Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Định hướng chính sách tỷ giá nhằm nâng cao sức cạnh tranh thương mại quốc tế ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

40
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn đã trình bày các vấn đề lý luận cơ bản về tỷ giá hối đoái, các nhân tố ảnh hưởng đến chính sách tỷ giá, lý luận cân bằng bên trong – bên ngoài theo mô hình Swan-Diagram, lý thuyết bộ ba bất khả thi và dự trữ ngoại hối, sức cạnh tranh thương mại quốc tế và ảnh hưởng của CSTG đến sức cạnh tranh TMQT của mỗi quốc gia, các mô hình hoạch định CSTG phổ biến hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Định hướng chính sách tỷ giá nhằm nâng cao sức cạnh tranh thương mại quốc tế ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ÕÕÕÕÕ NGUYỄN MINH QUANG ĐỊNH HƯỚNG CHÍNH SÁCH TỶ GIÁ NHẰM NÂNG CAO SỨC CẠNH TRNAH THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ Ở VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 60.31.12 NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS NGUYỄN VĂN LƯƠNG TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2011
1 CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI VÀ SỨC CẠNH TRANH THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ. 1.1 Khái niệm về tỷ giá hối đoái. 1.1.1 Tỷ giá danh nghĩa (Nominal exchange rate). Tỷ giá danh nghĩa là tỷ giá mà chúng ta quan sát được hàng ngày trên các phương tiện thông tin đại chúng, đồng thời được các NHTM niêm yết công khai trong hoạt động kinh doanh ngoại hối. Như vậy, về thực chất, tỷ giá danh nghĩa là giá cả của đồng tiền này được biểu thị thông qua đồng tiền khác. Ký hiệu là E (exchange). Ví dụ: Theo báo SGGP ngày 26/01/2011 thì 1USD = 18.932VND, ở đây 1USD có giá là 18.932VND. Tỷ giá này được gọi là tỷ giá danh nghĩa bởi vì nó chưa đề cập đến tương quan sức mua (yếu tố thực) giữa USD và VND, cụ thể là chúng ta chưa biết rõ là 1USD mua được bao nhiêu hàng hoá ở Mỹ và 18.932 đồng mua được bao nhiêu hàng hoá ở VN. Có thể 1USD mua được hàng hoá ở Mỹ là bằng, ít hơn hay nhiều hơn so với 18.932VND mua ở Việt Nam. Trên thị trường hàng hoá, giá của hàng hoá này có thể tăng, còn giá của hàng hoá kia lại giảm, vậy làm thế nào để biết được mặt bằng giá của tất cả các hàng hoá là tăng hay giảm? Đối với hàng hoá, người ta dùng phương pháp tính chỉ số giá tiêu dùng (CPI), còn đối với tỷ giá người ta dùng phương pháp tính tỷ giá danh nghĩa trung bình (NEER – Nominal Effective Exchange Rate). Như vậy, về ý nghĩa và phương pháp tính NEER và CPI là giống nhau. Về mặt thuật ngữ, NEER còn được gọi khác như tỷ giá danh nghĩa đa phương hay đa biên. Để hiểu nội dung của NEER ta so sánh cách tính NEER với cách tính CPI qua ví dụ mô phỏng sau đây:
2 Bảng 1.1: So sánh cách tính NEER và cách tính CPI. Hàng hóa thông thường Hàng hóa đặc biệt (Ngọai tệ) Mặt Mức giá Mức giá Tỷ trọng Ngọai tệ Tỷ giá Tỷ giá Tỷ trọng hàng tại t0 tại t1 hàng (hàng tại t0 tại t1 ngọai tệ hóa hóa) h1 p1 p’1 w1 c1 e1 e’1 u1 h2 p2 p’2 w2 c2 e2 e’2 u2 h3 p3 p’3 w3 c3 e3 e’3 u3 h4 p4 p’4 w4 c4 e4 e’4 u4 p '1.w1  p '2.w2  p '3.w3  p '4.w4 e '1.u1  e '2.u2  e '3.u3  e '4.u4 CPI10  NEER10  p1.w1  p 2.w2  p 3.w3  p 4.w4 e1.u1  e2.u2  e3.u3  e4.u4 Đối với NEER, tỷ trọng ngoại tệ được xác định trên cơ sở tỷ trọng thương mại giữa VN với các nước bạn hàng. Cũng tương tự như CPI, trên thực tế có rất nhiều ngoại tệ, cho nên ta không đưa tất cả ngoại tệ vào để tính NEER mà chỉ chọn những ngoại tệ nào mà VN có tỷ trọng thương mại ý nghĩa. Thực chất NEER không phải là tỷ giá mà chỉ là dạng chỉ số. Nếu NEER tăng thì VND được coi là giảm giá so với các đồng tiền còn lại; ngược lại nếu NEER giảm thì VND được coi là lên giá so với các đồng tiền còn lại. Cho dù NEER có ý nghĩa hơn rất nhiều so với tỷ giá song phương, nhưng về bản chất NEER vẫn là tỷ giá danh nghĩa, cho nên khi NEER thay đổi ta vẫn chưa biết được chính xác tác động của nó đến nền kinh tế (cụ thể là hoạt động XNK) là như thế nào. Chính vì vậy, trong phân tích tác động của tỷ giá đến hoạt động XNK, người ta phải dùng đến khái niệm tỷ giá thực. 1.1.2 Tỷ giá thực song phương (Real exchange rate). E .P * Tỷ giá thực song phương dạng đơn giản được biểu diễn: Er  P Trong đó, Er là tỷ giá thực; E là tỷ giá danh nghĩa bằng số đơn vị nội tệ trên một đơn vị ngoại tệ; P* là giá cả hàng hoá ở nước ngoài tính bằng ngoại tệ; P là giá cả hàng hoá trong nước tính bằng nội tệ.
3 Với các định nghĩa này, cho thấy tỷ giá thực không phải là tỷ giá đích thực mà là dạng chỉ số. Do tử số của công thức trên biểu diễn giá hàng hoá ở nước ngoài quy thành nội tệ, nên về bản chất tỷ giá thực thể hiện sự so sánh mức giá hàng hoá ở trong nước và ở nước ngoài khi cả hai đều tính bằng nội tệ. Nếu Er>1 tức là E.P *>P thì nội tệ được xem là định giá thực thấp sẽ tạo nên vị thế cạnh tranh thương mại tốt hơn so với nước bạn hàng, nghĩa là xuất khẩu được nhiều hơn, còn nhập nhập thì ít hơn. Nếu Er
4 thương mại quốc tế của một nước với tất cả các nước còn lại là như thế nào. Trong thực tế người ta dùng đến khái niệm tỷ giá thực hiệu lực đa phương (REER). CPI ti i Công thức như sau: REER  Wt * * Ei CPI tVN e ti Ei  *100% e bi a s e Trong đó: i ebase : Tỷ giá VND và đồng tiền nước i năm cơ sở (1 ngoại tệ = bao nhiêu đồng VN) eti : Tỷ giá VND và đồng tiền nước i năm t (1 ngoại tệ = bao nhiêu đồng VN) *: Phép tính nhân CPI ti : chỉ số giá cả của đối tác thương mại i năm t. CPItVN : chỉ số giá của VN năm t. Wt i : tỷ trọng thương mại của đối tác thương mại i năm t. Ta thấy REER là mức độ biến thiên giá trị thực của đồng nội tệ so với năm cơ sở, đồng thời là tỷ giá mục tiêu cho năm (t) nhằm đảm bảo khả năng cạnh tranh như là năm gốc, chỉ số này được tính dựa theo: - Một năm cơ sở. - Chỉ số tỷ giá danh nghĩa. - Chỉ số giá cả theo CPI. - Tỷ trọng thương mại của các đối tác thương mại. Về ý nghĩa của REER là tương tự như Er . Tuy nhiên, REER có ý nghĩa hơn ở chỗ nó là thước đo tổng hợp vị thế cạnh tranh thương mại của một nước so với tất cả các nước bạn hàng nói chung. Do có ý nghĩa như vậy nên hiện nay hầu hết các nước phát triển đều tính toán và công bố chỉ tiêu này. Nếu REER>1, thì nội tệ được xem là định giá thực thấp và ngọai tệ được coi là định giá thực quá cao và nó sẽ giúp cải thiện sức cạnh tranh thương mại quốc tế, vì nếu chuyển một đồng ngọai tệ sang nội tệ sẽ mua được nhiều hàng hóa trong nước hơn so với nước ngòai. Chính điều này sẽ kích thích xuất khẩu gia tăng.
5 Nếu REER
6 a – là tỷ trọng hàng hóa sản xuất trong nước. (1-a) – là tỷ trọng hàng hóa nhập khẩu. P – là mức giá cả hàng hóa sản xuất trong nước tính bằng nội tệ. P* - là mức giá cả hàng hóa nhập khẩu tính bằng ngoại tệ. E – là tỷ giá (số đơn vị nội tệ trên một đơn vị ngoại tệ) P1 – là mức giá cả hàng hóa chung của nền kinh tế. Ngược lại, khi nâng giá nội tệ (tức tỷ giá giảm) làm cho giá hàng hoá nhập khẩu tính bằng nội tệ giảm, tạo áp lực giảm phát. 1.2.2.2 Về mục tiêu thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và công ăn việc làm đầy đủ: Với các yếu tố khác không đổi, khi phá giá nội tệ, làm cho kích thích tăng xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu, trực tiếp làm tăng thu nhập quốc dân và tăng công ăn việc làm. Điều này đựơc thể hiện qua công thức tính thu nhập quốc dân: Y=C+I+G+X–M Phá giá nội tệ làm cho những ngành sản xuất không sử dụng (hoặc sử dụng ít) đầu vào là hàng nhập khẩu sẽ tăng được lợi thế cạnh tranh về giá so với hàng nhập khẩu, từ đó mở rộng được sản xuất, tăng thu nhập và tạo thêm công ăn việc làm mới. Tuy nhiên, để có được một cuộc phá giá thành công, thì trong nền kinh tế phải có sẵn các điều kiện cần thiết như năng lực sản xuất và thị trường cho hàng hoá xuất khẩu, năng lực sản xuất hàng hoá thay thế nhập khẩu; đồng thời để tránh vòng xoáy của “phá giá - lạm phát và lạm phát – phá giá”, thì phải áp dụng một chính sách thắt chặt tiền tệ và một quỹ dự trữ ngoại tệ đủ mạnh để can thiệp trong thời gian đầu. Có như vậy, phá giá nội tệ mới làm cho các biến số thực trong nền kinh tế thay đổi theo chiều hướng có lợi cho nền kinh tế. Ngược lại, khi nâng giá nội tệ, sẽ tác động làm giảm tăng trưởng kinh tế và gia tăng thất nghiệp. 1.2.2.3 Về mục tiêu cân bằng cán cân vãng lai: Chính sách tỷ giá tác động trực tiếp đến hoạt động xuất nhập khẩu hàng hoá và dịch vụ, là hai bộ phận chủ yếu cấu
7 thành cán cân vãng lai. Do đó, có thể nói chính sách tỷ giá ảnh hưởng trực tiếp đến cán cân vãng lai. Với chính sách tỷ giá định giá thấp nội tệ sẽ có tác dụng thúc đẩy xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu, giúp cải thiện được cán cân vãng lai từ trạng thái thâm hụt trở về trạng thái cân bằng hay thặng dư. Với chính sách tỷ giá định giá cao nội tệ sẽ có tác dụng kìm hãm xuất khẩu và kích thích nhập khẩu, giúp điều chỉnh cán cân vãng lai từ trạng thái thặng dư về trạng thái cân bằng hay thâm hụt. Với chính sách tỷ gía cân bằng sẽ có tác dụng làm cân bằng xuất nhập khẩu, giúp cán cân vãng lai tự động cân bằng.  Từ những kết quả phân tích ở trên thấy rằng, tỷ giá là một biến số kinh tế, tác động đến hầu hết các mặt hoạt động của nền kinh tế, nhưng hiệu quả ảnh hưởng của tỷ giá lên các hoạt động khác nhau là rất khác nhau. Trong đó, hiệu quả tác động của tỷ giá đến hoạt động xuất nhập khẩu là rõ ràng và nhanh chóng, chính vì vậy, trong điều kiện mở cửa, hợp tác, hội nhập và tự do hoá thương mại, các quốc gia luôn sử dụng tỷ giá trước hết như là công cụ hữu hiệu để điều chỉnh hoạt động xuất nhập khẩu hàng hoá và dịch vụ của mình. 1.2.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến chính sách tỷ giá hối đoái. 1.2.3.1 Cán cân thương mại: Cán cân thương mại của một nước là chênh lệch giữa kim ngạch xuất khẩu và kim ngạch nhập khẩu. Một nền kinh tế khi xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ sẽ thu được ngoại tệ. Trên thị trường cung ngoại tệ sẽ tăng, làm tỷ giá hối đoái giảm. Ngược lại, khi nhập khẩu hàng hoá dịch vụ, các nhà nhập khẩu cần ngoại tệ để thanh toán cho đối tác và đi mua ngoại tệ trên thị trường. Hành động này làm cầu ngoại tệ tăng, tỷ giá hối đoái tăng. Với chính sách tỷ giá định giá thấp nội tệ sẽ có tác dụng thúc đẩy xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu giúp cải thiện cán cân thương mại và ngược lại. Với chính sách tỷ giá cân bằng sẽ có tác dụng làm cân bằng xuất nhập khẩu, giúp cán cân thương mại tự cân bằng. 1.2.3.2 Tăng trưởng kinh tế: Với các yếu tố khác không đổi, muốn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế cần áp dụng chính sách phá giá nội tệ. Vì khi phá giá nội tệ sẽ làm
8 cho kích thích tăng xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu, trực tiếp làm tăng thu nhập quốc dân và tăng công ăn việc làm góp phần làm cho kinh tế tăng trưởng. Ngược lại muốn kiềm chế và giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế thì áp dụng chính sách nâng giá nội tệ. Vì vậy, chính sách tỷ giá có thể được sử dụng như một công cụ nhằm đạt được mục tiêu tăng trưởng kinh tế và tăng công ăn việc làm. 1.2.3.3 Lạm phát: Với các yếu tố khác không đổi, muốn kích thích lạm phát gia tăng, NHTW có thể sử dụng chính sách phá giá nội tệ (tức tác động làm cho tỷ giá tăng) làm cho giá hàng hoá nhập khẩu (bao gồm hàng tiêu dùng và nguyên vật liệu, máy móc, thiết bị cho sản xuất trong nước) tính bằng nội tệ tăng. Giá hàng hoá nhập khẩu tăng làm cho mặt bằng giá cả chung của nền kinh tế tăng, tức gây lạm phát. Tỷ giá tăng càng mạnh và tỷ trọng nhập khẩu càng lớn thì tỷ lệ lạm phát càng cao và ngược lại. Do đó, muốn kiềm chế lạm phát gia tăng NHTW có thể sử dụng chính sách nâng giá nội tệ (tức tác động làm cho tỷ giá giảm). Muốn duy trì giá cả ổn định, NHTW phải sử dụng chính sách tỷ giá ổn định và cân bằng. Vì vậy, chính sách tỷ giá có thể được sử dụng như một công cụ hữu hiệu nhằm đạt được mục tiêu ổn định giá cả. 1.2.3.4 Tâm lý số đông: Người dân, các nhà đầu cơ, các ngân hàng và các tổ chức kinh doanh ngoại tệ là các tác nhân trực tiếp giao dịch trên thị trường ngoại hối. Hoạt động mua bán của họ tạo nên cung cầu ngoại tệ trên thị trường. Các hoạt động đó lại bị chi phối bởi yếu tố tâm lý, các tin đồn cũng như các kỳ vọng vào tương lai. Điều này giải thích tại sao, giá ngoại tệ hiện tại lại phản ánh các kỳ vọng của dân chúng trong tương lai. Nếu mọi người kỳ vọng rằng tỷ giá hối đoái sẽ tăng trong tương lai, mọi người đổ xô đi mua ngoại tệ thì tỷ giá sẽ tăng ngay trong hiện tại. Mặt khác, giá ngoại tệ rất nhạy cảm với thông tin cũng như các chính sách của chính phủ. Nếu có tin đồn rằng Chính phủ sẽ hỗ trợ xuất khẩu, hạn chế nhập khẩu để giảm thâm hụt thương mại, mọi người sẽ đồng loạt bán ngoại tệ và tỷ giá hối đoái sẽ giảm nhanh chóng. 1.2.3.5 Chính sách kinh tế vĩ mô của chính phủ: Khi chính phủ thực hiện thay đổi các chính sách kinh tế vĩ mô và làm ảnh hưởng đến các chỉ số về tốc độ tăng trưởng
9 kinh tế, lạm phát, bội chi ngân sách… tất cả đều gây ảnh hưởng đến sự thay đổi tỷ giá hối đoái. Trong thực tế, chính sách tỷ giá hối đoái bị chi phối đồng thời bởi tất cả các yếu tố trên với mức độ mạnh yếu khác nhau của từng nhân tố, tuỳ vào thời gian và hoàn cảnh nhất định. Các nhân tố trên không tách rời mà tác động tổng hợp, có thể tăng cường hay át chế lẫn nhau, đến tỷ giá hối đoái làm cho tỷ giá hối đoái luôn biến động không ngừng. 1.3 Lý luận cân bằng bên trong - cân bằng bên ngoài theo mô hình Swan Diagram. Mục tiêu của chính sách kinh tế vĩ mô là rất đa dạng, song có hai mục tiêu quan trọng nhất là: Thứ nhất, công ăn việc làm đầy đủ và giá cả ổn định. Đây được gọi là mục tiêu cân bằng bên trong (Internal Balance – IB) Thứ hai, cán cân thanh toán chính thức cân bằng. Đây đựơc gọi là mục tiêu cân bằng bên ngoài (External Balance – EB). Đạt được cân bằng bên ngoài hàm ý dự trữ ngoại hối quốc gia là không thay đổi. Trong chế độ tỷ giá cố định, các chính phủ đạt được cân bằng bên ngoài thông qua các chính sách kinh tế (chủ yếu là tiền tệ và tài khoá) mà không được phá giá hay nâng giá (trừ trường hợp mất cân đối cơ bản). Do đó, chính sách tỷ giá trở nên không linh hoạt. Trong chế độ tỷ giá thả nổi hoàn toàn, do tỷ giá được tự do thay đổi và NHTW không can thiệp, nên cân bằng bên ngoài có thể đạt được một cách tự động và nhanh chóng. Đạt được đồng thời hai mục tiêu này trong các chế độ tỷ giá khác nhau đòi hỏi phải có những chính sách kinh tế phù hợp và thường là mâu thuẫn nhau. Ví dụ, trong chế độ tỷ giá cố định, chính phủ cam kết đạt đựơc công ăn việc làm đầy đủ, nhưng công ăn việc làm đầy đủ làm cho thu nhập quốc dân tăng, thu nhập quốc dân tăng làm tăng chi tiêu cho nhập khẩu, chi tiêu cho nhập khẩu tăng dẫn đến cán cân vãng lai trở nên thâm hụt. Nếu tình trạng thâm hụt này kéo dài, buộc chính phủ phải lựa chọn: hoặc là phá giá nội tệ, hoặc là giảm dự trữ ngoại hối quốc gia, nghĩa là trạng thái cân bằng bên ngoài của nền kinh tế bị phá vỡ. Vậy làm thế nào để chính
10 phủ có thể đạt được đồng thời cả hai mục tiêu là cân bằng bên trong và cân bằng bên ngoài mà không phải phá giá nội tệ hay giảm dự trữ ngoại hối. Các khái niệm về cân bằng bên trong và bên ngoài đã được Trevor Swan (1955) mô tả bằng đồ thị và được biết đến là “Swan Diagram”. Do không đề cập đến các luồng chu chuyển vốn quốc tế, nên mô hình Swan Diagram coi điều kiện cân bằng bên ngoài chính là trạng thái cân bằng cán cân vãng lai. Biểu đồ 1.1: Đồ thị Swan Diagram. Tỷ giá Phá 4 EB giá Lạm phát – Thặng dư cán cân vãng lai D Thất nghiệp – Thặng A dư cán cân vãng lai Lạm phát – REER 1 Thâm hụt cán C 3 B cân vãng lai 1 Thất nghiệp – Thâm Nâng hụt cán cân vãng lai giá 2 IB Chi tiêu trong nước 0 Trục tung của đồ thị biểu diễn tỷ giá (là số đơn vị nội tệ trên 1 đơn vị ngoại tệ), tỷ giá tăng thể hiện phá giá nội tệ, tức làm tăng sức cạnh tranh thương mại quốc tế của nước phá giá. Trục hoành biểu diễn chi tiêu trong nước bao gồm: tiêu dùng (C), đầu tư (I) và chi tiêu của chính phủ (G). Đường cân bằng bên trong IB biểu diễn các sự phối hợp giữa tỷ giá và chi tiêu trong nước, mà tại đó nền kinh tế đạt được cân bằng bên trong, nghĩa là đạt được công ăn việc làm đầy đủ và giá cả ổn định. Đường IB có độ nghiêng đi xuống từ trái qua phải là vì: khi tỷ giá giảm dẫn đến xuất khẩu giảm và nhập khẩu tăng, do
11 đó, để duy trì công ăn việc làm đầy đủ thì cần thiết phải tăng chi tiêu trong nước. Điều này giải thích như sau: Khi nền kinh tế có công ăn việc làm đầy đủ, thì thu nhập quốc dân đạt giá trị tối đa là Y: Y = (C + I + G) + (X – M)  Chi tiêu trong nước: (C + I + G) = Y + (M – X) Vì Y không đổi, nên khi (M – X) tăng, thì (C + I + G) cũng phải tăng để trạng thái luôn được cân bằng. Tất cả những điểm nằm bên phải đường IB, bao gồm vùng (1) và (4), đều thuộc vùng áp lực lạm phát lên nền kinh tế; bởi vì ứng với mỗi mức tỷ giá nhất định, nhu cầu chi tiêu trong nước là lớn hơn so với mức chi tiêu ở trạng thái công ăn việc làm đầy đủ. Trong khi đó, bên trái đường IB là vùng áp lực giảm phát; bởi vì tại đó nhu cầu chi tiêu nhỏ hơn so với mức chi tiêu để duy trì công ăn việc làm đầy đủ. Đường cân bằng bên ngoài EB biểu diễn các phối hợp giữa tỷ giá và chi tiêu trong nước mà tại đó nền kinh tế đạt được cân bằng bên ngoài; nghĩa là đạt được cân bằng cán cân vãng lai. Đường EB có độ nghiêng đi lên từ trái sang phải là vì: khi tỷ giá tăng dẫn đến xuất khẩu tăng và nhập khẩu giảm, do đó, để cán cân vãng lai không trở nên thặng dư, thì chi tiêu trong nước phải tăng để kích thích tăng nhập khẩu đủ để hấp thụ phần xuất khẩu tăng thêm. Bên phải đường EB thể hiện chi trong nước lớn hơn mức chi tiêu mà tại đó cán cân vãng lai cân bằng, cho nên cán cân vãng lai trở nên thâm hụt. Trong khi đó, bên trái đường EB là vùng cán cân vãng lai thặng dư. Như vậy, Swan Diagram được chia thành 4 vùng, chúng mô tả những trạng thái khác nhau có thể của nền kinh tế là: Vùng (1): Trạng thái lạm phát và thâm hụt CA. Vùng (2): Trạng thái giảm phát (thất nghiệp) và thâm hụt CA Vùng (3): Trạng thái giảm phát (thất nghiệp) và thặng dư CA. Vùng (4) Trạng thái lạm phát và thặng dư CA.
12 Chỉ điểm A, tại đó đường IB cắt đường EB, nền kinh tế đạt được đồng thời cân bằng bên trong và bên ngoài. Giả sử, do nguyên nhân nào đó, nền kinh tế ở điểm B thuộc vùng (1), tức nền kinh tế đồng thời vừa có lạm phát vừa có thâm hụt cán cân vãng lai. Nếu chính phủ muốn duy trì đồng thời tỷ giá cố định và giảm thâm hụt cán cân vãng lai bằng cách cắt giảm chi tiêu trong nước, thì nền kinh tế sẽ di chuyển về điểm C. Tại điểm C cân bằng bên ngoài được thiết lập thông qua các chính sách cắt giảm chi tiêu, điều này sẽ đưa nền kinh tế đến tình trạng đình trệ và thất nghiệp. Phương án 2, để đạt được cân bằng bên ngoài thông qua phá giá nội tệ nhằm kích thích tăng xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu, tức là đưa nền kinh tế hướng về điểm D. Nhưng tại điểm D thì nền kinh tế lại phải đối mặt với áp lực lạm phát lớn hơn. Điều này được thể hiện tại điểm D nằm cách xa đường IB hơn điểm B. Bài học chính từ mô hình giản đơn nêu trên là việc sử dụng chỉ một công cụ duy nhất, hoặc là mở rộng tài khoá hoặc là phá giá tiền tệ nhằm đạt được đồng thời hai mục tiêu là cân bằng bên trong và cân bằng bên ngoài là không thể. Do đó, để đạt được đồng thời hai mục tiêu là cân bằng bên trong và cân bằng bên ngoài, chính phủ cần đến đồng thời ít nhất là hai công cụ. Từ bài học này, Jan Tinbergen (1952) đã nghiên cứu và đưa ra kết luận: một quốc gia có bao nhiêu mục tiêu cần đạt được, thì phải sử dụng ít nhất bấy nhiêu công cụ. Kết luận này được biết đến một cách rộng rãi với tên gọi là: “quy tắc bao nhiêu mục tiêu – bấy nhiêu công cụ” (instruments – target rule). 1.4 Lý thuyết “Bộ ba bất khả thi” và dự trữ ngoại hối. Lý thuyết bộ ba bất khả thi - The Impossible Trinity (hay Inconsistent Trinity hoặc Triangle of Impossibility) là một chính sách kinh tế quốc tế. Lý thuyết phát biểu rằng: một quốc gia không thể đồng thời thực hiện cùng một lúc 3 mục tiêu chính sách vĩ mô: Ổn định tỷ giá, tự do hóa dòng vốn và chính sách tiền tệ độc lập.
13 Biểu đồ 1.2: Bộ ba bất khả thi. Tự do hóa dòng vốn Ổn định tỷ giá Chính sách tiền tệ độc lập Đây là mô hình lý thuyết rất phổ biến, gọi là mô hình Mundell- Fleming được Robert Mundell và Marcus Fleming phát triển trong những năm 1960. Và vào những năm 1980 khi vấn đề kiểm soát vốn bị thất bại ở nhiều quốc gia cùng với mâu thuẫn giữa việc neo giữ tỷ giá và chính sách tiền tệ độc lập ngày càng rõ ràng thì Lý thuyết bộ ba bất khả thi đã trở thành nền tảng cho kinh tế học vĩ mô của nền kinh tế mở. Song song với sự phát triển thương mại và dịch vụ trong thế giới hiện đại, kiểm soát vốn rất dễ bị lãng quên. Thêm nữa, vấn đề kiểm soát vốn còn thể hiện những thay đổi của quốc gia không đúng thực tế. Do vậy rất khó để một quốc gia có được một hệ thống kiểm soát vốn thật sự hiệu quả. Lý thuyết bộ ba bất khả thi khẳng định rằng: trong điều kiện ngày nay, một quốc gia phải lựa chọn giữa việc giảm thiểu sự thay đổi tỷ giá hoặc điều hành một chính sách tiền tệ độc lập ổn định. Nó không thể có đồng thời cả hai. Tuy nhiên, một số nghiên cứu gần đây lại cho thấy phiên bản mới của bộ ba bất khả thi có tương quan với dự trữ ngoại hối, nhất là tại các nền kinh tế mới nổi. Dự trữ ngoại hối vừa là hậu quả của việc điều chỉnh bộ ba bất khả thi cho phù hợp với cấu trúc mới của hệ thống tài chính quốc tế vừa là mục tiêu của các nền kinh tế mới nổi. Vì thế mới gọi đây là phiên bản mới của bộ ba bất khả thi.
14 Trong khi tỷ lệ dự trữ ngoại hối (tính trên GDP) tại các nước công nghiệp chỉ ổn định xấp xỉ 4% thì tại các nước đang phát triển tăng từ khoảng 5-27%. Gần đây các nước đang phát triển nắm giữ đến ba phần tư dự trữ ngoại hối toàn cầu, phần lớn tập trung ở Châu Á. Trung Quốc là quốc gia có dự trữ ngoại hối gia tăng ấn tượng nhất, từ khoảng 1% vào năm 1980 lên hơn 50% vào đầu năm 2010. So với trước đây, dự trữ ngoại hối tăng lên chủ yếu nhờ vào yếu tố thương mại, tức thặng dư trong xuất khẩu, thì giờ đây yếu tố tài chính ngày càng đóng vai trò lớn hơn. Điều này cho thấy chính phủ các nền kinh tế mới nổi có triết lý khá rõ ràng trong việc lựa chọn các mục tiêu chính sách của bộ ba bất khả thi: từng bước mở cửa tài chính nhưng không quên kiểm soát vốn, linh hoạt thay vì cố định tỷ giá và sử dụng công cụ chính sách tiền tệ bơm thắt nhịp nhàng làm đầy kho dự trữ ngoại hối của mình. 1.5 Độ co giãn thương mại và tuyến J. Cán cân thương mại trở nên xấu đi sau khi đồng tiền giảm giá có thể chỉ là tạm thời. Như vậy, tính không ổn định của tỷ giá cũng chỉ là vấn đề tạm thời ngắn hạn. Kết quả phân tích sẽ đưa chúng ta đến tuyến J. Thông thường, dân chúng cần phải mất một thời gian nhất định để điều chỉnh ưu tiên hàng hóa thay thế. Do đó, có thể nói rằng cầu trong ngắn hạn có độ co giãn thấp hơn so với cầu trong dài hạn. Điều này có nghĩa là, sau khi đồng tiền giảm giá, tuy giá hàng hóa nhập khẩu tăng, nhưng người tiêu dùng trong nước vẫn tiếp tục mua hàng nhập khẩu, bởi hai lý do: (i) người tiêu dùng vẫn chưa điều chỉnh ngay việc ưu tiên mua hàng nội thay thế, (ii) các nhà sản xuất trong nước cần phải có một thời gian nhất định mới sản xuất được hàng thay thế nhập khẩu. Như vậy, chỉ sau khi những nhà sản xuất trong nước thực sự cung ứng hàng thay thế nhập khẩu và người tiêu dùng quyết định ưu tiên dùng hàng sản xuất trong nước thay thế hàng nhập, thì cầu về nhập khẩu mới thực sự giảm. Tương tự, sau khi đồng tiền giảm giá, việc mở rộng sản xuất xuất khẩu chỉ trở thành hiện thực khi các nhà sản xuất đã sản xuất được nhiều hàng hóa hơn để xuất khẩu và người tiêu dùng nước ngoài đã thực
15 sự chuyển hướng ưu tiên mua các hàng hóa xuất khẩu của nước có đồng tiền giảm giá. Biểu đồ 1.3: Tuyến J. Thay đổi trong CCTM + 0 Thời gian - Biểu đồ 1.3 nói lên, đồng tiền giảm giá tại thời điểm 0, ngay lập tức làm cho giá trị nhập khẩu tăng, trong khi đó giá trị xuất khẩu tăng không đủ bù đắp cho tăng nhập khẩu, do đó cán cân thương mại trở nên xấu hơn ngay sau khi đồng tiền giảm giá. Sau một thời gian nhất định, khi nhập khẩu và xuất khẩu đều co giãn làm cho cán cân thương mại dần được cải thiện và cuối cùng là tăng lên, như được mô tả bằng tuyến J. Hiện tượng cán cân thương mại trở nên xấu hơn sau khi đồng tiền giảm giá được gọi là: “Hiệu ứng tuyến J”. 1.6 Sức cạnh tranh TMQT và ảnh hưởng của chính sách tỷ giá đến sức cạnh tranh TMQT của mỗi quốc gia. 1.6.1 Định nghĩa sức cạnh tranh TMQT: Khái niệm sức cạnh tranh thương mại quốc tế là rất rộng, bao gồm tất cả các nhân tố liên quan và tác động đến hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ của một quốc gia. Tuy nhiên, khi phân tích ảnh hưởng của tỷ giá đến sức cạnh tranh thương mại quốc tế, thì khái niệm sức cạnh tranh thương mại quốc tế được hiểu một cách hẹp hơn, cụ thể là: Tại một thời điểm, đối với một quốc gia, nếu: - Khối lượng xuất khẩu nhiều hơn và/hoặc khối lượng nhập khẩu ít hơn so với nước bạn hàng, thì ta nói rằng quốc gia có vị thế cạnh tranh thương mại quốc tế cao hơn.
16 - Khối lượng xuất khẩu ít hơn và/hoặc khối lượng nhập khẩu nhiều hơn so với nước bạn hàng, thì ta nói rằng quốc gia có vị thế cạnh tranh thương mại quốc tế thấp hơn. Từ thời điểm này sang thời điểm khác, đối với một quốc gia, nếu: - Khi khối lượng xuất khẩu tăng và/hoặc khối lượng nhập khẩu giảm, thì ta nói rằng sức cạnh tranh thương mại quốc tế được cải thiện. - Khi khối lượng xuất khẩu giảm và/hoặc khối lượng nhập khẩu tăng, thì ta nói rằng sức cạnh tranh thương mại quốc tế bị xói mòn. 1.6.2 Ảnh hưởng của chính sách tỷ giá đến sức cạnh tranh TMQT. 1.6.2.1 Các nhân tố ảnh hưởng đến sức cạnh tranh TMQT. - Chính sách tỷ giá hối đoái: Như đã đề cập ở phần trên, với chính sách tỷ giá định giá thấp nội tệ sẽ có tác dụng kích thích xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu giúp cải thiện cán cân thương mại và ngược lại. Bên cạnh đó, sự tăng giá thế giới của hàng hoá xuất khẩu hoặc sự giảm giá thế giới của hàng hoá nhập khẩu đều có tác dụng cải thiện cán cân thương mại. Giá thế giới của hàng hóa xuất khẩu tăng sẽ khuyến khích các doanh nghiệp tăng sản xuất hàng hóa trong nước để tận dụng lợi thế về giá. Vô hình chung, điều này làm cho khối lượng xuất khẩu tăng góp phần cải thiện sức cạnh tranh thương mại quốc tế. - Thu nhập thực của người cư trú và không cư trú: Trong trường hợp thu nhập thực của người cư trú tăng tương đối so với thu nhập thực của người không cư trú sẽ kích thích tăng nhập khẩu ròng khiến cho sức cạnh tranh thương mại quốc tế bị xói mòn và ngược lại. - Thuế quan và hạn ngạch: Khi thuế quan trong nước tăng hoặc áp đặt hạn ngạch đối với hàng nhập khẩu sẽ làm giảm cầu về hàng hóa nhập khẩu. Ngược lại, khi phía nước ngoài tăng mức thuế quan hoặc áp dụng hạn ngạch đối với hàng nhập khẩu sẽ làm giảm cung hàng hóa xuất khẩu, có tác dụng tiêu cực đến sức cạnh tranh của hàng hóa nội địa. - Sở thích tiêu dùng của người dân: Tâm lý ưa thích hàng ngoại hơn hàng nội sẽ kích thích nhập khẩu, khiến cho sức cạnh tranh thương mại bị xói mòn.
17 Trong giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài, tác giả tập trung phân tích ảnh hưởng của chính sách tỷ giá đến sức cạnh tranh thương mại quốc tế, từ đó tìm ra được những nguyên nhân cũng như đề ra giải pháp nhằm cải thiện sức cạnh tranh thương mại quốc tế của Việt Nam trong thời gian tới. 1.6.2.2 Ảnh hưởng của chính sách tỷ giá đến sức cạnh tranh TMQT. Xét trong mối liên hệ với cân bằng nội tại của nền kinh tế: Với các nhân tố khác tương đối ổn định; do tỷ giá là nhân tố có tác động trực tiếp đến hoạt động xuất nhập khẩu hàng hoá và dịch vụ nên khi tỷ giá danh nghĩa tăng, kéo theo tỷ giá thực tăng, nội tệ giảm giá tương đối so với ngoại tệ sẽ khuyến khích mở rộng sản xuất kinh doanh phục vụ xuất khẩu và làm hạn chế nhu cầu nhập khẩu. Việc gia tăng khối lượng và giá trị xuất khẩu sẽ trực tiếp làm tăng thu nhập quốc dân và giúp nâng cao sức cạnh tranh thương mại quốc tế của hàng hóa Việt Nam. Tuy nhiên, do giá hàng hoá nhập khẩu tính bằng nội tệ cũng tăng tương đối so với giá hàng hoá trong nước nên kéo theo sự gia tăng mặt bằng giá cả trong nước và gây ra lạm phát. Mức lạm phát này tuỳ thuộc vào tỷ trọng hàng hoá nhập khẩu, tỷ trọng này càng tăng thì mức lạm phát càng cao. Ngược lại, khi tỷ giá danh nghĩa giảm kéo theo tỷ giá thực giảm, nội tệ lại tăng giá tương đối so với ngoại tệ sẽ khuyến khích nhu cầu nhập khẩu, hạn chế mở rộng sản xuất kinh doanh phục vụ xuất khẩu, từ đó làm giảm thu nhập quốc dân và gây ra tình trạng thất nghiệp cũng như tạo áp lực làm giảm lạm phát (do giá hàng hoá nhập khẩu tính bằng nội tệ giảm tương đối so với giá hàng hoá trong nước), nếu mức giảm này kéo dài với tỷ lệ cao sẽ gây ra tình trạng giảm phát, sản xuất trong nước sẽ bị đình đốn. Về tác động của tỷ giá đến cân bằng bên ngoài: Chính sách tỷ giá tác động trực tiếp đến hoạt động xuất nhập khẩu hàng hoá và dịch vụ, là hai bộ phận chủ yếu cấu thành cán cân vãng lai. Vì vậy, cán cân vãng lai sẽ bị tác động của nhân tố lãi suất nội tệ, ngoại tệ, giá cả nội địa, giá cả nước ngoài và tỷ giá. Với các nhân tố khác tương đối ổn định, khi tỷ giá danh nghĩa tăng, nội tệ giảm giá tương đối so với ngoại tệ sẽ khuyến khích hoạt động xuất khẩu, hạn chế nhu cầu nhập khẩu và làm
18 gia tăng dòng vốn đầu tư chảy ra bên ngoài (do việc nắm giữ ngoại tệ có lợi hơn so với nắm giữ nội tệ). Ngược lại, khi tỷ giá danh nghĩa giảm, nội tệ lại trở nên có giá hơn so với ngoại tệ sẽ khuyến khích nhu cầu nhập khẩu, hạn chế xuất khẩu và làm gia tăng dòng vốn đầu tư chảy vào nội địa. Khi xuất khẩu ròng lớn hơn dòng vốn ra, cán cân vãng lai trở nên thặng dư. Khi xuất khẩu ròng nhỏ hơn dòng vốn ra, cán cân vãng lai bị thâm hụt. Trong trường hợp nếu xuất khẩu ròng dương (lớn hơn 0) thì quốc gia sẽ có vị thế cạnh tranh thương mại quốc tế cao. Nếu điều này được duy trì trong một thời gian tương đối dài, sức cạnh tranh thương mại quốc tế cũng sẽ được cải thiện. 1.7 Mô hình hoạch định chính sách tỷ giá phổ biến hiện nay. Mục tiêu của chính sách tỷ giá hối đoái không chỉ được đặt ra trong ngắn hạn, mà còn phải được đặt ra trong dài hạn. Thống nhất quan niệm rằng, tỷ giá hối đoái là một công cụ của chính sách tiền tệ, nên mục tiêu của chính sách tỷ giá hối đoái cũng chính là việc hướng tới các tiêu của chính sách tiền tệ. Vì vậy, mục tiêu của chính sách tỷ giá hối đoái là vì ổn định sức mua đối nội và đối ngoại của đồng tiền quốc gia, và vì sự ổn định giá cả hàng hoá - dịch vụ trên thị trường. Với điều kiện hiện tại về kinh tế - xã hội của Việt Nam thì việc thực hiện một cơ chế tỷ giá linh hoạt có sự kiểm soát của Nhà nước là phù hợp. Cơ chế này có thể còn kéo dài trong một thời gian nữa khi Việt Nam thực sự có một tiềm lực kinh tế mạnh, có một lực lượng dự trữ ngoại hối đủ lớn để có thể can thiệp vào thị trường khi cần thiết nhằm ổn định sức mua của đồng tiền quốc gia, ổn định được giá cả hàng hoá - dịch vụ trên thị trường. Như vậy, một cơ chế tỷ giá hối đoái phù hợp phải là một cơ chế phản ảnh được các mối quan hệ đặc biệt giữa tỷ giá hối đoái với lãi suất, tốc độ tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ lạm phát tiền tệ trong từng thời kỳ khác nhau. Trong đó, chính sách lãi suất được xem như là cơ sở quan trọng nhất để hoạch định chính sách tỷ giá. Trong những trường hợp thật cần thiết, nhà nước có thể thực hiện các biện pháp hành chính như chính sách kết hối ngoại tệ bắt buộc. Theo đó, các nguồn thu
19 ngoại tệ của các doanh nghiệp, tổ chức xã hội (trừ các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài) phải kịp thời chuyển về nước và bán hết cho các ngân hàng được ủy quyền và khi có nhu cầu sử dụng các doanh nghiệp và tổ chức xã hội được mua ngoại tệ của các ngân hàng ủy quyền. Bên cạnh đó, tình trạng đô la hóa, hoạt động kinh tế ngầm và đầu cơ buôn lậu vàng, ngoại tệ trên thị trường chợ đen cũng là một yếu tố tiêu cực tác động đến cung cầu ngoại tệ, cần phải được phân tích nhận diện nguyên nhân để có giải pháp khắc phục. 1.8 Kinh nghiệm quốc tế về định hướng chính sách tỷ giá và bài học cho Việt Nam. 1.8.1 Kinh nghiệm của Hàn Quốc. Hàn Quốc từng được biết đến như một trong những nước nông nghiệp nghèo nhất thế giới. Cho đến năm 1962, khi bắt đầu bước vào thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế 5 năm lần thứ nhất (1962 -1966), GDP bình quân đầu người trên năm là 87 USD đã phản ánh rằng Hàn Quốc vẫn chưa thể thoát khỏi cảnh nghèo nàn, lạc hậu sau gần thập kỷ nỗ lực khôi phục lại nền kinh tế đã bị tàn phá nặng nề bởi cuộc Chiến tranh thế giới lần thứ hai và tiếp đó là cuộc chiến Nam – Bắc Triều Tiên. Thế nhưng chỉ hơn 25 năm sau, vào cuối thập kỷ 80, Hàn Quốc đã đạt được những thành tựu kinh tế được cả thế giới biết đến như “Kỳ tích trên sông Hàn”. Đó là một quá trình phi thường đã nhanh chóng giúp cải tạo nền kinh tế Hàn Quốc, đánh dấu một bước ngoặt trong lịch sử của đất nước. Để có được một Hàn Quốc như ngày nay, Chính phủ Hàn Quốc đã áp dụng hàng loạt các biện pháp nhằm quản lý, điều tiết nền kinh tế, trong đó đặt trọng tâm là hướng về xuất khẩu. Chính sách hướng về xuất khẩu: Trong những năm 60, nền kinh tế Hàn Quốc đang phải đối mặt với những khó khăn lớn; không có thị trường trong nước cho các loại hàng hóa sản xuất, tài nguyên thiên nhiên nghèo nàn. Để đối phó với vấn đề này, Chính phủ Hàn Quốc đã thực hiện chính sách hướng về xuất khẩu với 2 bước đi quan trọng đó là khuyến khích và tăng cường tiết kiệm thông qua việc tăng lãi suất, cải thiện thâm hụt thương mại bằng việc phá giá đồng nội tệ. Bên cạnh đó,