Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các yếu tố tác động đến tỷ lệ thanh khoản tại các ngân hàng thương mại tại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:100

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là xác định các yếu tố tác động đến tỷ lệ thanh khoản tại các ngân hàng thương mại ở Việt Nam; đo lường mức độ ảnh hưởng của các yếu tố này đến tỷ lệ thanh khoản tại ngân hàng thương mại ở Việt Nam; kiến nghị các giải pháp cho các nhà quản trị ngân hàng thương mại nhằm quản lý thanh khoản tốt hơn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các yếu tố tác động đến tỷ lệ thanh khoản tại các ngân hàng thương mại tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ---------------------------- TRẦN THỊ KIM CÚC CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN THANH KHOẢN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số : 60.34.02.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. BÙI KIM YẾN TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2016
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu thực sự của tác giả với sự hướng dẫn của Người hướng dẫn khoa học PGS.TS. Bùi Kim Yến. Nội dung, kết quả nghiên cứu của luận văn này là hoàn toàn trung thực. Tất cả các nguồn tài liệu tham khảo đã được công bố đầy đủ. Tp.Hồ Chí Minh, ngày tháng năm Ký tên Trần Thị Kim Cúc
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU .................................................1 1.1. Lý do thực hiện đề tài .......................................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu .........................................................................................2 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ...........................................................................................2 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................2 1.5. Phương pháp nghiên cứu và dữ liệu nghiên cứu ..............................................3 1.6. Kết cấu bài nghiên cứu .....................................................................................4 1.7. Ý nghĩa khoa học của đề tài ..............................................................................4 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VẾ CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN THANH KHOẢN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .................................................5 2.1. Cơ sở lý luận chung ..........................................................................................5 2.1.1. Khái niệm về tính thanh khoản của ngân hàng thương mại .......................5 2.1.2. Khái niệm tỷ lệ thanh khoản.......................................................................6 2.1.3. Cung và cầu thanh khoản ...........................................................................7 2.1.3.1. Cung thanh khoản ................................................................................7 2.1.3.2. Cầu thanh khoản ..................................................................................7 2.1.3.3. Đánh giá trạng thái thanh khoản ..........................................................8 2.1.4. Vai trò của thanh khoản trong hoạt động ngân hàng..................................9 2.1.5. Nguyên nhân dẫn đến ngân hàng thường xuyên đối mặt với vấn đề thanh khoản ....................................................................................................................9 2.1.6. Các phương pháp đo lường yêu cầu thanh khoản ....................................11 2.1.6.1. Phương pháp tiếp cận nguồn vốn và sử dụng vốn: ............................11
2.1.6.2. Phương pháp tiếp cận cấu trúc vốn ....................................................12 2.1.6.3. Phương pháp tiếp cận chỉ số thanh khoản..........................................13 2.2. Các nghiên cứu trước đây ...............................................................................15 2.2.1 Các nghiên cứu nước ngoài .......................................................................15 2.2.2. Các nghiên cứu trong nước ......................................................................18 2.3. Cách đo lường các biến ..................................................................................19 2.3.1. Tỷ lệ thanh khoản (LA) ............................................................................19 2.3.2 Quy mô ngân hàng (SIZE) ........................................................................19 2.3.3 Tỷ lệ vốn ngân hàng(CAP) ........................................................................20 2.3.4. Rủi ro tín dụng (LLP) ...............................................................................21 2.3.5. Khả năng sinh lợi ngân hàng (ROA) ........................................................22 2.3.6. Lãi suất biên (IRM) ..................................................................................23 2.3.7. Tăng trưởng kinh tế (GDP) ......................................................................23 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ............................................................................................25 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG THANH KHOẢN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM ....................................................................................26 3.1. Khái quát về hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam ...............................26 3.2. Thực trạng tình hình thanh khoản của các NHTM Việt Nam thông qua các hệ thống chỉ tiêu đánh giá ...........................................................................................29 3.2.1. Tình hình thanh khoản của các NHTM Việt Nam qua các số liệu báo cáo tài chính ..............................................................................................................30 3.2.1.1. Tình hình tổng tài sản của các NHTM ...............................................30 3.2.1.2. Tình hình vốn tự có của các NHTM ..................................................31 3.2.1.3. Tình hình hoạt động huy động vốn của các NHTM ..........................33 3.2.1.4. Tình hình hoạt động cho vay của các NHTM ....................................34 3.2.2. Tình hình thanh khoản của các NHTM Việt Nam qua các chỉ số tài chính ............................................................................................................................35 3.2.2.1. Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu CAR ........................................................36 3.2.2.2. Hệ số giới hạn huy động vốn (chỉ số H 1 ) ..........................................37
3.2.2.3 Hệ số tỷ lệ vốn tự có so với tổng tài sản có (chỉ số H 2 ) .....................38 3.3. Đánh giá chung tình hình thanh khoản các NHTM Việt Nam trong giai đoạn hiện nay ..................................................................................................................40 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ............................................................................................43 CHƯƠNG 4: NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN THANH KHOẢN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM ..........................................44 4.1 Nguồn dữ liệu nghiên cứu ...............................................................................44 4.2 Mô hình nghiên cứu đề nghị ............................................................................44 4.3 Quy trình nghiên cứu .......................................................................................45 4.4 Mô tả dữ liệu ....................................................................................................46 4.5. Giả thuyết nghiên cứu .....................................................................................46 4.5.1. Tác động của quy mô ngân hàng đến tỷ lệ thanh khoản ..........................46 4.5.2. Tác động của tỷ lệ vốn đến tỷ lệ thanh khoản ..........................................47 4.5.3. Tác động của ROA đến tỷ lệ thanh khoản ...............................................48 4.5.4. Tác động của rủi ro tín dụng đến tỷ lệ thanh khoản .................................48 4.5.5. Tác động của tăng trưởng GDP đến tỷ lệ thanh khoản ............................49 4.5.6. Tác động của lãi suất biên ngân hàng đến tỷ lệ thanh khoản ...................50 4.6. Đề xuất mô hình nghiên cứu ...........................................................................50 4.7. Phương pháp phân tích dữ liệu .......................................................................51 4.7.1. Thống kê mô tả .........................................................................................51 4.7.2. Phân tích tương quan ................................................................................51 4.7.3. Phân tích hồi quy tuyến tính trên dữ liệu bảng ........................................51 4.8. Kết quả nghiên cứu .........................................................................................51 4.8.1. Thống kê mô tả .........................................................................................51 4.8.1.1. Tỷ lệ thanh khoản...............................................................................52 4.8.1.2. Quy mô ...............................................................................................53 4.8.1.3. Tỷ lệ vốn ngân hàng ...........................................................................53 4.8.1.4. Khả năng sinh lợi ngân hàng..............................................................54 4.8.1.5. Rủi ro tín dụng ngân hàng ..................................................................55
4.8.1.6. Tỷ lệ tăng trưởng GDP.......................................................................56 4.8.1.7. Lãi suất biên .......................................................................................57 4.8.2. Phân tích tương quan ................................................................................57 4.8.3. Phân tích hồi quy ......................................................................................58 4.8.3.1. Kiểm định FEM .................................................................................58 4.8.3.2. Kiểm định REM .................................................................................59 4.8.3.3. Kiểm định Hausman ..........................................................................59 4.8.3.4. Kiểm định LM-test .............................................................................60 4.8.3.5. Kiểm định các khuyết tật của mô hình ..............................................61 4.8.3.6. Khắc phục các khuyết tật mô hình .....................................................61 4.8.4. Thảo luận kết quả nghiên cứu ..................................................................63 4.8.4.1. Đối với tỷ lệ vốn ngân hàng (CAP) ...................................................63 4.8.4.2. Đối với khả năng sinh lợi ngân hàng ROA ........................................63 4.8.4.3. Đối với rủi ro tín dụng ngân hàng (LLP) ...........................................64 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ............................................................................................65 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM QUẢN LÝ THANH KHOẢN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM.........................................66 5.1. Kết luận ...........................................................................................................66 5.2. Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu .....................................................................66 5.2.1. Đối với “Tỷ lệ vốn” ..................................................................................66 5.2.2. Đối với “Tỷ suất sinh lợi ROA” ...............................................................66 5.2.3. Đối với “Rủi ro tín dụng” .........................................................................67 5.3. Một số kiến nghị .............................................................................................67 5.3.1 Kiến nghị đối với yếu tố “Rủi ro tín dụng ngân hàng” .............................67 5.3.2 Kiến nghị đối với yếu tố “Tỷ lệ vốn ngân hàng” ......................................67 5.3.3 Kiến nghị đối với yếu tố “Khả năng sinh lợi ngân hàng” .........................68 5.4 Một số giải pháp nhằm quản lý thanh khoản của các NHTM Việt Nam ........68 5.4.1. Đối với Ngân hàng nhà nước ...................................................................68 5.4.2. Đối với các ngân hàng thương mại ..........................................................69
5.5. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo .........................................71 TÓM TẮT CHƯƠNG 5 ............................................................................................73 KẾT LUẬN ...............................................................................................................74 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu viết tắt Viết đầy đủ BCB Bản cáo bạch Basel Committee on Banking Supervision BCBS (Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng) BCTC Báo cáo tài chính NHNN Ngân hàng nhà nước NHNNVN Ngân hàng nhà nước Việt Nam NHTM Ngân hàng thương mại UBGSTCQG Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia VĐL Vốn điều lệ XHCN Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Tổng hợp các nghiên cứu nước ngoài có liên quan ..................................17 Bảng 3.1: Số lượng NHTMVN giai đoạn 1991-1996 ...............................................26 Bảng 3.2: Mức vốn pháp định của tổ chức tín dụng .................................................28 Bảng 3.3: Kết quả phân tích hệ số H 2 .......................................................................39 Bảng 4.1: Mô tả các biến trong mô hình nghiên cứu ................................................50 Bảng 4.2: Thống kê mô tả các biến trong mô hình ...................................................52 Bảng 4.3: Hệ số tương quan giữa các biến trong mô hình ........................................57 Bảng 4.4: Kết quả phân tích hồi quy theo phương pháp FEM .................................58 Bảng 4.5: Kết quả phân tích hồi quy theo phương pháp REM .................................59 Bảng 4.6: Kết quả kiểm định Hausman ....................................................................60 Bảng 4.7: Kết quả kiểm định LM-test.......................................................................60 Bảng 4.8: Kết quả kiểm định các bệnh của mô hình.................................................61 Bảng 4.9: Phương pháp Robust.................................................................................62
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 3.1: Tình hình tổng tài sản của các NHTM giai đoạn 2010-2015....................30 Hình 3.2: Vốn tự có trung bình của các NHTM giai đoạn 2010-2015 .....................32 Hình 3.3: Huy động vốn trung bình của các NHTM 2010-2015 ..............................34 Hình 3.4: Cho vay trung bình của các NHTM 2010-2015........................................35 Hình 3.5: Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu CAR của 22 NHTM Việt Nam ......................36 Hình 3.6: Tỷ lệ vốn tự có trên tổng nguồn vốn huy động của 22 NHTM VN..........37 Hình 3.7: Tỷ lệ vốn tự có so với tổng tài sản có của 22 NHTM Việt Nam ..............39 Hình 4.1: Mô hình nghiên cứu tổng quát ..................................................................45 Hình 4.2: Tỷ lệ thanh khoản trung bình qua các năm ...............................................53 Hình 4.3: Tỷ lệ vốn trung bình qua các năm .............................................................54 Hình 4.4: Tỷ suất ROA trung bình qua các năm .......................................................55 Hình 4.5: Rủi ro tín dụng ngân hàng trung bình qua các năm ..................................56 Hình 4.6: Tỷ lệ tăng trưởng GDP qua các năm.........................................................56 Hình 4.7: Lãi suất biên qua các năm .........................................................................57
1 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1. Lý do thực hiện đề tài Trong nền kinh tế tập trung bao cấp, mô hình kinh tế trong những thập kỷ 90 của thế kỷ 20 ở một số nước XHCN và ở Việt Nam chúng ta tuyệt nhiên không thấy nhu cầu tìm hiểu phạm trù “thanh khoản” trong lĩnh vực ngân hàng, nhưng những năm gần đây đã thấy xuất hiện ngày càng nhiều hơn các tác giả, nhóm tác giả nghiên cứu đến vấn đề thanh khoản, đặc biệt là nghiên cứu các yếu tố tác động đến tỷ lệ thanh khoản tại các ngân hàng thương mại Việt Nam. Việc nghiên cứu các yếu tố tác động đến tỷ lệ thanh khoản tại các ngân hàng thương mại Việt Nam đã và sẽ vẫn được xã hội và các nhà chuyên môn quan tâm đặc biệt bởi về mặt lý luận : mục đích của bất kỳ ngân hàng thương mại nào cũng phải nghĩ tới đó là an toàn – sinh lợi – thanh khoản. Trong đó “sinh lợi” là điểm rơi cuối cùng. Nhưng để sinh lợi thì hoạt động của ngân hàng phải “an toàn”. Để hoạt động an toàn thì ngân hàng phải có khả năng “thanh khoản”. Như vậy “thanh khoản” hay nói cách khác ngân hàng có khả năng thanh toán tốt, ngân hàng có đủ vốn cần thiết để đáp ứng mọi nhu cầu thị trường. Có khả năng thanh khoản là nguyên nhân gốc rễ đảm bảo cho ngân hàng hoạt động an toàn, là điều kiện tối cần thiết đảm bảo chắc chắn hoạt động sinh lời. Thực tế hoạt động tài chính, hoạt động ngân hàng của các nước trên thế giới và ở Việt Nam chúng ta trong mươi mười lăm năm trở lại đây cũng đặt ra việc nghiên cứu tìm hiểu vấn đề thanh khoản, đặc biệt là các yếu tố tác động đến tỷ lệ thanh khoản để có thêm tiếng nói về một phương thuốc, một tiếng chuông cảnh báo tránh cho sự mất uy tín, mất khả năng thanh khoản và dẫn đến sự đổ vỡ của toàn hệ thống tài chính của một quốc gia. Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng (BCBS 2004) chỉ ra rằng một trong những nguyên nhân gốc rễ của cuộc khủng hoảng từ việc cho vay dưới chuẩn của Mỹ xảy ra vào tháng 8/2007 đã nhấn chìm toàn bộ nền kinh tế Mỹ cũng như hệ thống tài chính toàn cầu là vấn đề thanh khoản.
2 Từ việc của người mà ta phải nghĩ đến việc của mình. Ở Việt Nam từ cuộc khủng hoảng tài chính của nước Mỹ và cả những gì đã diễn ra tại Việt Nam thì đa số các ngân hàng thương mại đã quan tâm đến vấn đề thanh khoản. Vì như trên tôi đã luận giải: thanh khoản chính là vấn đề sống còn của ngân hàng trong thời kỳ hiện nay. Thanh khoản không chỉ là mối quan tâm của riêng các nhà chuyên môn mà là sự quan tâm chung của toàn xã hội, trong đó có các sinh viên đang theo học ngành tài chính – ngân hàng. Xuất phát từ những suy nghĩ đó mà tôi đã chọn đề tài “Các yếu tố tác động đến tỷ lệ thanh khoản tại các ngân hàng thương mại tại Việt Nam” để nghiên cứu. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu Xác định các yếu tố tác động đến tỷ lệ thanh khoản tại các ngân hàng thương mại ở Việt Nam. Đo lường mức độ ảnh hưởng của các yếu tố này đến tỷ lệ thanh khoản tại ngân hàng thương mại ở Việt Nam. Kiến nghị các giải pháp cho các nhà quản trị ngân hàng thương mại nhằm quản lý thanh khoản tốt hơn. 1.3. Câu hỏi nghiên cứu Để giải quyết những mục tiêu cụ thể nêu trên, nội dung của luận văn phải trả lời được những câu hỏi nghiên cứu sau đây: Những yếu tố nào tác động đến tỷ lệ thanh khoản của ngân hàng thương mại Việt Nam ? Mức độ tác động của những yếu tố đó đến tỷ lệ thanh khoản tại ngân hàng thương mại Việt Nam như thế nào ? Giải pháp nào cho các nhà quản trị ngân hàng thương mại nhằm quản lý thanh khoản tốt hơn? 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu về tỷ lệ thanh khoản và các yếu tố bao gồm những yếu tố vi mô và yếu tố vĩ mô ảnh hưởng đến tỷ lệ thanh khoản của các ngân
3 hàng thương mại Việt Nam. Dựa vào các nghiên cứu trước đây như Deléchat và các cộng sự (2012), Bonfirm & Kim (2011), Pavla Vodova (2013), Muhammad & Amir (2013), Diana (2013). Các yếu tố vi mô và vĩ mô được lựa chọn sử dụng trong luận văn bao gồm: quy mô ngân hàng, tỷ lệ vốn ngân hàng, khả năng sinh lời ngân hàng, rủi ro tín dụng, lãi suất biên ngân hàng, tỷ lệ tăng trưởng GDP. Phạm vi nghiên cứu của đề tài gồm 22 ngân hàng được lựa chọn trong số các ngân hàng thương mại Việt Nam. Đó là các ngân hàng chiếm thị phần tương đối lớn trong hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam. Danh sách các ngân hàng xem phụ lục 01 Số liệu được thu thập để xử lý và phân tích tập trung ở giai đoạn từ năm 2010- 2015. Đây là giai đoạn mà hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam có những thay đổi rõ rệt với hàng loạt các vấn đề như nợ xấu các ngân hàng gia tăng trong năm 2011, nhiều thương vụ sáp nhập hợp nhất ngân hàng xảy ra trong năm 2015. 1.5. Phương pháp nghiên cứu và dữ liệu nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu sử dụng là phương pháp nghiên cứu định lượng, sử dụng kỹ thuật hồi quy bảng để phân tích tác động của các yếu tố đến khả năng thanh khoản của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Đồng thời, nghiên cứu chỉ sử dụng 1 mô hình hồi quy, mỗi mô hình chạy 2 hiệu ứng (Fixed Effects và Random Effects) với phương pháp bình phương bé nhất (OLS). Bên cạnh đó, nghiên cứu còn sử dụng kiểm định Hausman-test để kiểm tra xem mô hình với hiệu ứng Fixed Effects hay Random Effects là phù hợp hơn trong nghiên cứu này. Bài nghiên cứu sử dụng dữ liệu từ các báo cáo tài chính đã kiểm toán được công bố trên website của 22 ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2010- 2015. Đây là giai đoạn mà hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam có những biến chuyển rõ rệt với hàng loạt các vấn đề như lợi nhuận sụt giảm, tỷ lệ nợ xấu tăng cao đặc biệt là nỗ lực tái cơ cấu của các ngân hàng thương mại cho đến cuối năm 2015; các yếu tố vĩ mô cũng có nhiều biến động như lãi suất, lạm phát, tăng trưởng kinh tế, tình hình kinh tế chính trị trên thế giới diễn biến ngày càng
4 phức tạp. Sau khi dữ liệu được thu thập, tác giả thực hiện bước tiếp theo là tính toán các biến dựa trên số liệu thu thập được từ báo cáo tài chính. Riêng biến lãi suất biên IRM, GDP được thu thập từ website của World Bank. 1.6. Kết cấu bài nghiên cứu Kết cấu đề tài gồm 5 chương chính. Sau các chương chính là phần tài liệu tham khảo và phần phụ lục. Chương 1: Giới thiệu đề tài nghiên cứu. Chương 2: Cơ sở lý luận về các yếu tố tác động đến thanh khoản tại các NHTM Chương 3: Thực trạng thanh khoản của các ngân hàng thương mại Việt Nam Chương 4: Phương pháp, dữ liệu và kết quả nghiên cứu. Chương 5: Kết luận và kiến nghị nhằm cải thiện tính thanh khoản của các Ngân hàng thương mại Việt Nam. 1.7. Ý nghĩa khoa học của đề tài Về mặt khoa học: Hệ thống hóa những lý luận chung về thanh khoản, các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ thanh khoản tại ngân hàng thương mại Việt Nam, mức độ tác động của các yếu tố đó đến tỷ lệ thanh khoản. Về mặt thực tiễn: Kết quả nghiên cứu giúp cho các nhà khoa học, nhà quản lý ngân hàng và nhà đầu tư tại Việt Nam có cái nhìn đầy đủ và toàn diện hơn về phương pháp tiếp cận trong đo lường và đánh giá tỷ lệ thanh khoản tại ngân hàng. Thêm vào đó, đề tài đã xác định được những yếu tố tác động đến tỷ lệ thanh khoản và mức độ tác động của những yếu tố trên đến tỷ lệ thanh khoản. Từ đó giúp nhà quản lý ngân hàng xây dựng được biện pháp quản trị thanh khoản phù hợp, có giải pháp duy trì tỷ lệ thanh khoản ở mức an toàn. Luận văn này có thể là tài liệu tham khảo cho những ai quan tâm đến tỷ lệ thanh khoản tại ngân hàng thương mại về phương pháp luận, cách đo lường, kiểm định các kết quả của nghiên cứu.
5 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VẾ CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN THANH KHOẢN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 2.1. Cơ sở lý luận chung 2.1.1. Khái niệm về tính thanh khoản của ngân hàng thương mại Trong kinh doanh: thanh khoản được hiểu là khả năng chuyển đổi tài sản thành tiền mặt trong một thời gian ngắn với chi phí hợp lý. Tuy nhiên, với ngân hàng, thuật ngữ thanh khoản mang ý nghĩa rộng hơn. Theo Trần Huy Hoàng (2011) “thanh khoản là khả năng tiếp cận các khoản tài sản hoặc nguồn vốn có thể dùng để chi trả với chi phí hợp lý ngay khi nhu cầu vốn phát sinh. Một nguồn vốn được gọi là có tính thanh khoản cao khi chi phí huy động thấp và thời gian huy động nhanh. Một tài sản được gọi là có tính thanh khoản cao khi chi phí chuyển hóa thành tiền thấp và có khả năng chuyển hóa ra tiền nhanh” Theo Peter S.Rose: “Một trong những nhiệm vụ quan trọng mà các nhà quản lý phải thực hiện là đảm bảo khả năng thanh khoản hợp lý cho ngân hàng. Một ngân hàng được xem là có khả năng thanh khoản tốt nếu như nó có thể có được những khoản vốn khả dụng với chi phí thấp đúng tại thời điểm ngân hàng có nhu cầu. Điều này gợi ý rằng, ngân hàng có khả năng thanh khoản tốt khi ngân hàng có trong tay một lượng vốn khà dụng với quy mô hợp lý hoặc ngân hàng có thể nhanh chóng huy động vốn thông qua con đường vay nợ hay bán tài sản. Khả năng thanh khoản không hợp lý là dấu hiệu đầu tiên cho thấy ngân hàng đang trong tình trạng có vấn đề về tài chính. Lượng tiền gửi của ngân hàng có vấn đề thường giảm dần, làm giảm nguồn cung ứng tiền và buộc ngân hàng phải bán dần các tài sản có tính thanh khoản cao. Những ngân hàng khác sẽ không muốn cho vay đối với ngân hàng có vấn đề nếu như không có sự đảm bảo bổ sung hay lãi suất không được nâng lên và điều này sẽ làm giảm thu nhập, đe dọa sự tồn tại của tổ chức ngân hàng. Rất nhiều ngân hàng cho rằng vốn thanh khoản có thể được vay hầu như không giới hạn đúng tại thời điểm cần thiết. Do vậy, họ thấy rằng không cần tích trữ
6 quá nhiều thanh khoản dưới hình thức tài sản để bán với giá cả ổn định. Tình trạng thiếu hụt tiền mặt nghiêm trọng xảy ra trong vài năm gần đây với một số ngân hàng có vấn đề (như Continental Illinois National Bank of Chicago) cho thấy rằng yêu cầu thanh khoản không thể bị xem nhẹ. Quản trị thanh khoản trở nên quan trọng hơn bao giờ hết bởi vì ngân hàng có thể bị đóng cửa nếu như nó không huy động đủ mức thanh khoản cần thiết dù rằng thực chất ngân hàng chưa mất khả năng thanh toán. Ví dụ năm 1991, Cục dự trữ liên bang đã buộc phải đóng cửa ngân hàng Southeast Bank of Miami bởi vì ngân hàng này không thanh toán được những khoản vay vốn từ Fed. Hơn nữa trình độ của nhà quản lý thanh khoản là một thước đo quan trọng về hiệu quả quản lý tổng thể trong quá trình hoạt động hướng tới các mục tiêu dài hạn của ngân hàng”. 2.1.2. Khái niệm tỷ lệ thanh khoản Hiện nay có nhiều cách đo lường tỷ lệ thanh khoản như: Tài sản thanh khoản Tỷ lệ thanh khoản = Tổng tài sản Tỷ số này cung cấp một thông tin chung về khả năng thanh khoản của ngân hàng, tức là trong tổng tài sản của ngân hàng, tỷ trọng tài sản thanh khoản là bao nhiêu. Tỷ số này cao tức khả năng thanh khoản của ngân hàng rất tốt. Dư nợ cho vay Tỷ lệ thanh khoản = Tổng tài sản Tỷ số này cho biết có bao nhiêu phần trăm dư nợ cho vay trên tổng tài sản ngân hàng. Do đó tỷ lệ này cao tức là khả năng thanh khoản của ngân hàng yếu. Tài sản thanh khoản Tỷ lệ thanh khoản = Tiền gửi + Vốn huy động ngắn hạn Tỷ số này cho biết trong tổng nguồn vốn mà ngân hàng huy động được trong ngắn hạn để cho vay thì những tài sản có khả năng thanh khoản cao nhất chiếm bao nhiêu phần trăm. Tỷ số này cao thể hiện khả năng thanh khoản là tốt. Dư nợ cho vay Tỷ lệ thanh khoản = Tiền gửi + Vốn huy động ngắn hạn
7 Tỷ số này cho biết có bao nhiêu phần trăm khoản cho vay trên nguồn vốn huy động ngắn hạn từ khách hàng và các TCTD khác. Tỷ số này cao thể hiện khả năng thanh khoản của ngân hàng yếu. 2.1.3. Cung và cầu thanh khoản Ta có thể mô tả yêu cầu thanh khoản của ngân hàng theo cung cầu như sau: 2.1.3.1. Cung thanh khoản Cung thanh khoản là các khoản vốn làm tăng khả năng chi trả của ngân hàng, và là nguồn cung cấp thanh khoản cho ngân hàng, bao gồm: (i) Từ phía nguồn vốn:  Tiền gửi mới của khách hàng.  Vay trên thị trường tiền tệ. (ii) Từ phía tài sản  Khách hàng thanh toán nợ vay.  Bán tài sản hay các khoản đầu tư. (iii) Doanh thu từ hoạt động dịch vụ & các khoản thu nhập bằng tiền khác Các khoản thu nhập của ngân hàng trong quá trình thực hiện các dịch vụ cho khách hàng như thu phí bảo lãnh, phí mở LC…. 2.1.3.2. Cầu thanh khoản Cầu thanh khoản là nhu cầu vốn cho các mục đích hoạt động của ngân hàng, các khoản làm giảm quỹ ngân hàng. Thông thường, trong lĩnh vực kinh doanh của ngân hàng, những hoạt động sau đây tạo ra cầu về thanh khoản: (i) Từ phía nguồn vốn  Nhu cầu rút tiền gửi của khách hàng.  Thanh toán các khoản nợ. Bảng cân đối kế toán của ngân hàng thường thể hiện một tỷ lệ lớn các nguồn vốn ngắn hạn (vd: tiền gửi thanh toán & không kỳ hạn) được sử dụng để tài trợ cho các tài sản dài hạn (vd: cho vay mua nhà). Các khoản tiền gửi thanh toán và không kỳ hạn này cho phép khách hàng rút tiền hoặc yêu cầu thanh toán tại bất kỳ thời điểm nào. Do đó ngân hàng phải luôn đáp ứng được yêu cầu của khách hàng bằng
8 cách chuyển đổi thành tiền mặt các tài sản có giá trị tương đương tại thời điểm nhận được mệnh lệnh. (ii) Từ phía tài sản  Người đi vay muốn rút vốn vay  Nhu cầu tài trợ theo các cam kết Nhu cầu thanh khoản từ phía tài sản phát sinh từ nhu cầu của khách hàng trong việc thực hiện các cam kết cho vay và hạn mức tín dụng mà ngân hàng đã cung cấp (iii) Chi phí hoạt động & thuế: Bao gồm chi phí liên quan đến chi phí hoạt động như chi tiền lương, tiền thưởng, bảo hiểm xã hội, công tác phí, mua sắm tài sản, chi sử dụng dịch vụ của các đơn vị khác, chi trả thuế các loại. (iv) Chi trả cổ tức: Đây là khoản tiền mà ngân hàng phải trả cho các cổ đông 2.1.3.3. Đánh giá trạng thái thanh khoản Trạng thái thanh khoản ròng NLP (Net liquidity position) tại thời điểm t được xác định như sau: Trạng thái thanh khoản ròng = Tổng cung thanh khoản – Tổng cầu thanh khoản Có ba trường hợp có thể xảy ra như sau:  Thặng dư thanh khoản (Liquidity Surplus): Nếu như tại một thời điểm nào đó, tổng cung thanh khoản vượt quá tổng cầu thanh khoản (NLP>0) tình trạng thặng dư thanh khoản xuất hiện và nhà quản lí phải xem xét việc đầu tư có hiệu quả các khoản thặng dư vốn thanh khoản này cho tới khi chúng cần được sử dụng để đáp ứng yêu cầu thanh khoản trong tương lai.  Thâm hụt thanh khoản (Liquidity Deficit): Khi cầu về thanh khoản của ngân hàng vượt quá cung thanh khoản (NLP < 0), nhà quản lý phải đối phó với tình trạng thâm hụt thanh khoản. Lúc đó nhà quản lý phải quyết định xem vốn thanh khoản bổ sung sẽ được huy động ở đâu và vào lúc nào.  Cân bằng thanh khoản (NLP = 0): Khi cung thanh khoản cân bằng với cầu thanh khoản, tình trạng này được gọi là cân bằng thanh khoản. Tuy nhiên đây
9 là trường hợp rất hiếm xảy ra. Do đó ngân hàng phải thường xuyên đối phó với thâm hụt thanh khoản hoặc thặng dư thanh khoản. Nhìn chung khả năng thanh khoản và khả năng sinh lời có sự đánh đổi. Ngân hàng càng tập trung nhiều vốn để sẵn sàng đáp ứng yêu cầu thanh khoản thì khả năng sinh lời dự tính của nó càng thấp (các yếu tố khác không đổi). 2.1.4. Vai trò của thanh khoản trong hoạt động ngân hàng Tính thanh khoản có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với các ngân hàng thương mại bởi vì: Thứ nhất cần phải có thanh khoản để đảm bảo đáp ứng kịp thời tất cả các biến động hàng ngày hay theo mùa vụ, cả trong trường hợp ngân hàng không chuyển đổi kịp thời các loại tài sản ra tiền mặt hoặc không thể vay mượn để đáp ứng yêu cầu của các hợp đồng thanh toán. Thứ hai cần phải có thanh khoản để đáp ứng yêu cầu vay mới mà không cần phải thu hồi những khoản cho vay đang trong hạn hoặc thanh lý các khoản đầu tư có kỳ hạn. Ngoài ra thanh khoản còn ảnh hưởng đến lòng tin của người gửi tiền và người vay. Thanh khoản kém, chứ không phải là chất lượng tài sản có kém, mới là nguyên nhân trực tiếp của hầu hết các trường hợp đổ vỡ ngân hàng. Sự thiếu hụt thanh khoản có thể dẫn đến việc ngân hàng phải vay thêm vốn hoặc bán tài sản. Khi ngân hàng phải bán tài sản trong thời gian ngắn sẽ dẫn đến chi phí cao do chuyển đổi các tài sản kém thanh khoản thành tiền mặt. Một số tài sản thậm chí phải bán với giá rất thấp. Khi ngân hàng phải vay thêm vốn trong thời gian ngắn sẽ dẫn đến chi phí sử dụng vốn này sẽ cao hơn nguồn vốn thông thường. 2.1.5. Nguyên nhân dẫn đến ngân hàng thường xuyên đối mặt với vấn đề thanh khoản Theo tác giả Peter S.Rose (2001), áp lực thanh khoản đối với ngân hàng nảy sinh từ một số nguồn gốc sau:  Mất cân đối về kỳ hạn giữa tài sản và nguồn vốn.
10 Ngân hàng huy động một lượng lớn tiền gửi và dự trữ ngắn hạn từ cá nhân, doanh nghiệp và các tổ chức cho vay khác để sau đó chuyển chúng thành các khoản tín dụng dài cho những người đi vay. Do vậy, hầu hết các ngân hàng đều phải đối mặt với sự mất cân bằng giữa kỳ hạn của tài sản và kỳ hạn của các nguồn vốn. Rất hiếm khi dòng tiền từ tài sản của ngân hàng cân đối hoàn toàn với dòng tiền cần thiết để đáp ứng việc thanh toán các nguồn vốn huy động.  Tỷ trọng lớn nguồn vốn (thường là tiền gửi không kỳ hạn và các khoản vay trên thị trường tiền tệ) phải đáp ứng nhu cầu thanh toán tức thời. Ngân hàng nắm giữ một tỷ lệ cao các nguồn vốn thanh toán tức thời, như tiền gửi thanh toán, các khoản vay trên thị trường tiền tệ. Do vậy, ngân hàng luôn sẵn sàng đáp ứng các yêu cầu tiền mặt quy mô lớn tại một số thời điểm nhất định, đặc biệt cuối tuần, đầu tháng và một số mùa trong năm.  Mức độ nhạy cảm trước các biến động của lãi suất: có thể ảnh hưởng đến lượng tiền gửi của khách hàng và tác động đến nhu cầu vay vốn của khách hàng. Khi lãi suất tăng, người gửi tiền sẽ rút vốn để gửi vào những nơi có thu nhập cao. Nhiều người vay tiền có thể dừng lại các yêu cầu xin vay mới, tăng cường rút vốn từ hạn mức tín dụng lãi suất thấp. Như vậy, những thay đổi trong lãi suất tác động đồng thời cả nhu cầu gửi tiền và nhu cầu vay vốn và cả hai điều này đều gây ra những tác động rất lớn đến trạng thái thanh khoản của ngân hàng. Hơn nữa, những vận động trong lãi suất cũng ảnh hưởng tới giá trị thị trường của tài sản mà ngân hàng dự tính sẽ bán nhằm tăng cường khả năng thanh khoản, và tác động trực tiếp tới chi phí vay vốn trên thị trường tiền tệ.  Vai trò trung tâm của ngân hàng trong hoạt động thanh toán, lòng tin của công chúng đối với ngân hàng. Vượt lên các vấn đề nêu trên, ngân hàng phải ưu tiên cho việc đáp ứng yêu cầu thanh khoản. Không thực hiện điều này, lòng tin của công chúng vào ngân hàng sẽ giảm sút nghiêm trọng. Chúng ta có thể tưởng tượng được sự phản ứng của công chúng nếu như các phòng thanh toán và các máy rút tiền bị đóng cửa trong một buổi