Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở các trường thpt trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long

Chia sẻ: Tiểu Ngư | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:140

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn, luận văn đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở các trường thpt trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Huỳnh Văn Thanh Thoản QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ Ở CÁC TRƯỜNG THPT TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ VĨNH LONG, TỈNH VĨNH LONG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Huỳnh Văn Thanh Thoản QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ Ở CÁC TRƯỜNG THPT TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ VĨNH LONG, TỈNH VĨNH LONG Chuyên ngành: Quản lí giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. NGUYỄN SỸ THƯ Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng những kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là công trình của riêng tác giả. Những kết quả nghiên cứu của tác giả khác và các số liệu được sử dụng trong luận văn đều có trích dẫn. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực. Tác giả luận văn Huỳnh Văn Thanh Thoản
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban giám hiệu, Khoa Khoa học Giáo dục, cùng Phòng Sau đại học, quý thầy cô Trường Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh đã giúp đỡ tác giả tận tình trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, quý thầy cô giáo, cán bộ, nhân viên và học sinh các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long đã tích cực ủng hộ, cộng tác nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình, khảo sát, thu thập dữ liệu liên quan đến đề tài nghiên cứu. Đặc biệt, tôi xin được bày tỏ lòng kính trọng và sự biết ơn sâu sắc tới thầy PGS.TS. Nguyễn Sỹ Thư - người đã tận tâm hướng dẫn, giúp đỡ tác giả trong suốt thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn. Trong quá trình thực hiện đề tài, chắc chắn luận văn khó tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế; tác giả mong nhận được những ý kiến đóng góp chân thành của các nhà khoa học, quý thầy giáo, cô giáo, các cấp lãnh đạo, bạn bè đồng nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn!
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ CBQL : Cán bộ quản lí CMHS : Cha mẹ học sinh CNXH : Chủ nghĩa xã hội CNTT : Công nghệ thông tin CSVC : Cơ sở vật chất CT : Chương trình CNH-HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa DH : Dạy học ĐTB : Điểm trung bình GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo ĐL : Địa lí GV : Giáo viên GVCN : Giáo viên chủ nhiệm HĐDH : Hoạt động dạy học HS : Học sinh HTDH : Hình thức dạy học KTĐG : Kiểm tra đánh giá PPDH : Phương pháp dạy học PTDH : Phương tiện dạy học QLHĐDH : Quản lí hoạt động dạy học SGK : Sách giáo khoa TBDH : Thiết bị dạy học THPT : Trung học phổ thông
PHỤ LỤC Trang Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU…………………………………………………………....... .......... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA CÔNG TÁC QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .............................................................................. 8 1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................... 8 1.1.1. Ngoài nước ...................................................................................... 8 1.1.2. Trong nước ...................................................................................... 9 1.2. Một số khái niệm cơ bản .......................................................................... 11 1.2.1. Quản lí ........................................................................................... 11 1.2.2. Quản lí giáo dục ............................................................................ 13 1.2.3. Quản lí nhà trường ........................................................................ 14 1.2.4. Hoạt động dạy học ........................................................................ 16 1.2.5. Quản lí hoạt động dạy học ............................................................ 16 1.2.6. Quản lí hoạt động dạy học môn Địa ở trường THPT ................... 17 1.3. Hoạt động dạy họcmôn Địa lí ở trường Trung học phổ thông ................ 18 1.3.1. Mục tiêu của môn Địa lí................................................................ 18 1.3.2. Nội dung chương trình của môn Địa lí ......................................... 20 1.3.3. Phương pháp, hình thức dạy học .................................................. 20 1.3.4. Kiểm tra, đánh giá ......................................................................... 22 1.3.5. Xu hướng đổi mới dạy học môn Địa lí ở trường THPT ............... 24 1.4. Quản lí hoạt động dạy họcmôn Địa ở trường Trung học phổ thông........ 28 1.4.1. Quản lí hoạt động dạy môn Địa lícủa GV .................................... 28 1.4.2. Quản lí hoạt động học môn Địa lí của HS .................................... 34
1.4.3. Quản lí các điều kiện và môi trường dạy học môn Địa lí ............. 38 Kết luận Chương 1 ........................................................................................ 40 Chương 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ VĨNH LONG, TỈNH VĨNH LONG .................................................................. 41 2.1. Khái quát về Kinh tế- Xã hội và GD&ĐT thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long. .............................................................................................. 41 2.1.1. Khái quát về Kinh tế- Xã hội thành phố Vĩnh Long..................... 41 2.1.2. Khái quát về GD& ĐT thành phố Vĩnh Long .............................. 42 2.2. Khái quát về quá trình khảo sát thực trạng .............................................. 45 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Địa lí ở trường trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long ..................... 46 2.3.1. Thực trạng nhận thức về vai trò và mục tiêu môn Địa lí .............. 46 2.3.2. Thực trạng thực hiện kế hoạch, nội dung chương trình môn học . 52 2.3.3. Thực trạng về hình thức, phương pháp dạy học môn Địa lí ......... 53 2.3.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Địa lí .......... 56 2.4. Thực trạng công tác quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở trường trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long ........................................................................................ 59 2.4.1. Quản lí hoạt động dạy của giáo viên môn Địa lí .......................... 59 2.4.2. Quản lí hoạt động học môn Địa lí của học sinh ............................ 63 2.4.3. Quản lí các điều kiện hỗ trợ và môi trường dạy học môn Địa lí .. 67 2.5. Đánh giá tổng quát thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long ............................................................................................... 70 2.5.1. Mặt mạnh ...................................................................................... 70 2.5.2. Hạn chế ......................................................................................... 71 2.5.3. Nguyên nhân của những hạn chế .................................................. 72 Kết luận Chương 2 ........................................................................................ 74
Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐVĨNH LONG, TỈNH VĨNH LONG ..................................................................................................... 75 3.1. Những nguyên tắc trong việc đề xuất các biện pháp ............................... 75 3.1.1. Đảm bảo tính đồng bộ của các biện pháp ..................................... 75 3.1.2. Đảm bảo tính thực tiễn của các biện pháp .................................... 75 3.1.3.Đảm bảo tính khả thi của các biện pháp ........................................ 75 3.2. Biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở trường trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long ....... 75 3.2.1. Nhóm biện pháp nâng cao nhận thức về vai trò môn Địa lí ......... 75 3.2.2. Nhóm biện pháp quản lí hoạt động dạy của giáo viên .................. 77 3.2.3. Nhóm biện pháp quản lí hoạt động học tập của HS trong môn Địa lí............................................................................................................... 83 3.2.4. Nhóm biện pháp quản lí các điều kiện hỗ trợ ............................... 86 3.3. Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ........................ 91 3.4. Mối quan hệ giữa các biện pháp và điều kiện thực hiện .......................... 96 Kết luận Chương 3 ........................................................................................ 98 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 99 1. KẾT LUẬN ................................................................................................. 99 2. KHUYẾN NGHỊ ....................................................................................... 100 2.1. Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo .................................................... 100 2.2. Đối với Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Vĩnh Long .......................... 101 2.3. Đối với các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long ....... 101 TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………. 102 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1. Thống kê số lượng mẫu khảo sát……………………… 45 Bảng 2.2. Nhận thức của CBQL&GV về vai trò môn Địa lí……. 46 Bảng 2.3. Khảo sát CBQL&GV về thực hiện mục tiêu môn Địa lí.. 48 Bảng 2.4. Đánh giá thực hiện kế hoạch, nội dung chương trình dạy học môn Địa lí………………………………………….. 52 Bảng 2.5. Thực trạng hình thức, phương pháp dạy học môn Địa lí.. 54 Bảng 2.6 Thực trạng việc kiểm tra, đánh giá trong môn Địa lí….. 57 Bảng 2.7. Khảo sát về quản lí hoạt động dạy của GV Địa lí…….. 60 Bảng 2.8. Khảo sát quản lí hoạt động học tập môn Địa lí của HS................................................................................. 64 Bảng 2.9. Khảo sát việc quản lí các điều kiện hỗ trợ HĐDH môn Địa lí…………………………………………………….. 68 Bảng 3.1. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí…………… 91
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập nền kinh tế thế giới hiện nay, thế giới đã có nhiều chuyển biến cực kì quan trọng ảnh hưởng to lớn đến tình hình phát triển kinh tế - xã hội của nhiều nước, nhiều dân tộc và đời sống hàng ngày của con người. Trong những chuyển biến quan trọng đó, nổi bật nhất là sự hình thành một nền kinh tế tri thức và sự phát triển vượt bậc của khoa học công nghệ. Những yếu tố đó đã tác động mạnh mẽ đến nền giáo dục và đào tạo, dẫn đến sự cải cách mạnh mẽ trong nền giáo dục toàn thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Hiện nay nước ta đang trong quá trình hội nhập quốc tế, thực hiện quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, để tiến tới nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại, thì cần phải có một nguồn nhân lực chất lượng cao để phục vụ nhu cầu phát triển của đất nước. Chính vì thế, nền giáo dục của nước ta cần phải có sự đổi mới mạnh mẽ để bắt kịp với nền giáo dục của khu vực và thế giới. Cũng từ đó sẽ đào tạo ra một nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ cho công cuộc phát triển của đất nước. Trong quá trình phát triển đất nước cũng như hội nhập với cộng đồng quốc tế đã đặt ra những yêu cầu mới về phẩm chất và năng lực của người lao động. Ngoài các phẩm chất như lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, quý trọng và hăng say lao động, lòng nhân ái, ý thức trách nhiệm, cần có những phẩm chất và năng lực rất cần thiết trong quá trình đất nước chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Từ kinh tế nông nghiệp sang kinh tế công nghiệp, dịch vụ và kinh tế tri thức. Để đạt được mục tiêu này, cần phải có một nền giáo dục hiện đại và phát
2 triển. Chính vì vậy, cần phải đổi mới nội dung, chương trình, phương pháp và các hình thức tổ chức dạy học. Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII đã nêu rõ “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học”. Điều 4, Chương I, Luật giáo dục nước CHXHCN Việt Nam quy định “Hoạt động giáo dục phải phát huy tính tích tực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần IX nêu rõ “Để đáp ứng yêu cầu về con người và nguồn lực là nhân tố quyết định sự phát triển đất nước trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cần chuyển biến cơ bản, toàn diện về giáo dục và đào tạo… Đổi mới hoạt động dạy và học, phát huy tư duy sáng tạo và năng lực tự đào tạo của người học, coi trọng thực hành, thực nghiệm, ngoại khóa, làm chủ kiến thức, tránh nhồi nhét, học vẹt, học chay”. Trong bối cảnh đó, giáo dục phải được đổi mới mạnh mẽ nội dung, chương trình (CT), phương pháp dạy và học ở tất cả các bậc học, trong đó đặc biệt là bậc trung học phổ thông (THPT) để chuẩn bị từ sau năm 2020 thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới. Việc nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường không chỉ phụ thuộc vào CT giảng dạy (sách giáo khoa, sách tham khảo...), vào các điều kiện vật chất của nhà trường,... mà phụ thuộc rất lớn vào hoạt động giảng dạy của đội ngũ giáo viên (GV) các môn học của nhà trường. Trong điều kiện của yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông, đổi mới hoạt động giảng dạy đòi hỏi phải đổi mới hoạt động quản lí. Đổi mới quản lí trường học trở thành đòi hỏi cấp bách, trong đó quản lí hoạt động giảng dạy của GV là vấn đề cơ bản, có tác động trực tiếp nâng cao chất lượng giáo dục. Để nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục, đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông, người lãnh đạo phải có các biện pháp quản lí hoạt động dạy học ở nhà
3 trường. Công tác quản lí hoạt động dạy học (HĐDH) có ý nghĩa rất quan trọng vì nó là một trong những nội dung cơ bản của quản lí nhà trường. Trong những năm vừa qua, nhận thức của cán bộ quản lí (CBQL) các trường phổ thông về vai trò của môn Địa lí (ĐL) đã bước đầu được nâng lên, nhưng việc thực hiện mục tiêu môn ĐL chưa được đánh giá cao. Trong công tác quản lí, CBQL các trường đã chủ động nắm vững mục tiêu, kế hoạch và nội dung CT môn ĐL, trên cơ sở đó chỉ đạo, hướng dẫn và tổ chức thực hiện một cách nghiêm túc. Tuy nhiên, việc quản lí hoạt động dạy của GV, quản lí hoạt động học của học sinh (HS) và quản lí các điều kiện hỗ trợ theo hướng đổi mới thì vẫn còn nhiều vấn đề chưa phù hợp, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục nói chung và đổi mới HĐDH môn ĐL nói riêng. Như vậy, trong nhà trường phổ thông, việc quản lí có hiệu quả HĐDH môn ĐL không chỉ góp phần quan trọng vào mục tiêu giáo dục toàn diện của nhà trường, của ngành giáo dục, mà còn phục vụ yêu cầu xây dựng con người Việt Nam mới, đáp ứng đòi hỏi của sự nghiệp phát triển đất nước Việt Nam trong thời kỳ mới. Từ trước đến nay, hoạt động dạy học nói chung, hoạt động dạy môn Địa lí nói riêng phần lớn là hoạt động dạy học theo lối truyền thụ một chiều, áp đặt tạo cho người học cách học bị thụ động, hạn chế việc phát triển các phẩm chất linh hoạt, độc lập sáng tạo của tư duy, khả năng ứng dụng những kiến thức và kỹ năng thu nhận được áp dụng vào thực tiễn. Với sự bùng nổ của công nghệ thông tin, các phương tiện truyền thông, trong bối cảnh hội nhập, mở rộng giao lưu, hợp tác quốc tế, đặc biệt là Internet, học sinh được tiếp thu nhiều nguồn thông tin đa dạng, phong phú từ nhiều nguồn học liệu khác nhau giúp cho học sinh hiểu biết nhiều hơn, linh hoạt và thực tế hơn so với các thế hệ cùng lứa tuổi trước đây, đặc biệt là học sinh trung học phổ thông. Trong học tập, học sinh không thỏa mãn với những vai trò của người tiếp thu thụ động, không chấp nhận những hoạt động dạy học theo kiểu thụ động nói trên. Chính vì thế, đổi
4 mới hoạt động dạy học môn Địa lí là điều kiện hết sức cần thiết cùng với đổi mới mục tiêu, nội dung chương trình sách giáo khoa và đổi mới kiểm tra, đánh giá. Trong những năm qua ở tỉnh Vĩnh Long đã có một số đề tài nghiên cứu đề cập đến đổi mới hoạt động dạy học nói chung và đã đạt được một số kết quả bước đầu, tuy nhiên so với yêu cầu đổi mới, quản lí hoạt động dạy học nói chung và môn Địa lí nói riêng còn những hạn chế, bất cập. Có nhiều nguyên nhân, một trong những nguyên nhân chính là việc quản lí chỉ đạo đổi mới hoạt động môn Địa lí chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục trung học phổ thông hiện nay, từ đó dẫn đến kết quả thi tốt nghiệp THPT, điểm thi vào các trường cao đẳng, đại học chưa cao. Tiếp cận từ góc độ quản lí, tác giả nhận thấy hiện nay các cán bộ quản lí mới dừng lại ở những chủ trương đường lối chung cho tất cả các môn mà thiếu đi biện pháp cụ thể vào một môn học cụ thể để tác động và tạo ra sự liên kết giữa người dạy với người học, chưa tổ chức chỉ đạo quá trình hoạt động dạy học một cách khoa học và hữu hiệu. Vì thế chưa đủ để tạo nên một bước chuyển biến thực sự về hoạt động dạy học môn Địa lí tại các trường trung học phổ thông tại tỉnh Vĩnh Long. Từ những lí do trên, đề tài nghiên cứu khoa học được tôi lựa chọn đề tài “Quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở các trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn, đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long.
5 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Công tác quản lí hoạt động dạy học tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí của Hiệu trưởng tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long. 4. Giả thuyết khoa học Thực trạng hoạt động dạy học môn Địa lí tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long đã có những kết quả nhất định, tuy nhiên hoạt động dạy học và việc quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí vẫn còn có những hạn chế so với yêu cầu đặt ra. Nếu xác lập được cơ sở lí luận, khảo sát đánh giá đúng thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long thì sẽ đề xuất được các biện pháp quản lí hoạt động môn Địa lí tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long một cách khoa học, hợp lí góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí, đáp ứng được mục tiêu đào tạo của nhà trường trong giai đoạn hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở trường THPT. 5.2. Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở trường trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long.
6 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn môn Địa lí ở trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long. 6. Phạm vi nghiên cứu - Trong phạm vi đề tài này chỉ nghiên cứu các biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí của Hiệu trưởng, phó Hiệu phụ trách chuyên môn và các tổ trưởng chuyên môn tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long. - Khảo sát 05 trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long. Trường THPT Chuyên Nguyễn Bỉnh Khiêm, THPT Vĩnh Long, THPT Lưu Văn Liệt, THPT Nguyễn Thông và THCS- THPT Trưng Vương. Đối tượng khảo sát: Đội ngũ CBQL, tổ trưởng chuyên môn, giáo viên dạy môn Địa lí ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long. - Thời gian khảo sát thực trạng nghiên cứu: Từ năm học 2015- 2016 đến 2017- 2018 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Để giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu tác giả sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu sau: 7.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận Phân tích, tổng hợp các tài liệu và các công trình nghiên cứu liên quan đến hoạt động dạy học và quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở trường THPT nhằm xác lập cơ sở lí luận cho vấn đề nghiên cứu. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi Phương pháp này xây dựng và sử dụng một hệ thống câu hỏi để trưng cầu ý kiến của các cán bộ quản lí, giáo viên Địa lí và học sinh các trường THPT
7 nhằm khảo sát thực trạng và tìm kiếm biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long. 7.2.2. Phương pháp phỏng vấn Tiến hành trò chuyện, trao đổi, phỏng vấn đối với CBQL, GV, HS của các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long để tìm hiểu thực trạng nhận thức, thực trạng hoạt động dạy học và các biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí. 7.3. Phương pháp thống kê toán học Dùng phương pháp thống kê toán học để xử lí các số liệu của nghiên cứu đề tài. 8. Cấu trúc luận văn - Phần Mở đầu: Lí do chọn đề tài; Mục đích nghiên cứu; Khách thể và đối tượng nghiên cứu; Giả thuyết khoa học; Nhiệm vụ nghiên cứu; Phạm vi nghiên cứu; Phương pháp nghiên cứu; Cấu trúc của luận văn. - Phần Nội dung: Gồm 3 chương Chương 1: Cơ sở lí luận của quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở các trường THPT. Chương 2: Thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long. Chương 3: Biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long. - Kết luận, khuyến nghị - Tài liệu tham khảo - Phụ lục
8 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA CÔNG TÁC QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Khái quát về lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Ngoài nước Nhiều tác giả nước ngoài đã có nhiều nghiên cứu về lí luận dạy học, nhiều nhà giáo dục nổi tiếng của thế giới thời kỳ cận - hiện đại đặc biệt coi trọng giáo dục tri thức gắn liền với giáo dục nhân cách, giáo dục nhà trường gắn liền với giáo dục xã hội. Nhà sư phạm vĩ đại J.A.Komensky (1592-1670), người đặt nền móng đầu tiên cho lí luận về dạy học hiện đại, trong tác phẩm của mình cũng đã chỉ ra những yêu cầu cơ bản để đảm bảo hoạt động dạy học trong nhà trường như dạy học trực quan, dạy học tích cực, bám sát đối tượng học sinh, sử dụng đồ dùng dạy học. John Dewey (1859 - 1952) là một triết gia, một nhà giáo dục, cũng đồng thời là một nhà quản lí giáo dục nổi tiếng của Mỹ và của thế giới đầu thế kỷ XX đã cùng với đồng nghiệp thành lập Trường Thực nghiệm giáo dục thuộc Đại học Chicago (Chicago Laboratory School of Education) do chính ông làm Hiệu trưởng. Hoạt động của Trường Thực nghiệm giáo dục đã giúp cho J.Dewey có được những tư liệu cần thiết để viết nên những tác phẩm quan trọng về giáo dục như “Trường học và xã hội” (The School and Society, 1899), “Trẻ em và chương trình học” (1902). Đây là hai tác phẩm đã trình bày và chứng minh cho những nguyên lí chủ yếu của triết lí giáo dục J.Dewey như chương trình giáo dục phải bắt đầu bàng và được xây dựng theo những lợi ích của trẻ; phải tạo ra và củng cố sự tương tác giữa tư duy và hoạt động thực tiễn trong lớp học của trẻ; thầy giáo phải là người hướng dẫn, là người cộng tác với học sinh thay vì làm người đốc công thường xuyên đưa đến cho học sinh một đống bài học và bài học
9 thuộc lòng có săn; mục tiêu của trường học là sự trưởng thành của trẻ em trên mọi phương diện (The School and Society, 1899). Bước vào thế kỷ XX, nền kinh tế tri thức ngày càng trở thành một phần quan trọng không thể thiếu của xã hội hiện đại. Giáo dục và công tác quản lí giáo dục cũng ngày càng khẳng định tầm quan trọng của nó trong sự phát triển của giáo dục nói riêng và xã hội hiện đại nói chung. V.A.Xukhomlinxki là nhà giáo dục và cũng là nhà quản lí giáo dục Xô - viết nổi tiếng thế kỷ XX. Tác phẩm chiếm vị trí trung tâm trong sự nghiệp sáng tác sư phạm của ông là “Trường trung học Pavluts”. Đây là quyển sách tổng kết kinh nghiệm 26 năm xây dựng trường trung học nông thôn. Nhà giáo dục Xô viết đã triển khai một cách toàn diện, sâu rộng những quan điểm sư phạm của mình về tất cả các mặt giáo dục, mô tả được một cách chi tiết, tỉ mỉ những suy nghĩ sáng tạo, những thành công cùng thất bại của người hiệu trưởng cũng như những giáo viên, học sinh trong quá trình giảng dạy, học tập, lao động... Như vậy, có thể thấy, lí luận dạy học và lí luận về quản lí giáo dục là vấn đề được rất nhiều nhà nghiên cứu sư phạm quan tâm. Trong đó, việc kết hợp giáo dục trí dục với đức dục là yêu cầu tất yếu của giáo dục toàn diện. Ngày 15/5/2012, tại Liên Hợp Quốc, UNESCO đã tổ chức hội thảo với tiêu đề “Giáo dục đạo đức phải trở thành vấn đề quan trọng” qua đó khẳng định vai trò quan trọng của việc tăng cường trao đổi kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức ở tất cả các khu vực trên toàn cầu. Từ năm 2011, UNESCO đã thúc đẩy việc thành lập Hiệp hội quốc tế về đạo đức trong giáo dục nhằm khuyến khích các nước trên thế giới đưa giáo dục đạo đức trở thành vấn đề học thuật nghiêm túc và quan trọng để đáp ứng những thách thức về tiến bộ khoa học trên toàn cầu (UNESCO, 2012). 1.1.2. Trong nước Đại hội đại biểu toàn quốc của lần thứ XI của Đảng cũng đã thông qua Chiến lược Phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2012 - 2020 với một trong những
10 nội dung cơ bản là “Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế, trong đó, đổi mới cơ chế quản lí giáo dục, phát triển đội ngũ GV và CBQL là khâu then chốt. Tập trung nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, coi trọng giáo dục đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành, khả năng lập nghiệp” (Đại hội đại biểu toàn quốc của lần thứ XI của Đảng). Nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước, việc nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường nói chung và nhà trường phổ thông nói riêng từ lâu đã trở thành vấn đề quan tâm của các nước trên thế giới trong đó có Việt Nam. Từ yêu cầu đổi mới Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) nói chung và đổi mới nội dung, PPDH nói riêng, nhiều người nghiên cứu đã nghiên cứu sâu về vấn đề đổi mới nội dung dạy học theo phương pháp nâng cao tính hiện đại và gắn khoa học với thực tiễn sản xuất và đời sống, vấn đề lấy HS làm trung tâm trong hoạt động dạy học của các tác giả như: Đặng Quốc Bảo, cẩm nang nâng cao năng lực quản lí nhà trường (Đặng Quốc Bảo, 2007); Thái Duy Tuyên, Giáo dục học hiện đại (những nội dung cơ bản) (Thái Duy Tuyên, 2001); Tác giả Trần Kiểm với những tài liệu, giáo trình chuyên khảo về khoa học quản lí giáo dục như “Khoa học quản lí nhà trường phổ thông” (Trần Kiểm, 2002) ,“Khoa học quản lí giáo dục - Một số vấn đề lí luận và thực tiễn (Trần Kiểm, 2008),“Những vấn đề cơ bản của Khoa học quản lí giáo dục (Trần Kiểm, 2008). Dạy học là hoạt động lao động xã hội xuất hiện từ lúc con người có nhu cầu truyền lại cho thế hệ sau những kinh nghiệm của thế hệ trước. Quản lí ra đời khi có sự phân công lao động xã hội. Quản lí dạy học là một quá trình xã hội đặc thù. Thực tiễn và lí luận về quản lí dạy học được hình thành và phát triển cùng với sự hình thành và phát triển của xã hội loài người. Như vậy, vấn đề nâng cao chất lượng dạy học từ lâu đã được các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm. Xã hội càng phát triển thì vấn đề này càng được quan tâm nhiều hơn, đặc biệt là của các nhà nghiên cứu giáo dục, ý
11 kiến của các nhà nghiên cứu có thể khác nhau nhưng điểm chung mà ta thấy trong các công trình nghiên cứu của họ là: Khẳng định vai trò quan trọng của công tác quản lí trong việc nâng cao chất lượng dạy và học ở các cấp học. Tóm lại, có rất nhiều tác giả trên thế giới cũng như ở Việt Nam đã nghiên cứu và đưa ra nhiều biện pháp quản lí hoạt động dạy học trong nhà trường. Có nhiều luận văn thạc sỹ quan tâm tới đề tài biện pháp quản lí của hiệu trưởng đối với hoạt động dạy học trong nhà trường với nhiều cách tiếp cận về vấn đề quản lí khác nhau, ở những địa phương khác nhau với phạm vi nghiên cứu rộng, hẹp khác nhau. Riêng đối với việc quản lí hoạt động dạy học môn ĐL trong trường phổ thông hiện nay thì vẫn còn ít công trình nghiên cứu. Cùng với việc nâng cao nhận thức của toàn xã hội về môn học ĐL trong nhà trường, đã có nhiều bài báo về đổi mới hoạt động dạy học môn ĐL được đăng trên các tạp chí khoa học. Đặc biệt, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đã tổ chức Hội thảo về đổi mới kiểm tra, đánh giá thúc đẩy đổi mới phương pháp và hiệu quả dạy học môn Địa lí. Hội thảo đã tập hợp được nhiều báo cáo tham luận của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu, các cán bộ quản lí, giảng viên và giáo viên các cấp học phổ thông. Hội thảo cũng đã nhận được nhiều ý kiến tham gia có chất lượng về đánh giá thực trạng và đề xuất định hướng đổi mới chương trình (CT), sách giáo khoa (SGK), phương pháp dạy học (PPDH), đổi mới kiểm tra đánh giá (KTĐG), đào tạo, bồi dưỡng giáo viên Địa lí. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Quản lí Quản lí vừa là một khoa học, vừa là một nghệ thuật của người quản lí trong việc điều khiển hệ thống xã hội, có thể nói: Có tổ chức là có quản lí. Hoạt động quản lí bắt nguồn từ sự phân công, hợp tác lao động khi xã hội phát triển, quản lí đóng vai trò quan trọng trong việc điều khiển các hoạt động xã hội. C. Mác đã nói đến sự cần thiết của quản lí: “Bất kỳ một hoạt động nào có tính