Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành sản xuất, chế biến, xuất khẩu Gạo khu vực Đồng Bằng Sông Cửu Long trong điều kiện hội nhập kinh tế

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:111

Thêm vào BST

Báo xấu

47
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu thực tiễn về năng lực cạnh tranh của ngành chế biến Gạo vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long thông qua việc sử dụng lý luận khoa học và đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của ngành sản xuất Gạo xuất khẩu tại địa bàn, từ đó đề xuất các giải pháp góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành trong bối cảnh hội nhập.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành sản xuất, chế biến, xuất khẩu Gạo khu vực Đồng Bằng Sông Cửu Long trong điều kiện hội nhập kinh tế

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ TP. HCM --------------- TRÖÔNG KHAÙNH VÓNH XUYEÂN GIAÛI PHAÙP NAÂNG CAO NAÊNG LÖÏC CAÏNH TRANH NGAØNH SAÛN XUAÁT CHEÁ BIEÁN XUAÁT KHAÅU GAÏO KHU VÖÏC ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CÖÛU LONG TRONG ÑIEÀU KIEÄN HOÄI NHAÄP KINH TEÁ LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KINH TEÁ TP Hoà Chí Minh- 2009
BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ TP. HCM --------------- TRÖÔNG KHAÙNH VÓNH XUYEÂN GIAÛI PHAÙP NAÂNG CAO NAÊNG LÖÏC CAÏNH TRANH NGAØNH SAÛN XUAÁT CHEÁ BIEÁN XUAÁT KHAÅU GAÏO KHU VÖÏC ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CÖÛU LONG TRONG ÑIEÀU KIEÄN HOÄI NHAÄP KINH TEÁ Chuyeân ngaønh : Thöông maïi Maõ soá : 60.34.10 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KINH TEÁ NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC : TS. NGOÂ THÒ NGOÏC HUYEÀN TP Hoà Chí Minh- 2009
LÔØI CAÛM TAÏ Trong suoát thôøi gian qua, ñöôïc söï giuùp ñôõ taän tình cuûa quyù thaày coâ ñaõ giuùp toâi trang bò theâm nhöõng kieán thöùc boå ích vaø hoaøn thaønh khoùa hoïc cuûa mình cuõng nhö vieäc thöïc hieän luaän vaên toát nghieäp. Trong quaù trình thöïc hieän ñeà taøi naøy, toâi ñaõ gaëp khoâng ít nhöõng khoù khaên nhöng nhôø coù söï giuùp ñôõ höôùng daãn taän tình cuûa quyù thaày coâ vaø söï giuùp ñôõ cuûa anh em ñoàng nghieäp cuõng nhö caùc sôû ban ngaønh neân toâi môùi coù theå hoaøn thaønh ñöôïc ñeà taøi. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn Tieán só Ngoâ Thò Ngoïc Huyeàn ñaõ taän tình höôùng daãn giuùp ñôõ toâi trong suoát quaù trình thöïc hieän ñeà taøi. Chaân thaønh caùm ôn quyù thaày coâ cuûa Khoa Kinh teá- QTKD tröôøng Ñaïi hoïc Caàn Thô, Tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá Thaønh phoá Hoà Chí Minh, caùc vieän, trung taâm ñaõ taän tình giaûng daïy vaø truyeàn thuï nhöõng kieán thöùc cuõng nhö nhöõng kinh nghieäm boå ích cho chuùng toâi ñeå coù theå vaän duïng trong coâng vieäc sau naøy. Toâi xin chaân thaønh caùm ôn taát caû nhöõng taùc giaû ñaõ coù nhöõng nghieân cöùu coù giaù trò ñeå toâi coù theå tham khaûo vaø laøm nhöõng tieàn ñeà cho nghieân cöùu cuûa mình. Caùm ôn söï uûng hoä cuûa taát caû moïi ngöôøi, ñaëc bieät laø gia ñình toâi. Toâi seõ coá gaéng hoaøn thieän thaät xuaát saéc luaän vaên cuûa mình vaø laøm vieäc thaät toát ñeå ñaùp laïi söï giuùp ñôõ vaø uûng hoä cuûa moïi ngöôøi. Do haïn cheá veà thôøi gian, kieán thöùc cuõng nhö vieäc thu thaäp thoâng tin cuõng gaëp nhieàu khoù khaên neân trong baøi nghieân cöùu naøy khoâng traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt. Raát mong nhaän ñöôïc söï goùp yù vaø thoâng caûm cuûa quyù vò. Xin chaân thaønh caûm ôn! Taùc giaû Tröông Khaùnh Vónh Xuyeân
LÔØI CAM ÑOAN Toâi xin cam ñoan raèng ñeà taøi naøy laø do toâi thöïc hieän, caùc soá lieäu thu thaäp vaø phaân tích trong ñeà taøi laø trung thöïc, ñeà taøi khoâng truøng vôùi baát cöù ñeà taøi nghieân cöùu khoa hoïc naøo. Thaùng 07 naêm 2009 Hoïc vieân: Tröông Khaùnh Vónh Xuyeân
MUÏC LUÏC Trang MÔÛ ÑAÀU 1. Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi nghieân cöùu 2. Muïc tieâu ñeà taøi 3. Phaïm vi nghieân cöùu 4. Phöông phaùp nghieân cöùu 5. Toång quan veà tình hình nghieân cöùu 6. Tính môùi cuûa ñeà taøi CHÖÔNG 1. CÔ SÔÛ KHOA HOÏC VEÀ NAÊNG LÖÏC CAÏNH TRANH NGAØNH TRONG BOÁI CAÛNH HOÄI NHAÄP 1.1. Cô sôû lyù luaän veà naêng löïc caïnh tranh ................................................................... 1 1.2. Hieäp ñònh noâng nghieäp trong WTO (AOA) vaø nhöõng chính saùch noâng nghieäp cuûa Vieät Nam............................................................................................................... 12 1.3.Tình hình saûn xuaát, xuaát khaåu gaïo cuûa Vieät Nam vaø caùc nöôùc treân Theá giôùi ....... 17 CHÖÔNG 2. TOÅNG QUAN NGAØNH SAÛN XUAÁT, CHEÁ BIEÁN, XUAÁT KHAÅU GAÏO TAÏI KHU VÖÏC ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CÖÛU LONG 2.1.Giôùi thieäu Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long.................................................................. 25 2.2. Toång quan ngaønh gaïo xuaát khaåu cuûa ÑBSCL so vôùi caùc nöôùc treân theá giôùi ........ 28 CHÖÔNG 3. PHAÂN TÍCH LÔÏI THEÁ CAÏNH TRANH NGAØNH SAÛN XUAÁT CHEÁ BIEÁN XUAÁT KHAÅU GAÏO KHU VÖÏC ÑBSCL TRONG BOÁI CAÛNH KINH TEÁ HOÄI NHAÄP 3.1. Phaân tích caùc nhoùm chieán löôïc cuûa gaïo xuaát khaåu Vieät Nam treân theá giôùi .......... 41 3.1.1. Phaåm caáp caùc loaïi gaïo treân theá giôùi.............................................................. 41 3.1.2. Ñaëc ñieåm caùc nöôùc xuaát khaåu gaïo treân theá giôùi ........................................... 43 3.1.3. Nhoùm chieán löôïc cuûa gaïo Vieät Nam treân theá giôùi ........................................ 45 3.2. Phaân tích chu kyø soáng cuûa gaïo treân thò tröôøng theá giôùi......................................... 46 3.2.1. Döï baùo nhu caàu vaø nguoàn cung caáp gaïo trong thôøi gian tôùi .......................... 46 3.2.2. Xu höôùng tieâu duøng trong töông lai .............................................................. 49
3.2.3. Döï ñoaùn chu kyø soáng cuûa gaïo treân thò tröôøng theá giôùi .................................. 50 3.3. Thöïc traïng lôïi theá caïnh tranh ngaønh gaïo xuaát khaåu ............................................ 51 3.3.1. Moâ hình bieåu ñoà toå hôïp Cluster Chart cuûa caùc ngaønh haøng Vieät Nam ......... 51 3.3.2. ÖÙng duïng moâ hình Cluster chart vaøo phaân tích ngaønh gaïo xuaát khaåu .......... 52 3.4. Phaûn öùng vaø hieäu quaû cuûa doanh nghieäp trong ngaønh khi hoäi nhaäp kinh teá ......... 56 3.4.1. Phaân tích maãu vaø khu vöïc ñieàu tra................................................................ 55 3.4.2. Quy moâ vaø loaïi hình doanh nghieäp ............................................................... 55 3.4.3. Caùc phaûn öùng cuûa doanh nghieäp ñoái vôùi hoäi nhaäp kinh teá ............................ 56 3.4.4. Hieäu quaû hoaït ñoäng saûn xuaát KD cuûa caùc DN sau khi gia nhaäp WTO ......... 63 CHÖÔNG 4. GIAÛI PHAÙP NAÂNG CAO NAÊNG LÖÏC CAÏNH TRANH NGAØNH SAÛN XUAÁT CHEÁ BIEÁN XUAÁT KHAÅU GAÏO 4.1. Muïc tieâu ñeán naêm 2010 cuûa ngaønh noâng nghieäp.................................................. 66 4.2. Giaûi phaùp naâng cao naêng löïc caïnh tranh ngaønh.................................................... 67 4.2.1. Giaûi phaùp chung cho ngaønh noâng nghieäp ...................................................... 67 4.2.2. Giaûi phaùp cho ngaønh gaïo xuaát khaåu .............................................................. 70 4.2.2.1. Nhoùm giaûi phaùp veà saûn xuaát ................................................................. 70 4.2.2.2. Nhoùm giaûi phaùp veà moâi tröôøng kinh doanh........................................... 71 4.2.2.3. Nhoùm giaûi phaùp veà thò tröôøng tieâu thuï .................................................. 73 4.3. Kieán nghò ñeå thöïc hieän giaûi phaùp ......................................................................... 75 KEÁT LUAÄN 1. Keát luaän 2. Ñeà xuaát höôùng phaùt trieån ñeà taøi TAØI LIEÄU THAM KHAÛO PHUÏ LUÏC 1. Phöông phaùp phaân tích maøng bao döõ lieäu 2. Baûng caâu hoûi ñieàu tra doanh nghieäp 3. Keát quaû phaân tích DEA
DANH MUÏC CAÙC KÍ HIEÄU, CHÖÕ VIEÁT TAÉT Tieáng Anh ACI Agrifood consulting International AE Allocative Efficiency ASEAN Association of Southeast Asia Nations AFTA ASEAN free trade area AOA Agreement of agriculture BTA Bilateral trade agreement CE Cost Efficiency CEPT Common effective preferential tariff DEA Data Envelopment Analysis FAO Food and agriculture organization GAP Good agricultural practice GSO General statistics office IPLC International product life cycle IRRI International rice research institute MARD Ministry of agriculture and rural development NICs Newly industrialized country PCI Provincial competitiveness index SE Scale Efficiency SPS Sanitary and Phytosaniary SWOT Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats USAID United State agency for international development USDA United State department of agriculture TE Technical Efficiency VCCI Vietnam Chamber of Commerce and Industry WB World bank WTO World trade organization
Tieáng Vieät CLC Chaát löôïng cao ÑBSCL Ñoàng baèng soâng cöûu long DN Doanh nghieäp KD Kinh doanh KNXK Kim ngaïch xuaát khaåu KTQT Kinh teá Quoác teá NK Nhaäp khaåu NLCT Naêng löïc caïnh tranh QG Quoác gia SX Saûn xuaát SP Saûn phaåm VNÑ Vieät Nam ñoàng VN Vieät Nam XK Xuaát khaåu
DANH MUÏC CAÙC BAÛNG Trang Baûng 1.1. Tình hình saûn xuaát gaïo treân theá giôùi ........................................................... 18 Baûng 1.2. Tình hình xuaát khaåu gaïo cuûa Vieät Nam ....................................................... 22 Baûng 2.1. Caùc gioáng luùa ñöôïc khuyeán caùo söû duïng taïi ÑBSCL ................................... 28 Baûng 2.2. Tæ leä thaát thoaùt sau thu hoaïch ....................................................................... 32 Baûng 2.3. Tieâu duøng luùa gaïo ôû ÑBSCL........................................................................ 38 Baûng 2.4. Tyû troïng chi phí vaän taûi bieån trong xuaát khaåu haøng hoùa .............................. 39 Baûng 3.1. Caùc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh gaïo xuaát khaåu moät soá QG coù neàn noâng nghieäp luùa gaïo phaùt trieån ..................................................................................... 45 Baûng 3.2. Döï baùo saûn löôïng luùa gaïo treân theá giôùi ........................................................ 47 Baûng 3.3. Döï baùo nhu caàu cuûa caùc nöôùc nhaäp khaåu ..................................................... 48 Baûng 3.4. Döï baùo saûn löôïng cung cuûa caùc nöôùc xuaát khaåu .......................................... 48 Baûng 3.5. Thò phaàn gaïo Vieät Nam treân theá giôùi so vôùi ngaønh thuûy saûn ....................... 52 Baûng 3.6. KNXK cuûa ÑBSCL trong neàn kinh teá Vieät Nam ......................................... 53 Baûng 3.7. Phaân tích maãu vaø khu vöïc ñieàu tra ............................................................... 55 Baûng 3.8. Caùc bieán söû duïng trong phaân tích DEA........................................................ 63 Baûng 3.9. Hieäu quaû kyõ thuaät, phaân phoái nguoàn löïc, vaø söû duïng chi phí ....................... 64 Baûng 3.10. Hieäu quaû theo quy moâ saûn xuaát.................................................................. 65 Baûng 4.1. Caùc chæ tieâu trong noâng nghieäp giai ñoaïn 2006-2010 .................................. 66
DANH MUÏC CAÙC ÑOÀ THÒ Bieåu ñoà 1.1. Saûn xuaát luùa gaïo caùc nöôùc treân Theá giôùi.................................................. 18 Bieåu ñoà 1.2. Tình hình saûn xuaát vaø xuaát khaåu gaïo treân theá giôùi................................... 19 Bieåu ñoà 1.3. Löôïng gaïo xuaát khaåu cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi ..................................... 19 Bieåu ñoà 1.4. Toång löôïng tieâu duøng gaïo treân theá giôùi.................................................... 20 Bieåu ñoà 1.5. Kim ngaïch xuaát khaåu gaïo cuûa Vieät Nam ................................................. 23 Bieåu ñoà 1.6. Thò tröôøng xuaát khaåu gaïo cuûa Vieät Nam 2008......................................... 23 Bieåu ñoà 2.1. Chæ soá PCI trung bình cuûa caùc khu vöïc .................................................... 27 Bieåu ñoà 2.2. Chæ soá PCI caùc tænh trong khu vöïc ............................................................ 27 Bieåu ñoà 2.3. Naêng suaát luùa moät soá nöôùc so vôùi ÑBSCL............................................... 29 Bieåu ñoà 2.4. Dieän tích gieo troàng vaø quy moâ noâng hoä.................................................. 30 Bieåu ñoà 2.5. Chi phí saûn xuaát luùa ................................................................................. 31 Bieåu ñoà 2.6. Tæ troïng chi phí lao ñoäng trong toång chi phí saûn xuaát luùa......................... 31 Bieåu ñoà 2.7. Tæ leä thu hoài gaïo khi xay xaùt .................................................................... 34 Bieåu ñoà 3.1. Möùc ñoä hieåu bieát cuûa DN veà hoäi nhaäp kinh teá ......................................... 57 Bieåu ñoà 3.2. Keânh thoâng tin veà hoäi nhaäp kinh teá quoác teá ............................................. 57 Bieåu ñoà 3.3. Nhaän thöùc veà lôïi ích khi gia nhaäp WTO .................................................. 59 Bieåu ñoà 3.4. Nhaän thöùc veà thaùch thöùc khi gia nhaäp WTO............................................ 60 Bieåu ñoà 3.5. Nhaän ñònh veà hieän traïng cuûa doanh nghieäp ............................................. 61 Bieåu ñoà 3.6. Caùc bieän phaùp coù theå coù cuûa doanh nghieäp ............................................. 62
DANH MUÏC CAÙC HÌNH VEÕ Hình 1.1. Moâ hình chu kyø soáng saûn phaåm quoác teá........................................................ 8 Hình 1.2. Caùc maët haøng noâng saûn xuaát khaåu chuû yeáu cuûa Vieät Nam ........................... 21 Hình 2.1. Baûn ñoà khu vöïc ÑBSCL................................................................................ 25 Hình 2.2. Keânh phaân phoái luùa gaïo ôû ÑBSCL ............................................................... 36 Hình 2.3. Keânh phaân phoái luùa gaïo ôû Thaùi Lan ............................................................. 37 Hình 3.1. Moät soá nhoùm chieán löôïc trong ngaønh gaïo xuaát khaåu treân theá giôùi ............... 43 Hình 3.2. Chu kyø soáng cuûa gaïo chaát löôïng cao treân thò tröôøng theá giôùi ....................... 50 Hình 3.3. Bieåu ñoà toå hôïp caùc ngaønh haøng xuaát khaåu cuûa Vieät Nam ............................ 51 Hình 3.4. Bieåu ñoà toå hôïp cho ngaønh gaïo xuaát khaåu vaø ngaønh thuûy saûn Vieät Nam naêm 2007 so vôùi naêm 2005........................................................................................... 53 Hình 3.5. Bieåu ñoà toå hôïp cho ngaønh gaïo vaø ngaønh thuûy saûn xuaát khaåu taïi khu vöïc ÑBSCL naêm 2007 so vôùi naêm 2005 ............................................................................. 54
-1- MÔÛ ÑAÀU 1. SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI NGHIEÂN CÖÙU Noâng nghieäp laø lónh vöïc quan troïng trong neàn kinh teá, caáu truùc xaõ hoäi vaø caùc quan heä thöông maïi cuûa Vieät Nam, thu huùt löïc löôïng lao ñoäng khoaûng 70% daân soá. Trong 15 naêm trôû laïi ñaây, lónh vöïc noâng- laâm nghieäp vaø noâng- thöïc phaåm ñaõ ñaït ñöôïc söï phaùt trieån lieân tuïc, vôùi möùc taêng tröôûng trung bình 4,3%/naêm vaø caùc keát quaû tích cöïc ñoái vôùi chieán löôïc giaûm ñoùi ngheøo cuûa Vieät Nam. Tuy nhieân, hieän nay vaãn coøn toàn taïi moät soá vaán ñeà ñoøi hoûi nhöõng chieán löôïc haønh ñoäng vaø chính saùch cuï theå. Saûn xuaát noâng nghieäp ôû Vieät Nam chuû yeáu laø caùc hoä gia ñình vaø söùc caïnh tranh cuûa saûn phaåm noâng nghieäp vaø noâng- thöïc phaåm cuûa Vieät Nam coøn töông ñoái thaáp so vôùi caùc quoác gia khaùc trong khu vöïc vaø treân theá giôùi. Beân caïnh ñoù, heä thoáng quaûn lyù cuûaVieät Nam veà haï taàng, dòch vuï (nhö vaän taûi, löu kho, baûo hieåm, ngaân haøng, lieân laïc vaø haäu caàn) vaø noâng nghieäp vaãn coøn yeáu vaø thieáu söï phoái hôïp ñeå ñaùp öùng caùc yeâu caàu cuûa thò tröôøng vaø hoã trôï caùc ngaønh thöïc söï hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá toaøn caàu. Trong hoaøn caûnh ñoù, Vieät Nam caàn khai thaùc cô hoäi töø vieäc gia nhaäp WTO nhaèm thuùc ñaåy phaùt trieån thöông maïi haøng hoaù vaø saûn phaåm noâng nghieäp. Ñoàng thôøi, Vieät Nam cuõng phaûi tính toaùn ñaày ñuû nhöõng taùc ñoäng töø caùc nghóa vuï vaø cam keát trong WTO ñoái vôùi caùc chính saùch noâng nghieäp. Ñieàu naøy ñoøi hoûi moät caùch tieáp caän chieán löôïc veà maët chính saùch trong vieäc caûi thieän khaû naêng tieâu thuï vaø söùc caïnh tranh cuûa caùc saûn phaåm noâng nghieäp vaø thöïc phaåm saûn xuaát cuûa Vieät Nam. Ñeå thöïc phaåm vaø noâng saûn cuûa Vieät Nam caïnh tranh hôn treân thò tröôøng theá giôùi vaøo thôøi ñieåm caùc thaønh vieân WTO daønh cho Vieät Nam möùc thueá Toái hueä quoác MFN coù lôïi hôn daãn ñeán saûn phaåm Vieät Nam coù nhieàu cô hoäi tieáp caän thò tröôøng hôn nhöng cuõng chòu söï kieåm tra ngaët ngheøo hôn theo cô cheá veà kieåm dòch ñoäng- thöïc vaät SPS vaø haøng raøo kyõ thuaät trong thöông maïi TBT cuûa caùc thaønh
-2- vieân WTO. Ñieàu naøy khoâng nhöõng Chính phuû Vieät Nam phaûi haøi hoaø trong chính saùch vôùi caùc thaønh vieân maø ñaëc bieät hôn caû laø caùc doanh nghieäp Vieät Nam phaûi ñöông ñaàu vôùi moät thaùch thöùc voâ cuøng khoù khaên khi phaûi hoaït ñoäng trong moät moâi tröôøng caïnh tranh bình ñaúng theo caùc nguyeân taéc cuûa WTO. Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long laø vöïa luùa cuûa caû nöôùc, tuy nhieân, tröôùc ngöôõng cöûa hoäi nhaäp, saûn phaåm ñöôïc xem laø coù lôïi theá so saùnh cuûa khu vực laïi ñang coù nhieàu vaán ñeà khoù khaên nhaát ñònh. Vì nhöõng lyù do naøy, toâi thöïc hieän ñeà taøi “Giaûi phaùp naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh saûn xuaát, cheá bieán, xuaát khaåu Gaïo khu vöïc Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long trong ñieàu kieän hoäi nhaäp kinh teá”, ñeà taøi nghieân cöùu ñaùnh giaù veà naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh cheá bieán xuaát khaåu Gaïo ôû khu vöïc naøy, nhaèm ñöa ra nhöõng giaûi phaùp naâng cao khaû naêng tieâu thuï vaø söùc caïnh tranh cuûa Gaïo trong boái caûnh hoäi nhaäp ngaøy nay laø raát caàn thieát vaø caáp baùch. 2. MUÏC TIEÂU CUÛA ÑEÀ TAØI 2.1. Muïc tieâu toång quaùt: Nghieân cöùu thöïc tieãn veà naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh cheá bieán Gaïo vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long thoâng qua vieäc söû duïng lyù luaän khoa hoïc vaø ñaùnh giaù thöïc traïng naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh saûn xuaát Gaïo xuaát khaåu taïi ñòa baøn, töø ñoù ñeà xuaát caùc giaûi phaùp goùp phaàn naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh trong boái caûnh hoäi nhaäp. 2.2. Muïc tieâu cuï theå : (1) Ñaùnh giaù thöïc traïng saûn xuaát, khaát khaåu vaø naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh Gaïo xuaát khaåu trong khu vöïc ÑBSCL döïa treân vieäc phaân tích caùc moâ hình xaùc ñònh lôïi theá caïnh tranh. (2) Ñaùnh giaù phaûn öùng cuûa caùc doanh nghieäp trong ngaønh trong boái caûnh hoäi nhaäp, phaân tích söï taùc ñoäng cuûa vieäc hoäi nhaäp kinh teá quoác teá ñeán hieäu quaû saûn xuaát cuûa caùc doanh nghieäp. Töø ñoù phaân tích ñieåm maïnh, ñieåm yeáu ñoàng thôøi xaùc ñònh nhöõng cô hoäi vaø thaùch thöùc ñaët ra cho ngaønh trong boái caûnh hieän nay. (3) Ñeà xuaát cô cheá, chính saùch vaø caùc giaûi phaùp taêng khaû naêng caïnh tranh cho ngaønh gaïo xuaát khaåu.
-3- 3. PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU 3.1. Phaïm vi veà ñoái töôïng nghieân cöùu: laø ngaønh saûn xuaát luùa- cheá bieán vaø xuaát khaåu gaïo, maët haøng chính laø Gaïo xuaát khaåu. 3.2. Phaïm vi veà khoâng gian: Khoâng gian nghieân cöùu vaø thu thaäp soá lieäu phaân tích chuû yeáu laø trong khu vöïc ÑBSCL, beân caïnh ñoù so saùnh vôùi soá lieäu cuûa Vieät Nam vaø caùc nöôùc treân Theá giôùi. 3.3. Phaïm vi veà thôøi gian: soá lieäu khaûo saùt thu thaäp töø naêm 2005 ñeán naêm 2008, thôøi gian töø 2005-2006 laø tröôùc khi Vieät Nam gia nhaäp WTO, vaø töø naêm 2006-2008 laø sau khi Vieät Nam gia nhaäp WTO. 4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 4.1. Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu: - Thu thaäp soá lieäu thöù caáp: thöïc hieän taïi vaên phoøng thoâng qua taøi lieäu saùch baùo, taïp chí chuyeân moân veà ngaønh noâng saûn, vaø nguoàn taøi lieäu phong phuù töø maïng Internet. - Thu thaäp soá lieäu sô caáp: ñöôïc thoâng qua quaù trình tieán haønh khaûo saùt thöïc teá saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp baèng baûng caâu hoûi phoûng vaán tröïc tieáp caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng trong ngaønh vaø söï ñoùng goùp yù kieán cuûa moät soá chuyeân gia kinh teá, caùc sôû ban ngaønh coù lieân quan. 4.2. Phöông phaùp phaân tích soá lieäu: Ñeà taøi tieáp caän muïc tieâu ñeà ra baèng caùch söû duïng caùc phöông phaùp nghieân cöùu nhö: phöông phaùp thoáng keâ moâ taû, phöông phaùp thoáng keâ so saùnh, phöông phaùp phaân tích thoáng keâ, phöông phaùp phaân tích heä thoáng… - Ñoái vôùi muïc tieâu thöù nhaát: ñaùnh giaù thöïc traïng naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh baèng phöông phaùp thoáng keâ moâ taû, phöông phaùp thoáng keâ so saùnh, phaân tích thoáng keâ soá lieäu thöù caáp döïa vaøo hai moâ hình cô baûn: (1) phaân tích ñònh tính döïa vaøo moâ hình chu kyø soáng saûn phaåm quoác teá cuûa saûn phaåm (IPLC) cuûa Raymond Vernon; (2) phaân tích ñònh löôïng döïa vaøo moâ hình bieåu ñoà toå hôïp (Cluster Chart) cuûa Michael Porter (2 moâ hình naøy seõ ñöôïc trình baøy trong chöông 1)
-4- - Ñoái vôùi muïc tieâu thöù hai: + Döõ lieäu thu ñöôïc töø baûng caâu hoûi ñieàu tra seõ ñöôïc xöû lyù, toång hôïp treân cô sôû söû duïng caùc coâng cuï thoáng keâ saün coù trong phaàn meàm Excel. Töø keát quaû toång hôïp treân, caùc phaûn öùng coù theå cuûa doanh nghieäp khi Vieät Nam gia nhaäp WTO seõ ñöôïc theå hieän thoâng qua caùc bieåu baûng thoáng keâ vaø coâng cuï bieåu ñoà. + Phöông phaùp phaân tích hieäu quaû saûn xuaát cuûa doanh nghieäp: phöông phaùp phaân tích maøng bao döõ lieäu (DEA): laø phöông phaùp tieáp caän öôùc löôïng bieân. Tuy nhieân, khaùc vôùi phöông phaùp phaân tích bieán ngaãu nhieân söû duïng phöông phaùp kinh teá löôïng, DEA döïa theo phöông phaùp chöông trình phi toaùn hoïc ñeå öôùc löôïng caän bieân saûn xuaát. Moâ hình DEA ñaàu tieân ñöôïc phaùt trieån bôûi Charnes, Cooper vaø Rhodes vaøo naêm 1978. Ñeå ño löôøng hieäu quaû trong saûn xuaát, ngoaøi vieäc xaùc ñònh hieäu quaû kyõ thuaät (Technical Efficiency-TE) vaø hieäu quaû theo quy moâ saûn xuaát (Scale Efficiency- SE), caùc nhaø nghieân cöùu coøn quan taâm ñeán vaán ñeà hieäu quaû phaân phoái nguoàn löïc saûn xuaát (Allocative Efficiency- AE) vaø hieäu quaû söû duïng chi phí (Cost Efficiency- CE). (Phöông phaùp naøy seõ ñöôïc trình baøy roõ hôn trong phaàn phuï luïc). - Ñoái vôùi muïc tieâu thöù ba: Nhöõng vaán ñeà veà cô cheá, chính saùch, vaø caùc bieän phaùp taêng khaû naêng caïnh tranh cuûa ngaønh seõ ñöôïc ñeà xuaát döïa treân cô sôû caùc keát quaû phaân tích toång hôïp. 5. TOÅNG QUAN VEÀ TÌNH HÌNH NGHIEÂN CÖÙU - Tröôùc xu theá hoäi nhaäp toaøn caàu, Chính phuû Vieät Nam vaø ñaëc bieät laø caùc doanh nghieäp Vieät Nam phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng thaùch thöùc voâ cuøng to lôùn. Vì theá trong thôøi gian qua ñaõ coù raát nhieàu nghieân cöùu cuûa nhieàu chuyeân gia trong vaø ngoaøi nöôùc lieân quan ñeán xu theá hoäi nhaäp, chính saùch taøi chính- tieàn teä, khaû naêng tieáp caän, nhaän thöùc cuõng nhö tính saõn saøng cuûa doanh nghieäp Vieät Nam trong boái caûnh Vieät Nam laø thaønh vieân chính thöùc cuûa WTO. - Danh muïc caùc coâng trình coù lieân quan:
-5- (1) Phoøng Thò Huyønh Mai, Ñaùnh giaù naêng löïc caïnh tranh moät soá maët haøng noâng saûn ôû ÑBSCL khi gia nhaäp WTO, Luaän vaên thaïc só kinh teá, ÑH Caàn Thô, 2007 Ñeà taøi taäp trung nghieân cöùu giaûi quyeát caùc vaán ñeà: -Veà chính saùch noâng nghieäp cuûa Vieät Nam so vôùi nhöõng quy ñònh cuûa WTO - Phaân tích hieän traïng naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc maët haøng noâng saûn ôû ÑBSCL so vôùi caùc ñoái thuû maïnh trong khu vöïc. - Phaân tích cô hoäi, thaùch thöùc cuûa moät soá maët haøng noâng saûn cuûa ÑBSCL khi gia nhaäp WTO. - Ñeà ra giaûi phaùp naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc maët haøng naøy. Keát luaän cuûa ñeà taøi laø ngaønh noâng saûn ÑSCL, ñaëc bieät laø luùa gaïo ñang coù lôïi theá caïnh tranh tuy nhieân ñang bò maát daàn lôïi theá vaø ñeà ra giaûi phaùp khaéc phuïc. (2) Ñinh Chaâu Hoàng Ngoïc, Phaân tích naêng löïc caïnh tranh ngaønh may thaønh phoá Caàn Thô, Luaän vaên thaïc só kinh teá, ÑHCT, 2007 Muïc tieâu nghieân cöùu cuûa ñeà taøi naøy laø nghieân cöùu thöïc tieãn veà naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh may TP Caàn Thô thoâng qua vieäc söû duïng caùc lyù luaän khoa hoïc ñeå phaân tích vaø ñaùnh giaù thöïc traïng hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp, töø ñoù ñeà xuaát giaûi phaùp goùp phaàn naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh. (3) Döông Ngoïc Thí, Taùc ñoäng cuûa vieäc gia nhaäp WTO tôùi noâng nghieäp Vieät Nam, Döï aùn hoã trôï Thöông maïi Ña bieân Mutrap II, thaùng 04-2008. Baøi vieát laø moät phaàn trong döï aùn hoã trôï Mutrap II, ñaõ phaân tích vaø ñöa ra lôïi theá cuûa moät soá maët haøng noâng saûn cuûa Vieät Nam, ñoàng thôøi phaân tích taùc ñoäng cuûa WTO ñeán ngaønh noâng nghieäp nhö taùc ñoäng veà thò tröôøng, maët haøng; taùc ñoäng leân thu nhaäp vaø ñôøi soáng noâng daân… vaø ñöa ra kieán nghò ñoái vôùi ngaønh noâng nghieäp.
-6- (4) Boä Keá Hoaïch vaø Ñaàu tö, Ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa 5 naêm trieån khai hieäp ñònh thöông maïi song phöông Vieät Nam- Hoa Kyø ñoái vôùi thöông maïi, ñaàu tö, vaø cô caáu kinh teá cuûa Vieät Nam, NXB Chính Trò Quoác Gia, 2007 Noäi dung cuûa baøi naøy laø veà thay ñoåi cuûa Vieät Nam veà caûi caùch maø Vieät Nam ñaõ tieán haønh ñeå thöïc hieän thaønh coâng Hieäp Ñònh Thöông Maïi song phöông giöõa hai nöôùc; ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi vaø ñaàu tö tröïc tieáp cuûa Hoa Kyø; ñaàu tö giaùn tieáp; nhöõng thay ñoåi trong cô caáu kinh teá treân goùc ñoä saûn löôïng vaø vieäc laøm; söï phaùt trieån cuûa ngaønh ngaân haøng Vieät Nam… 6. TÍNH MÔÙI CUÛA ÑEÀ TAØI (1) Ñeà taøi taäp trung nghieân cöùu saâu veà naêng löïc caïnh tranh ngaønh Gạo xuaát khaåu cuûa vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long. (2) Söû duïng 2 moâ hình ñònh tính vaø ñònh löôïng trong phaân tích lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh theo lyù thuyeát lôïi theá caïnh tranh quoác gia cuûa Micheal Porter. (3) Söû duïng phöông phaùp phaân tích hieäu quaû saûn xuaát döïa vaøo caùc chi phí hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp baèng phaàn meàm DEAP 2.1 trong phaân tích söï taùc ñoäng cuûa vieäc hoäi nhaäp kinh teá ñoái vôùi caùc doanh nghieäp trong ngaønh laø vieäc phaân tích hoaøn toaøn môùi.
-7- CHÖÔNG 1. CÔ SÔÛ KHOA HOÏC VEÀ LÔÏI THEÁ CAÏNH TRANH NGAØNH GAÏO XUAÁT KHAÅU TRONG BOÁI CAÛNH HOÄI NHAÄP 1.1. CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ LÔÏI THEÁ CAÏNH TRANH 1.1.1. Khaùi nieäm veà caïnh tranh. Caùc hoïc thuyeát kinh teá thò tröôøng duø tröôøng phaùi naøo ñeàu thöøa nhaän raèng: Caïnh tranh chæ xuaát hieän vaø toàn taïi trong neàn kinh teá thò tröôøng, nôi maø cung- caàu vaø giaù caû haøng hoùa laø nhöõng nhaân toá cô baûn cuûa thò tröôøng laø ñaëc tröng cô baûn cuûa kinh teá thò tröôøng; caïnh tranh laø linh hoàn soáng cuûa thò tröôøng. Caïnh tranh laø moät hieän töôïng kinh teá – xaõ hoäi phöùc taïp, do caùch tieáp caän khaùc nhau, neân coù caùc quan nieäm khaùc nhau veà caïnh tranh. Caïnh tranh theo ñònh nghóa cuûa Ñaïi töø ñieån tieáng Vieät laø “Tranh ñua giöõa nhöõng caù nhaân, taäp theå coù chöùc naêng nhö nhau, nhaèm giaønh phaàn hôn, phaàn thaéng veà mình” Theo cuoán Toång quan veà caïnh tranh coâng nghieäp Vieät Nam ñoù choïn ñònh nghóa veà caïnh tranh coá gaéng keát hôïp caû caùc DN, ngaønh vaø quoác gia nhö sau : “Khaû naêng cuûa caùc doanh nghieäp, ngaønh, quoác gia vaø vuøng trong vieäc taïo ra vieäc laøm vaø thu nhaäp cao hôn trong ñieàu kieän caïnh tranh quoác teá”. Theo Töø ñieån Thuaät ngöõ Kinh teá hoïc “Caïnh tranh - söï ñaáu tranh ñoái laäp giöõa caùc caù nhaân, taäp ñoaøn hay quoác gia. Caïnh tranh naûy sinh khi hai beân hay nhieàu beân coá gaéng giaønh laáy thöù maø khoâng phaûi ai cuõng coù theå giaønh ñöôïc”. Ngoaøi ra, cuõng coù theå daãn ra nhieàu caùch dieãn ñaït khaùc nhau veà khaùi nieäm caïnh tranh ... Song qua caùc ñònh nghóa treân coù theå tieáp caän veà caïnh tranh nhö sau: - Caïnh tranh laø noùi ñeán söï ganh ñua nhaèm giaønh laáy phaàn thaéng cuûa nhieàu chuû theå cuøng tham döï.
-8- - Muïc ñích tröïc tieáp cuûa caïnh tranh laø moät ñoái töôïng cuï theå maø caùc beân ñeàu muoán giaønh laáy ñeå cuoái cuøng laø kieám ñöôïc lôïi nhuaän cao. - Caïnh tranh dieãn ra trong moät moâi tröôøng cuï theå coù caùc raøng buoäc chung maø caùc beân tham gia phaûi tuaân thuû nhö: ñaëc ñieåm saûn phaåm, thò tröôøng, caùc ñieàu kieän phaùp lyù, caùc thoâng leä kinh doanh... - Trong quaù trình caïnh tranh caùc chuû theå tham gia caïnh tranh coù theå söû duïng nhieàu coâng cuï khaùc nhau: Caïnh tranh baèng ñaëc tính vaø chaát löôïng saûn phaåm; caïnh tranh baèng ngheä thuaät tieâu thuï saûn phaåm; caïnh tranh nhôø dòch vuï baùn haøng toát, caïnh tranh thoâng qua hình thöùc thanh toaùn ... Vôùi phöông phaùp tieáp caän treân, khaùi nieäm caïnh tranh coù theå hieåu nhö sau: Caïnh tranh laø quan heä kinh teá maø ôû ñoù caùc chuû theå kinh teá ganh ñua nhau tìm ñuû moïi bieän phaùp, caû ngheä thuaät laãn thuû ñoaïn ñeå ñaït muïc tieâu kinh teá cuûa mình, thoâng thöôøng laø chieám lónh thò tröôøng, giaønh laáy khaùch haøng cuõng nhö caùc ñieàu kieän saûn xuaát, thò tröôøng coù lôïi nhaát. Muïc ñích cuoái cuøng cuûa caùc chuû theå kinh teá trong quaù trình caïnh tranh laø toái ña hoùa lôïi ích. Ñoái vôùi ngöôøi saûn xuaát kinh doanh laø lôïi nhuaän, ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng laø lôïi ích tieâu duøng vaø söï tieän lôïi 1.1.2. Lyù thuyeát veà lôïi theá caïnh tranh ngaønh 1.1.2.1. Lyù thuyeát lôïi theá tuyeät ñoái cuûa Adam Smith: Theo quan ñieåm cuûa Adam Smith, lôïi theá tuyeät ñoái ñöôïc hieåu laø söï khaùc bieät tuyeät ñoái veà naêng suaát lao ñoäng cao hôn hay chi phí lao ñoäng thaáp hôn ñeå laøm ra cuøng moät loaïi saûn phaåm. Moâ hình maäu dòch quoác teá cuûa moät quoác gia laø chæ xuaát khaåu nhöõng saûn phaåm maø mình coù lôïi theá tuyeät ñoái vaø nhaäp khaåu nhöõng saûn phaåm khoâng coù lôïi theá tuyeät ñoái. Môû roäng vaán ñeà ra, neáu moãi quoác gia taäp trung chuyeân moân hoùa saûn xuaát vaøo loïai saûn phaåm maø mình coù lôïi theá tuyeät ñoái thì taøi nguyeân cuûa ñaát nöôùc seõ ñöôïc khai thaùc coù hieäu quaû hôn vaø thoâng qua bieän phaùp trao ñoåi maäu dòch quoác teá caùc quoác gia giao thöông ñeàu coù lôïi hôn do toång
-9- khoái löôïng caùc loaïi saûn phaåm ñaùp öùng cho nhu caàu tieâu duøng cuoái cuøng cuûa moãi quoác gia taêng nhieàu hôn vaø chi phí reû hôn so vôùi tröôøng hôïp phaûi töï saûn xuaát toaøn boä. Tuy nhieân, thöïc teá thì chæ coù moät soá ít nöôùc coù lôïi theá tuyeät ñoái, coøn nhöõng nöôùc nhoû hoaëc ngheøo taøi nguyeân thì vieäc trao ñoåi maäu dòch quoác teá coù xaûy ra khoâng ? Lyù thuyeát Lôïi theá tuyeät ñoái khoâng traû lôøi ñöôïc maø phaûi döïa vaøo lyù thuyeát lôïi theá so saùnh cuûa David Ricardo. 1.1.2.2. Lyù thuyeát lôïi theá so saùnh cuûa David Ricardo: Theo lyù thuyeát cuûa Ricardo, caùc quoác gia khoâng coù lôïi theá caïnh tranh tuyeät ñoái vaø vieäc mua baùn trao ñoåi giöõa hai quoác gia vaãn coù theå thöïc hieän ñöôïc nhôø vaøo lôïi theá caïnh tranh naøy. Lôïi theá caïnh tranh töông ñoái ñöôïc tính baèng tyû leä tieâu hao nguoàn löïc ñeå saûn xuaát ra saûn phaåm A (quoác gia 1) so vôùi saûn phaåm B (quoác gia 2) cuûa moät quoác gia thaáp hôn quoác gia khaùc vaø ngöôïc laïi quoác gia 2 seõ coù tyû leä tieâu hao nguoàn löïc giöõa saûn phaåm B so vôùi saûn phaåm A laø thaáp hôn quoác gia 1 maëc duø coù theå quoác gia 1 coù lôïi theá caïnh tranh tuyeät ñoái caû 2 saûn phaåm A vaø B so vôùi quoác gia 2. Do doù, quoác gia 1 tieán haønh chuyeân moân hoaù saûn xuaát saûn phaåm A vaø quoác gia 2 tieán haønh chuyeân moân hoaù saûn xuaát saûn phaåm B vaø hai quoác gia tieán haønh trao ñoåi cho nhau thì caû hai quoác gia ñeàu coù lôïi. Tuy nhieân, theo quan ñieåm hai quoác gia thì vieäc caïnh tranh chæ ñöôïc xeùt treân hai quoác gia maø thoâi. Treân thöïc teá, khoâng chæ coù hai quoác gia caïnh tranh laãn nhau maø thò tröôøng theá giôùi coù söï tham gia cuûa taát caû caùc quoác gia treân theá giôùi vaø lyù luaän cuûa David Ricardo ñaõ boû qua chi phí vaän chuyeån giöõa 2 quoác gia. Tuy nhieân, ñaây laø cô sôû cho vieäc mua baùn trao ñoåi giöõa hai hay nhieàu quoác gia treân theá giôùi.