Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:106

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài phân tích, đánh giá thực trạng chính sách ASXH đối với hộ nghèo ở huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định trong thời gian qua, từ đó đề xuất những giải pháp nhằm thực hiện tốt chính sách ASXH đối với hộ nghèo ở huyện Nghĩa Hưng trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------  -------- HOÀNG THỊ XUÂN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI HỘ NGHÈO TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN NGHĨA HƢNG, TỈNH NAM ĐỊNH Chuyên ngành : Kinh tế chính trị Mã số : 60 31 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ THU HOÀI Hà Nội - 2015
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến TS. Nguyễn Thị Thu Hoài đã nhiệt tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến toàn thể các thầy giáo, cô giáo trong Khoa Kinh tế chính trị, Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã quan tâm, tham gia đóng góp ý kiến và hỗ trợ tôi trong quá trình nghiên cứu, giúp tôi có cơ sở kiến thức và phƣơng pháp nghiên cứu để hoàn thiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tới các cơ quan nhƣ: Ủy ban nhân dân huyện Nghĩa Hƣng, Phòng thống kê huyện Nghĩa Hƣng, Phòng Lao động Thƣơng binh và Xã hội huyện Nghĩa Hƣng, Ngân hàng Chính sách huyện Nghĩa Hƣng và các cơ quan hữu quan khác đã hỗ trợ, cung cấp tài liệu, tạo điều kiện cho tôi có cơ sở số liệu để nghiên cứu hoàn thành luận văn. Hà Nội, ngày 28 tháng 10 năm 2015 TÁC GIẢ LUẬN VĂN HOÀNG THỊ XUÂN
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chƣa đƣợc sử dụng ở bất kỳ công trình khoa học nào. Tôi xin cam đoan mọi thông tin trích dẫn trong luận văn đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc. TÁC GIẢ LUẬN VĂN HOÀNG THỊ XUÂN
MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................... i DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU ....................................................... ii LỜI NÓI ĐẦU .................................................................................................. 1 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI HỘ NGHÈO ...................................................................................................... 6 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài ........................... 6 1.2. Chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo ............................................ 10 1.2.1. Khái niệm về an sinh xã hội ............................................................ 10 1.2.2. Chính sách an sinh xã hội ............................................................... 14 1.2.3. Chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo ................................... 15 1.2.4. Nội dung của chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo tại Việt Nam ........................................................................................................... 21 1.2.5. Ảnh hƣởng của hệ thống an sinh xã hội tới hộ nghèo .................... 25 1.2.6. Các nhân tố ảnh hƣởng tới hệ thống chính sách an sinh xã hội...... 27 1.2.7. Những điểu kiện chủ yếu của đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn huyện ......................................................................................................... 30 1.2.8. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả việc thực hiện chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo ................................................................................. 33 1.3. Kinh nghiệm về thực hiện chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo tại một số địa phƣơng. .......................................................................................... 37 1.3.1. Kinh nghiệm về thực hiện chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện Hải Hậu tỉnh Nam Định................................... 37 1.3.2. Kinh nghiệm về thực hiện chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện Giao Thủy tỉnh Nam Định. .............................. 40
1.3.3. Bài học rút ra trong việc thực hiện chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo tại Nghĩa Hƣng, tỉnh Nam Định .......................................... 43 CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 45 2.1. Phƣơng pháp thu thập và xử lý thông tin ................................................. 45 2.2. Phƣơng pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử ............................... 46 2.3. Phƣơng pháp phân tích và tổng hợp......................................................... 46 2.4. Phƣơng pháp thống kê so sánh ................................................................. 47 CHƢƠNG 3. TÌNH HÌNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI HỘ NGHÈO TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN NGHĨA HƢNG, TỈNH NAM ĐỊNH..................................................................................................... 49 3.1. Đặc điểm tự nhiên và tình hình kinh tế xã hội ở huyện Nghĩa Hƣng, tỉnh Nam Định tác động đến việc thực hiện chính sách an sinh xã hội ................. 49 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên- xã hội của huyện Nghĩa Hƣng tỉnh Nam Định 49 3.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội của huyện Nghĩa Hƣng tỉnh Nam Định ... 51 3.2. Tình hình thực hiện chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo ở huyện Nghĩa Hƣng ..................................................................................................... 56 3.2.1. Chính sách việc làm, đảm bảo thu nhập tối thiểu và giảm nghèo .. 56 3.2.2. Bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội....................................................... 60 3.2.3. Trợ giúp xã hội cho các nhóm đối tƣợng đặc thù ........................... 64 3.2.4. Các dịch vụ xã hội cơ bản ............................................................... 69 3.3. Đánh giá chung kết quả thực hiện chính sách an sinh xã hội của huyện Nghĩa Hƣng tỉnh Nam Định ............................................................................ 73 3.3.1. Thành công ...................................................................................... 73 3.3.2. Hạn chế............................................................................................ 76 3.3.3. Nguyên nhân hạn chế ...................................................................... 77
CHƢƠNG 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM THỰC HIỆN TỐT HƠN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI TẠI HUYỆN NGHĨA HƢNG,TỈNH NAM ĐỊNH..................................................................................................... 81 4.1. Định hƣớng về công tác an sinh xã hội đến năm 2020 ............................ 81 4.2. Giải pháp nhằm thực hiện tốt hơn chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo tại huyện Nghĩa Hƣng, tỉnh Nam Định ................................................ 86 4.2.1. Nhóm giải pháp phát triển kinh tế xã hội........................................ 86 4.2.2. Nhóm giải pháp nâng cao hiệu lực quản lý và thực hiện các chính sách an sinh xã hội .................................................................................... 89 4.2.3. Nhóm giải pháp về thực hiện xóa đói giảm nghèo ......................... 90 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 93 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 96
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 ADB Ngân hàng phát triển Châu Á 2 ASXH An sinh xã hội 3 BCHTW Ban chấp hành trung ƣơng 4 BHYT Bảo hiểm y tế 5 BHXH Bảo hiểm xã hội 6 BHTN Bảo hiểm thất nghiệp 7 BTXH Bảo trợ xã hội 8 DS- KHHGĐ Dân số kế hoạch hóa gia đình 9 ESCAP Uỷ ban Kinh tế - Xã hội châu Á và Thái Bình Dƣơng 10 GDTX Giáo dục thƣờng xuyên 11 GTSX Giá trị sản xuất 12 HTX Hợp tác xã 13 HIV/AIDS Hội chứng suy giảm miễn dịch 14 ILO Tổ chức lao động quốc tế 15 KT-XH Kinh tế xã hội 16 KTTT Kinh tế thị trƣờng 17 LĐ-TB& XH Lao động thƣơng binh và xã hội 18 LĐNT Lao động nông thôn 19 NHCSXH Ngân hàng chính sách xã hội 20 SXKD Sản xuất kinh doanh 21 TGXH Trợ giúp xã hội 22 THCS Trung học cơ sở 23 THPT Trung học phổ thông 24 UBMTTQVN Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam 25 WB Ngân hàng Thế giới 26 XHCN Xã hội Chủ nghĩa i
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU Số STT Tên bảng Trang hiệu 1 1.1 Sơ đồ hệ thống ASXH ở Việt Nam 21 2 3.1 Tăng trƣởng kinh tế đến năm 2014 51 GTSX và cơ cấu công nghiệp phân theo 3 3.2 52 thành phần kinh tế 4 3.3 Dân số phân theo giới tính và khu vực 54 Lao động đang làm việc trong nền kinh tế 5 3.4 54 quốc dân và cơ cấu lao động Tình hình cho hộ nghèo vay vốn huyện 6 3.5 57 Nghĩa Hƣng giai đoạn 2011- 2014 Tổng hợp số liệu tham gia bảo hiểm y tế, 7 3.6 bảo hiểm xã hội cho hộ nghèo, hộ cận 62+63 nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hƣng Tổng hợp số liệu trợ cấp xã hội trên địa 8 3.7 bàn huyện Nghĩa Hƣng giai đoạn 2011- 66 2014 Nguồn vốn đầu tƣ cho các xã nghèo của 9 3.8 71 huyện Nghĩa Hƣng giai đoạn 2011- 2014 ii
LỜI NÓI ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quyền đƣợc hƣởng an sinh xã hội (ASXH) là một trong những quyền cơ bản của con ngƣời. Tuyên ngôn Nhân quyền của Liên Hợp Quốc đã ghi nhận: Tất cả con ngƣời với tƣ cách là thành viên của xã hội có quyền hƣởng ASXH. Đảm bảo ASXH luôn là đòi hỏi tất yếu, khách quan để nhà nƣớc thực hiện cả chức năng giai cấp và chức năng xã hội của mình. Hệ thống ASXH là một bộ phận trong mô hình phát triển xã hội để thực hiện mục tiêu dân giàu, nƣớc mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Hoạt động của hệ thống ASXH là nơi thể hiện rõ nhất tính “định hƣớng xã hội chủ nghĩa” của nền kinh tế thị trƣờng, trong đó, con ngƣời luôn có đƣợc, bao gồm cả cảm nhận đƣợc một cuộc sống yên ổn và an toàn, có khả năng phòng ngừa những cú sốc và có những “chiếc phao cứu sinh” khi gặp phải những biến cố rủi ro bất thƣờng. Từ nhiều năm qua, Đảng và Nhà nƣớc ta luôn quan tâm xây dựng và tổ chức thực hiện các chính sách ASXH, coi đây vừa là mục tiêu, vừa là động lực để phát triển bền vững, ổn định chính trị xã hội. Diện thụ hƣởng chính sách ngày càng mở rộng, mức hỗ trợ đƣợc nâng lên. Nguồn lực đầu tƣ phát triển các lĩnh vực xã hội ngày càng lớn. Nƣớc ta đã đạt đƣợc nhiều thành tựu quan trọng, nhất là trong giảm nghèo, tạo việc làm, giáo dục đào tạo, y tế, trợ giúp ngƣời có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn. Đời sống vật chất và tinh thần của ngƣời nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số đƣợc cải thiện và đã đƣợc quốc tế ghi nhận và đánh giá cao. Mặt khác, từ khi nƣớc ta chuyển sang kinh tế thị trƣờng thì dù muốn hay không, tự giác hay tự phát đều phải tuân theo các quy luật kinh tế thị trƣờng, trong đó có vấn đề an sinh xã hội. Tính chất xã hội và tính chất cạnh 1
tranh của kinh tế thị trƣờng tự nó đặt ra những vấn đề về xã hội và an sinh xã hội trong quá trình phát triển kinh tế. Vì vậy, chính sách xã hội và an sinh xã hội không phải là sự ban ơn của nhà nƣớc đối với dân, mà trƣớc hết là xuất phát từ chính nhu cầu phát triển kinh tế. Đó là tính chất phổ biến của vấn đề an sinh xã hội mà ngay chủ nghĩa tƣ bản muốn tồn tại và phát triển cũng phải tuân theo. Tính chất phổ biến này càng đƣợc coi trọng với ý nghĩa là mục đích tự thân của định hƣớng xã hội chủ nghĩa. Nƣớc ta chuyển sang kinh tế thị trƣờng với điểm xuất phát từ thể chế kinh tế tập trung, bao cấp trong một thời gian, nên nhận thức về an sinh xã hội trong kinh tế thị trƣờng chƣa đầy đủ về tính chất phổ biến cũng nhƣ tính chất đặc thù của chính sách an sinh xã hội ở nƣớc ta. Trong mỗi giai đoạn phát triển kinh tế thị trƣờng cần phải coi trọng tính chất đặc thù của chính sách an sinh xã hội, nhờ đó phát hiện nhu cầu an sinh xã hội cùng với nguồn lực đáp ứng nhu cầu ấy. Tuy nhiên trên thực tế, hệ thống chính sách ASXH của nƣớc ta hiện còn phân tán, chồng chéo, hiệu quả chƣa cao, tạo việc làm và giảm nghèo chƣa bền vững. Tỷ lệ hộ cận nghèo, tái nghèo còn cao; mức trợ cấp xã hội còn thấp; giáo dục và đào tạo chƣa đáp ứng yêu cầu phát triển; công tác bảo vệ, chăm sóc sức khỏe ngƣời dân, nhất là đối với ngƣời nghèo, đồng bào vùng sâu vùng xa, vùng dân tộc thiểu số còn nhiều hạn chế; tỷ lệ trẻ em suy dinh dƣỡng còn cao và giảm chậm; tỷ lệ ngƣời tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế còn thấp; đời sống của một số bộ phận ngƣời nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số chƣa bảo đảm đƣợc mức tối thiểu và có sự chênh lệch giữa miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số với mức trung bình của cả nƣớc. Những hạn chế trên do nhiều nguyên nhân, trong đó có sự thiếu thống nhất trong nhận thức về nội dung, vai trò và vị trí của ASXH trong mô hình phát triển xã hội nên hệ thống ASXH chƣa theo kịp sự phát triển kinh tế, nguồn lực thực hiện bảo đảm ASXH còn hạn chế, chủ yếu dựa vào Nhà nƣớc, chƣa khuyến khích ngƣời dân và các đối tác xã hội tích cực chủ động tham gia. 2
Nghĩa Hƣng là một huyện ở phía Tây Nam tỉnh Nam Định với diện tích: 250,47 km², dân số: 202.281 ngƣời (năm 2007), 48,9% theo đạo Thiên Chúa. Huyện có 25 đơn vị hành chính bao gồm 22 xã và 3 thị trấn. Nghĩa Hƣng nằm trong vùng bờ biển thuộc vùng Nam đồng bằng sông Hồng, là một huyện thuần nhất đồng bằng ven biển, Nghĩa Hƣng thuận lợi cho việc phát triển kinh tế nông nghiệp đa dạng. Tuy nhiên nền nông nghiệp vẫn mang tính truyền thống, phụ thuộc vào thời tiết, hơn nữa Nghĩa Hƣng lại có bờ biển dài nên mỗi khi có thiên tai bão lụt thì cuộc sống của ngƣời dân bị ảnh hƣởng nghiêm trọng, một số hộ lâm vào tình cảnh đói nghèo. Trong những năm vừa qua, hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hƣng đều giảm dần qua hàng năm (2011: 13,39%; 2014: 10,37%). Có đƣợc kết quả này phần lớn là nhờ các chủ trƣơng chính sách về ASXH của chính phủ, của các cấp các ngành và sự phấn đấu nỗ lực vƣơn lên của các hộ nghèo tại địa phƣơng. Tuy nhiên, việc thực hiện ASXH tại địa phƣơng vẫn còn tồn tại một số vấn đề bất cập. Từ thực trạng của chính sách ASXH, đặc biệt là ảnh hƣởng của chính sách ASXH tới nghèo đói ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, tác giả chọn đề tài “Chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hƣng, tỉnh Nam Định” làm đề tài khóa luận tốt nghiệp. Câu hỏi nghiên cứu của đề tài là: Huyện Nghĩa Hƣng tỉnh Nam Định cần làm gì và làm nhƣ thế nào để thực hiện tốt chính sách ASXH đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện? 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Phân tích, đánh giá thực trạng chính sách ASXH đối với hộ nghèo ở huyện Nghĩa Hƣng, tỉnh Nam Định trong thời gian qua, từ đó đề xuất những giải pháp nhằm thực hiện tốt chính sách ASXH đối với hộ nghèo ở huyện Nghĩa Hƣng trong thời gian tới. 3
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về ASXH - chính sách ASXH đối với hộ nghèo. - Đánh giá rà soát chính sách ASXH hiện hành trên khía cạnh đảm bảo tiếp cận, tham gia, thụ hƣởng một cách bình đẳng đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hƣng tỉnh Nam Định giai đoạn 2012 - 2014 - Đề xuất một số giải pháp nhằm thực hiện tốt chính sách ASXH đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hƣng trong thời gian tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Chính sách An sinh xã hội đối với hộ nghèo. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Không gian: Địa bàn huyện Nghĩa Hƣng, tỉnh Nam Định. Thời gian: 2011- 2014. Sở dĩ luận văn chọn mốc thời gian này để thấy đƣợc sự thay đổi về công tác ASXH của huyện 2 năm trƣớc và sau khi tỉnh Nam Định thực hiện Nghị quyết hội nghị lần thứ Năm BCHTW Đảng khóa XI – một số vấn đề về chính sách ASXH giai đoạn 2012- 2020. Đồng thời cũng là giai đoạn 2 năm trƣớc và sau khi huyện Nghĩa Hƣng hoàn thành công tác dồn điền đổi thửa. 4. Đóng góp của luận văn - Làm rõ và hoàn thiện hơn các vấn đề lý luận về hệ thống ASXH và chính sách ASXH đối với hộ nghèo. - Đánh giá thành tựu và hạn chế trong việc thực hiện chính sách ASXH đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hƣng tỉnh Nam Định. - Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách ASXH đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hƣng trong thời gian tới. 4
5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục bảng biểu, danh mục các chữ viết tắt, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 4 chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn về chính sách ASXH đối với hộ nghèo Chƣơng 2 : Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Tình hình thực hiện chính sách ASXH đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hƣng, tỉnh Nam Định Chƣơng 4: Một số giải pháp nhằm thực hiện tốt hơn chính sách ASXH tại huyện Nghĩa Hƣng, tỉnh Nam Định trong thời gian tới 5
CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI HỘ NGHÈO 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Trong những năm gần đây, vấn đề an sinh xã hội nói chung và ASXH đối với hộ nghèo nói riêng đƣợc nhiều học giả quan tâm, nghiên cứu. Đã có nhiều bài viết, công trình nghiên cứu về ASXH đối với hộ nghèo và những vấn đề có liên quan đến chính sách ASXH. Có thể kể đến một số công trình, bài viết của các tác giả đã đƣợc công bố nhƣ; Tác giả Mai Ngọc Cƣờng trong cuốn “Chính sách xã hội đối với di dân nông thôn - thành thị ở Việt Nam hiện nay”, tác giả đã trình bày một số vấn đề chung về chính sách xã hội đối với di dân nông thôn - thành thị hiện nay, phân tích thực trạng chính sách xã hội với di dân nông thôn - thành thị, phƣơng hƣớng và giải pháp hoàn thiện chính sách di dân nông thôn - thành thị trong thời gian tới. Tác giả Mai Ngọc Cƣờng trong cuốn “ Hoàn thiện hệ thống chính sách an sinh xã hội ở nước ta giai đoạn 2006-2015” cũng đã đánh giá thực trạng của hệ thống ASXH và việc thực hiện chính sách ASXH ở Việt Nam trong thời gian qua, chỉ ra những thành tựu, hạn chế, những mặt mạnh, mặt yếu, và nguyên nhân tồn tại của hệ thống chính sách ASXH ở Việt Nam hiện nay; phân tích xu hƣớng đổi mới hệ thống ASXH và hệ thống chính sách ASXH của thế giới và những chủ trƣơng của Đảng và Nhà nƣớc ta về việc xây dựng hệ thống ASXH và chính sách ASXH trong những năm tới để làm rõ các yêu cầu đặt ra đối với các vấn đề ASXH ở Việt Nam và đề xuất các giải pháp xây dựng hệ thống tổng thể Quốc gia về ASXH ở Việt Nam trong giai đoạn 2006- 2015; Đề xuất với các cơ quan quản lý Nhà nƣớc lựa chọn các mục tiêu ƣu 6
tiên về chƣơng trình ASXH ứng dụng vào trong công tác đổi mới hệ thống ASXH và hoạch định, thực thi hệ thống chính sách ASXH ở nƣớc ta. Tác giả Mai Ngọc Cƣờng trong đề tài “Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam” cũng đã cung cấp cái nhìn tổng quan về thực trạng hệ thống ASXH Việt Nam hiện nay trên khía cạnh các chính sách về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, ƣu đãi xã hội, trợ giúp xã hội. Tác giả đã đánh giá chính sách trợ giúp xã hội thƣờng xuyên hiện hành và đƣa ra một số phƣơng hƣớng giải pháp thực hiện chính sách trong tổng thể hệ thống ASXH trong thời gian tới. Tác giả Bùi Văn Hồng trong đề tài “Nghiên cứu mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội đối với người lao động tự tạo việc làm và thu nhập” đã làm rõ khái niệm và đặc điểm chủ yếu của lao động tự tạo việc làm, thực trạng lao động tự tạo việc làm ở nƣớc ta trong thời gian qua và đề xuất loại bảo BHXH thích hợp, các chế độ trợ cấp BHXH, cơ chế đóng và hƣởng các loại BHXH đối với lao động tự tạo việc làm. Trong cuốn “Thiết kế và triển khai các mạng lưới an sinh hiệu quả về bảo trợ xã hội và thúc đẩy xã hội” của Ngân hàng Thế giới, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin năm 2008; Có nhiều bài nghiên cứu về kinh nghiệm của các nƣớc trong việc xây dựng chính sách ASXH. Các tác giả đã cung cấp những cơ sở lý luận và nhiều bài học kinh nghiệm của các nƣớc trong việc xây dựng chính sách ASXH. Tiến sĩ Mạc Thế Anh trong đề tài “An sinh xã hội đối với nông dân trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam” đã nhìn nhận nhiều vấn đề về ASXH ở Việt Nam đƣợc thực hiện trong điều kiện nền kinh tế thị trƣờng có sự quản lý của Nhà nƣớc theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa, đồng thời nhấn mạnh vai trò của BHXH trong chính sách ASXH. 7
Luận văn thạc sĩ “Ảnh hưởng của hệ thống an sinh xã hội tới vấn đề nghèo đói của hộ nông dân huyện Văn Chấn - tỉnh Yên Bái” của Mai Ngọc Anh đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận về hệ thống ASXH, chính sách ASXH tới vấn đề nghèo đói. Tác giả đã đánh giá thực trạng thực hiện chính sách ASXH cũng nhƣ kiến nghị một số giải pháp nhằm thực hiện tốt chính sách ASXH để giải quyết vấn đề nghèo đói của hộ nông dân huyện Văn Chấn- tỉnh Yên Bái. Tác giả Bùi Đình Thanh trong công trình "Những quan điểm lý luận, phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu chính sách xã hội" (Nxb Khoa học và xã hội, Hà Nội, 1993) đã phân tích một cách sâu sắc khái niệm "chính sách xã hội" và trình bày những vấn đề lý luận chung về chính sách xã hội nhƣ: Quan điểm, phƣơng pháp luận nghiên cứu chính sách xã hội; tính nhân văn và tính cách mạng trong hoạch định về chính sách xã hội và cơ chế quản lý xã hội; quan hệ giữa chính sách xã hội và dân số, kinh tế cùng các tầng lớp xã hội nhƣ phụ nữ, thanh niên... Trong công trình "Một số vấn đề về chính sách xã hội ở nước ta hiện nay" (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993), tác giả Hoàng Chi Bảo đã đề cập đến các vấn đề: Lý luận chung về chính sách xã hội; cấu trúc chính sách xã hội, quan hệ của chính sách xã hội với các chính sách khác, quan hệ của chính sách xã hội với các tầng lớp, giai cấp xã hội; đổi mới chính sách xã hội trong tình hình hiện nay,... Các báo cáo, công trình trên đều có những đề cập khác nhau về ASXH cũng nhƣ một số chính sách về ASXH đối với thế giới. Hầu hết các công trình nghiên cứu đã đề cập và phân tích rõ cơ sở lý luận về khái niệm, vai trò của ASXH. Mặc dù có những cách tiếp cận khác nhau, song tựu chung lại, ASXH đƣợc hiểu theo cả hai nghĩa: Nghĩa rộng , ASXH là toàn bộ các biện pháp của Nhà nƣớc, cộng đồng, cá nhận nhằm đảm 8
bảo cuộc sống cho ngƣời dân trong toàn xã hội; theo nghĩa hẹp, ASXH hƣớng tới sự đảm bảo tối thiểu cho mục tiêu mƣu sinh của một bộ phận dân cƣ thuộc nhóm yếu thế, rủi ro hay chịu thiệt thòi trong xã hội. Về vai trò của ASXH, đa số các tác giả đều thống nhấy ở điểm chung ASXH đảm bảo sự phát triển bền vững cho xã hội; ổn định chính trị- xã hội; góp phần vào xây dựng nguồn nhân lực con ngƣời; thể hiện tính nhân văn cao cả,… Các công trình đã cho tác giả có cái nhìn toàn diện về cấu trúc, mô hình của ASXH, hƣớng nghiên cứu ASXH dƣới nhiều góc độ, khía cạnh khác nhau, là một bộ phận quan trọng của chính sách xã hội tạo nên sự ổn định, công bằng của đất nƣớc. Mỗi tác giả đều có cách lý giải, lập luận khác nhau, phù hợp với đối tƣợng, nhiệm vụ nghiên cứu tạo nên bức tranh hoàn chỉnh về ASXH và chính sách ASXH đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế- xã hội trong thời kỳ đổi mới, toàn cầu hóa và chủ động hội nhập quốc tế. Các công trình nghiên cứu góp phần đƣa ra những luận cứ, luận chứng thuyết phục về thực trạng ASXH đối với ngƣời dân ( nhất là những đối tƣợng yếu thế trong xã hội) hiện nay. Các công trình nghiên cứu từng trụ cột của chính sách ASXH, giải quyết việc làm, y tế, giáo dục… là tài liệu quý giá để luận văn có thể tiếp thu, kế thừa và phát triển trong quá trình nghiên cứu của tác giả. Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng, các công trình khoa học đã phân tích các nguyên nhân ( khách quan, chủ quan, chủ yếu, thứ yếu) tác động đến quá trình thực hiện, triển khai ASXH trong thời gian qua. Các nhà khoa học đều thống nhất ở một số nguyên nhân ảnh hƣởng ddeend việc thực hiện ASXH đối với ngƣời dân đó là: Một mặt, chƣa đủ mạnh. Mặt khác, trong nghiên cứu về ASXH, chính sách đảm bảo ASXH còn chƣa kịp thời tổng kết, rút kinh nghiệm và nhân rộng mô hình tiên tiến trong đảm bảo ASXH trên địa bàn huyện, thị xã. 9
Dƣới nhiều góc độ, lĩnh vực nghiên cứu khác nhau, các nhà khoa học đã có những kiến giải, dự đoán, định hƣớng khác nhau về ASXH và đảm bảo ASXH. Đồng thời, trong các công trình nghiên cứu đề xuất những phƣơng hƣớng và giải pháp; khuyến nghị cho Nhà nƣớc và chính quyền địa phƣơng, các cấp, các ngành nhằm thúc đẩy, nâng cao hiệu quả thực hiện, đảm bảo ASXH trong thời gian tới. Mặc dù đạt đƣợc những kết quả đáng thuyết phục nhƣng trên thực tế, vẫn còn những vấn đề đặt ra cần phải tiếp tục nghiên cứu và cho đến nay cũng chƣa có đề tài nào nghiên cứu về ảnh hƣởng của chính sách ASXH đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hƣng, tỉnh Nam Định. Việc tiến hành nghiên cứu đề tài “Chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định” tạo điều kiện cho chúng ta có thể nhận diện bức tranh toàn cảnh về ảnh hƣởng của chính sách ASXH đối với hộ nghèo trên địa bàn huyện Nghĩa Hƣng, từ đó, giúp cho nhà nƣớc, cho các cấp chính quyền có căn cứ xây dựng, thực hiện các chế độ, chính sách phù hợp hơn nhằm đem lại hiệu quả thiết thực nhất cho hộ nghèo” góp phần cải thiện đời sống, xóa đói giảm nghèo, đƣa đất nƣớc phát triển nhanh và bền vững. 1.2. Chính sách an sinh xã hội đối với hộ nghèo 1.2.1. Khái niệm về an sinh xã hội An sinh xã hội là một thuật ngữ đƣợc sử dụng khá phổ biến trên thế giới cũng nhƣ ở Việt Nam trong những năm gần đây. Tuy nhiên, khái niệm, bản chất và nội dung của nó vẫn còn nhiều quan điểm nhận thức khác nhau. Theo các tài liệu hiện có thì ASXH theo nghĩa rộng là sự đảm bảo thực hiện các quyền của con ngƣời đƣợc sống trong hòa bình, đƣợc tự do làm ăn, cƣ trú, di chuyển, phát biểu chính kiến trong khuôn khổ luật pháp” đƣợc bảo vệ và bình đẳng trƣớc pháp luật; đƣợc học tập, đƣợc có việc làm, đƣợc có nhà ở, đƣợc đảm bảo thu nhập để thỏa mãn những nhu cầu sinh sống thiết yếu khi bị 10
rủi ro, tai nạn tuổi già… Theo nghĩa hẹp, ASXH đƣợc hiểu là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên của mình thông qua một loạt biện pháp công cộng nhằm khắc phục những khó khăn về kinh tế và xã hội do bị mất hoặc bị giảm thu nhập, gây ra bởi thiên tai, ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, tàn tật, tuổi già, đồng thời, bảo đảm chăm sóc y tế và trợ cấp y tế cho các gia đình có con nhỏ, cho những ngƣời già cô đơn, trẻ mồ côi ..v..v.. Theo điều 22, Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền, của Liên hiệp quốc thì ASXH là một nhân quyền và đƣợc hiểu là: “Mọi ngƣời, với tƣ cách thành viên của xã hội, có quyền hƣởng thụ ASXH; quyền này dựa trên việc thực thi các quyền lợi kinh tế, xã hội và văn hóa cốt yếu về nhân phẩm và phát triển tự do của mỗi cá nhân, thông qua nỗ lực quốc gia và hợp tác quốc tế, tùy theo tổ chức và nguồn lực của mỗi nƣớc”. Theo L. Berevidge, nhà kinh tế và xã hội học Anh (1879-1963) thì ASXH là việc đảm bảo về việc làm khi ngƣời ta còn sức làm việc và đảm bảo một lợi tức khi ngƣời ta không còn sức làm việc nữa. Những ngƣời theo trƣờng phái này quan niệm, hệ thống ASXH hoạt động dựa trên ba nguyên tắc: Bao phủ toàn diện; mức chi trả tƣơng đƣơng và quản lý tập trung, thống nhất. Trong Đạo luật về ASXH của Mỹ: ASXH đƣợc hiểu là sự đảm bảo của xã hội, nhằm bảo tồn nhân cách cùng giá trị của cá nhân, đồng thời tạo lập cho con ngƣời một đời sống sung mãn và hữu ích để phát triển tài năng đến tột độ. Trong Hiến chƣơng Đại Tây Dƣơng: ASXH đƣợc hiểu là sự đảm bảo thực hiện quyền con ngƣời trong hòa bình, đƣợc tự do làm ăn, cƣ trú, di chuyển, phát triển chính kiến trong khuôn khổ luật pháp, đƣợc bảo vệ và bình đẳng trƣớc pháp luật; đƣợc học tập, làm việc và nghỉ ngơi, có nhà ở; đƣợc chăm sóc y tế và đảm bảo thu nhập để có thể thỏa mãn những nhu cầu sinh 11
sống thiết yếu khi bị rủi ro, thai sản, tuổi già,… Theo ngân hàng thế giới (WB): ASXH đƣợc xây dựng dựa trên mô hình quản lý rủi ro xã hội. Triết lý của mô hình này là mỗi cá nhân, mọi gia đình, mọi cộng đồng đều phải chịu những rủi ro nhất định do thiên tai hay những biến động trong đời sống kinh tế, xã hội gây ra. Chính những rủi ro này là nguyên nhân gây ra nghèo khổ. Ngƣời nghèo là những ngƣời chịu nhiều rủi ro nhất so với các thành phần xã hội khác và ít có điều kiện tiếp cận các công cụ và phƣơng tiện cho phép họ đối mặt với rủi ro. Vì vậy, cần xây dựng cơ chế ASXH dành cho ngƣời nghèo để hạn chế tình trạng bấp bênh của họ, tạo cho họ các phƣơng tiện để thoát nghèo. Theo quan điểm mới dựa trên khái niệm quản lý rủi ro, hệ thống ASXH đƣợc hiểu là “toàn bộ các chính sách Nhà nƣớc nhằm giúp đỡ các cá nhân, các gia đình và các nhóm xã hội quản lý các rủi ro của mình và cung cấp hỗ trợ cho những ngƣời nghèo khổ nhất”. Tổ chức lao động quốc tế (ILO) định nghĩa: ASXH là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên của mình thông qua một loạt biện pháp công cộng, nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc giảm thu nhập, gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, thƣơng tật, tuổi già và chết; đồng thời đảm bảo các chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con”. Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) quan niệm: “ASXH là một hệ thống chính sách công nhằm giảm nhẹ tác động bất lợi của những biến động đối với các hộ gia đình và cá nhân”. Ở Việt Nam, thuật ngữ “An sinh xã hội” thƣờng đƣợc các nhà quản lý, các nhà nghiên cứu và những ngƣời làm công tác xã hội nhắc đến nhiều trong các cuộc hội thảo về chính sách xã hội, trên hệ thống thông tin đại chúng, cũng nhƣ trong các tài liệu, văn bản dịch. Tuy nhiên, hiện nay có nhiều quan 12