Luận văn Thạc sĩ Kinh tế Chính trị: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành trong quá trình công nghiệp hóa hướng về xuất khẩu ở Việt Nam

Chia sẻ: Anh Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

102
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn tìm hiểu thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành trong thời kỳ đổi mới kinh tế và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam; giải pháp thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành trong quá trình công nghiệp hóa hướng về xuất khẩu ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế Chính trị: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành trong quá trình công nghiệp hóa hướng về xuất khẩu ở Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC (ỈIA HÀ NỘI KHOft KINH TỈ ' f) iu h m ù M ì n h M ĩ CHUYỂN DỊCH c ơ CÂU KINH TẾ NGÀNH TRONG QUÁ TRÌNH CỐNG NGHIỆP HOÁ HƯỚNG VỂ XUẤT KHẨU ở VIỆT NAM ■ ■ C huyên ngành : K inh lê chính trị M ã số : 5.02.01 L u ận vân thạc s ĩ khoa học kinh tế Ngưòi huớng dẫn: TS. Trần Đình Thiên H à Nội - 2 0 0 2
MỤC LỤC • ■ Trang M ở đầu 1 Chtíơnư l i n h ũ n g v ấ n đ ể l ý t h u y ế t CHUNCỈ v ề c h u y ể n đ ị c h 6 CO CẤU KINH TẾ NGÀNH CỦA MÒ HÌNH CÔNG NGHIỆP HOÁ HƯỚNG VỀ XUẤT KHAU VÀ THỤC TIỀN ĐÔNíỉ Á 1.1 Cơ sở lý ỉuận về c h u y ể n dịch cơ cấu kinh tế ngành trong 6 q u á trình C N H hư ớn g về xuất khẩu. 1.1.1. K hái n iệm 6 1.1.2. M ô h ình C N H h ư ớ n g về xuất khẩu và nh ữ ng điều kiện 7 thực hiện c h u y ển d ịc h c ơ cấu kinh tế n g àn h 1.1.3. N h ữ n g n h â n tố k in h tế quốc tế ảnh hưởng đến quá trình 13 c h u y ển d ịch cơ c ấ u k in h tế ng àn h Iheo m ô hình CN H hướng về xuất kh ẩu tron g các điều kiện hiện nay 1.1-3.1. Sự biến đổi c ơ cấu kinh t ế theo kiểu làn s ó n g c ủ a các nước 13 Đ ô n g - Đ ô n g N a m Á và ánh hưởng củ a n ó đ ế n nền kinh tế th ế giới. 1.1.3.2. N ền k in h tế tri thứ c và cuộc cách m ạ n g k h o a học cô n g 18 nghệ 1.1.3.3. T hư ơ ng m ại q u ố c tế - n g uồ n gốc củ a tăng trưởng kinh t ế 20 1.1.3.4. Xu hướng c u a các d ò n g vốn q u ố c tế và vai Irò của các 22 cô n g ty đ a q u ố c g ia 1-2. T hực tiễn Đ ô n g Á - kinh nghiệm thành c ồ n g và ảnh hưởng 24 củ a nó đ ế n các nước đi sau trong khu vực 1.2. ỉ . T ă n g trưởng kinh tế củ a khu vực Đ ô n g Á và vị trí mói củ a 2-5 n ó tro ng nền kinh tế t h ế giới 1.2-2. T hực tiễn ở m ột số nước Đ ôn g Á - kinh n g h iệm chuyển 29 dịch cơ cấu kinh lế n gành và ánh hưởng của nó đến các nước đi sau trong khu vực
Chương 2: THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH c o CẤU KINH TẾ NGÀNH TRON« THỜI KỲ Đ ổ i MỚI KINH TÊ VÀ NHỮNG VÂN ĐỂ ĐẶT RA CHO VIỆT NAM 2.1. Khái q u át m ô hình C N H hư ớng về xuất khẩu ở Việi N am 41 2.1.1. Đ ặc điểm của nền kinh t ế ch uy ển đổi ở Việt N am tron g 41 thời kỳ đổi mới 2.1.2. N g u y ên tắc thực h iện m ô hình CN H hướng vào xuất kh ẩu 43 và những vấn đề đặt ra ch o V iệt N am 2.2. T hực trạng q u á trình c h u y ể n d ịch cơ cấu n gành ớ nước ta 47 dưới góc đ ộ thực hiện c h iến ỉược tăng trưởng hướng vào xuất khẩu 2.2.1. T ổ ng qu an quá trình c h u y ể n địch cơ cấu ngành 47 2.2.2. K ết q u ả của quá trình chuyển dịch CO' cấu kinh tế ngành 51 trong giai đoạn vừa q u a 2.2.2.1. Biểu hiện q u a cơ cấu sản x u ất cô n g n gh iệp 51 2.2.2.2. Xu hư ớng c ơ cấu tro n g khu vực có vốn đầu tư nước ngoài 55 trực tiếp ( F D Í ) 2.2.2.3. Biểu hiện q u a cơ cấu thương mại 62 2.2.3. Đ ánh giá thực trạ n g c h u y ể n dịch c ơ c ấ u kinh t ế n gàn h 69 trong giai đoạn đ ầu thực hiện chiến lược "hướng ngoại" ỏ' nước ta C hư ơng 3 : PHƯƠNG HƯỚN
3.1.2. N hững nhân tố kinh lô quốc lế ánh hưởng trực tiếp đến 79 đ iểm xuất phát cơ cấu và sự c h u y ể n dịch c ơ cấu kinh tế n g àn h Irong quá Irình CN H , H Đ H ở Việt N am giai đoạn 2001 - 2 0 1 0 3.2. Đ ịnh hướng chuyển dịch c ơ cấu kinh tế ngành, ớ nước la 83 tron g giai đoạn 2 0 0 1 -2 0 1 0 3 . 2 . 1. Đ ịnh hướng cơ cấu n gành tổng thể 81 3.2.2. M ụ c tiêu chuyển dịch cơ cấu ngành giai đoạn 2001 - 2 0 1 0 83 3.2.3. Một số giải pháp thúc đẩy chu yển dịch c ơ cấu kinh tè 86 n g à n h Việt Nam trong giai đoạn lới 3.2.3.1. Q u a n điểm tổng q u át 86 3.2.3.2. V ai trò củ a Nhà nước và các giải p h áp ổn đ ịnh kinh t ế vĩ 86 mô 3.2.3.3. K h u y ên khích phát triển những ngành sản xuấl hằng xuất 89 k h ẩ u sử dụn g nhiều lao động 3.2.3.4. Lựa ch ọ n phát triển những n gành m ũi nhọn đ ảm báo lăng 90 trưởng cao, bền vững 3.2.3.5. Kết hợp chuyển dịch cơ cấu kinh t ế n g à n h với phát triển 91 kinh t ế vùng 3 .2 3 .6 . Phát triển nguồn nhân ỉực để liến tới nền k inh tế trf Ihức 92 KẾT LUẬN 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO 95 PHỤ LỤC
C H U Y Ể N DỊCH c o c u KINH TẾ N G À N H T R O N G Q UẢ TRÌNH C Ô N G N íìH I Ệ P H O Ả HƯỚNG VỂ XU Ấ T K H Ẩ U Ở VIỆT NAM MỞ ĐẦU I. Tính cấp thiết của đề tài. - C h uy ển địch cơ cấu kinh tế ngành là mộl vấn đề lý luận và thực liễn can thiết đối với lấl cá các quốc gia trong q uá trình hội nh ập và phát triển. T oàn cầu h oá kinh l ế đan g diễn ra m ạnh mẽ với lính hai m ặt c ủ a nó. Vấn đề n s h ié n cứu dể lìm ra m ột chiến lược phái triển kinh tế quố c gia phù hợp với xu hướng d ó là m ột yèu cầu cấp thiết đối với Việt N am Irong tiến Irình hội nhập, đấv lùi ng uy cơ tụt hậu so với các nước irong khu vực Đ ô n g Á và t h ế giới. - Việt N am là một qu ốc gia có nền kinh tế c huyen đổi, từ m ội nước kinh tế n ô n g n s h iệ p lạc hậu ch u yển sang nền kinh tế thị trường theo định hướng X H C N . Trước yêu cầu đổi mới và thực hiện nghị quyết đại hội IX củ a Đ áng CỘ11SI sân Việt N am về phái trien kinh tố - xã hội mười năm đầu cua thê' kỷ XXI: "... Đ ẩ y m ạnh C ô n g n gh iệp hoá, hiện dại hoá theo định hướng X H C N , xây đự n g nền tang đ ể đốn n ăm 20 20 nước ta cơ bản trở thành m ột nước công nshiôp". (V ăn kiện Đại hội Đ ản g ỉần thứ IX - 2001). Việt N am đ an g tiếp tục thực hiện m ô hình tă n s irưởng hướng vào xuất khẩu đ ã lựa chọn (kể từ khi đổi mới - ve m ặt n g u y ên tắc), vượt q u a những k h ó khăn, thách thức dể thực hiện ihành c ô n g m ô hình này. Trong đó, chu yến dịch cơ cấu kính tế ngành là vấn dề l run lĩ tâ m cua toàn b ộ quá irình cô n g n g h iệp hoá. - V iệc làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn c ủ a COI1 đường đi lên C N X H và xây dựng m ỏ hỉnh C ông n ghiệp hoá . hiện dại hoá là một yêu cầu q u an írọtìg đối với thực trạng nền kinh lế nước ta hiện nav. Nó hạn c h ế sự ch ậm trẻ do chưa có n hữ n g m ụ c tiêu và bước di cụ the đối với một nền kinh tế ch uy ên đổi như Việt N am , hình thành một nền kinh tẽ' llìị trường hoàn chính, 1
xày dự ng cư cấu kinh tế hợp lí và h iệu quả. C huvcn dịch c ơ cấu kinh tế ngành là vail đo trọng tâm và ihcn chói của m ô hình đó. Vấỉì cic ch u y ển dịch c ơ cáu kình lê ngành vù inỏ hình tàng trướng đ ã đề cập tới có nhiều cô n g irình ng hiên cứu Iro n s nước và q u ố c t ế dưới nhiều m ức đ ộ và cách tiếp cận k h ác nhau và sự vận d ụ n g vào thực tien cũng rất đa dạníi- Sự thành công cua các nước Đ ó n g Á (N1CS) là những bài học kinh n g h iệm đối với các nước đi sau Iron khu vực. H oàn cánh mới trong nước và quố c tế, dặt ra c h o V iệl N am yêu cẩu hội n h ập và tăng trưởng bền vững. Đ ề tài "C huyển dịch cơ cáu kinh tế n ạ à n h Irons q u á trình cô n g ng hiệp hoá hướng về xuất khẩu ở Việt N am " g ó p mộl phần nhỏ vào việc phân lích và làm rõ hơn nhữ ng vấn đề lý luận và thực tiễn c ủ a nền kinh t ế Việt N am trong tình hình mới. 2. Tình hình nghiên cứu. - Ờ Việt N a m , vấn đề ch uy ển địch cơ cấu kinh lê ngành và IĨ1Ô hình tăng trưởng hướng vào xuất k h ẩu được nhiều nhà khoa học, NCS cao học và tiến sĩ quan tủm vù ch ọ n làm đổ lài nghiên cứu. Các cô n g trình n ghiên cứu đ ã dược in thành sách các luận án, đề tài khoa học, chương trình K H X H cấp quốc gia, cap bộ và công b ố hàng loạt nghiên cứu chuyên đc irên các tạp chí ch uy ên ngành. Sau đây là m ột số cô n g irình nghiên cứu cụ thể. - Cơ cấu kinh tố - xu hướng hiện ihực và giái pháp thúc đẩy. Chương trình K H X H - 02 - Đổ lài K H X H - 02 - 02 - Hà Nội 10/1997). - Chiến lược c ô n g n g h iệp hoá hướng vổ xuất khẩu và vấn đề lựa chọn của Việt N am hiện nay - N g u y ễn X uân D ũng - T T K hoa học X ã hội và N hân vãn Q u ố c gia - Hà Nội 2 0 0 ỉ - Luận án tiến sì). - C huycn dịch c ơ cấu kinh tế ngành và phát tricn các ngành trọn g cìiểm mũi nhọ n ớ Việt N am (Đ ỏ Hoài N a m chu biên - N X B Khoa học Xã hội ỉ 999). - Các nhãn tố ảnh hưởng lới sự ch u yển dịch cơ cấu ngành kinh tế trong thời kì CN H ỡ Việl N am . (Bùi Tất T hu ng chủ biên - N X B K H X H - 1997). 2
- N hững xu hướng phát í ri ổn của th ế giới và sự lựa chọn m ô hình côn g n ghiệp hoá của nước la. (TS V õ Đại Lược - N X B KHXÍ I - 1999). - Suy nghĩ vé CN H , H Đ H ử nước la: Một số vấn đe lý luận và thực tiễn {Ngõ Đ ình Giao chủ hiên - N X B Chính trị Q u ố c gia Hà Nội - 1996). - C óng n g h iệ p hoá hướng ngoại "sự thần kì của cá c nước N IC S Châu Á" (H o àn g T han h N hàn - NXB Chính irị Q u ố c gia - Hà Nội 1997). - H ưởng phái iríến thị trường xuất n h ập khẩu Việi N am tới n ăm 2 0 1 0 (PTS P hạm Q u y ền - PTS Lè M inh T âm - NX B T h ố n g kê Hà Nội 1997). vv... M ặc dù ctã có nhicu công trình nghiên cứu về chủ dề này, như vậy trước n hữ ng cơ hội và thách thức đặl ra c h o nôn kinh tế Việt N am , việc nghiên cứu lý luận, lựa chọn và Ihực hiện Ihành công m ộl chiến lược cô n g n g h iệp hoá vần tiếp lục là những thách thức đối với các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách ớ nước ta. N hững lliách thức đỏ gắn liền với n hiệm vụ khắc phục thực Irạng yếu kém của nền kinh tế trong giai đ o ạn ch uy ển đổi sang m ộ t nển kinh lè' ỉhị trường, theo định hướng X H C N trước anh hưởng cúa loàn cầu hoá. hội n h ập kinh tố q u ố c tế dang diễn ra vô cùng m ạnh mẽ. 3. N h iệ m v ụ v à m ụ c đ íc h c ủ a đ ề tà i n g h iê n c ứ u . - Trình bày cư sở lý luận và thực tiễn eúa quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh ỉế ngành và sự lựa chọn m ô hình lãng trướng hướng vào xuất khẩu của Việt N am . Phân lích, so sánh lừ những kinh nghiệm thành công ở m ột số nước Đ ô n g Á (N1CS) và t h ế giới’. - Phân lích và làm rõ thực trạng của quá trình c h u y ể n dịch cơ cấu kinh íế ngành trong toàn bộ q u á trình dổi mới kinh lế ớ V iệt N am từ n ăm 1986 đến nay. Đ ánh siá những thành cô n g và hạn c h ế củ a toàn bộ q uá trình c h u y ển dịch cơ cấu kinh t ế ngành trong việc thực hiện m ô hình cô n g nghiệp hoá hướng vé xuất kháu. Tác dộ ng của quá trình dó đến việc tăng sức cạnh tranh của nền kinh tế. thúc đẩy tiến trình hội n h ập kinh tế q u ố c tố. 3
- Phán lích những yếu lố. điều kiện ánh hướng đch quá trình chuyển dịch c ơ cấu kinh lê' ngành ớ Việt Nam Irong bối cánh loàn cầu hoá, từ dó lìm ra một số giải pháp thúc dẩy việc thực hiện m ột cách hợp lí trong, tỉnh hình mới với n h ữ n s Ihay đổi nhanh ch ón g và sâu sắc của nén kinh tế khu vực và thố iiiới. Khái quát kha n ă n e cùa Việt N am trong việc lựa chọn và thực h iện chiến lược phát triển rút ngán dựa trên lợi thế củ a các nước di sau. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. - Đối urựns nghiên cứu: Những vấn đề lv luận và thực tiễn của việc ch uy ển dịch cư cấu kinh tế n gàn h của Việt N am trong quá trình thực hiện m ó hình C N H , H Đ H hướng vào xuất kháu. - P hạm vi nghiên cứa: Khái quát phan tích, đ án h giấ qưá trình ch u y ển dịch c ơ cấu kinh lố ngành của Việt N am tro ng thời kì đổi mới, giai đoạn 1986 -2 0 0 0 / 2 00 0 -2 0 1 0 . 5. Phirưng pháp nghiên cứu. T ổ n g hợp các Phương pháp nghiên cứu sau đây: + Phương pháp duy vật biện chứng và duy vậi lịch sử. + Phương pháp phân tích kinh tế thực chứng. + Phương phi»p tiếp cận và phân tích hệ thống. + Phương pháp so sánh. 6. Những đóng góp khơa học của luận án. - Khái quát hoá những vấn đổ lý luận và thực tiỗn của m ô hình công ntĩhiỌp hoá hướng vổ xuất khau. Kinh n gh iệm của các nước Đ ỏ n g Á và ảnh hường cửa "làn sóng co' cấu" đến các nước đi sau trong khu vực - T rường h ạp c ủ a Việt N am . - Phân lích và làm rd hơn ng uv cn nhân, ihực trạng cúa việc ch uy ến dịch cơ cấu kinh lố ngành ớ nước la trong 15 đổi mới. N hận Ihức những vấn đề 4
chitig tlặt ra cho Vịệi Nam trong giai đoạn mới cùa quá trình llìực hiện m ỏ hình láng trướng hướng vào xuá! khẩu. - Đe xuất một số giáì pháp thúc (lẩy chuyển dịch c ơ cấu kinh tế ngành ỉro n ạ CỊUÚ trình thực hiện mó hình CN H hướng về xuất khẩu ở Việt N am , giai đ o ạn 2001- 2 0 10 , m ục tiêu ihực hiện A F T A và gia n h ập tổ chức T hư ơ ng Mại (hố giới (W T O ). 7. K ế t c ấ u c ủ a lu ậ n á n . - Bao g ồ m phần m ở đầu, kết luận, m ục lục, dan h m ục tài liệu tham khao và nội du nu chín h củ a luận án g ồ m 3 chương. C h ư ơ n g 1: N hững vấn đề lv Ihuỵốt c h u n g về ch u y ển dịch cơ cấu kinh tế n g à n h c ù a m ồ hình C N H hướng vé xuất k h ẩu và thực lien Đ ôn g á. C h ư ơ n ư 2: Thực trạng ch u y ển dịch cư cấu kinh tế ngành trong thời kỳ đổi m ỏi kinh lố và những vấn đ ề đặt ra cho Việt Nam. C lm o iiũ 3: Phưưrm hướng và các giai pháp thúc đ ấ y ch uy ên d ịch c ơ cấu kinh lẽ nuành Irong CỊUÚ trình công n g h iệp hoá hướng về xuất khẩu ỏ Việt N am irong giai đ o ạn tứi. 5
Chương Ị N H Ữ N G VẤN Đ Ể LÝ T H U Y Ế T C H U N G V Ể C H U Y Ể N d ị c h c ơ c â u K IN H T Ế N G À N H C Ủ A M Ô H ÌN H C Ô N G N G H IỆ P H O Á H Ư Ớ N G V Ể X U Ấ T K H Ẩ U VÀ T H Ụ C T IỄ N Ở Đ Ô N G Ả /./. Co SỪ lý luận vé chuyển dịch cơ cáu kinh tế ngành trong quá trình C N H hướng vé xuất khẩu. l . ỉ . l . K h á i n iệ m - K hái n iệ m c ơ c ấ u kinh tế ng àn h : C ơ c ấ u n g à n h c ủ a nền k in h t ế ỉà lổ h ợ p các n g à n h , h ợ p th à n h c á c tư ơ ng q u a n tý lệ, biểu hiệ n m ối liên hệ g iữ a c á c n g à n h đ ó c ủ a n ề n kinh t ế q u ố c d â n (2; ir 2 45 Ị). - K h á i n iệ m c h u y ể n d ịc h c ơ c ấ u k in h tố n g à n h : C h u y ế n d ịc h c ư c ấu k in h tế n g à n h ỉà q u á trìn h th a y đổi tư ơ n g q u a n c ơ c ấ u ỉỉiữa c á c n g à n h m ộ t c ác h c ó m ụ c đ íc h , c ó đ ịn h h ư ớ n g và d ự a trê n c ơ sứ p h ả n tích cúc c ă n c ứ ỉý luận và th ự c liễn. Đ â y là kếl q u ả c ủ a việc á p d ụ n g d ồ n g b ộ c á c giải p h á p c ầ n thiết d ế c h u y ể n c ơ c ấ u n g à n h lỉr trạ n g th ái n à y san g trạ n u th ái k h á c h ợ p lý và hiệu q u á h ơ n . C h u v c n d ịc h CƯ cấu k in h tê' n g à n h , với hạt n h â n là phát tricn m ạ n h n g à n h m ũi n h ọ n , k h â u đ ộ i phá tro n g từ n g giai đ o ạ n c ủ a n ề n kinh lê', là y c u c ẩu tru n g lâ m tro n g lo à n bộ q u á trình C N H , rú t n g ắ n tiến trình hội n h ậ p k in h l ế q u ố c l ế c ủ a c á c nư ớ c đ a n g p h á t triển . Sự th a y đổi c ơ c ấu n g à n h c ủ a n ề n kinh lố tro n g q u á irìn h c ô n g n g h iệ p h o á h ư ớ n g về x u ấ t k h ẩ u phải dựa trên m ộ t cấu trúc ihị trư ờ n g m ờ p h ù hợp với từng giai đ o ạ n p h á t triển với đ ịn h h ư ớ n g m ộ t c ơ c ấ u n u à n h , v ù n g c ó k h á n ă n g phát h u y ỉợi th ố so sán h c ủ a q u ố c gia. Đ ể đạt d ư ợ c m ụ c tiêu h iệ u q u á và tă n g írư ởng, c á c q u ố c gia th ự c h iệ n C N H phái c ó m ộ t c h ín h s á c h th ư ơ n g m ại và c ô n g n g h iệ p p h ù h ợ p với n h ữ n g đ iề u k iệ n í ro n g n ư ớ c và q u ố c tế m ớ i. T hự c c h ấ t c ủ a c á c c h ín h s á c h n à y là thúc đ ẩ y x u ấ t k h ẩ u , 6
lã n g tỷ trọ n g c ô n g n g h iệ p và d ịc h vụ, n â n g c a o n ă n g lực tự thân c ủ a n é n kinh le, rút n g ắ n k h o ả n g c á c h phát triển giữa c á c q u ố c gia. Q u á trình C N H h ư ớ n g vé xu ấ t k h ẩ u c ủ a c á c n é n k in h t ế C N H d iễ n ra trên c ơ -SỞ dựa v à o n g u ồ n lực nư ớ c n g o à i cỉc plìál Iriên n h a n h , lận d ụ n g lợi th ế c ủ a c á c nước đi sau. Sự vận d ụ n g c á c giái p h á p đ ổ n g bộ đ ể th ú c đ ẩ y q u á trìn h c h u y ế n d ịc h c ơ c ấ u k in h tế n n à n h tro n e m ô h ìn h tă n g trư ớ n g h ư ớ n g v à o x u ấ t k h ẩ u d ự a Irên việc á p d ụ n g lý th u y ế t " c h u k ỳ san p h ẩm " và "làn s ó n g c ơ cấu "; ớ từ ng q u ố c gia, s ự vận d ụ n g và h iệ u q u a đạt đưực lù n h ữ n g c á c h thức và m ứ c đ ộ khiíc n h a u ph ụ th u ộ c v à o íính d ặ c thù c ủ a thể c h ế thị Irường, đ iể m x u ấ t p h á t, đ iẻ u k iệ n k in h t ế - xã hội. l.ĩ.2 . Mớ hình CN H hướng về xuất khẩu và những điều kiện thực hiện chuyển dịch cự cấu kỉnh tế ngành. - T ro n g m ấ v th ậ p niên g ầ n đ â y , m ô h ìn h n à y đ ư ợ c á p d ụ n g ở n h iề u q u ố c g ia đ a n g n ồ lực k iếm tìm c o n d ư ờ n g C N H . Đ ạ i d iệ n c h o s ự th à n h c ô n g c ủ a m ỏ hình n à y là các nền k ìn h lê Đ ô n g Á n h ư N h ậ l Bản, H à n Ọ u ố c , Đ à i L o a n . H ồ n « K ỏ n ụ , S ingapo.vv... V ới lư c á c h là m ô h ìn h C N H k h á c về n g u y ê n tấ c YÌI b a n c h ấ t s o với c h ín h s á c h C N H th a y lliế n h ậ p k h ẩ u , m ô hìn h C N H h ư ó ìm vé xu ấ t k h á u dã trở n ê n nổi tiế n g n h ờ kếl q u â tă n g trư ờ n g ' ì h ầ n k ỳ " ờ Đ ô n g Á. M ô h ìn h n à y đ ã k h ắc p h ụ c n h ữ n g k h ó k h á n c ủ a c á c q u ố c g ia nói trên vé đặc đ ic m ihị trư ờ n g nhỏ, sự k h a n h iế m n g u ồ n lực và lận d ụ n g đư ợ c n g u ồ n la o đ ộ n g dồi d à o ch ấl lượng c ao . T ừ n h ữ n g n ă m 1980 Irở đi, m ô h ìn h C N H h ư ớ n g về xuất k h ẩ u đư ợ c lựa c h ọ n c h o n h iề u c á c q u ố c g ia đ a n g liến h à n h C N H , N ổ trớ th à n h k h u y n h h ư ớ n g p h á t triển c h ủ y ế u đ ể đ ả m b ả o c h o sự lă n g in rớ im k in h t ế và th ú c đ ẩ y tiến trình tự d o h o á Ihị trư ờ n g Irong m ộ t t h ế giới lo à n c á u h o á d a n g d iễ n ra m ạ n h m ẽ. T h ự c c h ấ t c ủ a đ ịn h hư ớ n g xuất k h ẩ u là d ự a trên lựi t h ế so sán h c ủ a q u ố c vĩ ta để san xuất h à n g xuất k háu b a o g ồ m h à n g c ô n g n g h iệ p , các san p h ẩ m c h ế b iế n c h ứ k h ô n g phải bất cứ loại sán p h ẩ m n ào . N ó c ũ n g b a o h à m x u hư ớ n g g iù m d ầ n lỷ trọns’ san p hám "th ỏ" tro n g x u ấ t k h ẩ u , trá n h lình trạ n g "că n b ệnh 7
H à L a n " d ầ n tiến sự ph á sán c ủ a các q u ố c uia. M ô h ìn h n à y d ự a trôn xu th ế q u ố c g ia h o á đời s ố n g kinh tế, loàn c ầ u h o á và sự th a y đổi n h a n h c h ó n g c á c đ ic u k iệ n q u ố c tế. C á c nước d a n g phái triển d ựa v à o lợi ih ế so s á n h n h ư lao đ ộ n g rỏ (nội đ ịa ) và c ô n g n g h ệ , kỹ th uậl, v ố n, thị trư ờ n g th ế giới (lợi th ế thời đại). Sự lựa c h ọ n thị trư ờ n g c h ỗ d ự a dầu liên và c ô n g n g h ệ - k ỹ th u ậ t phù h ợ p sẽ tạ o sức c ạ n h ira n h q u ố c le c ú a sản p h ẩ m và k h u y ế n k h íc h xuất k h á u . T ừ đ ó , n â n g c ao sức c ạ n h tra n h c ứ a loàn bộ n ề n k ìn h tế, ih ú e đ ẩ y lã n g trư ớ n g và c h u y ể n d ịc h c ư c ấ u k in h t ế m à trọ n g tâm là c h u y ế n d ịc h c ơ c ấ u k in h tế n g à n h , rúi n g ắ n q u á irình C N H . Sự vận d ụ n g m ô h ìn h C N H h ư ớ n g v à o x u ã i k h á u v à o th ự c lố d ự a trên n g u y ê n tắc c h u n g là phai dựa v à o n g u ồ n lực nư ớ c n g o à i đ ế phút triển n h a n h . Đ à v là m ộ t tro n g n h ữ n g yếu tố c ơ b á n c ấ u th à n h cái gọi là "lợi t h ế c ủ a nước đi sau". V ề m ặl lý th u vết, m ỏ h ìn h n à y d ự a tren n h ữ n g p h â n tích v ề xu h ư ớ n g q u ố c i ế ho á đời s ố n e kinh tê dưới tác d ộ n g và đ icu k iệ n c u a c u ộ c c á c h m ạ n g k h o a liọc - kỹ thuật hiệ n đại và lựa c h ọ n m ộ t c ơ c âu k in h tố k h ô n g c â n đ ối đổ h ìn h th à n h c á c cực lã n u trư ớng d ự a irên n h ữ n g lợi th ế s o sá n h tro n g q u a n hệ ngoại th ư ơ n g , v ề m ặ l thực tế, c á c h tiếp c ận vấn đ ề c ơ c ấ u kinh t ế [rong m ô h ìn h C N H n à y c ó m ộ i s ố đặc đ iể m c h ín h s a u dây: + K h á c về ban ch ất với m ô h ình C N H k ế h o ạ c h h o á tậ p tru n g và m ô h ìn h C N H thay Ih ế n h ậ p k h ẩ u - là n h ữ n g m ô h ìn h c ô n g n g h iệ p h o á h ư ớ n g tới m ụ c tiê u lạo lập m ột c ơ cấu n g à n h h o à n c h ỉn h và k h é p k ín, th a y t h ế n h ậ p k h ẩ u x â y d ự n g m ội n ề n k in h t ế (tộc lậ p tự ch ủ, b ằ n g sán x u ấ t h à n g h o á tro n g nước, m ô h ìn h h ư ớ n g vé xuất k h ẩ u đặt trọ n g tâ m p hát triển v à o n h ữ n g n g à n h , lĩnh vực c ó lợi ỉh ế s o s á n h trôn thị trư ờ n g q u ố c t ế và sán x uấl n h ữ n g s ả n p h ẩ m m à thị trư ờ n g i h ế giới c ần , hình th à n h nôn m ộ i c ơ c ấu k in h lố và c ô n g n g h iệ p k h ỏ n u c á n đối. Ớ c á c n ư ớ c d a n g phái iriển, lợi ib ế so sán h ih ư ờ n g là n g u ồ n lao đ ộ n » ré, dổi d à o , lài n g u y ê n k h o á n g sán và n ô n g sán. N h ó m c á c nư ớ c N I C S 8
Đ ó n g Á sứ d ụ n g n g u ồ n lao d ộ n g v à o n h ữ n g n g à n h n h ư c ô n g n g h iệ p c h ế biến sử đ ụ n g n h iề u [ao đ ộ n ” n h ư đội m a y c h ế b iến Ihực p h á m , diện tử d â n d ụ n g . M ộl số n ư ớ c k h á c n h ư M ala ix ia và Thái L an khới đ ầ u b ằ n g n h ữ n g san p h ẩm n ô n s n g h iệ p , khai ihủc k h o á n g san. K h u y ế n k h íc h xuất k h áu là x u h ư ớ n g c h ủ đ ạ o c ủ a m ô hình. C á c h c h ín h sách ờ c á c lì ước tu y k h á c n h a u n h ư n g đ ề u d ự a í rên n g u y ê n lý c h u n g là (lảm b a o c h o c á c n h à s a n xuất có lợi hơn khi hán sản p h ẩ m c ủ a m ìn h trên thị lrư ờ ng q u ố c tế. C á c b iện ph áp k h u y ế n k h íc h xuất k h á u g ồ m hai loại c ơ ban. M ộ t là N h à n ư ớ c í rực tiếp lác đ ộ n g , trợ g iú p b ằ n g c á c h dưa ra d a n h m ụ c n h ữ n u m ặt h à n g ưu tiên, g ia m h o ặ c m iễ n t h u ế n lìập k h á u c ác loại h à n g h oá n h ư thiết bị vật tư, n g u y ê n liệu ph ụ c vụ c h o sản x uất h à n g x u ấ t k h ẩ u h o ặ c trợ c ấ p trực tiế p c h o c ấ c loại h à n g h o á x uất khẩu. H a i là, N h a nước g iá n tiế p can th iệ p q u a c á c c ô n g c ụ đ iều liết vé tài c h ín h , tiền tộ, tạ o m ỏi trư ờ n g s ả n xuất và k in h d o a n h th u ậ n lợi đ ể c ác n h à sản x u ấ t h ư ớ n g ra thị trư ờ n g t h ế g iới. C ác biệ n p h á p d ư ợ c thực hiện rất đ a d ạ n g n h ư lựa c h ọ n tỷ g iá hối đ o á i th íc h h ợ p th e o xu h ư ớ n g hạ th ấ p g iá trị nội tộ n h ằ m làm lă n g k h á n ă n g c ạ n h tra n h c ủ a hàn í! h o á tròn thị trư ờng q u ố c lố; c u n g c ấ p lín d ụ n g với lãi su ất ưu đ ã i c h o h oạt ctộtiíi sán x u ấ l xuất k hẩu; c u n g c ấ p c ơ sở hạ tầng k in h t ế và p h á p lý; x â y d ự n g k h u c h ế xuất: k h u y ế n k h íc h đ ấ u tư n ư ớ c n g o à i; trợ g iú p đ à o tạo nhân lực; tổ c h ứ c c á c c ơ sở n g h iê n cứu k h o a h ọ c - kỹ th u ậ t và k h u y ế n k h íc h á p d ụ n u c ô n g nuhộ m ới, c u n g c ấp c á c ih ỏ n g tin c ần thiết về Ihị trường, g iá cá, lổ c h ứ c hộ th ố n g m a r k e tin g q u ố c tế, trước hết ỉà th ô n g q u a h ệ th ố n g c á c c ơ q u a n đ ại sứ ỡ nư ớ c n g oài V.V.. T h ự c tiễn m ấ v c h ụ c n ă m q ư a c h o th ấ v c á c q u ố c íiia di th e o m ô hình cô n ii n iĩh iệ p h o á h ư ớ n g về x u ấ t k h ẩu đ ã đạt d ư ợ c tốc đ ộ lă n g trư ơ n g k in h tế c a o và c h u y ê n d ịc h c ơ c á u rất n h a n h c h ó n g . C ác n h a k in h tế h ọ c khi n g h iê n c ứ u sự th à n h c ô n g c ủ a c á c q u ố c g ia đ ã đ á n h giá rất c a o tác d ộ n g c ủ a n h ữ n g c h ín h s á c h kể trên đ ố i vởi q u á irìn h C N H và c h u vén dịc h c ơ c ấ u k in h tế, m ặ t k h á c c ũ im nêu ra m ộ l s ố hạn c h ế c ầ n lưu V n h ư sự phụ th u ộ c q u á m ứ c v à o sự 9
hiến d ộ n g c ủ a thị trư ờ n g thê giới và m ối q u a n hệ ớ m ứ c đ ộ k h á c n h a u g iữ a c á c Ihị trư ờ n g tro n g nư ớ c và q u ố c tế. Sự th a y dổi n h a n h c h ó n g c ủ a m ôi Irường k in h tế q u ố c (ế h iệ n n a y c h ịu á n h h ư ớ n g c ủ a c á c c h ín h sách đ ã đư ợ c lựa c h ọ n íroim thời kỳ trước. VI v ậ v , ớ m ỏ i giai đ o ạ n c ủ a q u á trình C N H , sự vận d ụ n g m ồ hình tă n g trư ờ n g h ư ớ n g vào xuất k h ẩ u phái có n h ữ n g giãi p h á p th íc h h ọ p và ỉinh hoạt, đ á m b à o tính h iệ u q u á kinh lố đ ể đại đ ư ợ c c á c m ụ c tiê u tă n g trư ở n g bền vữ n g và c h u y c n d ịc h c ơ c ấ u m ạ n h m ẽ. * Đ ic u k iệ n đ ể th ự c h iệ n m ô hình C N H h ư ớ n g về xu ấ t k h ẩ u : b a o g ồ m c á c y c u tố tá c d ộ n g đ è n quá irìn h c h u y ế n d ịc h c ơ c ấ u k in h t ế n g à n h n h ư đ iề u kiệ n q u ố c t ế (lợi th ế thời dại) và Irong nước. T h ự c c h ấ t, c ư c h ế th ự c hiện m ô hìn h n à y d ự a trên m ộ i thỏ c h ế nhị n g u y ê n : N h à n ư ớ c và thị Irường. Đ ó là s ự k ế t h ợ p g iữ a q u y ề n lực h à n h c h ín h - c h ín h trị c ủ a n h à nư ớ c v à d â n c h ủ k in h tế c ủ a thị trư ờng. V ai Irò của N h à nư ớ c và c h ín h s á c h đ ố i với n ề n k in h t ế rất q u a n trọ n g , đ ặ c biệt là đối với c á c q u ố c g ia c ó n ề n k in h t ế c h u y ể n đổi - n g h ĩa !à, c h ư a phái là nền k in h té'ihị trư ở n g h o à n c h ỉn h . Ớ đ ó , c á c n h â n tô' thị trư ờ n g và phì thị trư ờ n g c ò n đ a n xen, tính h iệ u q u ả Irong sự vận h à n h c ủ a to à n b ộ n ề n k in h l ế c ò n bị h ạ n c h ế bởi các y ế u lố th ể c h ế. (V iệt N a m là m ộ t tro n g s ố c á c n ề n kinh (ế c h u y ể n đ ổ i). T ro n g q u á trình C N H h ư ớ n g vào x u ấ t k h ẩ u , c h u y ể n d ịc h c ơ c ấ u k in h t ế n g à n h phãi d ự a trê n c ơ sở s ự p hân tích lý th u y ế t "chu kỳ sán p h ẩ m " và "làn só n g c ơ c ấ u " , từ đ ó , n ó đ ư ự c vận d ụ tìg v à o th ự c tiễn k h ô n g c h ỉ n h ư là m ộ t đ ịn h hư ớ n g tổ n g q u á t m à phàỉ d ư ợ c th ự c h iệ n với s ự lựa c h ọ n rõ rà n g vé hư ớ c đi và c ơ cấu n g à n h . V ì vậy, sự hìn h th à n h m ộ t cơ s ở lý luận v ừ n g c h á c c h o đ ư ờ n g lối tă n g trư ở n g h ư ớ n g v à o xuất k h ẩ u là m ột vấn đ ề q u a n trọ n g d ư ợ c dặt ra c h o c á c q u ố c g ia C N H với n h ữ n g c h iế n lược và c h ín h sác h rất k h á c n h a u đ ế dạt sự th à n h c ô n g . Bối c ả n h q u ố c t ế đ a n g c ó n h ữ n g th a y đ ổ i n h a n h c h ỏ n u , to à n c ầ u hoá và n é n k in h t ế tri th ứ c đ ă c ó á n h h ư ớ n g đ ế n quá trìn h pliát trien e ú a từ ng k hu vực, n ề n k in h tế và q u á trìn h c h u y ể n d ịc h CO' c ấu k in h le n g à n h tro n g mối qu a n h ệ với h o ạ t đ ộ n g th ư ơ n g m ại d ự a tre n ctiéu kiện 10
n én k in h le ihị Irường m ớ cứa vứi n g u y ê n tắc hội n h ậ p d a d ạ n g , m ớ và ch ặl chẽ. Nội d ư n g c h ín h c ủ a m ỏ h ìn h lă n g trư ớ n g h ư ớ n g vào xuíít k h ẩ u là c h ín h sá c h c ô n g n g h iệ p d ự a í rên m ộ t liền đ ề c ư b a n là c h ín h sác h th ư ơ n g m ại q u ố c iế iro n g k h u ô n k h ổ m ộ t nền k in h tố thị trườrm m ớ c ử a và h ư ớ n g n g o ại. Đ ây c h ín h là đ iề u k iệ n c ơ bàn đ e th ú c đ á y tiến trình c ó n g n g h iệ p h o á và c h u y ế n d ịc h c ơ c ấ u k in h tế. Sự th a y đ ổ i h ệ th ố n g c h ín h s á c h k ín h t ế vĩ m ỏ n h ằ m cái th iệ n m ôi 1rư ờ n g k in h tố và đ ầ u lư, k h u y ế n k h íc h x u ấ t k h ẩ u tạ o đ iề u kiệ n để ih ú c đíiy q u á trình c h u y ế n d ịc h c ơ cấu k in h tế. Y c u c ầu q u a n trọ n g n h ấ t đối với ổ n đ ịn h k in h t ế ớ cúc nư ớ c n à y là ổn đ ịn h tài c h ín h , tiền tệ. M ỏi trư ờ n g đ ầ u tư tốt n h ư ổ n đ ịn h vé k in h tế, c h ín h trị, xã hội là đ iề u k iệ n trư ớ c liê n h ấ p đ ẫ n c á c n h à đ á u tư, n h ấ t là c á c n h à đ ầ u tư nước n g oài. Sự tă n g trư ở n g c ú a k h u vực k in h t ế vốn (lầu tư n ư ớ c n g o à i g ó p phần q u a n trọ n g v à o m ụ c tiêu tă n g trư ơng v à ổ n đ ịn h c ủ a to à n bộ n ề n k in h tế. Ở thời kì đ ầ u c ủ a q u á trình C N H , kh u vực k in h t ế có v ốn đ ầ u tư n ư ớ c n g o à i g ó p p h ầ n Ihú c đ ẩ y m ạ n h m ẽ q u á trìn h c h u y ể n d ịc h c ơ c ấ u k in h tố n g ù n h . Sự cai th iệ n m ôi lrư ờ ng đ ầ u tư c ủ a n h à nư ớ c với n ộ i d u n g q u a n trọ n g k h á c là c u n g c ấ p c ơ s ớ hạ tầ n g eh âì lượng c ao , p h ụ c vụ c h o c á c c h iế n lược phái liiê n d ài h ạ n , dư ợ c tính to á n k ỹ ỉưữ ng và c ó tín h đ ịn h h ư ớ n g c h o c á c n h u c ầ u sán xu ất, k in h d o a n h , k h ô n g c h ạ y th e o n h u c ầ u trư ớ c m ắt. V í d ụ n h ư hệ th ố n u c ơ s ớ h ạ tầ n g " c ứ n g ” và " m ề m " , n h ư d iệ n nướ c, th ô n g tin, h ệ th ố n g g iá o d ụ c - đ à o tạo, b ã o vệ sức kh o e , b ả o h iể m x ã hội... Ớ S in g a p o , C h ín h Phủ đ ã đ á m b ả o đ ẩ v đủ và rất tốt n h u c ầ u về c ư s ở hạ lana, và c á c d ịc h vụ c ô n g cộ n g . V í đụ, khi c h u ẩ n bị c h o m ộ t k h u c ô n g n g h iệ p m ớ i ra đ ờ i, n g o à i việc bán đ ất với giá hạ, C h ín h Phủ c ò n đ ầ u tư xây d ự n g {.lường ui ao th ô n g , c á c c ư sứ b ư u d iệ n v à x â y d ự n g c ác k h u n h à ỏ' đ ể b á n h o ặ c c h o th u ê . N h ữ n g c ơ sỏ' h ạ láng m à C h ín h Phủ bỏ tiền ra xây d ự n g là đ ư ờ n g xá, sân h ay , hến c á n g , mặỉ bàng c á c khu c ô n « n g h iệ p và ca n h ữ n g co' s ở ph úc lợi 1ỉ
xã hội (.lổng hộ n h ư c á c c h ư ơ n g trìn h x â y d ự n g nhà ớ và cải lạ o đ ô ihị. Ớ S in g a p o c ò n c ó uý ban phái triến kình (ế với n h iệ m vụ n g h iê n cứu c á c c ơ sỏ' hình th à n h n h ữ n g n g à n h c ô n u n g h iệ p m ới, k h u y ế n k h íc h h o ặ c d iề u c h ỉn h nhím « n g à n h c ô n g im h iệ p d ã c ỏ , cíịnh ra c á c ưu đãi vé tài c h ín h , c u n g c ấ p c á c cơ sư h ạ u tng và c á c d ịch vụ k h á c n h ằ m ph á t h u y n h a n h h iệ u q u á đ ầ u tư, g iả m đ á n g k e chi p h í đ ầ u tư b a n đ ầ u c h o c h ủ d o a n h n g h iệ p . U ỷ b a n n à ỵ c ò n c ó n h iệ m vụ th ú c đ ẩ y đ ầ u lư n hư đ iề u tra th ự c trạ n g và tiề m n ă n g c á c n h à đ ầ u tư rói d à n x ế p c ác việc cán thiết n h ư tìm đ ấ t đai, p h ư ơ n g tiện kinh d o a n h , tu y ể n n h â n lực v à lìm n g u ồ n tài trợ. N g oài ra, h ọ c ò n ra n ư ớ c n g o à i tìm k iếm c á c nhì) đ ầ u lư và tạ o đ iề u k iện th u ậ n lợi c h o h ọ đ ầ u tư vào Singapo. C ác n ỗ lực và giãi p h á p c ủ a C h ín h Phủ g ó p p h ầ n q u a n irọ n g vào việc lạ o đ iề u k iệ n c h o c á c n h à d ầ u tư, d o a n h n g h iệ p , ihị trư ờ n g h oạt đ ộ n g c ó h iệ u q u à . Sự p h â n đ ịn h rõ c h ứ c n à n g g iữ a N h à nư ớ c và thị trư ờ n g tạ o ra m ộ t c ư c h ê h o ạ t đ ộ n g là n h m ạ n h v à h iệ u q u ả c h o c á n ề n k in h tế. - N â rm c a o k h á n ă n g tự đ iề u tiết c ủ a thị trư ờ n g tự d o và k h ẳ n g đ ịn h vai trò c ủ a k h u vực k in h tố tư n h â n tro n u h o ạ i đ ộ n g san xuất h à n g xuất k h ẩ u và ngoại thư ơ n g. Đ à y là k ê n h h u v đ ộ n g vốn c ó hiệ u q u ả v à p h á t h u y d ư ợ c lợi th ế s o s á n h ớ giai đ o ạ n đ ầ u c ủ a q u á Irình C N H . N h à nước ch ỉ nên đ ó n g vai trò ỉà ngườ i " n h ạ c trư ở n g Iron g d à n n h ạ c " . T rá n h tìn h (rạng n h ư tro n g trư ờ n g h ợ p c ủ a N a m T riề u T iê n v à o cuối n h ữ n g n ă m 1970, c ơ c ấ u c á c n g à n h c ô n g n g h iệ p bị m ấ t c â n đối. Đ â v Ui kẻì q u á c ủ a sự tuỳ tiện lựa c h ọ n n h ữ n g n g à n h c h iế n lược và ưu dãi tín dụnsỉ q u á làu c h o n h ữ n g n g à n h này. T ó m ỉại, m ô h ìn h c ò n 2 n g h iệ p h o á h ư ớ n g v à o x u ấ l k h ẩ u c h ứ a đ ự n g n h ữ n g q u a n đ ic m h ợ p iý về q u á trình c h u y ể n d ịc h c ơ c ấ u k in h t ế đối với c á c nư ớ c đ a n g phát triể n tiến h à n h C N H tro n g đ iề u k iệ n n ề n k in h lế "m ở ". T rên th ự c tế s ự vận d ụ n g m ô h ình n à y ở m ỗ i q u ố c g ia lại p h ụ th u ộ c v à o cíicm xuất p hái, đ iế u k iệ n k in h tế - xã h ộ i, d ựa trên n g u y ê n tấc p h á t triển k h ô n g c â n đối và lă n g irư ở n g th e o cực. vấn đ ề n ô n g n g h iệ p và n ô n g th ô n vẫn ỉà m ộ t y ê u c ầ u d ặt ra đối với c á c q u ố c gia bước d ầ u lựa c h ọ n m ô h ìn h này. 12
T ừ n h ữ n g nội d u n g c ơ hãn. d iề u k iệ n vù tính h ợ p lý củ a m ô h ìn h lă n g trư ơ n g v à o xuâl k h a u , c ác nước c ó n g n g h iệ p h o á b ổ s u n g c h o m ô h ìn h và tiến lới việc lựa c h ọ n h ư ớ n g c h iến lược m ới đổ th íc h ứng với s ự thay đổi c ủ a bối c à n h q u ố c tê và tro n g nước khi lợi ih ế s o sán h c ũ n g th a y đổi với c h ấ t lượng m ớ i m a n g laị n h iề u lợi ích h ơ n tro n g q u a n hệ th ư ơ n g m ại q u ố c t ế với n h ữ n g san p h ẩ m c ó h à m lượng U’i th ứ c c a o hơn . C ô n g n g h iệ p h o á bền v ữ n g ỉà -Sự kết h ợ p g iữ a tự d o ho á k in h lế đ ố i n g o ạ i và b ả o h ộ c ô n g n g h iệ p tro n g nướ c, đặ c biệi là n h ữ n g n g à n h c ô n g n g h iệ p n o n trẻ đ a n g iro n g giai đoạn "thay t h ế n h ậ p k h á u ”. C h iế n lược m ới n à y tiến tới x â y d ự n g m ộ t n ề n k in h t ế m ạ n h ỉà c h ỗ d ự a c h o m ụ c ticu đ ộ c ỉập d â n tộc. C ác n ề n kin h tế d a n g phát triển ở C h â u Á đ ã và đ a n g kết h ợ p hai h ư ớ n g c hiến lược c ù n g với n h ữ n g biện p h á p h ư ớ n g m ạ n h vào x u ấ l k h ẩ u , đ ồ n g thời th ự c hiệ n m ội s ố biệ n p h á p th a y t h ế n h ậ p k h ẩ u đ ể vực d ậ y c á c n g à n h c ò n g n g h iệ p n o n trẻ tro n g nước. N h à n ư ớ c c ó m ối q u a n hệ ch ặt c h ẽ vứi k h u vực k in h tố tư n h â n th ì q u á trìn h c ô n g n g h iệ p h o á sẽ đ ư ợ c rút n g ắ n nhanh chóns. 1.1.3. Những nhản tô kinh tế quốc tể ảnh hưởng đến quá trình chuyển dịch cơ cấu kỉnh tế ngành theo mô hình C N H hướng về xuất khẩu trong các điều kiện hiện nay. ỉ . ỉ .3.1. Sự biến dổi cơ cấu kinh tế theo kiến làn sóng của các nước Đón“- Dòng Nam Á V í) ánh hương của nó đến nền kinh tê'thế giới. T ố c đ ộ tă n g trướrm n h a n h c ủ a n ề n k in h t ế c á c n ư ớ c Đ ô n g - Đ ô n g N a m Á ir o n e n h ữ n g n ă m g ầ n đàv (trước c u ộ c k h ủ n g h o ả n g k h u vực) đ ã h à m c h ứ a troim n ỏ m ộ t n ă n g lực c h u y ể n đ ô i c ơ c ấ u m ạ n h m c và tạ o n ê n s ự ih a y đổi tư ơ n g q u a n g iữ a c á c kh u vực trên thè' giới. Đ ồ n g Ihời k h u vực n à y c ũ n g tạ o ra sức th u húi m ạ n h m ẽ các d ò n g vốn, c ồ n g n g h ệ và b u ô n b á n cùa t h ế giới, bắt n h ịp v à o C|UĨ đ ạ o tă n g trư ớ n g h iệ n đ ạ i. n h a n h c h ó n g rút n g ắ n k h o ả n g c á c h về trìn h đ ộ c ó n g rmlìệ - k ỹ thuật vói c á c nư ớ c phái triển. 13
Sự nối liế p lã n g trướng liên lục c ủ a c á c n g à n h tro n g c ơ cấu kinh t ố đ ư ự c xél v e .c á niặl s á n lượng lần c h u kì hiến dổi n o n g xuâì n h ậ p khííu ở N hật Bún
ih a y Ih ế n h ậ p k h ẩ u là giai đ o ạ n k h ô n g llìể b ỏ qu a tro n g q u á Irình c h u y ế n đ ịc h c ơ c ấ u k in h t ế c ũ n g n h ư Irong m ộ t n g à n h - sán ph ẩm . - T h ờ i k ỳ th ứ ha, lăng Irưứng xuất k h ấu . Ở thời kỳ này, n hu c ầ u nội địa dã c ơ b ả n đ ư ợ c đ á p ứ ng và k ỳ thu ật - c ô n g n g h ệ sản xu ấ t ra m ộ t sán p h ẩ m d ược c ái liến và h o à n thiện. Sán p h ẩ m đ ư ợ c sán x uất m ạ n h tro n g nư ớ c đ e xuất k h ẩ u với k h ố i lư ợ n g n g à y c àn g tăng. - T h ờ i k ỳ ih ứ tư, hoàn th iệ n là thời k ỳ m à cả n h u c ầu nội đ ịa lẫn n hu c ầ u xuất k h ẩ u sán p h ẩ m đ ề u có xu h ư ớ n g g ia m , s á n x u ất k h ô n g tiếp tục m ớ rộ n g , n ă n g lực c ạ n h tra n h g iá m so với n h ữ n g nư ớ c x uất phái m u ộ n h ơ n về n g à n h - sán p h ẩ m đó. - T h ờ i k ỳ th ứ n ă m , n h ậ p k h ẩ u đ ả o . Đ â y là thời k ỳ cuối cùng tro n g chu kỳ sán p h á ¡ru k h i s a n x u ấ t tro n g nước k h ỏ n s c ỏ sức c ạ n h tranh m ạ n h đ ố i với sán p h ấ m trê n thị trư ờ n g . Sản xu ấ i hị th u hẹp. Đ ể đ ả m h ả o hiệ u q u ả k in h tế, ihị trư ờ n g Iro n g n ư ớ c c ó nhu c ầ u n h ậ p k h ẩ u c h ín h sán p h ẩ m đ ó và c h u y ể n sung s à n x u ấ t m ộ t lo ại san p h ẩ m mới. Về cơ b á n , đ ặ c Irưiìỉỉ c ủ a "làn s ó n g c ơ c ấ u " ở Đ ô n g - Đ ô n g N a m Á là lu â n ih c o trìn h lự trê n . N h ư n g trên lliực tố, q u á Irình c h u y ể n dịch c ơ c ấu c ủ a m ộ t n u à n h - s à n p h ẩ m h a y m ột n ề n k inh t ế phai tính đ ế n sự thay đ ổ i c ủ a iợi t h ế s o s á n h , á n h h ư ớ n g củ a n é n k in h tố Iri th ứ c, toan c ầ u h o á k in h tế v à sự phát triể n m ạ n h m ẽ c ủ a th ư ơ n g m ại q u ố c tế. T ừ đó, c á c q u ố c gia c ô n g n g h iệ p h o á, c á c n é n k in h l ế c h u y ể n đ ổ i p hai íựa c h ọ n m ộ t lộ trìn h h ợ p lí tro n g q u á n in h hội n h ậ p đ ế rút n g ắ n k h o a n g c á c h p h át tri ôn b ằ n g n h ữ n g b ư ớ c đi c ơ c ấu n g à n h cụ th e và m a n g tín h k h á thi. Đ ố i với c á c q u ố c gia c ó n ề n k in h tế c ò n ớ irìn h clộ th ấ p , n g u ồ n v ố n có h ạ n , c á c n g u ồ n lực k h a n h iế m , sư lựa c h ọ n bước đi c ơ c ấ u n g à n h p h ả i d ự a trên xu h ư ớ n g rút n g á n thời g ia n c ủ a to à n bộ c h u k ỳ san p h ẩ m h o ặ c c ó th ê bỏ qu a n h iề u loại san p h ẩ m k h ô n g m a n g iại h iệ u q u ả dài h ạ n c h u y ế n n h a n h s a n g c á c sán p h ẩ m k h á c đ ế th ú c đ ẩ y n h a n h h ơ n q u á trình c h u y ế n d ịc h c ơ c ấ u n é n k in h tế. 15
'Prong hot c á n h nen k in h tế th ế giới đ a n g c ó n h ữ n g thay đổi sâu sắc và đ a d ạ n g s ự lă n g trư ở n g thần kì c ủ a c á c nư ớ c Đ ổ n g Á và c á c c o n rồ n g C h â u Ả ctã ih ự e s ự lạo ra th a y đổi tươ ng q u a n g iữ a các k hu vực trên t h ế giới. L àn s ó n g c ơ c ấ u c h o p h é p c á c n ư ớ c đi sau có th ể đi tắt c ố n g n g h ệ đ ể rút n g ắ n k h o ả n g c á c h p h á t iriổn d ự a trên nội lực c ủ a c h ín h m ìn h v à lợi th ê thời đại. Sự vận d ụ n g s á n g tạo n g u y ê n tắc nói tré n g ó p p h á n q u a n trọ n g v à o c h ấ t lư ợ n g sự th a y dổi c ơ c ấu và th à n h c ô n g c ủ a c h iế n lược c ô n g n g h iệ p h oá. C ấ u trú c k in h tế kh u vực Đ ô n g - Đ ô n g N a m Á th a y đổi tro n g tư ư ng q u a n với ỉoàn bộ k h u vực C h â u Á - T h á i Bình D ư ơ n g (A P E C ). T u y bị phụ th u ộ c d á n g ké’ v à o c á c nền k in h t ế ỉớn n h ư M ỹ và N h ậ t Bản đ a n g ih a y đổi, s o n g c á c nư ớ c Đ ô n g - Đ ỏ n g N a m Á thực sự g ó p p h ầ n q u a n trọ n g v à o s ự p h á i trie n và m ố i q u a n h ệ đ a c h iề u tro n g k h u vực. X u ấl - n h ậ p k h ẩ u và đ ầ u tư nước n g o à i vào c á c n ư ớ c đ a n g phát trien tro n g k h u vực tă n g mạnh» đặc b iệ t là sự g ia tăn 12, c ủ a đ á u tư tro n g nội bộ k h u vực rộ n g lớ n và phát triển n ă n g đ ộ n g n hất trê n th ố giới n à y đ ã g ó p phần rất lớn v à o s ự tă n g trư ớ n g c ủ a n ề n k ìn h t ế t h ế giới. Đ ồ n g thời với sự thay đổi c ấ u írúc k in h lế k hu vực ià s ự c h u y ể n đổi c ủ a h ệ th o n g ph án c ô n g lao đ ộ n g m à th ự c c h ấ t là vice sử d ụ n g ỉợi t h ế thời đ a ị c ủ a c á c n ư ớ c đi sau lro n g tiến trình hội n h ậ p q u ố c t ế về c ô n g n g h ệ , v ố n , thị trư ờ n g d ự a Irên nền kin h t ế l h ị trư ờ n g m ở c ửa đổ ihực h iệ n C N H . C á c nước Đ ô n g - Đ ô n g N a m Á đ ã cải th iệ n c ơ c ấ u xu ấ t k h ẩ u c ủ a m ìn h íiể đ ạ t đ ư ợ c lợi ích n h iề u hơn, th ú c đ ẩ y tă n g Irưởng và c h u y ể n d ịc h c á c n g à n h k in h tế. X u h ư ớ n g n g à y c à n g g ia m đ ố i với các sản p h ẩ m "thỏ", c h u y c n s a n g x u ấ t k h a u h à n g c h ế lạo, trước hết ià n h ờ v à o thị trư ờ n g M ỹ , đ ặ c biệt là c á c sản p h á m m a v m ặ c và linh kiện d iệ n tử. Sự phát trien và phụ th u ộ c n h a u Iheo n h iề u tầ n g n ấ c c ủ a c á c nư ớ c Đ ỏ n g - Đ ỏ n g N a m Á (từ N h ậ t Bàn đ ố n N IC S và A S E A N ) và lo à n b ộ k h u vực C h á u Á - T h á i B inh D ư ơ n g tạo ra m ộ i m ô h ìn h p h á t triển với s ự Ih ay đ ổ i c ơ c ấu th e o 16