8 1 1 10
80 10 10 100
Trên 50 Tổng Câu 8 Do kinh tế khủng hoảng Do sức ép từ bên trong hoặc bên ngoài DN Do các mục tiêu kế hoạch Do vị trí công tác Vụ lợi cá nhân Tổng Câu 9: Tiền mặt Khoản phải thu khách hàng Các khoản trích lập dự phòng Hàng tồn kho Khấu hao lũy kế Chi phí trả trước dài hạn Phải trả người bán Tổng Câu 10 Doanh thu Giá vốn hàng bán Chi phí tài chính Chi phí bán hàng Tổng Câu 11: Giấu diếm chi phí hoặc khoản nợ phải trả Ghi doanh thu ảo Định giá tài sản sai Giấu diếm thông tin Biển thủ quỹ Tổng Câu 12 Phản ánh sai thời khóa Sử dụng nhiều ước tính kế toán Tổng Câu 13 Tạo khách hàng giả mạo Nới lỏng điều kiện tín dụng Khai thiếu doanh thu Tổng
Trang 120
6 2 2 10
60 20 20 100
1 3 4 2 10
10 30 40 20 100
8 2 10
80 20 100
40 40 20 100
4 4 2 10
10 80 10 100
1 8 1 10
Câu 14 Định giá tài sản thấp hơn thực tế Lập chứng từ giả mạo Chuyển mục đích sử dụng Tổng Câu 15 Không thông báo thông tin thường niên Gia hạn báo cáo Tính trùng nhiều lần Không công bố chi phí Tổng Câu 16: Có Không Tổng Câu 17 Chuẩn bị kiểm toán Thực hiện kiểm toán Hoàn thành kiểm toán Nội dung từng bước Chuẩn bị kiểm toán Hiểu biết tổng thể về đơn vị được kiểm toán: mô hình, cơ cấu tổ chức, ngành nghề kinh doanh, công nghệ, môi trường, chính sách tác động của chính phủ; đánh giá các rủi ro của hệ thống; xác định mức rủi ro trọng yếu... Thực hiện kiểm toán: Kiểm tra, đối chiếu, phân tích, so sánh, gửi thư xác nhận thông tin tài chính của các khoản: tiền, khoản phải thu khách hàng, hàng tồn kho, xây dựng CBDD, khoản phải trả người bán, doanh thu; chi phí.... Hoàn thành kiểm toán Xem xét các khoản nợ ngoài dự đoán, các sự kiện sau ngày kết thúc niên độ, tính hoạt động liên tục; tham khảo ý kiến tư vấn từ chủ phần hùn thứ hai, chuyên gia, cộng sự; thông báo cho khách hàng những vấn đề đã giải quyết và chưa giải quyết; tổng kết đánh giá lại toàn bộ quá trình kiểm toán; cho ý kiến. Câu 18: Phân tích, so sánh Kiểm tra Phỏng vấn Tổng Câu 19: Từ 6 đến 10 ngày Từ 11 đến 15 ngày Trên 20 ngày Tổng
Trang 121
3 5 2 10
30 50 20 100
8 2 10
80 20 100
3 7 10
30 70 100
10 10
100 100
40 60 100
4 6 10
30 70 100
3 7 10
30 70 100
3 7 10
30 70 100
3 7 10
70 30 100
7 3 10
Câu 20: Từ 1.501 USD đến 2.500 USD Từ 2.501 USD đến 5.000 USD Trên 5.000 USD Tổng Câu 21: Từ 5 đến 10 người Từ 11 đến 15 người Tổng Câu 22: Có Không Tổng Câu 23: Không Tổng Câu 24: Có không Tổng Câu 25: Có Không Tổng Câu 26 Có Không Tổng Câu 27: Có Không Tổng Câu 28 Có Không Tổng Câu 29 Chất lượng đội ngũ KTV chưa cao, chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế, thiếu kinh nghiệm.
Trang 122
Thiếu thủ tục áp dụng, thiếu thời gian, lệ thuộc quá nhiều vào khách hàng. Câu 30 - Cập nhật thường xuyên chuẩn mực kiểm toán quốc tế. - Quy định rõ ràng trách nhiệm giữa công ty kiểm toán và kiểm toán viên. - Tăng nặng hình phạt nếu KTV không hoàn thành trách nhiệm nghề nghiệp - Nâng cao trình độ, nghiệp vụ cho kiểm toán viên. - Cần tuân thủ chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp.
Trang 123
DANH SAÙCH KIEÅM TOAÙN VIEÂN THAM GIA TRAÛ LÔØI PHIEÁU KHAÛO SAÙT
Hoï teân
Coâng ty
Ñòa chæ lieân laïc
Soá
Toâ Phöôïng Vuõ
Leâ Quoác Hieáu Töø Thaùi Sôn
Sfy_2004@yahoo.com Duong.thi.nguyen@vn.ey.com Hieupham@gmail.com Tuthaison@yahoo.com Thuan75@gmail.com Hoatran@gmail.com Quochaipham@gmail.com Hoai.ta@gmail.com
1 Cty kieåm toaùn E&Y 2 Ng. Thò Thuøy Döông Cty kieåm toaùn E&Y Cty kieåm toaùn PwC 3 Cty kieåm toaùn PwC 4 Cty kieåm toaùn KPMG 5 Vuõ Anh Thuaän Cty kieåm toaùn AFC Traàn Thaùi Hoøa 6 Cty kieåm toaùn A&C Phaïm Quoác Haûi 7 Cty kieåm toaùn AASC 8 Taï Haûi Hoaøi Cty kieåm toaùn An Phuù Trung_aphu@yahoo.com 9 Ng. Thaønh Trung Cty kieåm toaùn AA 10 Nguyeãn Duy Vuõ
DuyvuAA@yahoo.com
Trang 124
Trang 125
PHUÏ LUÏC 2
MOÄT SOÁ CHÖÔNG TRÌNH KIEÅM TOAÙN CUÛA NHOÙM BIG FOUR
I/ CAÙC THUÛ TUÏC KIEÅM TOAÙN ÑÖÔÏC AÙP DUÏNG
1. THÖÛ NGHIEÄM KIEÅM SOAÙT:
- Thu thaäp vaø caäp nhaät caùc vaên baûn veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä nhö caùc quy trình pheâ
duyeät, giaùm saùt thöïc hieän, kieåm soaùt xöû lyù thoâng tin, kieåm soaùt vaät chaát vaø phaân chia
traùch nhieäm.
- Tìm hieåu veà caùc ruûi ro do yeáu toá coâng ngheä gaây ra.
- Tìm hieåu caùc thuû tuïc tieán haønh ñaàu tö, quy cheá quaûn lyù taøi chính, caùc chính saùch ghi
nhaän laõi loã töø ñaàu tö, chính saùch ghi nhaän doanh thu baùn chòu, ghi nhaän chi phí, laäp döï
phoøng, xoùa nôï, thu tieàn, chi tieàn...
- Tìm hieåu veà quy trình luaân chuyeån chöùng töø, nhaäp haøng, xuaát haøng.
- Tìm hieåu veà quy trình kieåm keâ thöïc teá tieàn, haøng, taøi saûn.
- Tìm hieåu thoâng tin veà khaùch haøng, nhaø cung caáp: caùc maët haøng hoaëc dòch vuï chính yeáu
maø ñôn vò ñang cung caáp hoaëc ñang tieâu thuï...
2. THUÛ TUÏC PHAÂN TÍCH:
- Phaân tích xu höôùng bieán ñoäng giaù caû thò tröôøng cuûa caùc khoaûn ñaàu tö, haøng toàn kho.
- Phaân tích nguy cô toån thaát giaù trò taøi saûn (coâng ngheä loãi thôøi, maùy moùc laøm vieäc trong
moâi tröôøng deã bò hö hoûng...); phaân tích giaù trò thöïc cuûa caùc taøi saûn (giaù trò coù theå thu hoài).
- Phaân tích söï phuø hôïp giöõa quy ñònh vaø thöïc tieãn (phaân tích söï phuø hôïp cuûa vieäc ghi nhaän
doanh thu vôùi caùc quy ñònh hieän haønh...)
- Phaân tích tyû troïng cuûa moät ñoái töôïng treân toång caùc ñoái töôïng coù tính chaát töông ñöông
(chaúng haïn nhö phaân tích tyû troïng chi phí döï phoøng treân toång chi phí, chi phí baùn haøng
treân toång chi phí, tyû troïng caùc khoaûn nôï quaù haïn vaø nôï khoù ñoøi treân toång soá nôï phaûi thu,
tyû troïng haøng toàn kho treân toång taøi saûn...).
- So saùnh soá phaùt sinh giöõa caùc kyø hoaëc giöõa caùc naêm; soá dö giöõa naêm tröôùc vaø naêm nay.
- So saùnh chæ tieâu taøi chính cuûa ñôn vò vôùi chæ tieâu ngaønh.
Trang 125
- So saùnh cô caáu soá dö cuûa töøng loaïi khoaûn muïc (chaúng haïn nhö tyû leä traùi phieáu hoaëc coå
phieáu trong toång giaù trò ñaàu tö taøi chính; tyû leä thaønh phaåm, haøng hoùa, saûn phaåm dôû
dang...trong toång giaù trò haøng toàn kho...).
- So saùnh toác ñoä taêng tröôûng giöõa caùc ñoái töôïng coù quan heä nhaân quaû vôùi nhau (chaúng haïn
nhö so saùnh toác ñoä taêng cuûa giaù voán vôùi toác ñoä taêng cuûa doanh thu vaø laõi goäp...)
- So saùnh giöõa thöïc teá vôùi keá hoaïch hoaëc döï toaùn ñöôïc duyeät....
3. KIEÅM TRA CHI TIEÁT:
- Löïa choïn caùc buùt toaùn vaøo cuoái kyø baùo caùo ñeå kieåm tra. Kieåm tra tính hôïp lyù cuûa caùc
giao dòch vaø caùc buùt toaùn ñieàu chænh. Tuøy tình huoáng, coù theå kieåm tra toaøn boä caùc buùt
toaùn ñieàu chænh trong suoát kyø keá toaùn.
- Kieåm tra caùc giaû ñònh vaø caùc phöông phaùp öôùc tính keá toaùn maø ñôn vò ñaõ aùp duïng (caùc
khoaûn muïc caàn kieåm tra: chi phí trích tröôùc, trích laäp döï phoøng, chi phí khaáu hao, phaân boå
doanh thu nhaän tröôùc...)
- Kieåm tra caùc giao dòch troïng yeáu baát thöôøng, kieåm tra caùc giao dòch phöùc taïp lieân quan
ñeán coâng ty con, coâng ty maø tröôùc ñaây chöa phaùt sinh giao dòch...
- Löïa choïn khoaûn muïc, möùc ñoä vaø thôøi ñieåm phaùt sinh nghieäp vuï ñeå kieåm tra.
- Ñoái chieáu soá lieäu giöõa taøi lieäu vôùi hieän vaät; giöõa caùc loaïi soå vôùi nhau; giöõa soå saùch vôùi
soá baùo caùo; giöõa soå saùch vôùi chöùng töø goác (hoùa ñôn, phieáu xuaát nhaäp kho, phieáu thu chi,
hôïp ñoàng caùc loaïi, bieân baûn hoïp, quyeát ñònh, thoûa öôùc, quy ñònh, chính saùch...); kieåm tra
ñoái öùng taøi khoaûn.
- Göûi thö yeâu caàu xaùc nhaän töø ngaân haøng, khaùch haøng vaø nhaø cung caáp.
- Phoûng vaán caùc ñoái töôïng coù lieân quan.
- Kieåm tra söï hôïp lyù giöõa möùc tieâu hao nguyeân vaät lieäu thöïc teá vôùi ñònh möùc kinh teá kyõ
thuaät (ñònh möùc tieâu hao nguyeân vaät lieäu, baûng thieát keá, döï toaùn ñöôïc duyeät...)
- Kieåm tra tính coäng doàn, tính buø tröø vaø vieäc chuyeån soá dö; kieåm tra vieäc tính toaùn hôïp lyù
giaù trò taøi saûn mua vaøo, baùn ra, giaù trò nhaäp, xuaát kho haøng hoùa, thaønh phaåm.
- Kieåm tra kyõ caùc buùt toaùn lieân quan ñeán cheânh leäch tyû giaù...
Chaúng haïn nhö:
Trang 126
+ Kieåm tra haïch toaùn ñuùng nieân ñoä: kieåm tra nghieäp vuï phaùt sinh ngay tröôùc hoaëc sau
ngaøy keát thuùc nieân ñoä, ñoái chieáu söï khôùp ñuùng giöõa caùc chöùng töø lieân quan ñeán nghieäp
vuï.
+ Kieåm tra baûn chaát kinh teá cuûa nghieäp vuï: kieåm tra thöïc teá, keát hôïp vôùi ñoái chieáu soá
lieäu, ñoái chieáu chöùng töø, xaùc nhaän cuûa caùc beân lieân quan.
+ Kieåm tra quyeàn vaø nghóa vuï: kieåm keâ thöïc teá keát hôïp vôùi kieåm tra hoà sô löu tröõ, kieåm
tra hoùa ñôn, caùc hôïp ñoàng kinh teá, hôïp ñoàng thueâ taøi chính...
+ Kieåm tra söï ñaày ñuû: Kieåm tra chöùng töø goác, kieåm tra thöïc teá, so saùnh soá lieäu giöõa thöïc
teá vaø soá lieäu keá toaùn keát hôïp vôùi phaân tích ñeå chæ ra khaû naêng coù taøi saûn chöa ñöôïc ghi
nhaän.
+ Kieåm tra haïch toaùn ñuùng ñaén: kieåm tra vieäc phaân loaïi nghieäp vuï, kieåm tra noäi dung
chöùng töø goác, coâng duïng thöïc teá cuûa töøng loaïi taøi saûn vaø baûn chaát cuûa töøng nguoàn voán.
+ Kieåm tra vieäc ñaùnh giaù taøi saûn vaø phaân boå: kieåm tra chöùng töø goác, tính chính xaùc veà
maët soá hoïc, kieåm tra chi phí thöïc teá phaùt sinh, kieåm tra kyõ caùc khoaûn giaûm giaù taøi saûn,
vieäc ñaùnh giaù, döï kieán giaù coù theå baùn ñöôïc trong töông lai, vieäc tuaân thuû caùc quy ñònh veà
trích laäp döï phoøng; kieåm tra khaû naêng thu hoài nôï quaù haïn..
+ Kieåm tra vieäc trình baøy vaø coâng boá thoâng tin: kieåm tra vieäc trình baøy ñaày ñuû vaø ñuùng
ñaén thoâng tin theo caùc quy ñònh hieän haønh.
II) CHÖÔNG TRÌNH KIEÅM TOAÙN CHI TIEÁT.
1) KIEÅM TOAÙN TIEÀN:
+ Phaûi kieåm tra söï hôïp lyù vaø ñuùng ñaén, xaùc ñònh soá tieàn coøn laïi laø coù thaät vaø ñaày ñuû. Caùc
soá lieäu trình baøy treân BCTC chính xaùc vaø trung thöïc.
+ Thuû tuïc kieåm toaùn phaûi aùp duïng:
Thöû nghieäm kieåm soaùt: Tìm hieåu veà nguyeân taéc baát kieâm nhieäm; xem xeùt quy trình thu,
chi tieàn; luaân chuyeån chöùng töø; kieåm duyeät thu chi taïi ñôn vò. Kieåm tra caùch laäp, khoùa soå,
quaûn lyù caùc loaïi soå lieân quan ñeán tieàn. Xem xeùt caùc quy ñònh noäi boä veà toàn quyõ tieàn maët,
caùc quy ñònh veà giôùi haïn chi tieâu baèng tieàn maët, quy ñònh thanh toaùn qua ngaân haøng.
Kieåm tra vieäc thöïc hieän kieåm keâ tieàn maët taïi ñôn vò; nguyeân taéc haïch toaùn tieàn ngoaïi teä;
kieåm soaùt tieàn ñang chuyeån.
Trang 127
Thuû tuïc phaân tích: Phaân tích tyû troïng soá dö cuûa tieàn treân toång taøi saûn. Phaân tích soá dö veà
noäi teä vaø ngoaïi teä.
Kieåm tra chi tieát: Kieåm tra, ñoái chieáu soá lieäu giöõa bieân baûn kieåm keâ thöïc teá vôùi soá dö treân
baûng caân ñoái keá toaùn; ñoái chieáu giöõa nhaät kyù quyõ (keá toaùn) vôùi soå quyõ (thuû quyõ). Kieåm keâ
quyõ tieàn maët taïi thôøi ñieåm kieåm toaùn roài duøng phöông phaùp coäng tröø luøi ñeå xaùc ñònh soá
dö.
Ñoái chieáu soá dö treân Baûng caân ñoái keá toaùn vôùi soå quyõ, soå caùi taøi khoaûn, soå phuï ngaân
haøng. Ñoái chieáu soá phaùt sinh giöõa soå chi tieát vaø soå toång hôïp. Göûi thö xaùc nhaän soá dö caùc
taøi khoaûn taïi Ngaân haøng. Toång keát keát quaû xaùc nhaän.
Ñoái vôùi taøi khoaûn ngoaïi teä, laäp baûng keâ soá dö, soá phaùt sinh rieâng cho töøng loaïi ngoaïi teä.
Kieåm tra söï quy ñoåi tyû giaù ñaàu kyø, cuoái kyø. Ñoái chieáu soá dö baèng nguyeân teä treân soå theo
doõi ngoaïi teä vôùi soá dö treân taøi khoaûn ngoaøi baûng caân ñoái keá toaùn.
Laäp baûng ñoái öùng taøi khoaûn, neáu coù ñoái öùng baát thöôøng phaûi kieåm tra 100% chöùng töø
nghieäp vuï phaùt sinh.
Choïn maãu caùc khoaûn phaùt sinh coù giaù trò töø........ñ ñeå kieåm tra chöùng töø vaø kieåm tra moät
khoaûn tieàn thu, chi tröôùc vaø sau ngaøy khoùa soå, ghi chuù caùc khoaûn coù giaù trò lôùn hoaëc baát
thöôøng vaø xaùc ñònh tính ñuùng kyø cuûa caùc khoaûn thu chi.
Ñoái vôùi khoaûn tieàn ñang chuyeån: Ñoái chieáu toång soá tieàn treân baûng keâ chi tieát caùc khoaûn
ñang chuyeån vôùi soá dö treân baûng caân ñoái keá toaùn vaø kieåm tra chöùng töø cuûa thaùng tieáp
theo cuûa naêm sau. Thu thaäp caùc baèng chöùng coù lieân quan.
Kieåm tra söï logic giöõa chöùng töø goác vôùi caùc phieáu thu, chi veà noäi dung, soá tieàn, ngaøy
thaùng..phaùt sinh.
Kieåm tra söï pheâ duyeät cuûa nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm veà quyõ (thuû quyõ, keá toaùn, giaùm
ñoác)
Neáu coù nghi ngôø gian laän, kieåm tra caùc khoaûn thu chi baát thöôøng, caùc giao dòch phöùc taïp,
trao ñoåi giöõa caùc thaønh vieân trong nhoùm kieåm toaùn, phoûng vaán nhöõng caù nhaân coù lieân
quan.
Toång keát keát quaû kieåm tra=> keát luaän
Trang 128
2) KIEÅM TOAÙN CAÙC KHOAÛN ÑAÀU TÖ NGAÉN HAÏN:
+ Phaûi xaùc ñònh tính coù thöïc, thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa ñôn vò vaø ñöôïc phaûn aùnh ñuùng ñaén.
+ Thuû tuïc kieåm toaùn phaûi aùp duïng:
Thöû nghieäm kieåm soaùt: Tìm hieåu veà quy cheá, thuû tuïc tieán haønh ñaàu tö; chính saùch ghi
nhaän caùc khoaûn laõi, loã töø ñaàu tö; quaûn lyù löu tröõ caùc taøi lieäu ñaàu tö: coå phieáu, traùi phieáu,
tín phieáu, coâng traùi... töø ñoù thöïc hieän thöû nghieäm kieåm soùat coù lieân quan
Thuû tuïc phaân tích: Phaân tích tyû troïng soá dö caùc khoaûn ñaàu tö taøi chính ngaén haïn treân toång
taøi saûn löu ñoäng. Phaân tích caùc nhaân toá bieán ñoäng treân thò tröôøng coù theå aûnh höôûng ñeán
khoaûn ñaàu tö. Phaân tích giaù trò thöïc cuûa caùc khoaûn ñaàu tö (giaù trò coù theå thu hoài)
Kieåm tra chi tieát: Lieät keâ caùc khoaûn ñaàu tö, thoáng keâ veà soá löôïng vaø giaù trò nhö: caùc
khoaûn ñaàu tö vaøo ñaàu naêm, mua trong naêm, baùn trong naêm, caùc khoaûn ñaàu tö cuoái naêm,
laõi coå töùc vaø laõi suaát nhaän ñöôïc, laõi vaø loã do baùn caùc khoaûn ñaàu tö, giaù trò thò tröôøng cuûa
caùc khoaûn ñaàu tö cuoái naêm.
Kieåm tra caùc chöùng töø (hôïp ñoàng, bieân baûn hoïp HÑQT, soå theo doõi ñaàu tö, soå caùi, soå tieàn)
cuûa taát caû caùc khoaûn mua baùn vaø tham gia ñaàu tö lôùn.
Kieåm tra, ñoái chieáu soá lieäu treân soå saùch keá toaùn vôùi chöùng töø goác vaø caùc giaáy baùo cuûa caùc
toå chöùc lieân quan. Xaùc ñònh chính xaùc chi phí ñaõ boû ra (Giaù mua = giaù goác + chi phí mua
vaøo)
Kieåm tra thöïc teá coå phieáu vaø caùc khoaûn ñaàu tö khaùc do moät beân thöù ba naém giöõ thì phaûi
kieåm tra söï toàn taïi cuûa chuùng baèng caùch göûi thö yeâu caàu xaùc nhaän cuûa ngöôøi naém giöõ.
Ñoái vôùi caùc khoaûn ñaàu tö vaøo lieân doanh thì kieåm tra coå phaàn cuûa ñôn vò trong BCTC lieân
doanh coù khôùp ñuùng vôùi soá lieäu phaûn aùnh treân soå saùch keá toaùn khoâng? Ñoái chieáu lôïi
nhuaän hoaëc toån thaát trong lieân doanh (ñaõ ñöôïc beân lieân doanh xaùc nhaän).
Kieåm tra giaù thò tröôøng cuûa coå phieáu hoaëc traùi phieáu taïi thôøi ñieåm ghi trong baûng caân ñoái
vaø so saùnh vôùi giaù trò soå saùch ñeå xem xeùt vieäc laäp döï phoøng giaûm giaù cho töøng khoaûn ñaàu
tö coù hôïp lyù hay khoâng?
Soaùt xeùt tính ñuùng kyø cuûa caùc khoaûn mua baùn ñeå ñaûm baûo raèng chæ ghi nhöõng nghieäp vuï
ñaõ phaùt sinh.
Xem xeùt vieäc trình baøy coù ñuùng quy ñònh khoâng.
Trang 129
3) KIEÅM TOAÙN CAÙC KHOAÛN PHAÛI THU:
+ Phaûi xaùc ñònh caùc khoaûn phaûi thu ñeàu coù khaû naêng thu ñöôïc; xaùc ñònh döï phoøng caùc
khoaûn thua loã coù theå xaûy ra.
+ Thuû tuïc kieåm toaùn phaûi aùp duïng:
Thöû nghieäm kieåm soaùt: Tìm hieåu thoâng tin veà khaùch haønh cuûa ñôn vò; caùc maët haøng hoaëc
dòch vuï ñôn vò ñang cung caáp; chính saùch baùn haøng cuûa ñôn vò: ñoái töôïng naøo coù hôïp
ñoàng, ñoái töôïng naøo khoâng coù hôïp ñoàng; caùc chính saùch baùn chòu : ñoái töôïng ñöôïc höôûng,
soá löôïng vaø giaù trò baùn...; caùc chöùng töø chöùng minh phaùt sinh caùc khoaûn phaûi thu: ñôn ñaët
haøng, caùc pheâ duyeät, hoùa ñôn baùn haøng, phieáu xuaát kho...; caùc thuû tuïc ñaùnh giaù coâng nôï
phaûi thu khoù ñoøi, cho pheùp xoùa nôï, laäp döï phoøng phaûi thu khoù ñoøi; vieäc phaân coâng theo
doõi coâng nôï phaûi thu: coù bao nhieâu nhaân vieân, traùch nhieäm cuûa moãi ngöôøi; vieäc thöïc hieän
môû soå vaø theo doõi caùc khoaûn phaûi thu.
Thuû tuïc phaân tích: Phaân tích tyû troïng caùc khoaûn nôï quaù haïn vaø nôï khoù ñoøi treân toång soá nôï
phaûi thu. Phaân tích tuoåi nôï caùc khoaûn nôï coù giaù trò lôùn.
Kieåm tra chi tieát : Ñoái chieáu soá lieäu giöõa BCTC vôùi soå keá toaùn toång hôïp, soå keá toaùn chi
tieát, bieåu baùo caùo tình hình coâng nôï (neáu coù); kieåm tra soá coäng doàn; so saùnh soá dö cuoái
naêm vôùi BCTC naêm tröôùc (ñaõ ñöôïc kieåm toaùn hoaëc ñaõ ñöôïc pheâ duyeät bôûi cô quan coù
thaåm quyeàn).
Kieåm tra ñoái öùng taøi khoaûn nhaèm kieåm tra tính ñaày ñuû cuûa caùc khoaûn phaûi thu: laäp baûng
phaân tích soá phaùt sinh Nôï, soá phaùt sinh Coù caùc khoaûn phaûi thu trong kyø, ñoái chieáu vôùi TK
511 vaø caùc taøi khoaûn khaùc coù lieân quan. Neáu coù ñoái öùng laï phaûi kieåm tra cuï theå caùc
nghieäp vuï vaø caùc chöùng töø goác keøm theo.
Kieåm tra chöùng töø goác moät soá nghieäp vuï ñeå kieåm tra tính coù thaät, tính chính xaùc cuûa caùc
khoaûn phaûi thu. Kieåm tra söï hôïp phaùp, hôïp leä cuûa chöùng töø goác. Kieåm tra nghieäp vuï phaùt
sinh coù phaûn aùnh kòp thôøi, ñuùng taøi khoaûn, ñuùng ñoái töôïng, ñuùng soá lieäu khoâng.
Laäp baûng ñoái chieáu soá dö chi tieát vôùi coâng nôï ñaõ ñöôïc ñôn vò göûi thö xaùc nhaän. Löu yù: Khi
ñoái chieáu neáu coù cheânh leäch phaûi xem xeùt nguyeân nhaân do ñaâu, coù troïng yeáu hay khoâng;
soá dö chi tieát caùc khoaûn phaûi thu vaø khoaûn ngöôøi mua traû tröôùc coù bò buø tröø hay khoâng.
Trang 130
Kieåm tra chi tieát theo töøng ñoái töôïng nôï phaûi thu nhaèm kieåm tra tính chính xaùc caùc khoaûn
phaûi thu. Choïn moät soá ñoái töôïng coù soá dö lôùn, thôøi gian thanh toaùn laâu hoaëc nghieäp vuï
phaùt sinh nhieàu ñeå göûi thu xaùc nhaän. Caên cöù vaøo thö phuùc ñaùp ñeå ñaùnh giaù ñoä tin caäy vaø
tính chính xaùc cuûa caùc khoaûn phaûi thu, ñaùnh giaù khaû naêng thu hoài vaø khoâng coù khaû naêng
thu hoài cuûa caùc khoaûn phaûi thu.
Kieåm tra tính ñaùnh giaù cuûa caùc khoaûn phaûi thu: kieåm tra vieäc trích laäp caùc khoaûn döï
phoøng cuõng nhö vieäc xoùa soå caùc khoaûn nôï khoâng coù khaû naêng thu hoài. Kieåm tra kyõ caùc
ñoái töôïng coù soá dö nôï quaù thôøi haïn thanh toaùn. Kieåm tra caùc öôùc tính keá toaùn maø ñôn vò
ñaõ aùp duïng ñeå trích laäp döï phoøng coù ñöôïc thöïc hieän ñuùng quy ñònh cuûa cheá ñoä keá toaùn
khoâng. Xem xeùt caùc daáu hieäu cho thaáy vieäc khoâng coù khaû naêng thu hoài ñöôïc caùc khoaûn
nôï quaù haïn coù thöïc söï xaûy ra hay khoâng. Xem xeùt vieäc xoùa boû caùc khoaûn nôï khoù ñoøi coù
ñöôïc pheâ chuaån ñuùng ñaén bôûi caáp coù thaåm quyeàn hay khoâng.
Neáu caùc khoaûn phaûi thu coù goác ngoaïi teä thì phaûi ñaùnh giaù laïi theo ñuùng quy ñònh cuûa
BTC.
Keát luaän veà khoaûn phaûi thu khaùch haøng trình baøy treân BCTC coù ñöôïc trung thöïc vaø hôïp lyù
hay khoâng.
4) KIEÅM TOAÙN HAØNG TOÀN KHO
+ Phaûi xaùc ñònh quyeàn sôû höõu, tính coù thaät vaø tính ñuùng ñaén cuûa haøng toàn kho theo
nguyeân taéc vaø chuaån möïc keá toaùn.
+ Thuû tuïc kieåm toaùn phaûi aùp duïng:
Thöû nghieäm kieåm soaùt: Tìm hieåu veà ñaëc ñieåm saûn xuaát kinh doanh cuûa ñôn vò; ñaëc ñieåm lyù
hoùa cuûa caùc loaïi haøng toàn kho; tìm hieåu quaù trình nhaäp haøng: phieáu yeâu caàu cuûa boä phaän
mua haøng, pheâ duyeät cuûa caáp treân, giaù mua...; tìm hieåu quy trình xuaát haøng: tôø trình, leänh
xuaát haøng, pheâ duyeät cuûa caáp laõnh ñaïo, xuaát vaät tö thì xuaát theo thöïc teá hay theo ñònh
möùc tieâu hao nguyeân lieäu.
Tìm hieåu quy trình luaân chuyeån chöùng töø coù tuaân thuû quy ñònh hieän haønh khoâng.
Khaûo saùt taïi kho, xöôûng; khaûo saùt quaù trình baûo quaûn haøng toàn kho; kieåm soaùt quaù trình
göûi haøng ñi baùn: giaù trò, soá löôïng, chuûng loaïi göûi taïi ñaïi lyù, cöûa haøng;
Trang 131
Xem xeùt heä thoáng soå saùch vaø chöùng töø: coù ñoái chieáu thöôøng xuyeân giöõa keá toaùn vaät tö vaø
thuû kho khoâng; caùc quy ñònh veà quaûn lyù vaø söû duïng haøng toàn kho.
Tìm hieåu veà phöông phaùp xaùc ñònh giaù nhaäp, xuaát kho. Chính saùch trích laäp döï phoøng.
Thuû tuïc phaân tích: so saùnh soá dö cuûa naêm tröôùc vaø naêm nay, cô caáu soá dö cuûa töøng loaïi
haøng toàn kho. Phaân tích tyû troïng haøng toàn kho treân toång taøi saûn, treân doanh thu vaø treân
giaù voán; so saùnh bieán ñoäng haøng toàn kho giöõa caùc kyø, xaùc ñònh nguyeân nhaân bieán ñoäng
lôùn nhö: öù ñoïng saûn phaåm, thay ñoåi möùc döï tröõ haøng toàn kho...
Kieåm tra chi tieát:
Ñoái chieáu bieân baûn kieåm keâ vôùi soå saùch keá toaùn vaø BCTC. Neáu caàn thieát tieán haønh kieåm
keâ.
Kieåm tra vieäc môû soå chi tieát theo doõi vaät lieäu, coâng cuï, thaønh phaåm, haøng hoùa.. veà soá
löôïng, hieän vaät vaø giaù trò; vieäc ñoái chieáu, kieåm keâ haøng thaùng; vieäc giao nhaän, baûo quaûn,
söû duïng vaø haïch toaùn vaøo chi phí...
Ñoái vôùi TK 152, 153, 156 laäp baûng ñoái öùng taøi khoaûn ñeå kieåm tra chöùng töø: caùc ñoái öùng laï
phaûi kieåm tra 100% caùc chöùng töø goác ñi keøm, kieåm tra caùc phieáu nhaäp, xuaát kho caùc loaïi
vaät tö, coâng cuï, haøng hoùa.
Kieåm tra tính nhaát quaùn trong vieäc tính giaù nhaäp, xuaát vaät tö; ñoái chieáu theû kho vôùi soå
saùch keá toaùn ñeå xem xeùt vieäc ghi cheùp ñaày ñuû, kòp thôøi caùc nghieäp vuï nhaäp, xuaát vaät tö;
kieåm tra söï chính xaùc giöõa chöùng töø goác vôùi soå saùch keá toaùn; so saùnh ñònh möùc tieâu hao
vaät lieäu vôùi thöïc teá xuaát kho.
Kieåm tra tính hôïp phaùp, hôïp leä vaø ñaày ñuû cuûa chöùng töø goác nhaäp kho.
Ñoái vôùi taøi khoaûn 155 ngoaøi nhöõng phöông phaùp kieåm tra treân, KTV caàn xem xeùt ñeán
phöông phaùp tính giaù nhaäp kho thaønh phaåm, giaù naøy coù phuø hôïp vôùi tình hình kinh doanh
thöïc teá khoâng, coù nhaát quaùn khoâng. Ñoái chieáu giaù xuaát kho vôùi doanh thu töông öùng coù
phuø hôïp khoâng.
Ñoái vôùi TK 157, taøi khoaûn naøy ñöôïc quaûn lyù nhö khoaûn phaûi thu, do ñoù caàn: kieåm tra caùc
hôïp ñoàng ñaïi lyù hoaëc nhaän haøng göûi baùn, kieåm tra vieäc haïch toaùn vaø theo doõi chi tieát theo
töøng ñoái töôïng (ñaïi lyù, cöûa haøng hoaëc caùc cô sôû göûi baùn khaùc), ñoái chieáu soá lieäu xaùc nhaän
cuûa caùc ñoái töôïng naøy veà löôïng haøng göûi baùn.
Trang 132
Ñoái vôùi TK 154, tìm hieåu quy trình saûn xuaát saûn phaåm, ñoái töôïng taäp hôïp chi phí: chi phí
tröïc tieáp, chi phí giaùn tieáp; kieåm tra phöông phaùp taäp hôïp chi phí vaø tính giaù thaønh; kieåm
tra tính hôïp lyù vaø nhaát quaùn trong vieäc ñaùnh giaù saûn phaåm dôû dang.
Ñoái vôùi TK 159, kieåm tra cô sôû trích laäp döï phoøng; kieåm tra vieäc trích laäp döï phoøng theo
caùc quy ñònh hieän haønh.
5) KIEÅM TOAÙN CAÙC ÖÔÙC TÍNH KEÁ TOAÙN
+ Phaûi kieåm tra tính ñuùng ñaén cuûa caùc khoaûn öôùc tính keá toaùn.
+ Thuû tuïc kieåm toaùn phaûi aùp duïng:
Thöû nghieäm kieåm soaùt: Khaûo saùt caùc phöông phaùp trích laäp döï phoøng.
Thuû tuïc phaân tích: Phaân tích söï bieán ñoäng giaù caû thò tröôøng cuûa caùc khoaûn ñaàu tö, haøng
toàn kho; phaân tích tyû troïng chi phí döï phoøng treân toång chi phí. So saùnh chi phí döï phoøng
naêm nay so vôùi naêm tröôùc.
Kieåm tra chi tieát: Kieåm tra söï chính xaùc, ñaày ñuû vaø thích hôïp cuûa caùc döõ lieäu duøng laøm cô
sôû laäp caùc öôùc tính; kieåm tra tính nhaát quaùn cuûa soá lieäu keá toaùn duøng laøm cô sôû laäp öôùc
tính keá toaùn vôùi soá lieäu ñöôïc trình baøy trong baùo caùo taøi chính.
Kieåm tra phöông phaùp tính toaùn maø ñôn vò ñaõ söû duïng ñeå laäp öôùc tính keá toaùn.
Xem xeùt söï hôïp lyù cuûa caùc giaû ñònh so vôùi keát quaû thöïc teá cuûa caùc kyø keá toaùn tröôùc, xem
xeùt tính nhaát quaùn cuûa caùc giaû ñònh vôùi keá hoaïch ñôn vò ñaõ laäp.
So saùnh caùc öôùc tính keá toaùn cuûa caùc kyø keá toaùn tröôùc vôùi keát quaû thöïc teá cuûa kyø keá toaùn
ñoù.
Kieåm tra vieäc soaùt xeùt vaø pheâ duyeät caùc öôùc tính keá toaùn quan troïng cuûa caáp laõnh ñaïo.
So saùnh öôùc tính cuûa ñôn vò vôùi öôùc tính ñoäc laäp cuûa kieåm toaùn vieân.
Xem xeùt caùc söï kieän phaùt sinh sau ngaøy keát thuùc naêm taøi chính vaø tröôùc ngaøy laäp baùo caùo
kieåm toaùn ñeå xaùc nhaän caùc öôùc tính keá toaùn ñaõ laäp.
Ñaùnh giaù söï hôïp lyù cuûa caùc öôùc tính keá toaùn.
6) KIEÅM TOAÙN CHI PHÍ XDCB DÔÛ DANG
+ Phaûi kieåm tra tính chính xaùc vaø ñaày ñuû caùc khoaûn XDCB dôû dang
+ Thuû tuïc kieåm toaùn phaûi aùp duïng:
Trang 133
Thöûû nghieäm kieåm soaùt: Tìm hieåu veà phaân caáp quaûn lyù: caáp naøo ñöôïc quyeát ñònh söûa chöõa,
mua saém môùi TSCÑ, giaù trò khoáng cheá laø bao nhieâu?
Tìm hieåu moái quan heä veà quaûn lyù coâng trình giöõa boä phaän XDCB vaø boä phaän keá toaùn;
trình töï luaân chuyeån chöùng töø haïch toaùn XDCB phaùt sinh taïi ñôn vò.
Thuû tuïc phaân tích: Phaân tích tyû troïng cuûa caùc haïng muïc chi phí phaân boå trong toång chi phí
XDCB dôû dang vaø so saùnh vôùi keá hoaïch hoaëc döï toaùn ñöôïc duyeät.
Kieåm tra chi tieát:
Kieåm tra caùc coâng vieäc cuûa KSNB ñoái vôùi caùc coâng trình xaây döïng.
Kieåm tra thöïc teá, so saùnh khoái löôïng thöïc teá vôùi soå saùch. Kieåm tra caùc hoùa ñôn mua
nguyeân vaät lieäu coù ñöôïc nhaäp vaø xuaát kho, nguyeân lieäu ñöa vaøo coâng trình coù ñuùng chuûng
loaïi vaø ñònh möùc kinh teá kyõ thuaät nhö thieát keá, döï toaùn ñöôïc duyeät hay khoâng?
Ñoái vôùi chi phí XDCB: Kieåm tra hôïp ñoàng kinh teá, thanh lyù hôïp ñoàng, phieáu xuaát vaät tö,
caùc chöùng töø chöùng minh chi phí thöïc teá phaùt sinh phuïc vuï cho coâng trình.
Ñoái vôùi mua saém TSCÑ: Kieåm tra hoùa ñôn taøi chính, hôïp ñoàng mua baùn, baûng thanh lyù,
bieân baûn giao nhaän taøi saûn..
Ñoái vôùi chi phí söûa chöõa TSCÑ: kieåm tra caùc quyeát ñònh cuûa BGÑ, caùc chöùng töø goác
chöùng minh chi phí söûa chöõa lieân quan.
Xem xeùt hoà sô caùc coâng trình, caùc khoaûn muïc vaø xaùc ñònh tính chaát ñuùng ñaén cuûa caùc
khoaûn chi phí dôû dang coù saùt thöïc khoâng? Coù thöïc söï chöa hoaøn thaønh hay coøn vöôùng maéc
chöa giaûi quyeát ñöôïc, maëc duø coâng trình ñaõ hoaøn thaønh, nghieäm thu, baøn giao vaø ñöa vaøo
söû duïng, hay vì moät lyù do naøo ñoù maø coøn haïch toaùn treân taøi khoaûn naøy.
7) KIEÅM TOAÙN NÔÏ PHAÛI TRAÛ NGÖÔØI BAÙN.
+ Phaûi xaùc ñònh caùc khoaûn phaûi traû ñöôïc ghi cheùp ñaày ñuû, chính xaùc, ñuùng nieân ñoä, coù
thaät vaø laø nghóa vuï cuûa ñôn vò.
+ Thuû tuïc kieåm toaùn phaûi aùp duïng:
Thöû nghieäm kieåm soaùt: tìm hieåu thoâng tin veà nhaø cung caáp chuû yeáu cuûa ñôn vò; maët haøng
hoaëc dòch vuï maø ñôn vò coù nhu caàu chính.
Trang 134
Tìm hieåu veà caùc thuû tuïc chöùng minh vieäc phaùt sinh caùc khoaûn phaûi traû: phieáu yeâu caàu
mua haøng, ñôn ñaët haøng, kieåm tra chaát löôïng vaø soá löôïng haøng nhaän ñöôïc hoaëc dòch vuï
mua ngoaøi ñaõ thöïc hieän..
Tìm hieåu veà caùc thuû tuïc thanh toaùn : xeùt duyeät chi quyõ ñeå thanh toaùn.
Vieäc theo doõi ñoái töôïng phaûi traû: soá löôïng nhaân vieân theo doõi, traùch nhieäm cuûa moãi
ngöôøi.
Tìm hieåu veà vieäc môû, ghi, khoùa soå ñeå theo doõi coâng nôï; ñoái chieáu coâng nôï.
Thuû tuïc phaân tích: Phaân tích tyû troïng nôï phaûi traû ngöôøi baùn treân toång nôï phaûi traû; Phaân
tích tuoåi nôï cuûa töøng khoaûn nôï; phaân tích caùc chæ tieâu veà khaû naêng thanh toaùn.
Kieåm tra chi tieát: ñoái chieáu soá dö hai chæ tieâu treân Baûng caân ñoái keá toaùn vôùi soå chi tieát TK
331 – phaûi traû ngöôøi baùn, soá dö buø tröø treân soå caùi taøi khoaûn.
Kieåm tra tính coäng doàn, ñoái chieáu giöõa soå caùi, soå chi tieát vôùi baûng caân ñoái soá phaùt sinh.
Laäp baûng ñoái chieáu soá dö chi tieát vôùi xaùc nhaän coâng nôï, xem xeùt soá dö chi tieát cuûa caùc
khoaûn nôï phaûi traû ngöôøi baùn vôùi caùc khoaûn öùng tröôùc ngöôøi baùn coù bò buø tröø khoâng.
Kieåm tra ñoái öùng taøi khoaûn nhaèm xaùc ñònh tính ñaày ñuû caùc khoaûn nôï phaûi traû: laäp baûng
phaân tích soá phaùt sinh Nôï, soá phaùt sinh Coù caùc khoaûn phaûi traû nhaø cung caáp trong kyø theo
ñoái öùng taøi khoaûn, ñoái chieáu vôùi caùc taøi khoaûn haøng toàn kho, taøi khoaûn chi phí hoaëc caùc
taøi khoaûn khaùc coù lieân quan, neáu coù ñoái öùng laï thì phaûi kieåm tra, xem xeùt cuï theå noäi dung
nghieäp vuï vaø caùc chöùng töø goác ñi keøm.
Kieåm tra chi tieát theo töøng ñoái töôïng coâng nôï nhaèm xaùc ñònh ñoä tin caäy vaø tính chính xaùc
cuûa caùc khoaûn phaûi traû ngöôøi baùn. Neáu caùc ñoái töôïng ñaõ coù thö xaùc nhaän coâng nôï thì phaûi
copy ñeå löu, neáu khoâng thì phaûi choïn maãu moät soá ñoái töôïng coù soá dö lôùn, nghieäp vuï phaùt
sinh nhieàu ñeå tieán haønh göûi thö xaùc nhaän soá dö. Caên cöù vaøo thö phuùc ñaùp, soá cheânh leäch
giöõa soá lieäu treân thö xaùc nhaän vôùi soá lieäu cuûa ñôn vò ñeå ñaùnh giaù ñoä tin caäy vaø tính chính
xaùc cuûa caùc khoaûn phaûi traû.
Kieåm tra moät soá nghieäp vuï ñeå xaùc ñònh tính coù thaät cuûa caùc khoaûn phaûi traû baèng caùch
choïn moät soá nghieäp vuï trong baûng chi tieát coâng nôï theo töøng ñoái töôïng hoaëc ñoái öùng laï
hoaëc caùc khoaûn phaùt sinh coù giaù trò töø......ñ trôû leân ñoái chieáu vôùi chöùng töø goác.
Trang 135
Kieåm tra vieäc phaûn aùnh kòp thôøi, ñuùng taøi khoaûn, ñuùng ñoái töôïng, ñuùng soá lieäu cuûa caùc
nghieäp vuï phaùt sinh; söï hôïp phaùp, hôïp leä cuûa chöùng töø goác; vieäc haïch toaùn keá toaùn tuaân
thuû caùc cheá ñoä hieän haønh.
Ñaùnh giaù laïi caùc khoaûn phaûi traû coù goác ngoaïi teä.
8) KIEÅM TOAÙN DOANH THU.
+ Phaûi xaùc nhaän doanh thu trong naêm taøi chính ñöôïc trình baøy moät caùch kòp thôøi, ñaày ñuû,
hôïp lyù vaø trung thöïc treân BCTC; ghi nhaän doanh phaûi phuø hôïp vôùi cheá ñoä vaø chuaån möïc
keá toaùn hieän haønh.
+ Thuû tuïc kieåm toaùn phaûi aùp duïng:
Thöû nghieäm kieåm soaùt: kieåm tra caùc chính saùch vaø caùc thuû tuïc ghi nhaän doanh thu; chính
saùch baùn haøng trong töøng thôøi kyø. Thu thaäp, laäp vaø caäp nhaät caùc vaên baûn veà heä thoáng
kieåm soaùt noäi boä, trình töï laäp hoùa ñôn baùn haøng; xaùc ñònh giaù baùn cho töøng loaïi haøng hoùa
vaø töøng thôøi kyø bao goàm caû heä thoáng thu tieàn maët.
Kieåm tra vieäc tuaân thuû: choïn moät soá nghieäp vuï baùn haøng cho töøng khaùch haøng, baùn haøng
noäi boä vaø kieåm tra xem caùc nghieäp vuï naøy coù tuaân thuû HTKSNB töø khi baét ñaàu mua vaøo,
ñeán luùc baùn ra cho ñeán khi thu tieàn hoaëc haïch toaùn vaøo khoaûn phaûi thu khaùch haøng, phaûi
thu noäi boä khoâng. Vieäc kieåm tra phaûi ñöôïc ghi cheùp laïi treân giaáy laøm vieäc. Keát luaän veà
HTKSNB
Thuû tuïc phaân tích: Phaân tích doanh thu töøng thaùng trong kyø vaø so saùnh vôùi kyø tröôùc bao
goàm caû doanh thu baùn haøng cho khaùch haøng vaø baùn haøng noäi boä. Xaùc ñònh nguyeân nhaân
bieán ñoäng doanh thu nhö taêng saûn löôïng haøng baùn ra, thay ñoåi cô caáu haøng baùn hoaëc dòch
vuï cung caáp, thay ñoåi giaù baùn...
Phaân tích caùc khoaûn doanh thu nhaän tröôùc coù phuø hôïp vôùi qui ñònh hieän haønh vaø tuaân theo
chuaån möïc keá toaùn khoâng. Xaùc ñònh tyû troïng phaûi thu treân doanh thu, haøng toàn kho treân
doanh thu. Phaân tích caùc sai soùt coù khaû naêng xaûy ra töø ñoù ñöa ra phöông phaùp kieåm toaùn.
Kieåm tra chi tieát:
Ñoái chieáu soá lieäu treân baùo caùo keát quaûn kinh doanh vôùi soá lieäu treân soå toång hôïp, soå chi
tieát, tôø khai haûi quan, tôø khai thueá VAT ñaàu ra.
Trang 136
Ñoái chieáu taøi khoaûn tieàn, taøi khoaûn phaûi thu, taøi khoaûn giaù voán vaø haøng toàn kho vôùi taøi
khoaûn doanh thu.
Kieåm tra tính chính xaùc cuûa doanh thu: Lieät keâ caùc khoaûn doanh thu lôùn hoaëc baát thöôøng
ñeå kieåm tra: kieåm tra hoùa ñôn baùn haøng veà giaù caû, ngaøy thaùng, noäi dung, tính toaùn vaø kyù
duyeät treân hoùa ñôn. Ñoái chieáu doanh thu vôùi ñôn ñaët haøng, hôïp ñoàng kinh teá, leänh baùn
haøng, theû kho, phieáu xuaát kho, vaän ñôn, soå baùn haøng, soå theo doõi haøng toàn kho, soå caùi..
keát hôïp vôùi vieäc kieåm tra quaù trình thanh toaùn.
Kieåm tra tính ñuùng kyø ñoái vôùi doanh thu: kieåm tra chöùng töø cuûa moät soá nghieäp vuï phaùt
sinh tröôùc vaø sau thôøi ñieåm khoùa soå ñeå so saùnh ngaøy thaùng ghi treân hoùa ñôn vôùi ngaøy vaøo
soå coù khôùp ñuùng hay khoâng. Kieåm tra hoùa ñôn chöùng töø haøng göûi ñi baùn. Kieåm tra hoùa
ñôn haøng ñöôïc baùn thaúng töø nhaø cung caáp ñeán khaùch haøng cuûa coâng ty.
Kieåm tra vieäc phaân loaïi doanh thu: doanh thu baùn chòu, traû ngay hay nhaän tröôùc; doanh
thu noäi boä, thöông maïi, doanh thu baùn haøng cho beân thöù ba hay doanh thu baùn pheá phaåm.
Kieåm tra tính coäng doàn: coäng laïi soá phaùt sinh treân nhaät kyù baùn haøng hoaëc soå chi tieát cuûa
moät soá thaùng hoaëc caû naêm, so saùnh vôùi soá baùo caùo.
Kieåm tra soá phaùt sinh giaûm doanh thu: haøng baùn bò traû laïi, giaûm giaù, chieát khaáu. Ñoái
chieáu taøi khoaûn doanh thu vôùi caùc chöùng töø ghi nhaän haøng baùn bò traû laïi. Kieåm tra giaù ghi
treân hoùa ñôn, ngaøy hoùa ñôn coù ñöôïc ghi trong kyø keá toaùn hay khoâng.
Choïn moät soá nghieäp vuï haøng baùn bò traû laïi ñoái chieáu vôùi chöùng töø chi traû tieàn khaùch haøng
hoaëc haïch toaùn phaûi traû. Kieåm tra chöùng töø nhaäp laïi haøng, xem xeùt haøng nhaäp naøy coù
ñöôïc haïch toaùn vaøo soå chöa. Kieåm tra tyû leä chieát khaáu thöông maïi ñöôïc thöïc hieän theo
quy cheá coâng ty hay theo quy ñònh Nhaø nöôùc. Caùc hoùa ñôn haøng baùn bò traû laïi hoaëc chieát
khaáu coù ñöôïc tính toaùn chính xaùc vaø coù ñöôïc pheâ duyeät chöa.
Treân cô sôû thoâng tin thu thaäp ñöôïc KTV ñöa ra keát luaän.
9) KIEÅM TOAÙN GIAÙ VOÁN HAØNG BAÙN.
+ Phaûi xaùc nhaän giaù voán haøng baùn ñöôïc trình baøy moät caùch ñaày ñuû, hôïp lyù vaø trung thöïc
treân BCTC. Cô sôû xaùc ñònh giaù voán phaûi phuø hôïp vôùi cheá ñoä vaø chuaån möïc keá toaùn hieän
haønh.
+ Thuû tuïc kieåm toaùn phaûi aùp duïng:
Trang 137
Thöû nghieäm kieåm soaùt:
Kieåm tra quaù trình taäp hôïp chi phí: chi phí nguyeân vaät lieäu, chi phí löông, chi phí saûn xuaát
chung. Tieâu thöùc phaân boå chi phí chung (theo tieàn löông, theo chi phí nguyeân vaät lieäu
chính), caùc quy ñònh veà phaân caáp quaûn lyù..
Khaûo saùt taïi xöôûng saûn xuaát: xem xeùt caùc bieân baûn cuûa boä phaän kieåm soaùt chaát löôïng saûn
phaåm, xem xeùt quy trình vaø thuû tuïc kieåm keâ saûn phaåm vaø ñaùnh giaù saûn phaåm dôû dang.
Kieåm tra quy trình xuaát haøng: kieåm tra tôø trình xuaát haøng, leänh xuaát haøng coù ñöôïc laõnh
ñaïo pheâ duyeät khoâng.
Kieåm soaùt quaù trình göûi haøng ñi baùn: kieåm tra caùc quy ñònh noäi boä veà kieåm soaùt soá löôïng
vaø giaù trò haøng göûi baùn. Kieåm tra vieäc môû soå theo doõi cho töøng ñaïi lyù vaø töøng cöûa haøng.
Thuû tuïc phaân tích: So saùnh giaù voán cuûa kyø naøy so vôùi kyø tröôùc caû veà soá töông ñoái vaø tuyeät
ñoái. So saùnh giaù voán/ doanh thu (laõi goäp) giöõa caùc kyø.
So saùnh toác ñoä taêng cuûa giaù voán vôùi toác ñoä taêng cuûa doanh thu vaø laõi goäp ñeå tìm ra söï baát
hôïp lyù.
Kieåm tra chi tieát :
Ñoái chieáu soá lieäu treân baùo caùo keát quaû kinh doanh vôùi soá lieäu treân baùo caùo chi phí (neáu
coù), soå toång hôïp, soå chi tieát vaø caùc taøi lieäu khaùc coù lieân quan.
Kieåm tra chi phí phaùt sinh: Laáy soá lieäu treân bieåu chi phí theo 12 thaùng, phaân tích söï bieán
ñoäng baát thöôøng giöõa caùc thaùng. Laäp baûng phaân tích toång quaùt quan heä ñoái öùng taøi khoaûn
vaø nhaän daïng caùc quan heä ñoái öùng baát thöôøng. Laäp baûng toång hôïp theo ñoái töôïng taäp hôïp
chi phí.
Ñoái vôùi TK 621: Neáu caùc ñoái öùng treân taûi khoaûn naøy laø TK 152, 153 thì kieåm tra chi tieát
seõ ñöôïc thöïc hieän trong phaàn haønh kieåm toaùn haøng toàn kho. Neáu caùc ñoái öùng khaùc vôùi ñoái
öùng treân thì kieåm tra 100% chöùng töø phaùt sinh. Kieåm tra vieäc thöïc hieän ñònh möùc tieâu hao
vaät lieäu, coâng cuï duïng cuï.
Ñoái vôùi TK 622: Neáu caùc ñoái öùng treân taøi khoaûn naøy laø 334, 3382, 3383, 3384 thì kieåm
tra chi tieát ñöôïc thöïc hieän nhö sau:
Kieåm tra soá coäng doàn, ñoái chieáu giöõa soå caùi, soå chi tieát vôùi Baûng caân ñoái soá phaùt sinh
khoaûn muïc tieàn löông vaø caùc khoaûn trích theo löông.
Trang 138
Kieåm tra ñoái öùng taøi khoaûn nhaèm kieåm tra tính ñaày ñuû: laäp baûng phaân tích soá phaùt sinh
Nôï, soá phaùt sinh Coù caùc khoaûn tieàn löông vaø caùc khoaûn trích theo löông trong kyø theo ñoái
öùng taøi khoaûn, ñoái chieáu vôùi taøi khoaûn tieàn maët, tieàn göûi ngaân haøng, löông phaûi traû, phaûi
traû phaûi noäp khaùc..
Choïn nhöõng thaùng coù bieán ñoäng lôùn ñeå kieåm tra.
Choïn maãu moät soá thaùng trong naêm (vaøo caùc thaùng 1, 12....) töø ñoù löïa choïn moät soá nhaân
vieân ñeå kieåm tra xuyeân suoát töø khaâu tuyeån duïng, kyù hôïp ñoàng lao ñoäng, baûng chaám coâng
theo giôø hoaëc theo saûn phaåm ñeán vieäc tính vaø thanh toaùn löông.
So saùnh giöõa tieàn löông thöïc teá vôùi tieàn löông ñöôïc pheâ duyeät.
Kieåm tra tieàn löông laøm theâm giôø, phuï caáp, hôïp ñoàng thôøi vuï vaø hôïp ñoàng thueâ ngoaøi.
Ñeà phoøng vieäc gian laän löông: kieåm tra hôïp ñoàng ñaõ heát haïn hoaëc thoâi vieäc trong naêm; so
saùnh teân nhaân vieân treân baûng chaám coâng vôùi baûng thanh toaùn löông, ñoái chieáu chöõ kyù, ñoái
chieáu danh saùch traû löông phoøng nhaân söï vôùi phoøng keá toaùn; so saùnh soá giôø, soá ngaøy hoaëc
khoái löôïng coâng vieäc hoaøn thaønh theo soå thanh toaùn löông vôùi soá giôø, soá ngaøy hoaëc saûn
phaåm thöïc teá hoaøn thaønh do boä phaän khaùc theo doõi nhö boä phaän quaûn lyù nhaân söï, phoøng
thoáng keâ....
Kieåm tra vieäc phaân boå chi phí tieàn löông vaø caùc khoaûn trích theo löông tính vaøo giaù thaønh
saûn xuaát. Ñoái chieáu caùc khoaûn trích theo löông vôùi quyeát toaùn BHXH, TNCN.
Kieåm tra söï tuaân thuû caùc cheá ñoä vaø caùc nguyeân taéc keá toaùn hieän haønh.
Ñoái vôùi taøi khoaûn 627: Ñoái chieáu vôùi caùc phaàn haønh kieåm toaùn khaùc nhö: ñoái chieáu vôùi
phaàn haønh kieåm toaùn löông vaø caùc khoaûn trích theo löông, ñoái chieáu vôùi phaàn haønh hao
moøn taøi saûn.
Caùc muïc chi phí chung khaùc: choïn maãu moät soá nghieäp vuï phaùt sinh lôùn ñeå kieåm tra, kieåm
tra vieäc haïch toaùn ñuùng kyø, kieåm tra tính hôïp leä, hôïp phaùp cuûa chöùng töø goác keøm theo.
Kieåm tra vieäc phaân boå chi phí chung: neâu roõ cô sôû, phöông phaùp aùp duïng, vieäc thöïc hieän
phöông phaùp ñoù trong thöïc teá.
Kieåm tra caùc khoaûn giaûm chi phí.
Tính toaùn laïi giaù voán haøng baùn theo öôùc tính rieâng cuûa kieåm toaùn vieân, sau ñoù so saùnh vôùi
giaù voán cuûa ñôn vò ñaõ tính.
Trang 139
Khi tính toaùn giaù voán haøng baùn caàn ñoái chieáu, so saùnh vôùi vieäc tính toaùn giaù voán cuûa haøng
hoùa mua vaøo.
10) KIEÅM TOAÙN CHI PHÍ HOAÏT ÑOÄNG TAØI CHÍNH.
+ Phaûi xaùc ñònh caùc khoaûn chi phí taøi chính trong naêm taøi chính ñöôïc trình baøy ñuùng ñaén,
ñaày ñuû, ñuùng kyø vaø trung thöïc treân BCTC. Kieåm tra ñôn vò ñaõ trích laäp döï phoøng ruûi ro taøi
chính hay chöa.
+ Thuû tuïc kieåm toaùn phaûi aùp duïng
Thöû nghieäm kieåm soaùt: kieåm tra chính saùch quaûn lyù chi phí taøi chính vaø chi phí khaùc; kieåm
tra quy cheá nhöôïng baùn TSCÑ, quaûn lyù cheânh leäch tyû giaù phaùt sinh trong kyø.
Thuû tuïc phaân tích: phaân tích tyû troïng chi phí taøi chính treân toång chi phí. Phaân tích nguyeân
nhaân bieán ñoäng cuûa caùc khoaûn chi phí.
Kieåm tra chi tieát : Ñoái chieáu giöõa soå chi tieát vôùi Baùo caùo keát quaû kinh doanh. Kieåm tra kyõ
caùc chi phí lieân quan ñeán vieäc thanh lyù, nhöôïng baùn taøi saûn coá ñònh. Kieåm tra kyõ caùc laàn
phaùt sinh cheânh leäch tyû giaù. Kieåm tra laïi caùc chi phí hoaït ñoäng taøi chính (xem phaàn haønh
kieåm toaùn caùc öôùc tính keá toaùn)
Xaùc ñònh tính phuø hôïp cuûa caùc khoaûn chi phí khaùc vôùi caùc khoaûn thu nhaäp khaùc phaùt sinh
trong kyø.
......
Trang 140
PHUÏ LUÏC III
BAÛNG HÖÔÙNG DAÃN PHOÛNG VAÁN
Baûng caâu hoûi veà moâi tröôøng kinh doanh, moâi tröôøng kieåm soaùt
Caâu hoûi
Coù Khoâng
Ñaùnh giaù
Moâi tröôøng kinh doanh
Ruûi ro lieân quan ñeán chi phí
Saûn phaåm cuûa ñôn vò ñang kinh doanh coù dö thöøa khoâng?
Vieäc thay ñoåi coâng ngheä coù taùc ñoäng ñeán doanh thu khoâng?
Ruûi ro lieân quan ñeán doanh thu
Ruûi ro lieân quan ñeán keát quaû kinh doanh.
Khaû naêng sinh lôïi coù chòu taùc ñoäng bôûi söï thay ñoåi chính saùch cuûa Nhaø nöôùc khoâng?
Hoäi ñoàng quaûn trò vaø ban giaùm ñoác
Coù phaûi moïi thöù ñeàu do Giaùm ñoác quyeát ñònh khoâng?
Quyeàn löïc taäp trung vaøo moät ngöôøi. Phaân coâng, phaân nhieäm
Kieán thöùc, kinh nghieäm vaø kyõ naêng
Khoái löôïng coâng vieäc nhieàu nhö vaäy, Ban giaùm ñoác coù ñuû thôøi gian ñeå giaûi quyeát khoâng?
Chuû tröông, chính saùch, giaùm saùt, chæ ñaïo.
Coâng ty coù thöôøng xuyeân toå chöùc hoïp vaø caùc bieân baûn coù ñöôïc laäp kòp thôøi khoâng?
Tính chính tröïc, phong caùch quaûn lyù
Trung thöïc, göông maãu
Ban laõnh ñaïo coù ñaët ra bieän phaùp ñeå haïn cheá nhöõng haønh vi traùi ñaïo ñöùc khoâng?
Giaùm saùt, chæ ñaïo
Ban laõnh ñaïo coù phoå bieán caùc quy cheá ñaïo ñöùc khoâng?
Thaän troïng trong kinh doanh
Ruûi ro kinh doanh coù ñöôïc giaùm saùt thoûa ñaùng khoâng?
Naêng löïc chuyeân moân
Ngöôøi quaûn lyù cao caáp coù hieåu bieát nhieàu veà taøi chính khoâng?
Tuaân thuû phaùp luaät
Löïa choïn caùc öôùc tính keá toaùn coù nhaèm ñeå laäp BCTC trung thöïc vaø hôïp lyù khoâng?
Trang 141
Baûng caâu hoûi veà quaù trình baùn chòu
Caâu hoûi
Coù Khoâng
Ñaùnh giaù
Doanh soá
Tính coù thaät
Vieäc ghi nhaän doanh soá coù caên cöù vaøo caùc chöùng töø ñaõ ñöôïc pheâ chuaån vaø ñôn ñaët haøng khoâng?
Pheâ chuaån ñuùng ñaén
Moïi haøng hoùa xuaát ñi coù ñöôïc pheâ chuaån bôûi nhaân vieân coù traùch nhieäm khoâng?
Pheâ chuaån ñuùng ñaén
Haøng hoùa coù ñöôïc pheâ chuaån giaù tröôùc khi baùn khoâng?
Phaûn aùnh ñaày ñuû
Moïi haøng hoùa xuaát ñi coù ñöôïc ghi soå hay khoâng?
Phaûn aùnh ñaày ñuû
Chöùng töø vaän chuyeån coù ñöôïc ñaùnh soá tröôùc vaø theo doõi ghi soå hay khoâng?
Ghi soå chính xaùc
Coù so saùnh ñoäc laäp giöõa löôïng haøng thöïc teá gôûi ñi vôùi hoùa ñôn baùn haøng khoâng?
Phaûn aùnh ñuùng kyø
Coù so saùnh ñoäc laäp giöõa ngaøy ghi treân hoùa ñôn baùn haøng vôùi ngaøy vaøo soå khoâng?
Phaân loaïi ñuùng ñaén
Ghi cheùp ñuùng ñaén
Coù thöôøng xuyeân ñoái chieáu giöõa soå chi tieát caùc khoaûn phaûi thu vôùi soå toång hôïp khoâng?
Ghi soå chính xaùc
Thaän troïng
Tuaân thuû
Coù môû soå theo doõi rieâng cho töøng ñoái töôïng khaùch haøng khoâng?
teä
Trang 142
Haøng thaùng coù ñoái chieáu coâng nôï vôùi khaùch haøng khoâng? Haøng thaùng coù laäp baûng tính tuoåi nôï cho töøng khaùch haøng ñeå laøm caên cöù laäp döï phoøng khoâng? Cuoái kyø coù ñaùnh giaù laïi soá dö coù theo quy ñònh goác ngoaïi khoâng?
Baûng caâu hoûi veà quaù trình mua haøng.
Caâu hoûi
Coù Khoâng
Ñaùnh giaù
Tính coù thaät
Pheâ chuaån ñuùng ñaén
Tröôùc khi mua haøng coù laäp ñôn ñaët haøng khoâng? Ñôn ñaët haøng coù ñöôïc pheâ chuaån bôûi ngöôøi coù thaåm quyeàn ôû boä phaän mua haøng khoâng?
Ñaày ñuû
Coù kieåm tra soá löôïng khi nhaän haøng khoâng?
Ghi soå chính xaùc
Hoùa ñôn mua haøng coù ñöôïc kieåm tra, ñoái chieáu vôùi ñôn ñaët haøng, phieáu nhaäp kho khoâng?
Ñaày ñuû
Coù ñaûm baûo taát caû haøng mua ñeàu ñöôïc ghi cheùp khoâng?
Tính coù thöïc
Chính tröïc
Chính tröïc
Ñuùng ñaén
Pheâ chuaån ñuùng ñaén
Ñaày ñuû
Chính xaùc
Tuaân thuû
Trang 143
Nhaø cung caáp coù uy tín treân thöông tröôøng khoâng? Ñôn vò coù giao dòch thöôøng xuyeân vôùi nhaø cung caáp khoâng? Ñôn vò coù saün loøng cung caáp caùc thoâng tin lieân quan ñeán nhaø cung caáp khoâng? Vieäc thanh toaùn coù ñöôïc pheâ chuaån bôûi ngöôøi coù thaåm quyeàn khoâng? Coù quy ñònh soá tieàn cao nhaát maø moät ngöôøi coù traùch nhieäm ñöôïc pheâ duyeät khoâng? Caùc chöùng töø thanh toaùn coù ñöôïc ñaùnh soá tröôùc khoâng? Keá toaùn coù thöôøng xuyeân ñoái chieáu coâng nôï vôùi khaùch haøng khoâng? Vieäc ghi cheùp coâng nôï coù ñuû cô sôû phaùp lyù khoâng? ….
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
Tieáng Vieät 1. Boä taøi chính, heä thoáng chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam.
2. Heä thoáng chuaån möïc quoác teá veà kieåm toaùn, Boä taøi chính – Vuï cheá ñoä keá toaùn.
Haø noäi thaùng 9/1998.
3. Boä taøi chính, heä thoáng chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam.
4. Luaät chöùng khoaùn ban haønh ngaøy 26/06/2006.
5. Coâng vaên soá 246/UBCK – QLPH cuûa UÛy ban chöùng khoaùn Nhaø nöôùc ban haønh
ngaøy 24/2/2009
6. Nghò ñònh cuûa Chính phuû soá 105/2004/NÑ-CP ngaøy 30/03/2004 veà kieåm toaùn
ñoäc laäp.
7. Nghò ñònh soá 30/2009/NÑ- CP ngaøy 30/03/2009 veà vieäc söûa ñoåi boå sung moät soá
ñieàu cuûa Nghò ñònh 105/2004/NÑ-CP
8. Quyeát ñònh soá 89/2007/QÑ-BTC veà vieäc löïa choïn doanh nghieäp kieåm toaùn ñöôïc
chaáp thuaän kieåm toaùn toå chöùc phaùt haønh, toå chöùc nieâm yeát vaø toå chöùc kinh doanh
chöùng khoaùn.
9. Thoâng ty 13/2006/TT- BTC ngaøy 27/02/2006 höôùng daãn veà vieäc trích laäp döï
phoøng giaûm giaù haøng toàn kho, caùc khoaûn ñaàu tö taøi chính.
10. Alvin A.Arens – James K.Loebbecke – Bieân Dòch: Ñaëng Kim Cöông –Phaïm
Vaên Döôïc (08/2000), Kieåm toaùn, NXB Thoáng Keâ.
11. Boä Moân Kieåm Toaùn, Khoa Keá Toaùn-Kieåm Toaùn, Tröôøng Ñaïi Hoïc Kinh Teá
TP.HCM, Kieåm toaùn (02/2007) NXB Lao Ñoäng Xaõ Hoäi.
Trang 112
12. TS. Vuõ Höõu Ñöùc – Baøi giaûng moân kieåm toaùn cao caáp, 2006.
13. Arthur Andersen: Söï duyeät vong cuûa moät ñaïi gia. Trang web:
Kiemtoan.com.vn. Ngaøy 17/07/2006.
14. Worldcom – Bom taøi chính môùi sau Enron. Trang web: bwportal.com.vn. ngaøy
4/11/2003.
15. Myõ phaùt hieän vuï gian laän taøi chính lôùn nhaát lòch söû phoá Wall. Trang web:
vneconomy.vn, ngaøy 12/12/2008.
16. Boâng Baïch Tuyeát: môù bong boùng taøi chính, ngaøy 13/09/2008. Giaûi thích cuûa
VACPA veà baùo caùo kieåm toaùn Boâng Baïch Tuyeát, ngaøy 08/08/2008. Trang web:
Kiemtoan.com.vn.
17. Baát nhaát töø vieäc thieáu chuaån laäp döï phoøng, ngaøy 13/03/2009. SHC vaø cty kieåm
toaùn A&C khoâng thoáng nhaát veà khoaûn trích laäp döï phoøng, ngaøy 26/03/2009. Trang
web: Kiemtoan.com.vn.
18. Bí maät vôùi coå ñoâng. Baùo Lao ñoäng soá 43 ngaøy 27/02/2009
19. Baùo caùo taøi chính khoâng minh baïch, nhaø ñaàu tö “meùo maët”. Trang web:
www.baomoi.com ngaøy 14/02/2009.
20. Thò tröôøng UpCom laø gì? Theo ATP Vietnam, ngaøy 27/05/2009.
Tieáng Anh.
1. International Standard of Auditing (2004, 2009)
2. Principles of Fraud Examination, Joseph T.Wells, John Wiley & Sons, Inc,
2004
3. 2006 ACFE Report to the nation on occupational Fraud & Abuse
4. 2008 ACFE Report to the nation on occupational Fraud & Abuse
Trang 113
![Luận văn Thạc sĩ: Tổng hợp và đánh giá hoạt tính chống ung thư của hợp chất lai chứa khung tetrahydro-β-carboline và imidazo[1,5-a]pyridine](https://cdn.tailieu.vn/images/document/thumbnail/2025/20250807/kimphuong1001/135x160/50321754536913.jpg)
