Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoạt động của công ty xuyên quốc gia ở Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở làm rõ thêm lý luận và phân tích sự hoạt động của các công ty xuyên quốc gia ở Hà Nội trong thời gian qua, từ đó đưa ra những phương hướng và những giải pháp cơ bản để tăng cường hoạt động và thu hút đầu tư của các TNCs trên địa bàn Hà Nội trong thời gian tới, góp phần đẩy nhanh quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoạt động của công ty xuyên quốc gia ở Hà Nội

§¹i häc quèc gia Hµ Néi trung t©m ®µo t¹o, båi d-ìng gi¶ng viªn lý luËn chÝnh trÞ ............***……….... nguyÔn thÞ h-¬ng ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia t¹i Hµ Néi luËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ chÝnh trÞ Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ chÝnh trÞ M· sè: 60 31 01 Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TS. nguyÔn bÝch Hµ néi - 2008 0
Môc lôc Më ®Çu…………………………………………………………………….. 1 Ch-¬ng 1. C¬ së lý luËn cña viÖc ph©n tÝch ®Çu t- cña c¸c c«ng ty 5 xuyªn quèc gia t¹i Hµ Néi…………………………………………………. 1.1. Nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ c«ng ty xuyªn quèc gia (TNCs)………… 5 1.2. Lîi Ých tõ sù ho¹t ®éng cña c¸c TNCs ®èi víi c¸c n-íc kinh tÕ 22 kÐm ph¸t triÓn…………………………………………… 1.3. Quan ®iÓm cña ViÖt Nam ®èi víi viÖc thu hót ®Çu t tõ TNCs…… 27 Ch-¬ng 2. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia trong 33 thêi gian qua t¹i Hµ Néi……………………………… 2.1. §¸nh gi¸ chung vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi cña Hµ Néi 33 t¸c ®éng tíi ho¹t ®éng cña c¸c TNCs……………… 2.2. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña c¸c TNCs trong thêi gian qua t¹i Hµ Néi 41 2.3. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c TNC strong thêi gian qua t¹i 5 Hµ N«i…………………………………………………………. 55 Ch-¬ng 3: Ph-¬ng h-íng nhiÖm vô vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m n©ng cao 67 chÊt l-îng ho¹t ®éng cña c¸c TNCs t¹i Hµ Néi…………………………. 3.1. Ph-¬ng h-íng nhiÖm vô c¬ b¶n nh»m n©ng cao chÊt l-îng ho¹t 67 ®éng cña c¸c TNCs t¹i Hµ Néi…………………………………………… 3.2. Mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c 71 TNCs t¹i Thñ ®« Hµ Néi………………………………………… KÕt luËn…………………………………………………………………….. 83 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o……………………………………………… 85 Phô lôc……………………………………………………………………… 88 3
Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi. Thêi ®¹i ngµy nay xÐt vÒ ph-¬ng kinh tÕ lµ thêi ®¹i ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. Sù vËn ®éng cña hµng ho¸, dÞch vô cña c¸c luång vèn ®Çu t- ®· v-ît khái biªn giíi c¸c quèc gia ®-îc thùc hiÖn trªn ph¹m vi toµn cÇu. Sù ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia (Transnational Coporation - TNCs) ®ang vµ sÏ lµ lùc l-îng chñ ®¹o thóc ®Èy qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, chi phèi mäi lÜnh vùc ®êi sèng kinh tÕ x· héi trªn ph¹m vi quèc tÕ. Víi tiÒm lùc kinh tÕ to lín, hÖ thèng chi nh¸nh tr¶i réng kh¾p thÕ giíi, c¸c c«ng ty nµy ®· g¾n kÕt c¸c bé phËn cÊu thµnh cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, thùc hiÖn quèc tÕ ho¸ s¶n xuÊt vµ l-u th«ng mét c¸ch s©u réng. TNCs trong qu¸ tr×nh thóc ®Èy qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, võa hîp t¸c, võa c¹nh tranh d-íi nh÷ng h×nh thøc míi, phong phó, ®a d¹ng. §Æc ®iÓm ®ã võa t¹o ra nh÷ng c¬ héi, th¸ch thøc ®èi víi tÊt c¶ c¸c n-íc, ®Æc biÖt lµ víi c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn. Nh÷ng n¨m võa qua §¶ng ta x¸c ®Þnh mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng thóc ®Èy nÒn kinh tÕ n-íc ta ph¸t triÓn lµ nguån vèn ®Çu t- n-íc ngoµi, trong ®ã c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia chiÕm gi÷ mét vai trß quan träng. V¨n kiÖn ®¹i héi §¶ng lÇn thø IX kh¼ng ®Þnh: “C¸c c«ng ty xuyªn quèc gia tiÕp tôc cÊu tróc l¹i, t×nh h×nh nh÷ng tËp ®oµn khæng lå chi phèi nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ” [2, tr. 5]. Sù lín m¹nh cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ sù lín m¹nh cña TNCs lµ mét trong nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ nÒn s¶n xuÊt x· héi trong giai ®o¹n hiÖn nay. Tõ n¨m 1988 ®Õn hÕt 2007 ®· cã h¬n 214 TNCs ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam trªn nhiÒu lÜnh vùc nh-: viÔn th«ng, s¶n xuÊt m¸y vi tÝnh, s¶n xuÊt « t«, x©y dùng khu c«ng nghiªp, níc gi¶i kh¸t… Víi sè vèn ®¨ng ký h¬n 12 tû USD. Hµ Néi, lµ ®Çu n·o chÝnh trÞ, hµnh chÝnh quèc gia, trung t©m lín vÒ v¨n ho¸, gi¸o dôc, kinh tÕ vµ giao dÞch quèc tÕ; trong lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña m×nh, Hµ Néi ®· ®¹t ®-îc nhiÒu thµnh tùu to lín. §Æc biÖt nhÊt lµ sau khi tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi d-íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, Hµ Néi ®· ®¹t ®-îc nhiÒu 4
thµnh tùu quan träng, t¹o ra nh÷ng chuyÓn biÕn s©u s¾c trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, æn ®Þnh chÝnh trÞ x· héi, kinh tÕ t¨ng tr-ëng, lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa ®-îc cñng cè, c¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn dÞch theo h-íng ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh, c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸, gi¸o dôc, ®µo t¹o, y tÕ còng thu ®-îc nhiÒu thµnh c«ng, bé mÆt thµnh phè ngµy cµng khang trang s¹ch ®Ñp. Hµ Néi lµ thµnh phè duy nhÊt ë Ch©u ¸ Th¸i B×nh D-¬ng ®-îc UNESCO c«ng nhËn lµ “thµnh phè v× hoµ b×nh”. Nh÷ng thµnh tùu ®ã ®ang t¹o cho Hµ Néi thÕ vµ lùc ®Ó hµnh tr×nh vµo thiªn niªn kû míi, thiªn niªn kû cïng c¶ n-íc, ph¸t huy søc m¹nh toµn d©n téc, tiÕp tôc ®æi míi, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa. Trong thùc tÕ ®i lªn, Hµ Néi cßn ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu cam go thö th¸ch. Tõ ®ã ®· ®Æt ra cho §¶ng bé vµ nh©n d©n Thñ ®« nhiÒu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt: kinh tÕ cã t¨ng nh-ng cßn ch-a æn ®Þnh; hiÖu qu¶ s¶n suÊt kinh doanh vµ søc c¹nh tranh yÕu; HÖ thèng h¹ tÇng kü thuËt ®« thÞ cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi… §iÒu ®ã ®Æt ra cho Hµ Néi ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t huy tèi ®a vµ cã hiÖu qu¶ nguån néi lùc tr-íc xu thÕ míi, xu thÕ toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra rÊt m¹nh mÏ nh»m thóc ®Èy kinh tÕ t¨ng tr-ëng cao liªn tôc vµ bÒn v÷ng. Ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cña c¸c TNCs sÏ gãp phÇn kh¾c phôc khã kh¨n vµ ph¸t triÓn kinh tÕ Thñ ®« bÒn v÷ng. V× vËy cÇn t×m ph-¬ng h-íng vµ gi¶i ph¸p thÝch hîp ®Ó t¨ng c-êng ho¹t ®éng cña c¸c TNCs, tõ ®ã sÏ cã ®iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng Thñ ®« thµnh mét trung t©m kinh tÕ träng ®iÓm cña c¶ n-íc, gi¶i quyÕt ®-îc mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ vÜ m« cho x· héi. Víi ý nghÜa nh- vËy t¸c gi¶ chän ®Ò tµi nghiªn cøu luËn v¨n th¹c sü cña m×nh lµ: “Ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia t¹i Hµ Néi”. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi. TiÕp cËn vÊn ®Ò nµy ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ nh-: - PGS.TS §ç §øc B×nh: §Çu t- trùc tiÕp cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia, (TNCs) t¹i ViÖt Nam. Nxb, chÝnh trÞ quèc gia n¨m 2005. - Hoµng ThÞ BÝch Loan: VÒ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia, t¹p chÝ lý luËn chÝnh trÞ, sè 8/2004. 5
- Phïng Xu©n Nh¹: Gi¸o tr×nh ®Çu t- quèc tÕ, Nxb, §¹i häc quèc gia Hµ Néi, 2001. - NguyÔn ThiÕt S¬n: C«ng ty xuyªn quèc gia vµ ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi. T¹p chÝ Ch©u Mü ngµy nay- Sè 6 /1999. - T¹p chÝ ®Çu t- vµ ph¸t triÓn sè 102 th¸ng 7/2003 . - T¹p chÝ ®Çu t- vµ ph¸t triÓn sè 123 th¸ng 8/2003. - TrÇn Quang L©m - An Nh- H¶i: Kinh tÕ cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi ë ViÖt Nam hiÖn nay, Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia 2006. - NguyÔn BÝch §¹t: Khu vùc kinh tÕ cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia 2006. GÇn ®©y cã mét sè bµi viÕt vÒ t¸c ®éng cña TNCs ®èi víi nÒn kinh tÕ c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn trªn b¸o vµ t¹p chÝ. Tuy nhiªn, c¸c c«ng tr×nh khoa häc ®ã ch-a tr×nh bµy mét c¸ch ®éc lËp vµ cã hÖ thèng vÒ ho¹t ®éng cña TNCs t¹i Hµ Néi. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña luËn v¨n. * Môc ®Ých nghiªn cøu cña luËn v¨n. Trªn c¬ së lµm râ thªm lý luËn vµ ph©n tÝch sù ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ë Hµ Néi trong thêi gian qua, tõ ®ã ®-a ra nh÷ng ph-¬ng h-íng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó t¨ng c-êng ho¹t ®éng vµ thu hót ®Çu t- cña c¸c TNCs trªn ®Þa bµn Hµ Néi trong thêi gian tíi, gãp phÇn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. * NhiÖm vô nghiªn cøu: - Ph©n tÝch ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vai trß ho¹t ®éng cña TNCs t¹i Hµ Néi. - §Ò xuÊt ph-¬ng h-íng vµ c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó tiÕp tôc t¨ng c-êng ho¹t ®éng cña c¸c TNCs t¹i Hµ Néi trong nh÷ng n¨m tíi. 4. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu. LuËn v¨n lÊy viÖc ph©n tÝch ho¹t ®éng cña c¸c TNCs t¹i ®Þa bµn Hµ Néi lµm ®èi t-îng nghiªn cøu, trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m 1988 ®Õn nay. 6
5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu. - Ph-¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, ph-¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö. - Ph-¬ng ph¸p thèng kª tæng hîp. - Ph-¬ng ph¸p so s¸nh, ph©n tÝch. 6. §ãng gãp míi vµ ý nghÜa cña luËn v¨n. * §ãng gãp cña luËn v¨n: - LuËn gi¶i vÒ thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña c¸c TNCs t¹i Hµ Néi vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña Thñ ®«. - §Ò xuÊt cã c¨n cø lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ph-¬ng h-íng vµ c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó tiÕp tôc t¨ng c-êng ho¹t ®éng cña c¸c TNCs t¹i Hµ Néi. * ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu: KÕt qu¶ cña luËn v¨n cã thÓ dïng lµm tµi liÖu nghiªn cøu tham kh¶o trong viÖc ®-a ra c¸c biÖn ph¸p thu hót ®Çu t- n-íc ngoµi, ph¸t triÓn kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ vÜ m« cho Hµ Néi nãi riªng vµ nÒn kinh tÕ nãi chung. §ång thêi còng cã thÓ sö dông lµm tµi liÖu tham kh¶o cho viÖc nghiªn cøu gi¶ng d¹y trong c¸c tr-êng ®¹i häc vµ cao ®¼ng nh÷ng phÇn cã liªn quan. 7. KÕt cÊu cña luËn v¨n. Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung chÝnh cña luËn v¨n ®-îc cÊu tróc thµnh 3 ch-¬ng. - Ch-¬ng 1: C¬ së lý luËn cña viÖc ph©n tÝch ®Çu t- cña c«ng ty xuyªn quèc gia t¹i Hµ Néi. - Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia trong thêi gian qua t¹i Hµ Néi. - Ch-¬ng 3: Ph-¬ng h-íng nhiÖm vô vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m n©ng cao ho¹t ®éng cña TNCs t¹i Hµ Néi. 7
Ch-¬ng 1 C¬ së lý luËn cña viÖc ph©n tÝch ®Çu t- cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia t¹i hµ néi. 1.1. Nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ c«ng ty xuyªn quèc gia (TNCs). 1.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc tr-ng vÒ c«ng ty xuyªn quèc gia. Khi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt - kinh doanh cña mét c«ng ty v-ît ra khái biªn giíi quèc gia vµ cã quan hÖ kinh tÕ chÆt chÏ víi nhiÒu n-íc th«ng qua viÖc thiÕt lËp c¸c chi nh¸nh ë n-íc ngoµi th× c«ng ty ®ã ®-îc gäi lµ c«ng ty xuyªn quèc gia. Sù h×nh thµnh c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia lµ kÕt qu¶ ph¸t triÓn l©u dµi cña nÒn s¶n xuÊt vµ quan hÖ quèc tÕ. Chóng b¾t nguån tõ sù tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt ®Õn cao ®é dÉn ®Õn ®éc quyÒn cña nÒn s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa. Sù ph¸t triÓn dÇn lªn cña hiÖp t¸c gi¶n ®¬n, c«ng tr-êng thñ c«ng, ph©n c«ng lao ®éng vµ m¸y mãc c¬ khÝ ®· t¹o nªn c¸c h×nh thøc tæ chøc x· héi ngµy mét hoµn thiÖn, tõ c¸c x-ëng thî thñ c«ng ®Õn c«ng tr-êng thñ c«ng, tõ c«ng x-ëng c«ng nghiÖp ®Õn xÝ nghiÖp s¶n xuÊt lín, ®Õn c¸c lo¹i h×nh c«ng ty víi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Sù ph¸t triÓn liªn tôc cña c«ng ty xuyªn quèc gia vÒ quy m«, c¬ cÊu tæ chøc, ph-¬ng thøc së h÷u tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai ®Õn nay ®· lµm n¶y sinh nhiÒu quan niÖm vµ ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ c«ng ty xuyªn quèc gia. MÆc dï ®Òu thõa nhËn r»ng, c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ph¶i lµ nh÷ng c«ng ty ®éc quyÒn lín, ho¹t ®éng trªn ph¹m vi quèc tÕ vµ cã thÓ gäi lµ c«ng ty ®a quèc gia hay xuyªn quèc gia. Tuú theo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn nhËn thøc chung vÒ lo¹i h×nh c«ng ty nµy, nh-ng chóng ta nhËn thÊy cã mét sè lo¹i quan niÖm chÝnh nh- sau. Thø nhÊt, quan niÖm vÒ c«ng ty quèc tÕ (International Corporation), trong ®ã bao gåm c¶ c«ng ty toµn cÇu, c«ng ty xuyªn quèc gia, c«ng ty ®a quèc gia, c«ng ty siªu quèc gia. Nh÷ng ng-êi theo quan niÖm nµy kh«ng quan t©m ®Õn nguån gèc t- b¶n së h÷u, còng nh- mang quèc tÞch cña c«ng ty, 8
kh«ng chó ý ®Õn b¶n chÊt quan hÖ s¶n xuÊt cña quèc gia cã c«ng ty ®ã hay c¸c chi nh¸nh cña nã. Hä chØ quan t©m ®Õn mÆt s¶n xuÊt kinh doanh th-¬ng m¹i, ®Çu t- quèc tÕ cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia. Thø hai, quan niÖm vÒ c«ng ty xuyªn quèc gia lµ c«ng ty t- b¶n ®éc quyÒn cã t- b¶n thuéc vÒ chñ së h÷u t- b¶n cña mét n-íc nhÊt ®Þnh nµo ®ã. KhÝa c¹nh ®-îc quan t©m lµ tÝnh chÊt së h÷u vµ tÝnh quèc tÞch cña t- b¶n, vèn ®Çu t- kinh doanh cña ai? ë ®©u? Chñ t- b¶n cña mét n-íc cô thÓ nµo ®ã cã c«ng ty mÑ ®ãng t¹i n-íc ®ã vµ thùc hiÖn kinh doanh trong vµ ngoµi n-íc b»ng c¸ch lËp c¸c c«ng ty con ë n-íc ngoµi lµ h×nh thøc ®iÓn h×nh cña lo¹i h×nh nµy. VÝ dô, c«ng ty Sony cña NhËt, c«ng ty Ford cña Mü trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh ®· dÇn dÇn trë thµnh nh÷ng c«ng ty khæng lå cña thÕ giíi, chóng ®· thiÕt lËp c¸c chi nh¸nh ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi trong ®ã cã c¶ ViÖt Nam. Dùa trªn tiªu thøc së h÷u ®Ó x¸c ®Þnh lo¹i h×nh c«ng ty, ng-êi ta cßn ®-a ra kh¸i niÖm c«ng ty ®a quèc gia (Multinational Corporation). Lµ c«ng ty t- b¶n ®-îc quyÒn thiÕt lËp c¸c chi nh¸nh ë n-íc ngoµi ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh quèc tÕ, nh-ng kh¸c víi c«ng ty xuyªn quèc gia ë chç, t- b¶n thuéc së h÷u c«ng ty mÑ cña hai hay nhiÒu n-íc. VÝ dô, c«ng ty mÑ “Unilever” cã vèn së h÷u cña c¸c t- b¶n Anh vµ Hµ Lan (tµi s¶n t-¬ng øng lµ 124,4 tû USD vµ 31 tû USD), hay c«ng ty mÑ “Royal Dutch – Shell Group” thuéc së h÷u cña Anh vµ Hµ Lan, hoÆc c«ng ty mÑ “Fortis” thuéc së h÷u cña BØ vµ Hà Lan. V× së h÷u cña c«ng ty thuéc t- b¶n cña hai n-íc, do ®ã, chóng cßn ®-îc gäi lµ c«ng ty ®a quèc gia. Nh- vËy, quan niÖm nµy cã sù ph©n ®Þnh râ rµng hai lo¹i h×nh c«ng ty ®ang ho¹t ®éng trªn ph¹m vi quèc tÕ. §ã lµ c«ng ty xuyªn quèc gia vµ ®a quèc gia. Sù ph©n ®Þnh nµy chñ yÕu c¨n cø vµo vèn cña c«ng ty, thuéc së h÷u cña chñ t- b¶n mét n-íc hay nhiÒu n-íc, tõ ®ã liªn quan ®Õn tËp ®oµn l·nh ®¹o, qu¶n lý c«ng ty. NÕu lµ c«ng ty xuyªn quèc gia th× tËp ®oµn l·nh ®¹o, qu¶n lý thuéc vÒ c¸c nhµ t- b¶n mét n-íc. NÕu lµ c«ng ty ®a quèc gia, th× héi ®ång qu¶n trÞ l·nh ®¹o cña c«ng ty bao gåm c¸c nhµ t- b¶n cã cæ phÇn thuéc nhiÒu n-íc kh¸c nhau. Sù ph©n ®Þnh trªn chØ c¨n cø vµo 9
c«ng ty mÑ chø kh«ng c¨n cø vµo c¸c c«ng ty hay xÝ nghiÖp chi nh¸nh. VÝ dô: Exxon lµ c«ng ty mÑ mµ vèn cña nã thuéc vÒ c¸c nhµ t- b¶n cã quèc tÞch Hoa Kú (tæng tµi s¶n trªn 80 tû USD). C«ng ty Exxon ®· thùc hiÖn viÖc më réng thÞ tr-êng quèc tÕ, thiÕt lËp nh÷ng chi nh¸nh ë nhiÒu n-íc lµ c«ng ty xuyªn quèc gia. Khi thiÕt lËp nh÷ng chi nh¸nh ë n-íc ngoµi, thùc hiÖn liªn doanh víi c¸c doanh nghiÖp n-íc chñ nhµ, trong héi ®ång qu¶n trÞ cña xÝ nghiÖp chi nh¸nh cã c¸c nhµ qu¶n lý ng-êi ®Þa ph-¬ng, thËm chÝ thuª c¸c nhµ qu¶n lý cña mét n-íc thø ba, vÉn kh«ng lµm thay ®æi tÝnh chÊt cña c«ng ty xuyªn quèc gia, mµ kh«ng ph¶i lµ c«ng ty ®a quèc gia. V× theo c¬ chÕ tæ chøc, c¸c c«ng ty chi nh¸nh cã sù ®éc lËp t-¬ng ®èi nh-ng vÉn phô thuéc vµo c«ng ty mÑ vµ chÞu sù chi phèi cña c«ng ty mÑ ë møc ®é kh¸c nhau. Thùc tÕ cho thÊy, trong sè 500 TNCs hµng ®Çu thÕ giíi hiÖn nay, chØ cã 3 c«ng ty trªn thuéc së h÷u cña hai n-íc, sè cßn l¹i 497 c«ng ty (99,4% tæng sè c¸c c«ng ty) thuéc së h÷u cña mét n-íc, kh«ng cã c«ng ty nµo thuéc së h÷u cña ba n-íc trë lªn. Nh- vËy, tÝnh chÊt “®a quèc gia” cña c¸c c«ng ty mÑ lµ rÊt thÊp, v× vËy hiÖn nay thuËt ng÷ “c«ng ty xuyªn quèc gia” ®-îc dïng chñ yÕu. Ngµy nay, kh«ng cã c«ng ty xuyªn quèc gia nµo kh«ng ph¶i lµ c«ng ty t- b¶n ®éc quyÒn lín. Trong c¸c c«ng ty ®ã th-êng bao gåm nhiÒu lo¹i t- b¶n (t- b¶n s¶n xuÊt, t- b¶n th-¬ng m¹i, t b¶n tµi chÝnh…) ho¹t ®éng liªn kÕt víi nhau. §iÒu ®ã cho phÐp c¸c c«ng ty cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng linh ho¹t, cã hiÖu qu¶, ph©n t¸n ®-îc rñi ro trong kinh doanh. Nh- vËy, hai quan niÖm trªn kh¸c nhau ë chç xem xÐt c«ng ty xuyªn quèc gia hoÆc lµ gi¸c ®é kinh doanh quèc tÕ hoÆc tõ gi¸c ®é së h÷u. C¸c quan niÖm nµy ®-îc h×nh thµnh tõ lÞch sö ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty v-ît ra khái biªn giíi quèc gia vµ ho¹t ®éng trªn ph¹m vi quèc tÕ. Sù ph¸t triÓn ®ã lµ mét qu¸ tr×nh, do vËy ngay tõ thêi kú ®Çu ch-a thÓ cã nh÷ng ®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ chóng. N¨m 1976 tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD) ®· viÕt trong cuèn: §Þnh h-íng cho c¸c c«ng ty ®a quèc gia: “Mét c«ng ty ®a quèc gia bao 10
gåm nhiÒu c«ng ty hay thùc thÓ kinh tÕ. Nh÷ng thùc thÓ kinh tÕ nµy cã thÓ thuéc quyÒn së h÷u c¸ nh©n, thuéc quyÒn së h÷u nhµ n-íc hay së h÷u hçn hîp, ®-îc thµnh lËp ë nhiÒu n-íc kh¸c nhau vµ cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ. Chóng ¶nh h-áng ®Õn ho¹t ®éng cña nhau vµ ®Æc biÖt cïng cã chung môc ®Ých vµ nguån vèn kinh doanh. Trong mét c«ng ty ®a quèc gia, møc ®é t- b¶n cña c¸c thùc thÓ rÊt kh¸c nhau, tuú thuéc vµo b¶n chÊt mèi liªn kÕt vµ lÜnh vùc kinh doanh gi÷a chóng”.[14, tr.7] Nhãm c¸c nhµ nghiªn cøu thuéc Liªn Hîp Quèc trong b¸o c¸o “T¸c ®éng cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ quan hÖ quèc tÕ” ®· viÕt: “C«ng ty ®a quèc gia lµ nh÷ng c«ng ty n¾m quyÒn së h÷u hay kiÓm so¸t ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ hÖ thèng b¸n hµng t¹i nhiÒu n-íc kh¸c ngoµi n-íc cña m×nh. §©y kh«ng chØ lµ c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty t- nh©n mµ chóng cã thÓ lµ c«ng ty d-íi h×nh thøc hîp t¸c x· hay thùc thÓ thuéc quyÒn së h÷u nhµ níc”. [14, tr.7] N¨m 1998, trong b¸o c¸o ®Çu t- quèc tÕ thÕ giíi, c¸c chuyªn gia cña Liªn Hîp Quèc ®· nªu ®Þnh nghÜa vÒ c«ng ty xuyªn quèc gia cô thÓ h¬n nh- sau: “C¸c c«ng ty xuyªn quèc gia bao gåm c¸c c«ng ty mÑ vµ c¸c c«ng ty con cña chóng ë c¸c n-íc trªn thÕ giíi. C«ng ty mÑ lµ c«ng ty kiÓm so¸t tµi s¶n cña c¸c thùc thÓ kinh tÕ kh¸c ë n-íc ngoµi th-êng ®-îc thùc hiÖn th«ng qua gãp vèn t- b¶n cæ phÇn cña chóng. Møc gãp vèn 10% th-êng ®-îc xem nh- lµ ng-ìng ®èi víi quyÒn kiÓm so¸t tµi s¶n cña c¸c c«ng ty kh¸c. C¸c chi nh¸nh ë n-íc ngoµi (cßn gäi lµ c«ng ty con) lµ c¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hoÆc v« h¹n trong ®ã chñ ®Çu t- lµ nh÷ng ng-êi sèng ngoµi cã møc gãp vèn cho phÐp cã ®-îc lîi Ých l©u dµi trong viÖc qu¶n lý c«ng ty ®ã (møc gãp vèn cæ phÇn 10% ®èi víi c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hoÆc t-¬ng ®-¬ng víi c«ng ty tr¸ch nhiÖm v« h¹n)”. [14, tr. 8] Cã thÓ nãi cã kh¸ nhiÒu kh¸i niÖm, ®Þnh nghÜa vÒ TNCs ®Ó chØ c¸c c«ng ty ho¹t ®éng trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi lµ hîp lý, v× nã kh«ng chØ nªu ®-îc ®Æc tr-ng kinh tÕ næi bËt cña c«ng ty trong thêi ®¹i quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh 11
tÕ ®ang diÔn ra hiÖn nay vµ ph¶n ¸nh ®óng tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña c«ng ty trong thùc tÕ, mµ cßn thÓ hiÖn râ b¶n chÊt cèt lâi cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. §ã lµ quyÒn së h÷u thuéc vÒ ai vµ ai lµ ng-êi quyÕt ®Þnh chi phèi toµn bé gi¸ trÞ t- b¶n ®-îc së h÷u ®ã. ChØ cã c«ng ty mÑ tæng sè t- b¶n khæng lå ®-îc tËp trung trong c«ng ty cßn c¸c c«ng ty con, c¸c cæ ®«ng ®«ng ®¶o ë kh¾p thÕ giíi chØ lµ ng-êi gãp vèn kinh doanh kiÕm lêi, kh«ng cã tiÕng nãi quyÕt ®Þnh vÒ ph-¬ng h-íng ho¹t ®éng chiÕn l-îc cña c«ng ty. TÝnh chi phèi xuyªn suèt cña viÖc chi phèi quyÒn së h÷u c«ng ty xuyªn quèc gia trong ®Þnh nghÜa vÒ c«ng ty xuyªn quèc gia. TNCs nh- nh÷ng con b¹ch tuéc v-¬n mãng vuèt tíi mäi m¶nh ®Êt mµu mì ®Ó kiÕm måi. V× vËy, ho¹t ®éng c¾m nh¸nh ë mäi n¬i ®Ó cã thÓ thu lîi nhuËn ®-îc coi lµ ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña TNCs. XÐt vÒ mÆt lîng (t b¶n cè ®Þnh, tæng tµi s¶n, sè chi nh¸nh…) hiÖn nay cã nhiÒu tµi liÖu ®¸nh gi¸ kh¸c nhau, song ®Òu kh¼ng ®Þnh r»ng con sè ®ã rÊt lín. Tõ nh÷ng thèng kª cho thÊy ho¹t ®éng cña TNCs rÊt réng. Cã thÓ nãi ®· t¹o ra nÒn kinh tÕ thø hai cho c¸c n-íc t- b¶n. Víi sè l-îng chi nh¸nh lín vµ ho¹t ®éng ë nhiÒu n-íc cïng nhiÒu dÞch vô kh¸c nhau trong tÊt c¶ c¸c ngµnh thùc sù ®· t¹o nªn mét søc m¹nh to lín. Ch¼ng h¹n c«ng ty Royal Dutch Sheel (cña Anh vµ Hµ Lan) cã sè tµi s¶n ë n-íc ngoµi chiÕm tíi 60%. §Ó thiÕt lËp chi nh¸nh n-íc ngoµi, TNCs ®· thùc hiÖn ®Çu t- trùc tiÕp. Theo tµi liÖu cña Liªn Hîp Quèc, TNCs lµ “m¸y ph¸t chñ yÕu” cña xuÊt khÈu t- b¶n d-íi h×nh thøc ®Çu t-. Do ®ã ng-êi ta nhËn xÐt r»ng, chÝnh c¸c chØ sè vÒ ®Çu t- t- b¶n trùc tiÕp n-íc ngoµi lµ chØ sè chung nhÊt ph¶n ¸nh sù ho¹t ®éng quèc tÕ cña TNCs vµ nã lµ luång t- b¶n quèc tÕ t¸c ®éng ®Õn quan hÖ kinh tÕ. Nh÷ng ®Çu t- trùc tiÕp ®ã chñ yÕu do TNCs cña c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn thùc hiÖn (kho¶ng 90%). Tr-íc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, ®Çu t- n-íc ngoµi chñ yÕu lµ ®Çu t- gi¸n tiÕp, d-íi h×nh thøc cho vay, mµ n-íc Anh lµ chñ nî lín nhÊt thÕ giíi. Nh-ng vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX, Mü ®· næi lªn thay thÕ vai trß cña n-íc Anh. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, ®Çu t- trùc tiÕp trë thµnh h×nh thøc 12
chiÕm -u thÕ. Luång t- b¶n ®Çu t- trùc tiÕp thay ®æi theo khu vùc ®Þa lý. N-íc chÝnh quèc cña TNCs chiÕm 97% gi¸ trÞ víi t- c¸ch lµ chñ ®Çu t-, vµ chiÕm 80% gi¸ trÞ víi t- c¸ch lµ ng-êi tiÕp nhËn ®Çu t-. §Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi tËp trung nh- vËy v× hÇu hÕt c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn lµ nh÷ng n-íc nghÌo vµ l¹c hËu. C¸c n-íc nµy kh«ng cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu mµ chØ lµ n-íc nhËp khÈu t- b¶n. Tuy nhiªn, hiÖn t-îng ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi tËp trung vµo khu vùc c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn kh«ng cã nghÜa lµ ®éng lùc lîi nhuËn ngµy nay ®· mÊt ý nghÜa, mµ chÝnh lµ nhiÒu n-íc trong sè c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng ®¸p øng ®-îc yªu cÇu sinh lîi nhuËn cña t- b¶n trong ®iÒu kiÖn cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ. Ng-êi ta còng nhËn thÊy r»ng. §Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi kh«ng chØ phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n-íc tiÕp nhËn ®Çu t-, mµ cßn phô thuéc vµo tÝnh chÊt cña c¸c ngµnh kinh tÕ. Thùc tÕ chØ ra r»ng, ®éng th¸i ®Çu t- trùc tiÕp trong c¸c ngµnh rÊt kh¸c nhau, trong ®ã ngµnh dÞch vô bao gåm c¶ dÞch vô th-¬ng m¹i, tµi chÝnh, ng©n hµng, kü thuËt t¨ng lªn m¹nh mÏ. §©y lµ ngµnh cã tû träng trong c¬ cÊu tæng s¶n phÈm quèc d©n còng nh- c¬ cÊu lao ®éng ngµy cµng t¨ng. §ång thêi, hÇu hÕt c¸c TNCs ®Òu chuyÓn mét phÇn ®¸ng kÓ ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh vµo lÜnh vùc nµy. 1.1.2. Nguån gèc vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. TÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt tÊt yÕu ®-a ®Õn h×nh thµnh TNCs. XÐt c¶ vÒ l«gÝc vµ lÞch sö sù ra ®êi cña TNCs trªn thÕ giíi g¾n liÒn víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt lín TBCN. VÒ thùc chÊt, chóng lµ sù ph¸t triÓn cao cña chÕ ®é xÝ nghiÖp t- b¶n chñ nghÜa, lµ sù vËn ®éng më réng vµ s©u s¾c h¬n cña c¸c quan hÖ kinh tÕ v-ît dÇn ra khái ph¹m vi quèc gia vµ gia nhËp vµo guång m¸y s¶n xuÊt kinh doanh quèc tÕ ngµy cµng ®-îc ph¸t triÓn. Khi nghiªn cøu vÒ chñ nghÜa t- b¶n tù do c¹nh tranh, C. M¸c vµ Ph. ¡nghen ®· dù ®o¸n r»ng, tÝch tô vµ tËp trung t- b¶n tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù ra ®êi cña c¸c xÝ nghiÖp t- b¶n chñ nghÜa cã quy m« lín vµ sù c¹nh tranh cña nh÷ng xÝ nghiÖp nµy ngµy cµng trë nªn gay g¾t. Sù c¹nh tranh gi÷a c¸c xÝ nghiÖp tÊt yÕu dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ mét sè xÝ nghiÖp võa vµ nhá bÞ thñ tiªu hoÆc 13
s¸t nhËp víi nhau trë thµnh xÝ nghiÖp lín, qu¸ tr×nh tËp trung t- b¶n ®-îc ®Èy thªm mét b-íc. Mét trong nh÷ng qu¸ tr×nh thóc ®Èy tËp trung t- b¶n ®ã chÝnh lµ tÝn dông. Vai trß cña tÝn dông vµ c«ng ty cæ phÇn ®èi víi viÖc më réng quy m« xÝ nghiÖp vµ sù h×nh thµnh thÞ tr-êng nh- thÕ ®· ®-îc C. M¸c nãi ®Õn trong bé T- b¶n. C. M¸c nhËn xÐt: “…c¬ së chñ yÕu cña viÖc chuyÓn ho¸ dÇn dÇn nh÷ng xÝ nghiÖp TBCN thµnh nh÷ng c«ng ty cæ phÇn t- b¶n chñ nghÜa, chÕ ®é tÝn dông nµy ®ång thêi còng lµ mét ph-¬ng tiÖn ®Ó dÇn dÇn më réng trªn quy m« Ýt nhiÒu réng lín c¸c xÝ nghiÖp hîp t¸c, tíi mét ph¹m vi toµn quèc… Nh- vËy, chÕ ®é tÝn dông ®Èy nhanh tèc ®ép ph¸t triÓn c¸c lùc l-îng s¶n xuÊt vËt chÊt vµ sù h×nh thµnh mét thÞ tr-êng thÕ giíi…”.[8, tr. 673-674] KÕ thõa vµ ph¸t triÓn häc thuyÕt cña C. M¸c vµ Ph. ¡nghen, b»ng viÖc nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t- b¶n cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX, VI. Lªnin ®· rót ra mét kÕt luËn hÕt søc quan träng lµ: “…viÖc tËp trung s¶n xuÊt ®Î ra c¸c tæ chøc ®éc quyÒn th× nãi chung l¹i lµ mét quy luËt phæ biÕn vµ c¬ b¶n trong giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn nay cña chñ nghÜa t- b¶n”[36, tr. 401] VI. Lªnin cho r»ng, viÖc chñ nghÜa t- b¶n míi- chñ nghÜa ®Õ quèc, trong ®ã ®éc quyÒn gi÷ vai trß thèng trÞ, lµ ®Æc tr-ng c¬ b¶n nhÊt cña giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn ®¹i cña chñ nghÜa t- b¶n. Nã nãi lªn b¶n chÊt kinh tÕ cña chñ nghÜa t- b¶n trong giai ®o¹n ph¸t triÓn míi, trong ®ã quan hÖ s¶n xuÊt TBCN vËn ®éng d-íi h×nh thøc míi, trong c¸i vá vËt chÊt cña nã lµ tæ chøc ®éc quyÒn. V× vËy, nÕu muèn ®Þnh nghÜa chñ nghÜa ®Õ quèc mét c¸ch v¾n t¾t - tÊt nhiªn, ch-a thËt ®Çy ®ñ nh-ng bao gåm c¸i chñ yÕu nhÊt th× cã thÓ nãi: “ chñ nghÜa ®Õ quèc lµ giai ®o¹n ®éc quyÒn cña chñ nghÜa t b¶n” [36, tr. 489] Mét ®Æc tr-ng næi bËt trong giai ®o¹n ®éc quyÒn lµ sù tån t¹i ®an xen nhau gi÷a ®éc quyÒn quèc gia vµ ®éc quyÒn quèc tÕ. VÒ mÆt lÞch sö, c¸c tæ chøc ®éc quyÒn quèc tÕ ®· tån t¹i ngay trong thêi kú t- b¶n tù do c¹nh tranh thèng trÞ, tøc lµ tr-íc chñ nghÜa ®Õ quèc, cã thÓ nãi c¸ch ®©y 200 n¨m vµ xuÊt ph¸t tõ c¸c n-íc ch©u ©u trong ®ã Anh, Hµ Lan, Ph¸p lµ chñ yÕu. C¸c tæ chøc ®éc quyÒn nµy ra ®êi lµ do sù ph¸t triÓn cña quan hÖ bu«n b¸n thÕ giíi. C¸c 14
níc t b¶n ph¸t triÓn nh Anh, Hµ Lan, Ph¸p… ®· cã nh÷ng c«ng ty hµng h¶i vµ bu«n b¸n quèc tÕ. VÝ dô nh- c«ng ty §«ng Ên cã mÆt ë mét sè n-íc ch©u ¸ nh- In®«nªxia, Malayxia, Philippin, Ên §é vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XIX. ViÖc më réng quan hÖ bu«n b¸n, chiÕm lÜnh thÞ tr-êng quèc tÕ lµ yªu cÇu tÊt yÕu kh¸ch quan cña chÝnh ph-¬ng thøc s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa. C. M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: “…sù ph¸t triÓn cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa do tÝnh tÊt yÕu néi t¹i cña ph-¬ng thøc Êy lµ ph¶i cã mét thÞ tr-êng ngµy mét réng h¬n”[8, tr. 360]. §Æc biÖt trong thêi ®¹i s¶n xuÊt b»ng m¸y mãc hiÖn ®¹i chiÕm -u thÕ th× xu thÕ quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, tr-íc hÕt lµ quèc tÕ ho¸ viÖc trao ®æi hµng ho¸ trë thµnh mét xu thÕ kh«ng thÓ c-ìng næi. Cïng víi ph¸t triÓn quan hÖ bu«n b¸n quèc tÕ lµm cho c¹nh tranh t- b¶n liªn minh víi nhau s¶n xuÊt vµ ph©n phèi hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng thÕ giíi, h×nh thµnh nªn c¸c c«ng ty ®éc quyÒn quèc tÕ. Ph.¡nghen ®· tõng nhËn xÐt: Trong c¸c n-íc, nh÷ng nhµ ®¹i c«ng nghiÖp trong mét ngµnh nhÊt ®Þnh nµo ®ã ®· hîp l¹i ®Ó thµnh lËp nh÷ng C¸cten nh»m môc ®Ých ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt. Mét uû ban ®Æt ra ®Ó ®Þnh cho mçi xÝ nghiÖp sè l-îng hµng ho¸ ®-îc s¶n xuÊt, vµ ®Ó ph©n phèi víi quyÒn tèi hËu quyÕt ®Þnh nh÷ng ®¬n ®Æt hµng ®· nhËn ®-îc. Trong mét vµi tr-êng hîp cã khi, thËm chÝ cßn cã c¶ c¸c C¸cten quèc tÕ nh- C¸cten Anh - §øc vÒ s¶n xuÊt gang thÐp. Song sù kh¸c nhau c¨n b¶n gi÷a c¸c tæ chøc ®éc quyÒn quèc tÕ trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa lµ ë viÖc ®Êu tranh ®Ó ph©n chia thÕ giíi vÒ mÆt kinh tÕ. V.I. Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh bÊt cø mét c«ng ty cæ phÇn nµo cã c¸c nhµ t- b¶n nhiÒu n-íc kh¸c nhau tham gia còng ®Òu lµ “ mét liªn minh t b¶n ®îc tæ chøc trªn ph¹m vi quèc tÕ”. §Æc trng cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµ ë chç, tõ thÕ kû XIX trë vÒ tr-íc ch-a cã lµ: c¸c Têrít quèc tÕ ph©n chia thÕ giíi víi nhau vÒ mÆt kinh tÕ, ký hiÖp -íc víi nhau ®Ó ph©n chia c¸c n-íc ®-îc coi lµ n¬i tiªu thô hµng ho¸. V× vËy, khi nghiªn cøu sù h×nh thµnh c¸c tæ chøc ®éc quyÒn quèc tÕ nãi chung vµ c¸c tæ chøc ®éc quyÒn quèc tÕ xuyªn quèc gia nãi riªng ph¶i xuÊt ph¸t tõ sù tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt. TÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt ®¹t ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh 15
lµm cho c¸c nhµ ®éc quyÒn quèc gia v-¬n khái biªn giíi quèc gia ho¹t ®éng trªn ph¹m vi quèc tÕ, thùc hiÖn viÖc ph©n chia thÕ giíi vÒ mÆt kinh tÕ thÞ tr-êng. Ngµy nay qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt víi nhiÒu biÓu hiÖn míi, ®iÓm næi bËt lµ tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn nay ®· xuÊt hiÖn qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt ®Õn cao ®é, h×nh thµnh c¸c c«ng ty cùc lín thèng trÞ trong c¸c ngµnh. §ång thêi, xuÊt hiÖn qu¸ tr×nh liªn hîp ho¸ vµ sù h×nh thµnh c¸c c«ngxoãcxion ®a ngµnh. Cïng víi qu¸ tr×nh ®ã lµ qu¸ tr×nh chuyªn m«n ho¸ víi tÝnh c¸ch lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn ph©n c«ng lao ®éng x· héi, qu¸ tr×nh nµy diÔn ra th«ng qua toµn bé lÞch sö ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t- b¶n. Nh-ng chØ ®Õn giai ®o¹n ®éc quyÒn, sù chuyªn m«n ho¸ míi cã vai trß míi, t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty ®éc quyÒn chñ chèt. Chóng th©u tãm hµng ngµn, hµng v¹n xÝ nghiÖp võa vµ nhá bao quanh chóng vÒ h×nh thøc vÉn gi÷ tÝnh ®éc lËp vÒ mÆt ph¸p lý nh-ng ®· trë thµnh mét kh©u kinh doanh cña c«ng ty ®éc quyÒn. C¸c ®¬n vÞ nhá nµy tr-íc hÕt ph¶i chÞu hËu qu¶ cña nh÷ng biÕn ®éng kinh tÕ vµ nh÷ng rñi ro cña viÖc ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸. Sau n÷a, sù tån t¹i cña chóng cho phÐp giíi ®éc quyÒn nhµ n-íc huy ®éng ®-îc toµn bé lùc l-îng lao ®éng vµ mäi tiÒm n¨ng cña x· héi vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, t¹o ra sù hç trî trong viÖc c¶i tæ c¬ cÊu s¶n xuÊt, kü thuËt trong n-íc. Cuèi cïng, sù kh¸c biÖt vÒ chÕ ®é tiÒn l-¬ng vµ b¶o hiÓm cña chóng t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c«ng ty chñ ®¹o kiÕm thªm gi¸ trÞ thÆng d-. Cïng víi qu¸ tr×nh tÝch tô vµ h×nh thøc míi xuÊt khÈu t- b¶n, cã thÓ cho r»ng: tËp trung s¶n xuÊt cã b-íc ph¸t triÓn míi, th× xuÊt khÈu t- b¶n còng ®-îc ®Èy m¹nh vµ trë thµnh c¬ së kinh tÕ quan träng cña sù më réng ph¹m vi ho¹t ®éng quèc tÕ cña TNCs ®-îc h×nh thµnh nªn tõ c¸c tæ chøc ®éc quyÒn sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai. Mét ®iÓm chó ý trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña TNCs lµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ Mü tõ nöa cuèi thÕ kû XIX vµ ngµy cµng trë thµnh mét trung t©m søc m¹nh kinh tÕ thÕ giíi. 16
C¸c ngµnh c«ng nghiÖp thùc phÈm, thuèc l¸, luyÖn kim, dÇu má, chÕ t¹o m¸y vµ thiÕt bÞ vËn t¶i… cña Mü khi ®ã ®-îc sö dông kü thuËt s¶n xuÊt hµng lo¹t. Chóng b¾t ®Çu h-íng vµo kÕt hîp ph©n phèi s¶n phÈm vµ tæ chøc tiªu thô. §Ó ®¶m b¶o ch¾c ch¾n cho sù cung øng nguyªn vËt liÖu. Sau khi hoµn thµnh qu¸ tr×nh nµy, chÕ ®é xÝ nghiÖp thùc hiÖn sù chuyÓn biÕn tõ chÕ ®é xÝ nghiÖp truyÒn thèng sang chÕ ®é xÝ nghiÖp hiÖn ®¹i. C¸c xÝ nghiÖp hiÖn ®¹i ®-îc h×nh thµnh bëi sù kÕt hîp gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt quy m« quèc tÕ vµo trong mét c«ng ty ®¬n nhÊt, nghÜa lµ trong xÝ nghiÖp bao gåm c¶ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, lÉn th-¬ng m¹i, dÞch vô, tµi chÝnh… vµ chóng ®-îc gäi lµ xÝ nghiÖp c«ng th-¬ng hiÖn ®¹i. XÝ nghiÖp c«ng th-¬ng hiÖn ®¹i tr-ëng thµnh vµ ph¸t triÓn qua sù liªn kÕt theo chiÒu däc th-êng lµ nh÷ng xÝ nghiÖp sö dông kü thuËt s¶n xuÊt hµng lo¹t vµ ®Æc thï theo ngµnh däc cña m×nh. XÝ nghiÖp tiÕn hµnh theo chiÒu ngang phÇn lín thuéc nh÷ng ngµnh kh¸c nhau, trong ®ã cã c¶ nh÷ng xÝ nghiÖp quy m« nhá, cña gia téc hoÆc c¸ nh©n. §Ó khèng chÕ s¶n l-îng n©ng cao gi¸ c¶, c¸c xÝ nghiÖp nµy tiÕn hµnh hîp nhÊt hoÆc liªn kÕt. Ng-êi ta nhanh chãng ph¸t hiÖn ra r»ng: ®Ó xÝ nghiÖp sau khi hîp nhÊt vÉn cã thÓ ph¸t triÓn quy m«, cÇn ph¶i tiÕp tôc liªn kÕt theo chiÒu däc c¶ h-íng lªn trªn vµ xuèng d-íi. Do ®ã, sù liªn kÕt theo chiÒu däc míi lµ con ®-êng c¬ b¶n h×nh thµnh nªn c¸c xÝ nghiÖp hiÖn ®¹i. Sù liªn kÕt nµy kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ hµnh vi s¸ch l-îc c¹nh tranh cña xÝ nghiÖp, mµ cßn lµ mét lo¹t hµnh vi s¸ng t¹o ra c¸i míi vÒ chÕ ®é ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp c«ng th-¬ng hiÖn ®¹i cã kh¶ n¨ng chuyÓn mét bé phËn ph©n c«ng x· héi do thÞ tr-êng tæ chøc, thµnh ph©n c«ng trong néi bé xÝ nghiÖp, ®Ó kh¾c phôc sù mÊt hiÖu qu¶ thÞ tr-êng do dïng kü thuËt míi hoÆc s¶n xuÊt s¶n phÈm míi g©y nªn. Tõ ®ã, cuéc c¸ch m¹ng qu¶n lý trong c¸c xÝ nghiÖp Mü ®· diÔn ra. Do liªn kÕt theo chiÒu däc nªn ph¹m vi ph©n c«ng trong néi bé c¸c xÝ nghiÖp c«ng th-¬ng hiÖn ®¹i ®· bao gåm viÖc s¶n xuÊt vµ thu mua nguyªn liÖu, s¶n xuÊt gia c«ng c¸c bé phËn ra ®êi, s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm hoµn chØnh vµ c¶ ph©n phèi, tiªu thô. §Ó ®¶m b¶o cho xÝ nghiÖp ph¸t triÓn l©u dµi, chóng cßn 17
ph¶i quy ho¹ch dµi h¹n vµ bè trÝ nguån vèn trong néi bé xÝ nghiÖp, ph¶i ®Èy m¹nh ho¹t ®éng nghiªn cøu vµ øng dông khoa häc c«ng nghÖ míi…Do ®ã, c¸c xÝ nghiÖp c«ng th-¬ng hiÖn ®¹i ph¶i tiÕn hµnh c¶i c¸ch thÓ chÕ vµ ph-¬ng ph¸p qu¶n lý xÝ nghiÖp. ChÝnh ®iÒu nµy ®· dÉn tíi viÖc h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ chÝn muåi chÕ ®é qu¶n lý theo cÊp bËc. ChÕ ®é qu¶n lý theo cÊp bËc ®· ph©n ®Þnh râ viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ qu¶n lý trong néi bé xÝ nghiÖp, lµm cho xÝ nghiÖp cã thÓ qu¶n lý, ®iÒu tiÕt nhÞp nhµng qu¸ tr×nh ph©n c«ng, trao ®æi theo h-íng ngµy cµng phøc t¹p, lµm cho quy m«, n¨ng lùc vµ hiÖu suÊt cña néi bé xÝ nghiÖp cao h¬n. Do ®ã, chÕ ®é qu¶n lý theo cÊp bËc ®· lµm hoµn thiÖn chÕ ®é xÝ nghiÖp hiÖn ®¹i vµ cuèi cïng “bµn tay h÷u h×nh” trong bíc thay thÕ bëi “bµn tay v« h×nh” cña thÞ tr-êng. Cïng sù ph¸t triÓn cña c¸c xÝ nghiÖp c«ng th-¬ng hiÖn ®¹i, chÕ ®é xÝ nghiÖp cña Mü còng ®· ®-îc më réng sang T©y ¢u vµ NhËt B¶n. cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX, trong c¸c xÝ nghiÖp cña T©y ¢u vµ NhËt B¶n còng xuÊt hiÖn cao trµo hîp nhÊt, nh-ng do quy m« vµ c¬ cÊu thÞ tr-êng, còng nh- bèi c¶nh chÝnh trÞ, v¨n ho¸ vµ chÕ ®é x· héi kh«ng gièng nhau, nªn xÝ nghiÖp c«ng th-¬ng tr-ëng thµnh chËm ch¹p lµm cho chÕ ®é xÝ nghiÖp ch-a diÔn ra sù thay ®æi vÒ b¶n chÊt. Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, d-íi t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ sù th¸ch thøc cña xÝ nghiÖp Mü buéc c¸c xÝ nghiÖp cña T©y ¢u vµ NhËt B¶n ph¶i cã nh÷ng c¶i biÕn m¹nh mÏ ®Ó ph¸t triÓn. VÒ quy m«, møc ®é phøc t¹p trong qu¶n lý vµ ph¹m vi ph©n c«ng trong néi bé xÝ nghiÖp c«ng th-¬ng hiÖn ®¹i kh«ng cã bÊt cø xÝ nghiÖp nµo tr-íc ®ã cã thÓ so s¸nh ®-îc. HiÖn nay, møc tiªu thô hµng n¨m cña mét xÝ nghiÖp c«ng th-¬ng ®· v-ît tæng gi¸ trÞ thu nhËp quèc d©n cña mét sè n-íc võa vµ nhá. Quy m« vµ n¨ng lùc qu¶n lý néi bé nh÷ng xÝ nghiÖp nµy khiÕn nhiÒu tæ chøc phi chÝnh phñ cña mét sè n-íc ®ang ph¸t triÓn khã theo kÞp. Ph¹m vi ph©n c«ng lao ®éng cña nã ngµy cµng më réng rÊt nhiÒu xÝ nghiÖp ®· h×nh thµnh hÖ thèng ph©n c«ng néi bé xÝ nghiÖp theo liªn kÕt däc bao trïm c¶ s¶n xuÊt 18
nguyªn vËt liÖu, gia c«ng bé phËn rêi, s¶n xuÊt s¶n phÈm vµ tiªu thô. Ngoµi ra, nã cßn më réng ho¹t ®éng sang nhiÒu lÜnh vùc s¶n xuÊt s¶n phÈm cã liªn quan víi nhau hoÆc kh«ng liªn quan víi nhau, h×nh thµnh mét c¬ cÊu ph©n c«ng néi bé theo kiÓu liªn kÕt hçn hîp ®a nguyªn. XÝ nghiÖp c«ng th-¬ng hiÖn ®¹i ®i vµo nghiªn cøu ph¸t triÓn kü thuËt, c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm míi. Sù ph¸t triÓn cña néi bé xÝ nghiÖp ®· cung cÊp nh÷ng vËt liÖu, ®èi t-îng, kh«ng gian míi cho viÖc më réng vµ ®æi míi kh«ng ngõng sù ph©n c«ng néi bé cña xÝ nghiÖp hiÖn ®¹i. ®ång thêi, do sù ph¸t triÓn cña th«ng tin hiÖn ®¹i vµ kü thuËt vËn t¶i lµm cho ph¹m vi ®Þa lý cña sù ph©n c«ng néi bé xÝ nghiÖp c«ng th-¬ng hiÖn ®¹i nhanh chãng ®-îc më réng. C¸c xÝ nghiÖp c«ng th-¬ng hiÖn ®¹i cã thÓ dùa vµo ®Æc ®iÓm kü thuËt cña nã ®Ó bè trÝ ®-îc m¹ng l-íi vµ ®iÓm s¶n xuÊt, tiªu thô s¶n phÈm trªn mét kh«ng gian ®Þa lý t-¬ng ®èi lín. Nã cã thÓ lîi dông hiÖu qu¶ cña héi tô kinh tÕ, tËp trung mét sè kh©u s¶n xuÊt l¹i hoÆc dùa vµo c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c nhau nh-: thÞ tr-êng ®Æc thï vÒ sù s½n cã c¸c yÕu tè tù nhiªn… ®Ó bè trÝ t¸ch rêi c¸c kh©u kh¸c nhau cña s¶n xuÊt, tiªu thô s¶n phÈm. Khi ph¹m vi ®Þa lý cña sù ph©n c«ng néi bé xÝ nghiÖp c«ng th-¬ng hiÖn ®¹i v-ît qu¸ biªn giíi quèc gia th× TNCs h×nh thµnh. TNCs lµ mét c¬ cÊu kinh doanh quèc tÕ dùa trªn sù kÕt hîp gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt quy m« lín cña nhiÒu thùc thÓ kinh doanh quèc tÕ vµ qu¸ tr×nh ph©n phèi quy m« quèc tÕ vµo trong mét c¬ cÊu c«ng ty ®¬n nhÊt nh»m chiÕm lÜnh vµ khai th¸c thÞ tr-êng quèc tÕ ®¹t hiÖu qu¶ tèi -u ®Ó thu lîi nhuËn ®éc quyÒn cao. Tõ thËp kû 60 l¹i ®©y, d-íi t¸c ®éng cña sù bïng næ khoa häc vµ c«ng nghÖ, TNCs ®· ph¸t triÓn nhanh chãng, h¬n n÷a, ®Çu t- to lín cña TNCs vµo nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ®ßi hái ph¶i më réng sang nh÷ng ngµnh nghÒ vµ khu vùc lín h¬n. Nh-ng sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ chÕ ®é trao ®æi hiÖn rÊt khã x¸c ®Þnh ®-îc mét chÕ ®é míi. §Ó tæ chøc hÖ thèng c«ng nghÖ míi vµ ®iÒu tiÕt ®-îc lîi Ých trong trao ®æi, ph©n phèi nh÷ng s¶n phÈm míi gi÷a nh÷ng nhµ s¶n xuÊt ®éc lËp, ph¶i dïng biÖn ph¸p cña xÝ nghiÖp thay cho biÖn ph¸p cña thÞ tr-êng. Tõ ®ã, buéc c¸c xÝ nghiÖp ph¶i chiÕm lÜnh c¸c ngµnh vµ 19
khu vùc kinh tÕ míi, vµ ®iÒu nµy dÉn tíi sù tr-ëng thµnh nhanh chãng cña TNCs ë c¸c n-íc ph¸t triÓn. Cïng víi sù tr-ëng thµnh cña TNCs, sù c¹nh tranh trªn ph¹m vi toµn cÇu cña chóng khèc liÖt h¬n. TNCs cña c¸c n-íc b¾t ®Çu ®iÒu chØnh l¹i häat ®éng kinh doanh, x©y dùng hÖ thèng ph©n c«ng quèc tÕ, kÕt hîp liªn kÕt theo chiÒu ngang vµ däc trong néi bé c«ng ty. C¬ cÊu tæ chøc toµn cÇu cña TNCs t-¬ng øng còng ra ®êi. TNCs trë thµnh h×nh thøc hoµn thiÖn ®iÓn h×nh cña xÝ nghiÖp thÝch øng víi sù ph©n c«ng vµ trao ®æi quèc tÕ hiÖn ®¹i kh«ng cã bÊt cø lo¹i xÝ nghiÖp nµo tr-íc ®ã cã thÓ so s¸nh ®-îc. Tõ sù ph©n tÝch trªn cã thÓ nªu lªn mét sè nhËn xÐt vÒ nguån gèc vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña TNCs, ®i tõ tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn, c¸c c«ng ty nµy kinh doanh lín trong ngµnh c«ng th-¬ng, sau nµy c¶ dÞch vô ®a ngµnh nh- sau: - mét lµ, qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt diÔn ra song song víi qu¸ tr×nh tÝch tô quyÒn lùc kinh tÕ. tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt t¹o ra nh÷ng c«ng ty mÑ ®øng ®Çu vµ c¸c c«ng ty con, chóng phô thuéc kü thuËt vµ tµi chÝnh vµo c«ng ty mÑ. Bªn c¹nh ®ã cßn cã rÊt nhiÒu c«ng ty nhá vµ võa ho¹t ®éng ®éc lËp hoÆc phô thuéc c¸c c«ng ty lín. Thùc tÕ ë c¸c n-íc t- b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn nh- Mü, NhËt B¶n, Céng hoµ liªn bang §øc, Ph¸p, Cana®a, sè xÝ nghiÖp võa vµ nhá chiÕm tíi 70 - 80% tæng sè c¸c xÝ nghiÖp. Sù th©u tãm c¸c xÝ nghiÖp nhá vµ võa, thËm chÝ kÓ c¶ nh÷ng hé gia ®×nh n»m trong guång m¸y s¶n xuÊt, thùc hiÖn sù kiÓm so¸t tµi chÝnh, kü thuËt vµ n»m trong hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng theo kiÓu c«ng tr-êng thñ c«ng, ®· t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t- b¶n sinh lîi. ®ång thêi vÒ mÆt tæ chøc s¶n xuÊt, ®©y còng lµ h×nh thøc tá ra tÝnh hiÖu qu¶ cao, v× gi¶m ®-îc chi phÝ s¶n xuÊt, tËn dông ®-îc mäi kh¶ n¨ng, nguyªn liÖu, ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o… Do ®ã, lµm t¨ng quy m« vµ tû suÊt lîi nhuËn. - Hai lµ, qu¸ tr×nh tÝch tô s¶n xuÊt còng dÉn ®Õn sù h×nh thµnh c¸c tæ chøc ®éc quyÒn. ®éc quyÒn thêi hiÖn ®¹i mang nhiÒu dÊu Ên cña thêi ®¹i c¸ch 20
m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Tr-íc hÕt lµ sù liªn hiÖp ho¸ mµ VI. Lªnin ®· ph©n tÝch ®Õn nay cã nh÷ng biÓu hiÖn sinh ®éng. Sù liªn kÕt theo chiÒu ngang vµ däc ®-îc ®Èy nhanh h¬n bao giê hÕt, dÉn ®Õn qu¸ tr×nh liªn kÕt ®a ngµnh, trong ®ã lÜnh vùc dÞch vô ng©n hµng ®-îc c¸c tæ chøc ®éc quyÒn quan t©m vµ bµnh tr-íng quyÒn lùc. T×nh h×nh ®ã dÉn ®Õn sù tËp trung t- b¶n, tËp trung s¶n xuÊt kinh doanh hÕt søc to lín. Ho¹t ®éng nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn còng nh- chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ thÕ m¹nh cña c«ng ty xuyªn quèc gia cïng víi m¹ng l-íi thÞ tr-êng réng kh¾p thÕ giíi ®· khiÕn cho chóng trë thµnh nh nh÷ng “V¬ng quèc” kinh tÕ khæng lå víi nh÷ng kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kh«ng ngõng. - Ba lµ, qu¸ tr×nh tÝch tô s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp ngµy cµng ®Èy m¹nh, dÉn ®Õn viÖc xuÊt hiÖn c¸c h×nh thøc c«ng ty liªn hîp n«ng - c«ng nghiÖp, n«ng - c«ng th-¬ng nghiÖp ë Mü. Nh÷ng n¨m 1980, liªn hîp c«ng - n«ng nghiÖp chiÕm trªn 30% s¶n l-îng n«ng s¶n, ë NhËt B¶n, c¸c liªn hîp n«ng - th-¬ng nghiÖp kiÓm so¸t 90% s¶n l-îng ngò cèc. Qu¸ tr×nh tÝch tô s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp, cïng sù t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®· dÉn ®Õn hiÖn t-îng cÊu t¹o h÷u c¬ t¨ng lªn vµ gi¶m ý nghÜa cña ®Þa t« tuyÖt ®èi, t¹o ra mèi liªn hÖ ngµy cµng t¨ng gi÷a c«ng - n«ng nghiÖp; ®Èy m¹nh xu h-íng gi¶m tû träng n«ng nghiÖp trong c¬ cÊu lao ®éng còng nh- trong tæng s¶n phÈm quèc d©n. ®iÒu nµy cho thÊy, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c«ng nghiÖp ®· t¸c ®éng trë l¹i, thóc ®Èy n«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh trong c¹nh tranh, nÒn n«ng nghiÖp còng ph¶i cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao. N«ng nghiÖp c¸c n-íc ph¸t triÓn ®· ®-îc tËp trung cao ®é víi h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh hiÖn ®¹i. Tãm l¹i, tÝch tô t- b¶n vµ tËp trung s¶n xuÊt l©u dµi ®· dÉn ®Õn h×nh thµnh c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia . Bëi ®ã chÝnh lµ qu¸ tr×nh t¹o ra c¬ së vËt chÊt cho sù bµnh tr-íng, gióp cho c¸c tËp ®oµn t- b¶n cã kh¶ n¨ng v-ît ra khái biªn giíi quèc gia, thùc hiÖn viÖc ®Çu t- vµo c¸c n-íc d-íi nhiÒu h×nh thøc, tho¶ m·n ®-îc môc tiªu t×m kiÕm lîi nhuËn cao. §óng nh- V.I. Lªnin ®· nhËn xÐt: “ Tæ chøc ®éc quyÒn mét khi ®· h×nh thµnh vµ thao tóng hµng tû, th× 21