Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Xuất Nhập Khẩu Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:149

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn tập trung tìm hiểu, phân tích thực trạng của hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng tại Ngân hàng TMCP Eximbank Việt Nam. Trên cơ sở đó đánh giá những điểm mạnh, điểm yếu của hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng tại Ngân hàng. Đồng thời qua đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng mà chủ yếu là hoạt động tín dụng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Xuất Nhập Khẩu Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM TRẦN THỊ THÙY TRANG HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ ĐỐI VỚI NGHIỆP VỤ TÍN DỤNG TRONG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP.HCM – NĂM 2013
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM TRẦN THỊ THÙY TRANG HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ ĐỐI VỚI NGHIỆP VỤ TÍN DỤNG TRONG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM Chuyeân ngaønh: Keá toaùn Maõ soá : 62340301 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC TS. PHẠM XUÂN THÀNH
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Basel Uỷ ban Basel về giám sát ngân hàng BCTC Báo cáo tài chính CIC Trung tâm Thông tin tín dụng COSO Committee of Sponsoring Organizations CBTD Cán bộ tín dụng NH Ngân hàng KH Khách hàng NHNN Ngân hàng nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần EXIMBANK (EIB) NHTMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam. KSNB Kiểm soát nội bộ HĐTD Hợp đồng tín dụng HĐQT Hội đồng Quản trị TSĐB Tài sản đảm bảo GTCG Giấy tờ có giá TCTD Tổ chức tín dụng
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Sơ đồ 1.1: Sơ đồ qui trình tín dụng Bảng 2.2: Một số chỉ tiêu tài chính cơ bản qua các năm hoạt động Bảng 2.3: Tình hình huy động vốn qua các năm hoạt động Bảng 2.4: Tình hình huy động tín dụng qua các năm hoạt động Biểu đồ 2.1: Cơ cấu huy động vốn của Eximbank 2007 – 2011 Biểu đồ 2.2: Tổng tài sản và tổng dư nợ cho vay của Eximbank 2007-2011 Biểu đồ 2.3: Tỷ lệ nợ xấu của Eximbank 2007-2011 DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC Phụ lục 01: Các loại hình nghiệp vụ tín dụng Phụ lục 02: Sơ đồ tổ chức của NHTMCP EXIMBANK Phụ lục 03: Sơ đồ qui trình tín dụng (nhận hồ sơ, thẩm định & trình duyệt, giải ngân tiền vay, quản lý sau cho vay, thanh lý hợp đồng, chuyển nợ quá hạn) Phụ lục 04: Kết quả khảo sát thực trạng hệ thống KSNB đối với nghiệp vụ tín dụng tại EXIMBANK
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn: “Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng tại Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần Xuất Nhập Khẩu Việt Nam” là công trình do tôi tự nghiên cứu và hoàn thành dưới sự hướng dẫn của người hướng dẫn khoa học. Các số liệu, kết quả trình bày trong luận văn là trung thực, và chưa từng được công bố trong các luận văn trước đây. Tác giả Trần Thị Thùy Trang
MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TRONG NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Những vấn đề chung về hệ thống kiểm soát nội bộ trong ngân hàng ..................04 1.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển lý luận về hệ thống KSNB trong ngân hàng .........04 1.1.2. Sự cần thiết của hệ thống KSNB trong ngân hàng ...................................................10 1.1.3. Trách nhiệm của các đối tượng liên quan đến KSNB trong ngân hàng ...................11 1.1.4. Chức năng của hệ thống KSNB trong ngân hàng .....................................................12 1.1.5. Sự hữu hiệu của hệ thống KSNB trong ngân hàng ...................................................13 1.1.6. Hệ thống lý luận về kiểm soát nội bộ ngân hàng theo báo cáo Basel .....................14 1.1.6.1. Các mục tiêu và vai trò của nguyên tắc KSNB ngân hàng .......................... 15 1.1.6.2. Các nguyên tắc của hệ thống KSNB ngân hàng ..........................................16 1.2. Kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng trong ngân hàng .............................. 19 1.2.1. Những vấn đề chung về tín dụng .............................................................................19 1.2.1.1. Tín dụng ngân hàng....................................................................................... 19 1.2.1.2. Qui trình của nghiệp vụ tín dụng .................................................................20 1.2.1.3. Rủi ro tín dụng và ảnh hưởng của rủi ro tín dụng ........................................22 1.2.1.4. Các nguyên tắc cơ bản trong quản trị rủi ro .................................................25 1.2.2. Kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng và quản lý rủi ro ................................ 26 1.2.2.1. Thiết lập qui trình tín dụng chặt chẽ ..........................................................26 1.2.2.2. Thiết lập hệ thống KSNB và hệ thống quản lý tín dụng hiệu quả .............. 27 1.3. Bài học kinh nghiệm từ những thất bại của hệ thống KSNB trong hoạt động ngân hàng theo Ủy ban Basel ........................................................................................................ 30 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ ĐỐI VỚI NGHIỆP VỤ TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP XNK VIỆT NAM 2.1. Tổng quan về ngân hàng TMCP XNK VIỆT NAM ..............................................33 2.1.1. Sự hình thành và phát triển Ngân hàng TMCP XNK Việt Nam ............................... 33 2.1.2. Tình hình hoạt động kinh doanh của ngân hàng qua các năm .................................... 36
2.2. Hoạt động kiểm tra kiểm soát nội bộ của Ngân hàng TMCP XNK Việt Nam ....43 2.2.1. Việc thực hiện các văn bản pháp lý hướng dẫn về kiểm tra kiểm soát, kiểm toán nội bộ tại ngân hàng Eximbank Việt Nam ................................................................................. 43 2.2.2. Mô hình tổ chức và hoạt động của hệ thống kiểm tra, KSNB của ngân hàng Eximbank Việt Nam ................................................................................................................ 45 2.3. Thực trạng hoạt động KSNB đối với nghiệp vụ tín dụng của Ngân hàng Eximbank Việt Nam ........................................................................................................................... 49 2.3.1. Nhận dạng và phân tích các nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng tại ngân hàng Eximbank Việt Nam ..........................................................................................50 2.3.2. Những ưu điểm và hạn chế của hệ thống KSNB đối với nghiệp vụ tín dụng tại ngân hàng Eximbank Việt Nam ................................................................................57 CHƢƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ ĐỐI VỚI NGHIỆP VỤ TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP XNK VIỆT NAM 3.1. Định hƣớng phát triển của Eximbank giai đoạn 2010 – 2015 ............................... 69 3.2. Quan điểm, định hƣớng hoàn thiện ......................................................................... 71 3.2.1. Quan điểm hoàn thiện .............................................................................................. 71 3.2.2. Định hướng hoàn thiện ............................................................................................ 71 3.3. Một số giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB đối với nghiệp vụ tín dụng tại NHTMCP XNK Việt Nam ............................................................................................... 72 3.3.1. Hoàn thiện môi trường kiểm soát .............................................................................72 3.3.2. Hoàn thiện công tác đánh giá rủi ro tín dụng ........................................................... 77 3.3.3. Hoàn thiện hoạt động kiểm soát tín dụng .................................................................78 3.3.4. Nâng cao chất lượng hệ thống thông tin và truyền thông .......................................85 3.3.5. Cải tiến hoạt động giám sát ...................................................................................... 86 PHẦN KẾT LUẬN ..........................................................................................................92 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................ 93
1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài Trong quá trình phát triển của một đất nước, Ngân hàng đóng vai trò rất quan trọng. Điều hòa lưu thông tiền tệ chủ yếu thông qua hoạt động tín dụng, hoạt động tín dụng là xương sống của hệ thống Ngân hàng thương mại. Cụ thể là quá trình huy động vốn và sử dụng vốn hiệu quả của Ngân hàng sẽ giúp cho các thành phần kinh tế phát triển ổn định và ngược lại. Trong các lĩnh vực hoạt động thì hoạt động tín dụng chiếm tỷ trọng cao nhất, mang lại nguồn thu nhập chủ yếu cho ngân hàng, nhưng đồng thời cũng là lĩnh vực chứa đựng nhiều rủi ro nhất của Ngân hàng thương mại. Có thể nói hoạt động tín dụng mang tính chất quyết định đối với sự thành bại của ngân hàng thương mại. Trong điều kiện nền kinh tế đầy biến động như hiện nay, hoạt động tín dụng ngày càng phát triển, mở rộng do nhu cầu tất yếu của nền kinh tế - xã hội thì khả năng xảy ra rủi ro trong hoạt động càng lớn hơn so với các loại hình sản xuất kinh doanh khác. Rủi ro tín dụng xảy ra sẽ ảnh hưởng đến khả năng thu hồi được vốn vay, làm ảnh hưởng đến khả năng thanh khoản của ngân hàng, làm giảm khả năng cung cấp vốn cho nền kinh tế và cuối cùng ảnh hưởng đến lợi nhuận của ngân hàng. Rủi ro tín dụng có tác động rất lớn và ảnh hưởng trực tiếp đến sự tồn tại và phát triển của mỗi tổ chức tín dụng, cao hơn nữa nó tác động, ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống ngân hàng và toàn bộ nền kinh tế. Để hạn chế và ngăn ngừa rủi ro tín dụng, ngoài các biện pháp kỹ thuật nghiệp vụ tín dụng thì việc thiết kế một hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả của NHTM đối với nghiệp vụ tín dụng sẽ góp phần quan trọng trong việc kiểm soát và giám sát rủi ro tín dụng, hạn chế được sự thất thoát vốn tín dụng của ngân hàng. Chính vì vậy, sau thời gian tìm hiểu và nhận thấy tính cần thiết phải nghiên cứu hoàn thiện để nâng cao hiệu quả hoạt động của công tác kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng tại các Ngân hàng thương mại nên tác giả chọn đề tài “Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng tại Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần Eximbank Việt Nam”.
2 2. Mục tiêu nghiên cứu Tìm hiểu, phân tích thực trạng của hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng tại Ngân hàng TMCP Eximbank Việt Nam. Trên cơ sở đó đánh giá những điểm mạnh, điểm yếu của hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng tại Ngân hàng. Đồng thời qua đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng mà chủ yếu là hoạt động tín dụng. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: là hoạt động tín dụng tại Ngân hàng Thương Cổ phần Xuất Nhập khẩu Việt Nam, trong đó đi sâu vào phân tích rủi ro tín dụng và hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng. - Phạm vi nghiên cứu: nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Eximbank Việt Nam giai đoạn 2007 - 2011. Từ đó đưa ra các giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Eximbank Việt Nam. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp thu thập số liệu: + Số liệu sơ cấp được thu thập bằng phương pháp phỏng vấn các đối tượng có liên quan (nhà quản lý, kiểm toán viên nội bộ và một số CBTD tại Ngân hàng thương mại cổ phần Eximbank) thông qua bảng câu hỏi thiết kế. + Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của các ngân hàng (Ngân hàng Thương mại cổ phần Eximbank Việt Nam, Ngân hàng Nhà nước,...) - Phương pháp phân tích: + Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh, phương pháp tổng hợp. + Sử dụng phương pháp duy vật biện chứng để phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp. 5. Tổng quan về đề tài nghiên cứu Trong giai đoạn hiện nay, khi nền kinh tế đang gặp khó khăn và có quá nhiều biến động thì công tác KSNB đối với nghiệp vụ tín dụng trong ngân hàng càng trở nên nóng bỏng và cần thiết. Vì vậy, đã có rất nhiều đề tài nghiên cứu về lĩnh vực này trong hệ thống ngân hàng như:
3 - “Kiểm soát nội bộ hoạt động tín dụng tại ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn thành phố Đà Nẵng” (Nguyễn Thị Bích Ngọc – Đại học Đà Nẵng – 2011). - “Hoàn thiện công tác kiểm tra, kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng trong các NHTMCP Quân Đội” (Đoàn Văn Phú – 2010). - “Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng trong các NHTM trên địa bàn tỉnh Bình Dương” (Phan Thụy Thanh Thảo – Đại học Kinh tế TP.HCM – 2007). - “Một số giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB đối với nghiệp vụ tín dụng trong các NHTM Việt Nam” mã tài liệu 6994 trên Website luanvan.net.vn. Nhưng hiện nay tại NHTMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam chưa có đề tài nào nghiên cứu về hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng. Điểm nổi bật của đề tài là thông qua việc phân tích và đánh giá thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng của NHTMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam, tác giả đã đề xuất một số giải pháp nhằm giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả hoạt động tín dụng tại ngân hàng này. 6. Kết cấu của đề tài Chương 1: Cơ sở lý luận về hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng trong ngân hàng thương mại. Chương 2: Thực trạng của hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Xuất Nhập Khẩu Việt Nam. Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nghiệp vụ tín dụng tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Xuất Nhập Khẩu Việt Nam.
4 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TRONG NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Những vấn đề chung về hệ thống kiểm soát nội bộ trong ngân hàng 1.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển lý luận về hệ thống KSNB trong ngân hàng a. Lịch sử hình thành và phát triển lý luận về hệ thống KSNB trong ngân hàng Năm 1992, COSO ban hành khuôn mẫu KSNB (Internal Control – Integrated Framework) gồm 5 thành phần: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát. Khuôn mẫu này đưa ra các định nghĩa về KSNB và các hướng dẫn cho việc đánh giá và thực hiện gia tăng hệ thống KSNB. Báo cáo này nhanh chóng được chấp nhận rộng rãi như những chuẩn mực về KSNB và được sử dụng nó để đưa vào các chính sách, nguyên tắc áp dụng cho các hoạt động kiểm soát. Báo cáo COSO 1992 gồm 4 phần: - Phần 1: Bản tóm lược: Tổng quan về KSNB cho nhà quản lý cấp cao - Phần 2: Hệ thống lý luận: Định nghĩa về KSNB, mô tả các yếu tố của KSNB và chỉ ra những tiêu chí để kiểm soát hệ thống - Phần 3: Báo cáo cho các thành viên bên ngoài: Hướng dẫn cách thức báo cáo cho các đối tượng bên ngoài về KSNB liên quan đến tài chính. - Phần 4: Các công cụ đánh giá: Bao gồm các bảng biểu phục vụ cho việc đánh giá sự hữu hiệu của hệ thống KSNB. Báo cáo COSO năm 1992 chưa thật sự hoàn chỉnh nhưng đã tạo lập một cơ sở lý thuyết rất cơ bản về KSNB. Trên cơ sở Báo cáo COSO 1992, các nghiên cứu về KSNB sau đó được phát triển mạnh, chuyên sâu vào các loại tổ chức hoặc các loại hình hoạt động khác nhau, chẳng hạn như: - Phát triển theo hướng công nghệ thông tin: năm 1996, báo cáo COBIT nhấn mạnh kiểm soát trong môi trường máy tính. - Phát triển theo hướng chuyên sâu vào những ngành cụ thể: Báo cáo Basel 1998 của Ủy ban Basel các Ngân hàng Trung ương đã công bố khuôn khổ KSNB trong ngân
5 hàng. Báo cáo Basel 1998 không đưa ra những lý luận mới mà là sự vận dụng các lý luận cơ bản của COSO vào các ngân hàng. - Phát triển theo hướng quốc gia: COSO 1992 là một báo cáo của Hoa Kỳ, vì vậy nhiều quốc gia trên thế giới có khuynh hướng xây dựng một khuôn khổ lý thuyết riêng về KSNB, điển hình như Báo cáo Turnbull 1999 của Anh,... Các báo cáo này không có sự khác biệt lớn so với báo cáo COSO 1992. - Phát triển theo hướng quản trị: năm 2001, COSO tiếp tục triển khai nghiên cứu hệ thống đánh giá rủi ro doanh nghiệp trên cơ sở Báo cáo COSO 1992. - Phát triển cho doanh nghiệp nhỏ: năm 2006, COSO nghiên cứu và ban hành hướng dẫn “Kiểm soát nội bộ đối với báo cáo tài chính – Hướng dẫn cho các công ty đại chúng quy mô nhỏ”. - Phát triển theo hướng kiểm toán nội bộ: Hiệp hội kiểm toán viên nội bộ định nghĩa các mục tiêu của KSNB gồm: + Độ tin cậy và trung thực của thông tin. + Tuân thủ các chính sách, kế hoạch, thủ tục, luật pháp và quy định. + Bảo vệ tài sản. + Sử dụng hiệu quả và kinh tế các nguồn lực. + Hoàn thành các mục đích và mục tiêu cho các hoạt động và các chương trình. - Hướng dẫn về giám sát hệ thống KSNB: COSO cũng đã đưa ra Dự thảo Hướng dẫn về giám sát hệ thống KSNB (Exposure Draft, COSO 2008) nhằm giúp các tổ chức tự giám sát chất lượng của hệ thống KSNB.  Lịch sử hình thành và phát triển Báo cáo Basel Vào thập kỷ 80, thế giới đã xảy hàng loạt vụ sụp đỗ của các ngân hàng mà nguyên nhân xuất phát từ sự yếu kém của hệ thống KSNB nên không thể ngăn chặn những tổn thất hoặc phát hiện sớm những dấu hiệu có thể dẫn đến rủi ro gây tổn thất cho chính ngân hàng. Chính vì vậy, vào năm 1980, một nhóm các ngân hàng và cơ quan giám sát của 10 nước phát triển (G10) đã tập hợp tại thành phố Basel, Thụy Sĩ để tìm cách ngăn chặn xu hướng này. Sau khi họp nhóm, các cơ quan này đã quyết định thành lập Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng, đưa ra nguyên tắc chung để quản lý hoạt động của các ngân hàng quốc tế. Ủy ban Basel là ủy ban về hoạt động giám sát ngân hàng (Basel Committee on Banking Supervision), là một ủy ban gồm nhiều tổ chức thanh tra ngân hàng do các Thống đốc ngân hàng trung ương của 10 quốc gia thành lập vào cuối
6 năm 1974. Ủy ban này gồm những đại diện cấp cao của các cơ quan thanh tra ngân hàng và Ngân hàng Trung ương của Bỉ, Canada, Pháp, Đức, Ý, Nhật, Luxembourg, Hà Lan, Thụy Điển, Thụy Sĩ, Vương Quốc Anh, Hoa Kỳ. Ủy ban thường tổ chức họp tại Ngân hàng thanh toán quốc tế ở Basel, là nơi đặt trụ sở của ban chấp hành. Năm 1988, Hiệp ước vốn Basel đầu tiên (Basel I) ra đời và có hiệu lực từ 1992. Hiệp ước này yêu cầu các ngân hàng hoạt động quốc tế phải nắm giữ một mức vốn tối thiểu để có thể đối phó với những rủi ro có thể xảy ra. Mục đích của Basel I nhằm củng cố sự ổn định của toàn bộ hệ thống ngân hàng quốc tế và thiết lập một hệ thống ngân hàng quốc tế thống nhất, bình đẳng nhằm giảm cạnh tranh không lành mạnh giữa các ngân hàng quốc tế. Basel I không chỉ được phổ biến trong các quốc gia thành viên mà còn được phổ biến ở hầu hết các nước khác có các ngân hàng hoạt động quốc tế. Đến năm 1996, Basel I được sửa đổi với rất nhiều điểm mới. Tuy vậy, Hiệp ước này vẫn có khá nhiều điểm hạn chế (được thực thi chậm nhất vào ngày 1/1/1998). Để khắc phục những hạn chế của Basel I và có thêm tài liệu về kiểm soát hoạt động ngân hàng và tăng cường kiểm soát thông qua việc hướng dẫn và khuyến khích thực hành quản lý rủi ro; tháng 9/1998, Uỷ ban Basel đã phát hành tài liệu “Khuôn mẫu cho hệ thống KSNB trong các ngân hàng”. Nội dung hướng dẫn trong tài liệu này không đưa ra những lý luận mới mà là sự vận dụng các lý luận cơ bản của COSO vào các ngân hàng. Đến ngày 26/6/2004, bản Hiệp ước quốc tế về vốn Basel mới (Basel II) đã chính thức được ban hành, năm 2007 có hiệu lực và cho phép thời gian chuyển đổi 3 năm, đến năm 2010 chấm dứt quá trình chuyển đổi. Basel I tập trung vào một giải pháp quản lý rủi ro duy nhất là “yêu cầu vốn tối thiểu”. Trong khi, Basel II tập trung nhiều hơn vào các phương pháp nội bộ của chính ngân hàng, đánh giá hoạt động thanh tra, giám sát và kỷ luật trên nguyên tắc thị trường. Do đó, quyền lực của các nhà quản lý quốc gia được tăng lên bởi họ cần phải đánh giá sự đủ vốn của ngân hàng có tính đến đặc điểm rủi ro cụ thể của nó. b. Khái niệm kiểm soát nội bộ Quá trình nhận thức và nghiên cứu về hệ thống kiểm soát nội bộ đã dẫn đến các quy định khác nhau từ giản đơn đến phức tạp về hệ thống này. Và cũng có nhiều định nghĩa khác nhau về KSNB nhưng định nghĩa được chấp nhận khá rộng rãi là định nghĩa của COSO:
7 “Kiểm soát nội bộ là một quá trình do người quản lý, hội đồng quản trị và các nhân viên của đơn vị chi phối, nó được thiết lập để cung cấp một sự đảm bảo hợp lý nhằm thực hiện mục tiêu dưới đây: (1) Sự hữu hiệu và hiệu quả của hoạt động. (2) Sự tin cậy của báo cáo tài chính. (3) Sự tuân thủ pháp luật và các quy định” Trong định nghĩa trên, bốn nội dung cơ bản là quá trình, con người, đảm bảo hợp lý và mục tiêu.  Kiểm soát nội bộ là một quá trình Các hoạt động của đơn vị được thực hiện thông qua quá trình lập kế hoạch, thực hiện và giám sát. Để đạt được mục tiêu mong muốn, đơn vị cần kiểm soát các hoạt động của mình, kiểm soát nội bộ chính là quá trình này. Kiểm soát nội bộ không phải là một sự kiện hay tình huống mà là một chuỗi hoạt động kiểm soát hiện diện ở mọi bộ phận, quyện chặt vào hoạt động của tổ chức và là một nội dung cơ bản trong các hoạt động của tổ chức. Kiểm soát nội bộ hữu hiệu khi nó là một hoạt động không tách rời chứ không phải chức năng bổ sung cho các hoạt động của tổ chức.  Con người Kiểm soát nội bộ được thiết kế và vận hành bởi con người, đó là Hội đồng quản trị, Ban Giám đốc, nhà quản lý và các nhân viên trong đơn vị. Kiểm soát nội bộ là công cụ được nhà quản lý sử dụng chứ không thay thế được cho nhà quản lý. Nói cách khác, nó được thực hiện bởi những con người trong tổ chức, bởi suy nghĩ và hành động của họ. Chính họ sẽ vạch ra mục tiêu, đưa ra biện pháp kiểm soát và vận hành chúng. Tuy nhiên, không phải lúc nào con người cũng hiểu rõ, trao đổi và hành động một cách nhất quán. Mỗi thành viên tham gia vào tổ chức với khả năng, kiến thức, kinh nghiệm và nhu cầu khác nhau. Một hệ thống kiểm soát nội bộ chỉ có thể hữu hiệu khi từng thành viên trong tổ chức hiểu rõ về trách nhiệm và quyền hạn của mình, chúng cần được giới hạn ở một mức độ nhất định. Do vậy, để kiểm soát nội bộ hữu hiệu cần phải xác định mối liên hệ, nhiệm vụ và cách thức thực hiện chúng của từng thành viên để đạt được các mục tiêu của tổ chức.  Đảm bảo hợp lý KSNB chỉ có thể cung cấp sự đảm bảo hợp lý cho các nhà quản lý trong việc đạt được các mục tiêu của tổ chức chứ không thể đảm bảo tuyệt đối. Điều này xuất phát từ
8 những hạn chế tiềm tàng trong quá trình xây dựng và vận hành hệ thống KSNB, đó là những sai lầm của con người khi đưa ra các quyết định, sự thông đồng của các cá nhân hay sự lạm quyền của nhà quản lý có thể vượt khỏi KSNB…. Hơn nữa, một nguyên tắc cơ bản trong việc đưa ra quyết định quản lý là chi phí cho quá trình kiểm soát không thể vượt quá lợi ích được mong đợi từ quá trình kiểm soát đó. Do đó, tuy người quản lý có thể nhận thức đầy đủ về các rủi ro, thế nhưng nếu chi phí cho quá trình kiểm soát quá cao thì họ vẫn không áp dụng các thủ tục kiểm soát rủi ro.  Các mục tiêu Mỗi đơn vị thường có các mục tiêu kiểm soát cần đạt được để từ đó xác định các chiến lược cần thực hiện. Đó có thể là mục tiêu chung cho toàn đơn vị, hay mục tiêu cụ thể cho từng hoạt động, từng bộ phận trong đơn vị. Có th ể chia các mục tiêu kiểm soát đơn vị cần thiết lập thành 3 nhóm: - Nhóm mục tiêu về hoạt động: nhấn mạnh đến sự hữu hiệu và hiệu quả của việc sử dụng các nguồn lực. - Nhóm mục tiêu về báo cáo tài chính: nhấn mạnh đến tính trung thực và đáng tin cậy của báo cáo tài chính mà tổ chức cung cấp. - Nhóm mục tiêu về sự tuân thủ: nhấn mạnh đến việc tuân thủ pháp luật và các quy định. Trên cơ sở đó, ta có định nghĩa về hệ thống kiểm tra, KSNB ngân hàng như sau: Hệ thống kiểm tra, KSNB ngân hàng là tập hợp các cơ chế, chính sách, qui trình, qui định nội bộ, các thủ tục kiểm soát, cơ cấu tổ chức của ngân hàng được thiết lập trên cơ sở phù hợp với qui định pháp luật hiện hành và được ngân hàng thực hiện nhằm đảm bảo ngăn ngừa, phát hiện, xử lý kịp các rủi ro và đạt được các mục tiêu mà ngân hàng đề ra. c. Các yếu tố cấu thành của hệ thống kiểm soát nội bộ Theo Báo cáo COSO (1992) thì một hệ thống KSNB bao gồm năm thành phần có mối liên hệ chặt chẽ với nhau như sau: (1) Môi trường kiểm soát (2) Đánh giá rủi ro (3) Hoạt động kiểm soát (4) Thông tin và truyền thông (5) Giám sát
9 Đó là những yếu tố không thể thiếu của hệ thống KSNB. Tùy vào loại hình hoạt động, mục tiêu và quy mô của đơn vị mà hệ thống KSNB được sử dụng khác nhau.  Môi trường kiểm soát Môi trường kiểm soát là nền tảng ý thức, là văn hóa của tổ chức tác động đến ý thức kiểm soát của toàn bộ thành viên trong tổ chức. Môi trường kiểm soát là nền tảng cho bốn bộ phận (hay thành phần) còn lại của hệ thống KSNB nhằm xây dựng những nguyên tắc và cơ cấu hoạt động phù hợp. Nó được thể hiện thông qua tính kỷ luật, cơ cấu tổ chức, giá trị đạo đức, tính trung thực, triết lý quản lý, phong cách điều hành,….  Đánh giá rủi ro Đơn vị phải nhận thức được và đối phó với các rủi ro mà tổ chức có thể gặp phải. Đánh giá rủi ro là việc nhận dạng, phân tích và quản lý các rủi ro có thể đe dọa đến việc đạt được các mục tiêu của tổ chức, như mục tiêu bán hàng, sản xuất, marketing, tài chính và các hoạt động khác sao cho tổ chức đạt được mục tiêu chung và các mục tiêu cụ thể cho từng hoạt động.  Hoạt động kiểm soát Hoạt động kiểm soát là những chính sách và thủ tục nhằm đảm bảo cho các chỉ thị của nhà quản lý được thực hiện nhằm giúp kiểm soát các rủi ro mà đơn vị đang hoặc có thể gặp phải và tạo điều kiện cho tổ chức đạt được mục tiêu đặt ra được thực thi nghiêm túc trong toàn tổ chức. Hoạt động kiểm soát bao gồm nhiều hoạt động bao quát hết doanh nghiệp như việc phê duyệt, chuẩn y các hoạt động, thẩm tra,… Thông qua hoạt động kiểm soát nhà quản lý sẽ tự tin là tài sản của công ty được bảo vệ và báo cáo tài chính đáng tin cậy.  Thông tin và truyền thông Thông tin và truyền thông chính là điều kiện không thể thiếu cho việc thiết lập, duy trì và nâng cao năng lực kiểm soát trong đơn vị thông qua việc hình thành các báo cáo để cung cấp thông tin về hoạt động, tài chính và sự tuân thủ, bao gồm cả bên trong và bên ngoài đơn vị. Truyền thông là việc thông tin cho người lao động biết về vai trò và trách nhiệm của họ đối với tổ chức. Có thể dùng cách là in thành sách, bảng ghi nhớ cho nhân viên hay dùng hệ thống mạng để truyền tin. Và cũng có thể sử dụng cách huấn luyện và tái luấn luyện cho từng vị trí của nhân viên, và trên hết là phải làm cho tất cả các nhân viên hiểu được vai trò của họ trong tổ chức và làm thế nào để phối hợp với những người khác
10 trong xử lý công việc. Việc quan trọng hơn cả là nhà quản lý phải duy trì một mối quan hệ tốt trong doanh nghiệp giữa các nhân viên, giữa nhân viên với nhà quản lý tạo được sự tin cậy trong môi trường làm việc. Khi có những vấn đề xảy ra thì tất cả các nhân viên ở mọi cấp cùng tìm ra vấn đề và giải quyết vấn đề một cách có hiệu quả.  Giám sát Đây là quá trình theo dõi và đánh giá chất lượng hoạt động của hệ thống KSNB, được thực hiện thường xuyên, định kỳ, hoặc kết hợp cả hai; để đảm bảo nó được triển khai, điều chỉnh khi môi trường thay đổi, cũng như được cải thiện khi có khiếm khuyết. Ví dụ, thường xuyên rà soát, kiểm tra và báo cáo chất lượng, hiệu quả hoạt động của hệ thống KSNB, đánh giá và theo dõi việc ban lãnh đạo cũng như tất cả các nhân viên có tuân thủ các chuẩn mực ứng xử của tổ chức sau khi ký cam kết hay không…. 1.1.2. Sự cần thiết của hệ thống KSNB trong ngân hàng Trong hoạt động ngân hàng tổn thất trong kinh doanh là một tất yếu, không thể tránh khỏi. Do đó, việc đảm bảo an toàn vốn tiền gửi của KH và đảm bảo an toàn vốn đầu tư không những được các nhà kinh doanh tiền tệ quan tâm đặc biệt mà còn là mối quan tâm của toàn xã hội. Vì vậy, yêu cầu đầu tiên đặt ra nhằm giúp ngân hàng hoạt động bình thường là phải thường xuyên thu hồi được số vốn đã cho vay, để duy trì khả năng hoàn trả số tiền đã huy động của KH và bảo toàn nguồn vốn tự có chính bản thân ngân hàng. Ngân hàng thường dành riêng một lượng tiền lớn và những chứng từ có giá để đảm bảo khả năng thanh toán. Lượng tiền này vừa được dùng làm dự trữ, vừa được dùng để điều chuyển, thanh toán. Do tính chất của tài sản nắm giữ của ngân hàng, phần lớn là tiền mặt và các giấy tờ có thể giao dịch được, nên khi ngân hàng có gian lận và sai sót thì hậu quả của nó không nhỏ. Đặc biệt là tính chất chuyển đổi cao của tiền mặt, séc và các chứng từ có giá khác do nhân viên ngân hàng quản lý… nên các ngân hàng cần có các quy trình hoạt động rõ ràng, phân cấp quản lý và điều hành cụ thể, xác định rõ trách nhiệm của từng cá nhân và phải xây dựng một cơ cấu KSNB thích hợp, đủ mạnh để vừa đảm bảo cho các hoạt động có hiệu quả, vừa tránh gian lận, tham ô, lợi dụng. Ngoài ra, số lượng các giao dịch, nghiệp vụ thực hiện tại ngân hàng thường rất nhiều và có giá trị lớn trên hệ thống mạng máy tính. Mặc dù, hệ thống xử lý dữ liệu điện tử đã nâng cao rất nhiều năng lực kiểm soát của ngân hàng nhưng cũng chính điều này làm nảy sinh nhiều loại rủi ro khác xuất phát từ lỗi của máy tính và gian lận máy tính
11 gây nên. Từ đó đặt ra yêu cầu phải tổ chức hệ thống kế toán và hệ thống KSNB chặt chẽ để hạn chế mức tối đa những rủi ro có thể xảy ra trong xử lý nghiệp vụ. Hoạt động mạng lưới giao dịch của ngân hàng phát triển rộng khắp các tỉnh thành của cả nước. Khi quy mô càng mở rộng, thì quyền hạn và trách nhiệm càng phải phân chia cho nhiều cấp và nhiều bộ phận, nên mối quan hệ giữa các bộ phận chức năng và nhân viên càng trở nên phức tạp, quá trình truyền đạt và thu thập thông tin phản hồi càng chậm, tài sản lại phân tán ở nhiều nơi trong nhiều hoạt động khác nhau, rất khó quản lý, do đó đòi hỏi phải có hệ thống kiểm tra, KSNB hữu hiệu hơn. Từ những đặc điểm hoạt động của ngân hàng đã nêu trên, để hạn chế và phát hiện sai sót kịp thời nhằm nâng cao chất lượng kinh doanh ngân hàng; ngoài các biện pháp thanh tra, kiểm tra, giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước trước hết đòi hỏi NHTM phải có những biện pháp hữu hiệu, mà biện pháp quan trọng nhất là ngân hàng phải thiết lập được hệ thống KSNB hữu hiệu. 1.1.3. Trách nhiệm của các đối tƣợng có liên quan đến KSNB ngân hàng  Hội đồng quản trị  Ban hành và định kỳ xem xét, đánh giá lại chiến lược kinh doanh và các mục tiêu, chính sách lớn của TCTD.  Chịu trách nhiệm cuối cùng về sự hợp lý và tính hiệu quả của hệ thống kiểm tra, KSNB; ban hành đầy đủ các quy định về cơ cấu tổ chức, phân cấp ủy quyền, các quy định về quản lý kinh doanh, quản trị, điều hành, kiểm tra, KSNB, và kiểm toán nội bộ.  Đảm bảo việc Tổng giám đốc (Giám đốc) thiết lập và duy trì hệ thống kiểm tra, KSNB hợp lý và có hiệu quả; hệ thống nhận dạng, đo lường, đánh giá và quản lý rủi ro trong mọi hoạt động của TCTD; hệ thống đánh giá vốn; hệ thống thông tin BCTC và thông tin quản lý trung thực, hợp lý, đầy đủ và kịp thời.  Định kỳ ít nhất một năm một lần, xem xét, đánh giá lại hệ thống kiểm tra, KSNB; trong đó cần lưu ý đến hệ thống nhận dạng, đo lường, đánh giá và quản lý rủi ro, phương pháp đánh giá vốn, hệ thống thông tin BCTC và thông tin quản lý.  Thực hiện kịp thời các ý kiến chỉ đạo, các yêu cầu của Ngân hàng Nhà nước về việc kiểm tra, KSNB tại TCTD của mình, giám sát và đôn đốc việc thực hiện.  Tổng Giám đốc (Giám đốc) - Chịu trách nhiệm trước Hội đồng quản trị trong việc triển khai thực hiện chiến lược kinh doanh và các mục tiêu, chính sách lớn đã được Hội đồng quản trị thông qua.
12 - Thực hiện thiết lập, duy trì và phát triển hệ thống kiểm tra, KSNB hợp lý và hoạt động có hiệu quả đáp ứng được yêu cầu về nhận dạng, đo lường, đánh giá và quản lý rủi ro, phương pháp đánh giá vốn hợp lý, đảm bảo TCTD hoạt động. - Xây dựng, ban hành các quy trình nghiệp vụ cụ thể đối với mọi hoạt động nghiệp vụ của TCTD; đảm bảo có cơ chế kiểm tra, kiểm soát, cơ chế quản lý rủi ro gắn với từng quy trình nghiệp vụ cụ thể. - Duy trì và thực hiện cơ cấu tổ chức, phân cấp ủy quyền, quản lý kinh doanh một cách rõ ràng và có hiệu quả. - Đảm bảo duy trì hệ thống thông tin tài chính và thông tin quản lý trung thực, hợp lý, đầy đủ và kịp thời. - Đảm bảo sự tuân thủ pháp luật và các quy chế, quy trình, quy định nội bộ. - Định kỳ báo cáo Hội đồng quản trị, Ban Kiểm soát kết quả tự đánh giá về hệ thống kiểm tra, KSNB và kiến nghị, đề xuất nhằm chỉnh sửa, bổ sung, hoàn thiện hệ thống kiểm tra, KSNB.  Ban Kiểm soát - Chỉ đạo, điều hành Bộ phận kiểm toán nội bộ thực hiện kiểm tra, rà soát, đánh giá một cách độc lập, khách quan đối với hệ thống kiểm tra, KSNB; hệ thống nhận dạng và quản lý rủi ro; phương pháp đánh giá vốn; hệ thống thông tin BCTC và thông tin quản lý; các quy trình, quy định nội bộ của TCTD. - Định kỳ thông báo Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc về hệ thống kiểm tra, KSNB; đưa ra các kiến nghị, đề xuất nhằm chỉnh sửa, hoàn thiện hệ thống kiểm tra, KSNB.  Trưởng Kiểm toán nội bộ Trưởng kiểm toán nội bộ phải đảm bảo thực hiện đầy đủ mọi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn liên quan đến công tác kiểm toán đối với hệ thống kiểm tra, KSNB về kiểm toán nội bộ của TCTD do Thống đốc Ngân hàng Nhà nước ban hành và các quy định nội bộ có liên quan của TCTD. 1.1.4. Chức năng của hệ thống kiểm soát nội bộ trong NHTM Hệ thống KSNB trong ngân hàng có 3 chức năng sau:  Ngăn ngừa thiếu sót trong hệ thống xử lý nghiệp vụ Các thủ tục kiểm soát phải được thiết kế sao cho có thể hướng các nghiệp vụ kinh tế xảy ra đúng nguyên tắc quy định, nhằm ngăn chặn kịp thời các sai sót, nhầm lẫn vô
13 tình hay cố ý có thể gây thất thoát tiền bạc hoặc tài sản của ngân hàng, gây ra thiệt hại trong kinh doanh. Chẳng hạn như để ngăn chặn thất thoát tiền bạc, ngân hàng quy định mọi khoản thu chi trước khi thu quỹ thực hiện đều phải qua xét duyệt của kế toán, kiểm soát viên, kế toán trưởng…  Bảo vệ ngân hàng trước những thất thoát tài sản có thể tránh Ngân hàng phải giữ gìn một lượng tiền mặt đủ lớn đủ loại bao gồm tiền mặt và các phương tiện chuyển nhượng, chúng đòi hỏi phải được bảo quản về mặt vật chất cả trong khâu lưu trữ cũng như di chuyển tiền. Vì lý do này ngân hàng cần thiết lập các quy trình hoạt động, xác định rõ giới hạn tự do cá nhân và lập ra một hệ thống kiểm soát chặt chẽ đối với tài sản. Ngoài đặc trưng trên, hầu hết các tài sản của ngân hàng đều không thể kiểm đếm được. Những tài sản này phần lớn bao gồm một giá trị lớn các khoản phải thu (phải thu tiền vay, phải thu tiền lãi, khoản dự phòng nợ khó đòi), các tài sản ngoại bảng (cam kết bảo lãnh, cam kết cho vay…) đòi hỏi ngân hàng càng phải đặc biệt chú trọng đến việc thiết lập một quy trình chặt chẽ đảm bảo kiểm soát được đầy đủ các tài sản nợ và tài sản có của ngân hàng.  Đảm bảo việc chấp hành chính sách kinh doanh Cơ cấu KSNB cần được thiết lập bao gồm những thủ tục để đảm bảo chính sách kinh doanh của ngân hàng được tất cả các nhân viên ngân hàng chấp hành. Chẳng hạn, cần phải thiết kế các biện pháp kiểm tra để đảm bảo các CBTD sẽ thực hiện các khoản cho vay đúng theo quy định của ngân hàng; các kế toán giao dịch thực hiện đúng các quy trình ngân hàng đã quy định về mở tài khoản, chuyển tiền… 1.1.5. Sự hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ trong ngân hàng Sự hữu hiệu của một hệ thống KSNB có thể xem xét theo một trong ba nhóm mục tiêu khác nhau nếu Ban Giám đốc và nhà quản trị đảm bảo hợp lý rằng: - Họ hiểu rõ mục tiêu hoạt động của tổ chức đang đạt được ở mức độ nào. - Báo cáo tài chính đang được lập và trình bày một cách đáng tin cậy. - Các luật lệ và qui định đang được tuân thủ. Ngoài 3 tiêu chí trên, để đánh giá một hệ thống KSNB là hữu hiệu cần phải đánh giá thêm: 5 năm bộ phận cấu thành của hệ thống KSNB có hiệu quả không? Nếu có, thì chúng có đang hoạt động hiệu quả không? Như vậy, năm bộ phận cấu thành của một hệ thống KSNB là 5 yếu tố cơ bản cấu thành hệ thống KSNB và cũng là tiêu chí để đánh