Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện thủ tục đánh giá và đối phó rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập lớn tại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:130

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các công ty kiểm toán độc lập lớn tại Việt Nam và dựa trên các chuẩn mực kiểm toán mới có hiệu lực từ ngày 1/1/2014. Đề tài phát hiện các hạn chế trong quy trình đánh giá và đối phó rủi ro tại các công ty kiểm toán độc lập lớn tại Việt Nam, nguyên nhân và các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện quy trình đánh giá và đối phó với rủi ro.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện thủ tục đánh giá và đối phó rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập lớn tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH --------o0o--------- NGUYỄN VIỆT THÔNG HOÀN THIỆN THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ VÀ ĐỐI PHÓ RỦI RO TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP LỚN TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH --------o0o--------- NGUYỄN VIỆT THÔNG HOÀN THIỆN THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ VÀ ĐỐI PHÓ RỦI RO TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP LỚN TẠI VIỆT NAM Ngành: Kế toán Mã số: 60340301 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Thị Giang Tân Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2014
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các phân tích, số liệu và kết quả nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả luận văn Nguyễn Việt Thông
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các và hình và bảng biểu Danh mục các phụ lục Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ VÀ ĐỐI PHÓ RỦI RO TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH ....................................................... 6 1.1 Lịch sử hình thành và phát triển về đánh giá và đối phó rủi ro ............................ 6 1.1.1 Giai đoạn sơ khai................................................................................................ 6 1.1.2 Giai đoạn hình thành .......................................................................................... 7 1.1.3 Giai đoạn phát triển ............................................................................................ 8 1.1.4 Giai đoạn hiện đại .............................................................................................. 8 1.2 Định nghĩa và sự cần thiết đánh giá và đối phó rủi ro ........................................ 10 1.2.1 Định nghĩa rủi ro .............................................................................................. 10 1.2.1.1 Theo trường phái truyền thống...................................................................... 10 1.2.1.2 Theo trường phái trung hòa ........................................................................... 11 1.2.2 Định nghĩa rủi ro trong kiểm toán .................................................................... 11 1.2.3 Các loại rủi ro trong kiểm toán ........................................................................ 12 1.2.3.1 Rủi ro tiềm tàng ............................................................................................. 12 1.2.3.2 Rủi ro kiểm soát ............................................................................................ 14 1.2.3.3 Rủi ro phát hiện ............................................................................................. 15 1.2.3.4 Rủi ro có sai sót trọng yếu............................................................................. 17
1.2.3.5 Rủi ro kinh doanh và rủi ro đáng kể .............................................................. 17 1.2.4 Mối quan hệ giữa các loại rủi ro - mô hình rủi ro kiểm toán ........................... 18 1.2.5 Định nghĩa đánh giá và đối phó với rủi ro ....................................................... 20 1.2.6 Sự cần thiết của việc đánh giá và đối phó rủi ro .............................................. 20 1.3 Các nghiên cứu về ảnh hưởng của việc đánh giá và đối phó rủi ro đến chất lượng kểm toán .......................................................................................................... 22 1.3.1 Nghiên cứu về việc áp dụng mô hình rủi ro kiểm toán dựa vào rủi ro kinh doanh (Aasmund Eilifsen, W. Robert KnecheL and Philip Waliage – 2001) .......... 22 1.3.2 Ảnh hưởng của đánh giá rủi ro kinh doanh đến việc lập kế hoạch kiểm toán (Shelton, Sandra Waller, Koehn, Jo Lynne, Sinason, David – 2009) ....................... 22 1.3.3 Vận dụng mô hình rủi ro kinh doanh trong kiểm toán bởi các công ty ngoài Big 4 (Joost P. Van Buuren, Christopher Koch, Niels van Nieuw Amerongen, and Arnold Wright - 2012) .............................................................................................. 23 1.3.4 Rủi ro kinh doanh và rủi ro kiểm toán là một mô hình tích hợp thông qua kiểm chứng thực nghiệm (Adam M. Vitalis – 2012) ......................................................... 24 1.4 Đánh giá rủi ro theo yêu cầu chuẩn mực kiểm toán quốc tế hiện hành .............. 24 1.4.1 Lịch sử ra đời và phát triển chuẩn mực kiểm toán quốc tế về rủi ro và đánh giá rủi ro .......................................................................................................................... 24 1.4.2 Yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán quốc tế liên quan đánh giá và đối phó rủi ro hiện hành. .................................................................................................................. 26 1.4.2.1 Chuẩn mực kiểm toán quốc tế số 200 - Mục tiêu tổng thể của kiểm toán viên độc lập và thực hiện cuộc kiểm toán theo chuẩn mực kiểm toán quốc tế. ................ 26 1.4.2.2 Chuẩn mực kiểm toán quốc tế số 240 - Trách nhiệm của kiểm toán viên liên quan đến gian lận trong quá trình kiểm toán báo cáo tài chính. ............................... 27
1.4.2.3 Chuẩn mực kiểm toán quốc tế số 315 - Xác định và đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu thông qua hiểu biết về đơn vị được kiểm toán và môi trường của đơn vị 28 1.4.2.4 Chuẩn mực kiểm toán quốc tế số 330 - Biện pháp xử lý của kiểm toán viên đối với rủi ro đã đánh giá .......................................................................................... 29 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1.......................................................................................... 31 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ VÀ ĐỐI PHÓ VỚI RỦI RO TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP LỚN Ở VIỆT NAM .................................................................... 32 2.1 Tổng quan về các công ty kiểm toán độc lập lớn tại Việt Nam .......................... 32 2.1.1 Quá trình hình thành và phát triển kiểm toán độc lập tại Việt Nam ................ 32 2.1.2 Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA) ....................................... 34 2.1.3 Tổng quan về công ty kiểm toán độc lập lớn tại Việt Nam ............................. 36 2.1.3.1 Tiêu thức phân loại quy mô của công ty kiểm toán tại Việt Nam ................ 36 2.1.3.2 Doanh thu và cơ cấu doanh thu ..................................................................... 39 2.1.3.3 Số lượng và đối tượng khách hàng ............................................................... 39 2.1.3.4 Số lượng nhân viên chuyên nghiệp ............................................................... 40 2.1.3.5 Chính sách tuyển dụng và đào tạo và nhân viên ........................................... 40 2.1.3.6 Sự đa dạng của dịch vụ cung cấp .................................................................. 41 2.2. Thực trạng các quy định hiện hành liên quan đến đánh giá rủi ro ..................... 41 2.2.1 Cơ sở pháp lý cho hoạt động kiểm toán độc lập của Việt Nam ....................... 41 2.2.2 Các quy định hiện hành liên quan đến đánh giá và đối phó với rủi ro trong hệ thống chuẩn mực kiểm toán Việt Nam ..................................................................... 42 2.3 Thực trạng thủ tục đánh giá và đối phó với rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập lớn ở Việt Nam .......................................... 44
2.3.1 Phương pháp khảo sát ...................................................................................... 44 2.3.2 Đối tượng khảo sát ........................................................................................... 45 2.3.3 Phân tích kết quả khảo sát thông qua phương pháp thống kê mô tả ................ 45 2.3.3.1 Tổng hợp kết quả khảo sát theo từng câu hỏi ............................................... 45 2.3.3.2 Tổng hợp kết quả khảo sát theo từng công ty kiểm toán .............................. 55 2.3.4 Phân tích kết quả khảo sát bằng cách xác định hệ số tương quan và kiểm định tham số trung bình hai mẫu độc lập bằng thử nghiệm t-test ..................................... 58 2.3.4.1 Xác định hệ số tương quan ............................................................................ 58 2.3.4.2 Kiểm định tham số trung bình hai mẫu độc lập bằng thử nghiệm t-test ....... 59 2.4 Đánh giá chung về thực trạng đánh giá rủi ro trong các công ty kiểm toán độc lập lớn tại Việt Nam. ................................................................................................. 62 2.4.1 Những kết quả đạt được trong việc thực hiện thủ tục đánh giá và đối phó với rủi ro kiểm toán ......................................................................................................... 62 2.4.2 Những hạn chế, tồn tại trong công tác đánh giá và đối phó với rủi ro kiểm toán63 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2.......................................................................................... 68 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ VÀ ĐỐI PHÓ VỚI RỦI RO TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP LỚN TẠI VIỆT NAM ............................................... 69 3.1 Các quan điểm hoàn thiện thủ tục đánh giá và đối phó với rủi ro ...................... 69 3.2 Nhóm giải pháp về phía công ty kiểm toán ........................................................ 70 3.2.1 Tăng cường sử dụng phương pháp tiếp cận theo mô hình rủi ro kinh doanh đối với việc đánh giá rủi ro kiểm toán............................................................................. 70 3.2.2 Ban hành các văn bản hướng dẫn về thủ tục đánh giá và đối phó với rủi ro kiểm toán theo mô hình rủi ro kinh doanh ................................................................ 71
3.2.3 Tăng cường thảo luận giữa các thành viên trong nhóm kiểm toán và thông báo nội dung cuộc họp một cách đầy đủ cho các kiểm toán viên không tham gia .......... 73 3.2.4 Tăng cường việc xem xét rủi ro do gian lận và tiến hành thủ tục kiểm toán đối với gian lận trong quy trình kiểm toán ...................................................................... 74 3.2.5 Chú trọng việc đánh giá rủi ro kiểm soát ......................................................... 75 3.2.6 Tăng giá phí kiểm toán ..................................................................................... 76 3.2.7 Trở thành thành viên của các hãng kiểm toán quốc tế ..................................... 77 3.2.8 Thiết kế quy trình soát xét hồ sơ kiểm toán một cách chặt chẽ ....................... 78 3.2.9 Chú trọng việc duy trì đội ngũ kiểm toán viên và đào tạo nhân sự kiểm toán chất lượng cao ........................................................................................................... 80 3.3 Nhóm giải pháp về phía Nhà nước và Hội nghề nghiệp ..................................... 81 3.3.1 Hoàn thiện hệ thống chuẩn mực kiểm toán Việt Nam ..................................... 81 3.3.2 Ban hành các chương trình kiểm toán mẫu cập nhật theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam ................................................................................................................... 82 3.3.3 Tổ chức các chương trình đào tạo chất lượng và cập nhật kiến thức cho các kiểm toán viên ........................................................................................................... 83 3.4 Giải pháp về phía khách hàng được kiểm toán ................................................... 83 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3.......................................................................................... 85 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 86 DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................... 88 PHỤ LỤC .................................................................................................................. 90
DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ BẢNG BIỂU Hình 1.1: Tiếp cận kiểm toán theo mô hình rủi ro kinh doanh Hình 1.2: Ma trận rủi ro Hình 1.3: Mô hình sơ lược về đánh giá rủi ro theo ISA 315 Bảng 2.1: Tiêu chí chấm điểm để phân loại các công ty kiểm toán độc lập Việt Nam Bảng 2.2: Kết quả khảo sát việc đánh giá khách hàng theo văn bản hướng dẫn về quy trình chấp nhận, duy trì khách hàng của công ty kiểm toán Bảng 2.3: Kết quả khảo sát sự tham gia của thành viên Ban giám đốc trong việc đánh giá rủi ro chấp nhận hợp đồng kiểm toán Bảng 2.4: Kết quả khảo sát việc tiến hành cuộc họp với Chủ nhiệm và thành viên Ban giám đốc phụ trách cuộc kiểm toán để đánh giá rủi ro trong giai đoạn lập kế hoạch Bảng 2.5: Kết quả khảo sát việc thông báo các thông tin cần thiết cho các kiểm toán viên không tham gia cuộc họp Bảng 2.6: Kết quả khảo sát việc tìm hiểu các yếu tố về môi trường hoạt động bên ngoài ảnh hưởng đến công ty theo yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán Bảng 2.7: Kết quả khảo sát việc tìm hiểu về các thành phần của kiểm soát nội bộ của kiểm toán viên Bảng 2.8: Kết quả khảo sát việc nhận dạng và đánh giá rủi ro ở cấp độ báo cáo tài chính Bảng 2.9: Kết quả khảo sát việc nhận dạng và đánh giá rủi ro có sai lệch trọng yếu ở cấp độ cơ sở dẫn liệu đối với những tài khoản và thuyết minh quan trọng Bảng 2.10: Kết quả khảo sát việc xem xét các yếu tố có thể dẫn đến gian lận cho việc lập báo cáo tài chính gian lận và biển thủ tài sản trong quá trình đánh giá rủi ro
Bảng 2.11: Kết quả khảo sát việc xác lập chiến lược kiểm toán dựa vào các rủi ro đã nhận dạng, bao gồm: xác lập mức trọng yếu, quyết định lịch trình và nhóm kiểm toán viên tham gia và các vấn đề khác có liên quan như kiểm toán nội bộ, các chuyên gia, dịch vụ thuê ngoài Bảng 2.12: Kết quả khảo sát việc thực hiện các thử nghiệm kiểm soát trong giai đoạn hiện tại khi kiểm toán viên dự định tin cậy vào các kiểm soát đối với một rủi ro mà kiểm toán viên xác định là rủi ro đáng kể Bảng 2.13: Kết quả khảo sát việc cân nhắc điều chỉnh nội dung, lịch trình hoặc phạm vi dự kiến của các thử nghiệm cơ bản cho giai đoạn còn lại khi phát hiện các sai sót không mong đợi trong quá trình tiến hành kiểm toán Bảng 2.14: Kết quả khảo sát việc tiến hành thử nghiệm chi tiết khi mức độ rủi ro tiềm tàng do sai sót là đáng kể hoặc rủi ro có sai lệch trọng yếu là cao hoặc có rủi ro do gian lận Bảng 2.15: Kết quả khảo sát việc đánh giá rủi ro trong giai đoạn hoàn thành kiểm toán dựa trên các thủ tục kiểm toán đã được thực hiện và bằng chứng kiểm toán đã thu thập Bảng 2.16: Điểm số cho từng câu trả lời tương ứng của kiểm toán viên Bảng 2.17: Kết quả khảo sát tổng hợp bằng phần mềm Excel Bảng 2.18: Hệ số tương quan giữa các chỉ tiêu nghiên cứu với số điểm chất lượng Bảng 2.19: Các chỉ tiêu phân loại nhóm nghiên cứu Bảng 2.20: Kết quả phân tích bằng kiểm định tham số trung bình hai mẫu độc lập
DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC Phụ lục 1: Danh sách 10 công ty kiểm toán độc lập lớn trong mẫu khảo sát Phụ lục 2: Danh sách 30 kiểm toán viên ở 10 công ty kiểm toán độc lập lớn trong mẫu khảo sát Phụ lục 3: Kết quả chấm điểm quy mô 147 công ty kiểm toán dựa trên báo cáo tổng kết của VACPA năm 2012 Phụ lục 4: Cơ cấu doanh thu, số lượng KTV, số lượng nhân viên có chứng chỉ KTV năm 2012 của các công ty kiểm toán theo quy mô Phụ lục 5: Dữ liệu khảo sát tổng hợp dùng cho phân tích Phụ lục 6: Hệ số tương quan giữa các yếu tố với chất lượng thủ tục đánh giá và đối phó với rủi ro Phụ lục 7: Kiểm định sự khác biệt giữa các yếu tố tác động tới chất lượng thủ tục đánh giá và đối phó với rủi ro Phụ lục 8: Phiếu khảo sát về thủ tục đánh giá và đối phó rủi ro tại các công ty kiểm toán độc lập lớn tại việt nam Phụ lục 9: Tổng hợp kết quả khảo sát về thủ tục đánh giá và đối phó rủi ro tại các công ty kiểm toán độc lập lớn tại việt nam Phụ Lục 10: Mô hình của các hãng kiểm toán quốc tế
DANH SÁCH CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT AICPA: Ủy ban kiểm toán Hoa kỳ BCTC: Báo cáo tài chính HTKSNB: Hệ thống kiểm soát nội bộ IAASB: Ủy ban quốc tế về kiểm toán và dịch vụ đảm bảo IAG: Nguyên tắc chỉ đạo kiểm toán quốc tế IAPC: Ủy ban thực hành kiểm toán quốc tế IFAC: Liên đoàn kế toán quốc tế ISA: Chuẩn mực kiểm toán quốc tế KTV: Kiểm toán viên SAS: Chuẩn mực kiểm toán Hoa kỳ VACPA: Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam VSA: Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam
1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đánh giá và đối phó với rủi ro kiểm toán là một giai đoạn quan trọng trong quy trình kiểm toán, giúp các công ty kiểm toán xây dựng kế hoạch và thực hiện kiểm toán một cách hữu hiệu và hiệu quả. Việc xác định đúng đắn các rủi ro có sai lệch trong yếu trên báo cáo tài chính sẽ giúp kiểm toán viên tập trung nguồn lực để đối phó với rủi ro. Từ đó, vừa tiết kiệm thời gian, nhân lực mà vẫn đảm bảo được chất lượng của cuộc kiểm toán. Do tầm quan trọng của thủ tục đánh giá và đối phó với rủi ro, các chuẩn mực kiểm toán liên quan đến việc đánh giá rủi ro đã nhiều lần được cập nhật và sửa đổi để phù hợp với tình hình kinh tế thay đổi không ngừng. Ngày 6 tháng 12 năm 2012, Bộ Tài Chính đã ban hành 37 chuẩn mực kiểm toán mới trong đó chuẩn mực kiểm toán VSA 315 liên quan đến việc đánh giá rủi ro kiểm toán và nhìn chung đã có nhiều thay đổi đáng kể. Các chuẩn mực được ban hành trong đợt này có hiệu lực cho các cuộc kiểm toán mà báo cáo tài chính phát hành từ ngày 1 tháng 1 năm 2014 trở đi. Tuy nhiên, trong thực tế hiện nay, việc đánh giá và đối phó với rủi ro ở các công ty kiểm toán vẫn chưa hoàn thiện, do đây là một công việc khó và đòi hỏi sự xét đoán rất lớn của kiểm toán viên. Hiện nay, một số công ty kiểm toán lớn là thành viên của các hãng kiểm toán trên thế giới đã đổi mới cách tiếp cận kiểm toán theo rủi ro kinh doanh của khách hàng khi đánh giá về rủi ro kiểm toán, thay vì cách đánh giá truyền thống dựa trên các đánh giá rủi ro ở trạng thái tĩnh. Đây là cách tiếp cận hiệu quả, vì rủi ro kinh doanh là một nhân tố quan trọng tác động đến việc đánh giá rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát, qua đó tác động đến bản chất, thời gian và phạm vi của công việc kiểm toán. Tuy nhiên, do đặc điểm của từng công ty kiểm toán, việc thiết lập thủ tục đánh giá và đối phó với rủi ro có sự khác biệt giữa các công ty với nhau và đối với chuẩn mực kiểm toán. Ngoài ra, vì nhiều lý do mà trên thực tế, việc thực hiện đánh giá rủi ro ở các công ty lớn vẫn chưa tuân thủ theo quy
2 trình mà chính các công ty đó đã đề ra như do eo hẹp về thời gian, thiếu nhân sự, kiến thức kiểm toán viên không tốt… Đến thời điểm hiện tại, các chuẩn mực kiểm toán mới đã có hiệu lực, tuy nhiên thực tế cho thấy việc áp dụng các chuẩn mực mới vào thực tế vẫn còn nhiều bất cập ngay cả trong các công ty kiểm toán lớn, là những công ty đi đầu trong ngành kiểm toán. Với các bất cập như nêu trên, người viết chọn để tài: “Hoàn thiện thủ tục đánh giá và đối phó rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập lớn tại Việt Nam” làm đề tài Luận văn Thạc sĩ của mình.. 2. Tình hình nghiên cứu Khá nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra việc đánh giá và đối phó với rủi ro theo mô hình rủi ro kinh doanh giúp nâng cao chất lượng kiểm toán, chẳng hạn như: Vận dụng mô hình rủi ro kinh doanh trong kiểm toán bởi các công ty ngoài Big 4 (Joost P. Van Buuren, Christopher Koch, Niels van Nieuw Amerongen, and Arnold Wright - 2012). Nghiên cứu này đã chỉ ra tính hữu hiệu và hiệu quả của cuộc kiểm toán khi áp dụng mô hình rủi ro kinh doanh và các vấn để sẽ gặp phải khi áp dụng mô hình này. Tích hợp rủi ro kinh doanh vào trong mô hình đánh giá rủi ro kiểm toán (Adam M. Vitalis – 2012). Nghiên cứu cho thấy việc ứng dụng rủi do kinh doanh trong đánh giá rủi ro kiểm toán có rất nhiều mặt tích cực. Ảnh hưởng của đánh giá rủi ro kinh doanh đến việc lập kế hoạch kiểm toán (Shelton, Sandra Waller, Koehn, Jo Lynne, Sinason, David – 2009). Nghiên cứu này xem xét ảnh hưởng của đánh giá rủi ro kinh doanh đến việc xác định các khoản mục trọng yếu trong báo cáo tài chính và các thủ tục kiểm toán liên quan khi lập kế hoach kiểm toán. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng đánh giá mức độ mà rủi ro kinh doanh ảnh hưởng đến đánh giá của kiểm toán viên về khả năng sai sót trọng yếu trong báo cáo tài chính.
3 Nghiên cứu về việc áp dụng mô hình rủi ro kiểm toán dựa vào rủi ro kinh doanh (Aasmund Eilifsen, W. Robert KnecheL and Philip Waliage – 2001). Bài viết đánh giá về sự ảnh hưởng của mô hình rủi ro kinh doanh đến cuộc kiểm toán trong thực tế. Tại Việt Nam, từ khi chuẩn mực mới được ban hành, đã có các luận văn nghiên cứu về việc “Đánh giá thủ tục đánh giá và đối phó rủi ro tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ tại Việt Nam” tiêu biểu như: Luận văn thạc sĩ kinh tế: “Hoàn thiện thủ tục đánh giá rủi ro nhằm nâng cao chất lượng của cuộc kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ tại Việt Nam” của Nguyễn Thị Thùy Linh được thực hiện năm 2013, luận văn thạc sĩ kinh tế “Hoàn thiện thủ tục đánh giá và đối phó rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ tại Việt Nam” của Dương Ngọc Thương Duyên cũng được thực hiện trong năm 2013. Trong các đề tài này, các tác giả đã trình bày thực trạng của thủ tục đánh giá rủi ro trong bối cảnh chuẩn mực mới chưa có hiệu lực. Từ những thực trạng đó, các tác giả đã đưa ra những giải pháp cho các cơ quan quản lý nhà nước, hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam và các công ty kiểm toán vừa và nhỏ tại Việt Nam. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu Đối tượng: các công ty kiểm toán độc lập lớn hoạt động ở Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu: đề tài chỉ nghiên cứu và đánh các thủ tục đánh giá và đối phó với rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty kiểm toán độc lập lớn. 4. Câu hỏi và mục tiêu nghiên cứu Liệu có sự khác biệt trong thủ tục đánh giá và đối phó rủi ro giữa các công ty kiểm toán quy mô lớn tại Việt Nam là thành viên của các hãng kiểm toán quốc tế và các công ty kiểm toán quy mô lớn tại Việt Nam không là thành viên của các hãng kiểm toán quốc tế hay không?
4 Liệu có sự khác biệt trong thủ tục đánh giá và đối phó rủi ro giữa các công ty kiểm toán quy mô lớn tại Việt Nam có giá phí kiểm toán cao và các công ty kiểm toán quy mô lớn tại Việt Nam có giá phí kiểm toán thấp hay không? Các hạn chế trong thủ tục thủ tục đánh giá và đối phó rủi ro tại các công ty kiểm toán độc lập lớn tại Việt Nam là gì và giải pháp để hoàn thiện? Đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện thủ tục đánh giá rủi ro và đối phó với rủi ro trong quy trình kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập lớn tại Việt Nam. 5. Phương pháp nghiên cứu Sử dụng phương pháp định lượng như sau: Phương pháp gửi bảng câu hỏi khảo sát nhằm thu thập thông tin thực tế và đánh giá thực trạng tại 10 công ty kiểm toán độc lập lớn tại Việt Nam, tại mỗi công ty sẽ tiến hành khảo sát 3 kiểm toán viên. Đối tượng khảo sát là các Chủ nhiệm và Trưởng nhóm kiểm toán trực tiếp tiến hành đánh giá rủi ro cho từng khách hàng. Kết quả khảo sát được phân tích dựa trên ba phương pháp: thống kê mô tả; xác định hệ số tương quan và kiểm định tham số trung bình hai mẫu (hai mẫu độc lập) bằng thử nghiệm t-test. 6. Điểm mới của đề tài Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các công ty kiểm toán độc lập lớn tại Việt Nam và dựa trên các chuẩn mực kiểm toán mới có hiệu lực từ ngày 1/1/2014. Đề tài phát hiện các hạn chế trong quy trình đánh giá và đối phó rủi ro tại các công ty kiểm toán độc lập lớn tại Việt Nam, nguyên nhân và các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện quy trình đánh giá và đối phó với rủi ro. 7. Kết cấu đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận, để tài gồm có 3 chương:
5 Chương 1: Tổng quan về thủ tục đánh giá và đối phó rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính. Chương 2: Thực trạng đánh giá và đối phó với rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập lớn ở Việt Nam. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện thủ tục đánh giá và đối phó với rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập lớn tại Việt Nam.
6 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ VÀ ĐỐI PHÓ RỦI RO TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH 1.1 Lịch sử hình thành và phát triển về đánh giá và đối phó rủi ro Hoạt động kiểm toán đã có lịch sử phát triển lâu dài và gắn liền với quá trình phát triển kinh tế, xã hội của loài người. Cùng với sự phát triển đó, việc đánh giá và đối phó rủi ro trong cuộc kiểm toán báo cáo tài chính cũng đã không ngừng thay đổi để có thể phù hợp với môi trường kinh doanh của các công ty vốn ngày càng phức tạp. Dựa trên phương thức tiếp cận kiểm toán qua từng thời kì, đánh giá và đối phó với rủi ro trong kiểm toán có thể chia thành các giai đoạn chính như sau:  Giai đoạn sơ khai với phương thức tiếp cận chi tiết.  Giai đoạn hình thành với phương thức tiếp cận theo chu trình nghiệp vụ.  Giai đoạn phát triển với phương thức tiếp cận theo mô hình rủi ro tài chính.  Giai đoạn hiện đại với phương thức tiếp cận theo mô hình rủi ro kinh doanh. 1.1.1 Giai đoạn sơ khai Từ thời trung cổ, kiểm toán đã ra đời nhằm kiểm tra về tính chính xác của thông tin tài chính và phát hiện gian lận, sai sót. Trong giai đoạn này, loại hình kiểm toán chủ yếu là kiểm toán tuân thủ do các kiểm toán viên của nhà nước và kiểm toán viên nội bộ thực hiện. Cho đến khi có sự ra đời của công ty cổ phần, cũng như do sự mở rộng quy mô của các công ty, nên dần dần đã dẫn đến sự tách rời giữa quyền sở hữu của các cổ đông và chức năng điều hành của các nhà quản lý. Từ đó đã xuất hiện nhu cầu kiểm tra của các chủ sở hữu để chống lại sự gian lận của các nhà quản lý lẫn những người làm công, vì thế kiểm toán độc lập đã được ra đời vào thế kỷ 18 để đáp ứng cho nhu cầu này. Trong giai đoạn này chiến lược tiếp cận của kiểm toán phát triển theo phương thức tiếp cận chi tiết. Theo phương thức này, mỗi khoản mục trên báo cáo tài chính được kiểm tra, so sánh với những bút toán trên sổ và bằng chứng thu thập được. Đây cũng được xem là phương thức tiếp cận cơ bản nhất cho cuộc kiểm toán, và
7 thường được hiểu là “cuộc kiểm toán kiểm tra chứng từ” bởi vì những bút toán trên sổ sách sẽ được kiểm tra và đối chiếu với những chứng từ liên quan. Phương thức tiếp cận chi tiết sẽ không giúp đạt mục tiêu kiểm toán nếu sai phạm của đơn vị diễn ra theo hướng khai thiếu, chẳng hạn nhưng đơn vị không ghi nhận doanh thu hoặc chuyển doanh thu của niên độ sang niên độ sau. Bên cạnh đó, phương thức này làm kiểm toán viên mất rất nhiều thời gian và công sức do phải kiểm tra tất cả các khoản mục mà không quan tâm đến hệ thống kiểm soát nội bộ hay đánh giá rủi ro. Đến nay, phương thức này vẫn được sử dụng khi kiểm toán cho các công ty nhỏ, có hệ thống kiểm soát nội bộ yếu kém. 1.1.2 Giai đoạn hình thành Đầu thế kỷ 20, nền kinh tế thế giới phát triển ngày càng mạnh mẽ với sự xuất hiện của hàng triệu nhà đầu tư chứng khoán. Vì thế, trong khi mục đích của kiểm toán của nhà nước và kiểm toán nội bộ không có sự thay đổi đáng kể, kiểm toán độc lập báo cáo tài chính từ mục đích phát hiện sai phạm đã chuyển sang mục đích mới là nhận xét về mức độ trung thực và hợp lý của các báo cáo tài chính, và lúc này kết quả kiểm toán chủ yếu phục vụ cho các bên thứ ba để giúp họ đánh giá về độ tin cậy của báo cáo tài chính. Để đạt được mục đích trên, thông qua quá trình nghiên cứu và hoạt động thực tiễn, dần dần những tổ chức nghề nghiệp, các tổ chức kiểm toán độc lập và kiểm toán viên đã hình thành nên những phương thức kiểm tra mới. Đó là việc xây dựng và phát triển của kỹ thuật lấy mẫu và đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ. Nói cách khác, với sự hiểu biết và vận dụng kiểm soát nội bộ, chiến lược tiếp cận của kiểm toán đã chuyển từ tiếp cận chi tiết sang tiếp cận theo chu trình nghiệp vụ. Phương thức tiếp cận theo chu trình nghiệp vụ giúp đạt mục tiêu hạn chế thực hiện quá nhiều thủ tục kiểm toán. Theo phương thức tiếp cận này, kiểm toán viên sẽ tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ, xác định rủi ro kiểm soát để từ đó xác định phạm vi của thử nghiệm cơ bản. Khi tìm hiểu kiểm soát nội bộ, kiểm toán viên
8 thường dựa vào các chu trình hoạt động của đơn vị như: chu trình bán hàng và thu tiền, mua hàng và phải trả… Với phương thúc tiếp cận này, các bảng câu hỏi về kiểm soát nội bộ được thiết kế cho từng chu trình nghiệp vụ sẽ giúp kiểm toán viên tăng cường khả năng phát hiện gian lận và sai sót tiềm tàng trong công ty. Kiểm toán viên cũng sẽ đưa ra các góp ý cho nhà quản lý dựa trên kết quả quan sát và kiểm tra các thủ tục kiểm soát của công ty. 1.1.3 Giai đoạn phát triển Phương thức tiếp cận theo mô hình rủi ro tài chính được sử dụng từ những năm 1980 và có các đặc điểm là:  Phải lập kế hoạch một cách có hệ thống nên đòi hỏi kiểm toán viên phải có những hiểu biết chung về hoạt động kinh doanh của khách hàng.  Đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ dưới góc độ kinh doanh.  Thủ tục phân tích được áp dụng trong mọi giai đoạn của cuộc kiểm toán để xác định xem xu hướng và mối quan hệ tài chính và hoạt động có hợp lý hay không. Cách tiếp cận này đòi hỏi kiểm toán viên phải xem xét một cách thận trọng những vấn đề về rủi ro và trọng yếu trong quá trình chuẩn bị chương trình kiểm toán cho từng chu trình nghiệp vụ của công ty. Chương trình kiểm toán phải nhấn mạnh vào những khu vực có rủi ro cao và các khoản mục trọng yếu trong cuộc kiểm toán. Như vậy, cuộc kiểm toán sẽ hiệu quả về mặt chi phí và thỏa mãn yêu cầu của chuẩn mực nghề nghiệp và quy định của pháp luật. 1.1.4 Giai đoạn hiện đại Đến cuối thế kỷ 20, phương thức tiếp cận theo mô hình rủi ro tài chính được nâng cấp bằng cách tập trung nhiều hơn vào rủi ro kinh doanh hay rủi ro mang tính chất chiến lược mà khách hàng đang gặp phải. Tức là kiểm toán viên phải hiểu các rủi ro kinh doanh chiến lược bên cạnh những hiểu biết về rủi ro tác động đến việc