Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Nghiên cứu các nhân tố tác động đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp tại Ngân hàng VPBank – chi nhánh Đồng Nai

Chia sẻ: Thiên Vũ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:89

Thêm vào BST

Báo xấu

41
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài một phần nào đó giúp các nhà làm ngân hàng nhìn lại những nguyên nhân căn bản tác động đến rủi ro trong hoạt động cho vay tiêu dùng tín chấp, từ đó đề ra một số khuyến nghị để hạn chế rủi ro khi cấp tín dụng cho khách hàng. Mời các bạn cùng tham khảo nôi dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Nghiên cứu các nhân tố tác động đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp tại Ngân hàng VPBank – chi nhánh Đồng Nai

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ------------------------------- HUỲNH THỊ NGỌC HỒNG NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN RỦI RO TRONG CHO VAY TIÊU DÙNG TÍN CHẤP TẠI NGÂN HÀNG TMCP VIỆT NAM THỊNH VƯỢNG – CHI NHÁNH ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SI ̃ KINH TẾ Tp. Hồ Chí Minh, Năm 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ------------------------------- HUỲNH THỊ NGỌC HỒNG NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN RỦI RO TRONG CHO VAY TIÊU DÙNG TÍN CHẤP TẠI NGÂN HÀNG TMCP VIỆT NAM THỊNH VƯỢNG – CHI NHÁNH ĐỒNG NAI Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 60340201 LUẬN VĂN THẠC SI ̃ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRƯƠNG QUANG THÔNG Tp. Hồ Chí Minh, Năm 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bài luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi với sự hướng dẫn của Thầy PGS.TS.Trương Quang Thông Nghiên cứu này không sao chép ở bất kỳ tài liệu nào, và chưa từng công bố toàn bộ nội dung này ở bất kỳ nơi đâu. Trừ những nội dung đã được trích dẫn một cách rõ ràng, thích hợp. Nếu có bất kỳ gian lận nào tôi xin chịu trách nhiệm trước Hội đồng đánh giá cũng như kết quả của mình. Người cam đoan Huỳnh Thị Ngọc Hồng
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC HÌNH VẼ , ĐỒ THI ̣ DANH MỤC CÁC BẢNG CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ........................................................................................... 1 1.1 Giới thiệu vấn đề nghiên cứu ..................................................................................... 1 1.2 Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu............................................................................ 1 1.3 Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................... 1 1.4 Câu hỏi nghiên cứu..................................................................................................... 2 1.5 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 2 1.6 Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 2 1.7 Kết cấu của luận văn .................................................................................................. 3 1.8 Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu .................................................................... 3 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYÊT LIÊN QUAN ĐẾN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................................................................................................................................. 4 2.1 Những vấn đề liên quan đến rủi ro và rủi ro tín dụng ............................................... 4 2.1.1 Khái niệm về rủi ro.................................................................................................. 4 2.1.2 Khái niệm rủi ro tín dụng ........................................................................................ 4 2.1.3. Yêu cầu của Basel về rủi ro tín dụng ..................................................................... 5 2.1.3.1 Quá trình ra đời của hiệp ước vốn Basel ............................................................. 5 2.1.3.2 Rủi ro tín dụng theo chuẩn mực Basel ................................................................. 6 2.1.4 Phân loại rủi ro tín dụng: ......................................................................................... 7 2.1.4.1 Rủi ro giao dịch .................................................................................................... 8 2.1.4.2 Rủi ro danh mục ................................................................................................... 8 2.1.5 Đặc điểm của rủi ro tín dụng ................................................................................... 9 2.1.5.1 Rủi ro tín dụng mang tính gián tiếp ..................................................................... 9 2.1.5.2 Rủi ro tín dụng có tính chất đa dạng và phức tạp ................................................ 9
2.1.5.3 Rủi ro tín dụng có tính tất yếu ............................................................................. 9 2.1.6 Mối quan hệ giữa rủi ro tín dụng và các rủi ro khác .............................................. 9 2.1.7 Đo lường rủi ro tín dụng: ...................................................................................... 10 2.1.8 Hậu quả của rủi ro tín dụng:.................................................................................. 11 2.1.8.1 Rủi ro tín dụng làm giảm lợi nhuận ngân hàng ................................................. 11 2.1.8.2 Rủi ro tín dụng gây ảnh hưởng uy tín của ngân hàng........................................ 11 2.1.8.3 Rủi ro tín dụng là nguy cơ dẫn đến phá sản ngân hàng ..................................... 11 2.1.8.4 Ảnh hưởng của rủi ro tín dụng đối với khách hàng ........................................... 12 2.2 Cho vay tiêu dùng và tín chấp .................................................................................. 12 2.2.1 Cho vay tiêu dùng ................................................................................................. 12 2.2.2 Cho vay tín chấp .................................................................................................... 13 2.2.3 Đặc điểm hoạt động tín dụng tiêu dùng tín chấp .................................................. 13 2.2.3.1 Quy mô khoản vay khá nhỏ nhưng số lượng các khoản vay lớn ...................... 13 2.2.3.2 Tín dụng cá nhân tín chấp tiềm ẩn nhiều rủi ro ................................................. 14 2.2.4 Vai trò của cho vay tiêu dùng tín chấp trong hoạt động cho vay của NHTM ..... 15 2.2.4.1 Đối với nền kinh tế xã hội .................................................................................. 15 2.2.4.2 Đối với hệ thống ngân hàng ............................................................................... 16 2.2.4.3 Đối với khách hàng cá nhân ............................................................................... 16 2.3 Lược khảo các nghiên cứu trước có liên quan đến vấn đề nghiên cứu .................. 17 2.4 Đóng góp mới của đề tài .......................................................................................... 21 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG VỀ CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN RỦI RO CHO VAY TIÊU DÙNG TẠI VPBANK - CHI NHÁNH ĐỒNG NAI .................. 23 3.1 Thực trạng cho vay tại VPBANK chi nhánh Đồng Nai .......................................... 23 3.1.1 Sơ lược về khách hàng vay tại Chi nhánh: .......................................................... 23 3.1.2 Phân tích tình hình lợi nhuận tại VPBank Đồng Nai. .......................................... 24 3.1.3 Phân tích hoạt động cho vay đối với khách hàng cá nhân tại VPBank Đồng Nai ................................................................................................................................... 25 3.1.4 Tỷ lệ nợ quá hạn và nợ xấu ................................................................................... 28 3.2 Thực trạng về mối tương quan giữa các nhân tố và rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp tại VPBANK ............................................................................................ 30
CHƯƠNG 4: PHƯƠNG PHÁP, DỮ LIỆU VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......... 40 4.1 Dữ liệu nghiên cứu và cách tạo lập biến .................................................................. 40 4.1.1 Cơ cấu mẫu ............................................................................................................ 40 4.1.2 Tạo lập biến ........................................................................................................... 41 4.2 Trình bày các kết quả nghiên cứu ............................................................................ 42 4.2.1 Kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến bằng lệnh cor................................................ 44 4.2.2 Kiểm tra đa cộng tuyến bằng lệnh collin .............................................................. 45 4.2.3 Kết quả chạy hồi quy logit .................................................................................... 46 4.2.4 Tính tác động biên: ................................................................................................ 47 4.2.5 Kiểm tra độ chính xác cuả mô hình: ..................................................................... 50 4.3 Thảo luận kết quả nghiên cứu .................................................................................. 50 _Toc490731049CHƯƠNG 5: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM GIẢM THIỂU RỦI RO TRONG CHO VAY TIÊU DÙNG TÍN CHẤP TẠI NGÂN HÀNG TMCP VIỆT NAM THỊNH VƯỢNG - CHI NHÁNH ĐỒNG NAI ....................... 53 5.1 Đinh ̣ hướng hoa ̣t đô ̣ng cho vay tiêu dùng ta ̣i VPBANK Đồ ng Nai ........................ 53 5.2 Mô ̣t số giải pháp nhằ m giảm thiể u rủi ro trong cho vay tiêu dùng ta ̣i VPBANK Đồ ng Nai......................................................................................................................... 53 5.2.1 Giải pháp thông qua kết quả phân tích định lượng ............................................... 54 5.2.1.1 Đối tượng cho vay .............................................................................................. 54 5.2.1.2 Mức lương (thu nhập) ........................................................................................ 55 5.2.1.3 Trình độ học vấn người vay ............................................................................... 56 5.2.1.4 Kinh nghiệm của người vay ............................................................................... 56 5.2.1.5 Kinh nghiệm nhân viên thẩm định ..................................................................... 57 5.2.2 Một số giải pháp chung ......................................................................................... 57 5.2.2.1 Cải thiện quy trình cho vay ................................................................................ 57 5.2.2.2 Bảo hiểm tín dụng .............................................................................................. 60 5.2.2.3 Chấn chỉnh công tác xử lý nợ xấu...................................................................... 61 5.2.2.4 Cơ cấu lại thời hạn cho vay ................................................................................ 62 5.2.2.5 Hiện đại hóa công nghệ ngân hàng .................................................................... 62 5.2.2.6 Luân chuyển nhân viên thẩm định khách hàng ................................................. 63
5.2.2.7 Rút ngắn khoảng cách đối với đối tượng ở xa đơn vị cho vay .......................... 63 5.2.2.8 Đa dạng hóa đối tượng khách hàng ................................................................... 64 5.3 Ha ̣n chế của đề tài .................................................................................................... 64 KẾT LUẬN ................................................................................................................... 66
DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT VPBANK : Ngân hàng Thương Mại Cổ Phần Việt Nam Thịnh Vượng NHNN : Ngân hàng Nhà Nước NHTM : Ngân hàng Thương Mại TCTD : Tổ chức tín dụng CN : Chi nhánh KH : Khách hàng THPT : Trung học phổ thông TCCĐ : Trung cấp cao đẳng ĐHSĐH : Đại học sau đại học KINHNGHIEM NVTD: Kinh nghiệm nhân viên thẩm định HĐLĐ : Hợp đồng lao động
DANH MỤC HÌNH VẼ , ĐỒ THỊ Biểu đồ 3.1: Tình hình cho vay của VPBank Đồng Nai từ 2014 -2016 Biểu đồ 3.2: Lợi nhuận trước thuế của VPBank Đồng Nai từ năm 2014 – 2016 Biểu đồ 3.3: Tỷ trọng dư nợ cho vay theo hình thức đảm bảo nợ vay của VPBank Đồng Nai giai đoạn 2014-2016 Biểu đồ 3.4: Cơ cấu dư nợ theo mục đích vay giai đoạn 2014-2016 Biểu đồ 3.5: Tỷ lệ nợ quá hạn và nợ xấu tại chi nhánh Biểu đồ 3.6 : Phân loại khách hàng theo nơi cư trú có nợ từ nhóm 2-5 Biểu đồ 3.7: Phân loại đối tượng khách hàng có nợ từ nhóm 2-5 Biểu đồ 3.8: Phân loại khách hàng theo trình độ học vấn nợ từ nhóm 2-5 Biểu đồ 3.9: Phân loại khách hàng theo loại hình hợp đồng lao động nợ nhóm 2-5 Biểu đồ 3.10: Kinh nghiệm nhân viên thẩm định đối với khách hàng nợ nhóm 2-5 Biểu đồ 3.11 : Phân loại thực địa đối với khách hàng nợ từ nhóm 2-5
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Tình hình cho vay chung của chi nhánh từ năm 2014 – 2016 Bảng 3.2 : Lợi nhuận trước thuế của VPBank Đồng Nai Bảng 3.3: Cơ cấu dư nợ theo hình thức đảm bảo nợ vay Bảng 3.4: Cơ cấu dư nợ theo mục đích vay Bảng 3.5: Tỷ lệ nợ quá hạn và nợ xấu tại chi nhánh Bảng 3.6 : Phân loại khách hàng theo nơi cư trú có nợ từ nhóm 2-5 Bảng 3.7: Phân loại đối tượng khách hàng có nợ từ nhóm 2-5 Bảng 3.8: Phân loại khách hàng theo trình độ học vấn có nợ từ nhóm 2-5 Bảng 3.9: Phân loại khách hàng theo loại hình hợp đồng lao động nợ từ nhóm 2-5 Bảng 3.10: Kinh nghiệm nhân viên thẩm định đối với khách hàng nợ từ nhóm 2-5 Bảng 3.11: Phân loại thực địa đối với khách hàng có nợ từ nhóm 2-5 Bảng 4.1: Diễn giải biến độc lập được sử dụng trong mô hình logit Bảng 4.2: Bảng thống kê mô tả Bảng 4.3: Bảng kết quả kiểm tra đa cộng tuyến bằng lệnh cor Bảng 4.4: Bảng kết quả kiểm tra đa cộng tuyến bằng lệnh collin Bảng 4.5 : Bảng kết quả hồi quy logit Bảng 4.6 : Bảng kết quả tác động biên Bảng 4.7 : Bảng kết quả kiểm tra độ chính xác mô hình
1 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU 1.1 Giới thiệu vấn đề nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về các nhân tố tác động đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp tại ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng - CN Đồng Nai. Qua đó tìm ra nguyên nhân chủ yếu dẫn tới rủi ro và một số giải pháp nhằm khắc phục rủi ro khi cấp tín dụng tiêu dùng tín chấp. 1.2 Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu Trong hoạt động kinh doanh của NHTM thì thu nhập từ hoạt động tín dụng luôn chiếm tỷ lệ cao, tuy nhiên nó cũng mang khá nhiều rủi ro cho các ngân hàng, tăng trưởng nhanh dẫn đến tỷ lệ nợ xấu cũng ngày càng gia tăng. Để giảm thiểu rủi ro tín dụng, đa số các ngân hàng đều tập trung vào lĩnh vực cho vay thế chấp là chủ yếu, vì hoạt động cho vay tín chấp mang lại khá nhiều rủi ro cho ngân hàng. Thông thường, các khách hàng muốn vay tiêu dùng tín chấp thường chỉ được vay tại các công ty tài chính mà rất ít khi vay được ở các ngân hàng vì điều kiện cho vay tín chấp của các ngân hàng vô cùng khó khăn. Đi ngược lại với định hướng của đa số các ngân hàng hiện nay, VPBANK đang tập trung vào lĩnh vực cho vay tiêu dùng tín chấp. Vì đây là sản phẩm mang lại nhiề u lợi nhuận cho ngân hàng do lãi suất cho vay khá cao, bên cạnh đó nó cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, tỷ lệ phát sinh nợ xấu cao. Để hiểu rõ và đánh giá đúng hơn về vấn đề nợ xấu cũng như các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp, tôi chọn đề tài: “Nghiên cứu các nhân tố tác động đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp tại Ngân hàng VPBank – CN Đồng Nai”. 1.3 Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu chung: Xác định các nhân tố tác động đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp Mục tiêu cụ thể: - Xác định các nhân tố tác động đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp tại ngân hàng VPBank – CN Đồng Nai - Thực trạng rủi ro trong cho vay tín chấp tại VPBANK Đồng Nai
2 - Đánh giá sự ảnh hưởng của các nhân tố tác động đến rủi ro trong cho vay tín chấp tại VPBANK Đồng Nai - Đề xuất một số giải pháp giảm thiể u rủi ro thông qua kết quả phân tích định lượng 1.4 Câu hỏi nghiên cứu Dựa vào mục tiêu ban đầu, tác giả đưa ra câu hỏi định hướng nghiên cứu: - Những nhân tố nào tác động đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp ? - Yế u tố nào tác đô ̣ng nhiề u nhấ t đế n rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấ p ? 1.5 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các nhân tố tác động đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp của Ngân TMCP Việt Nam Thịnh Vượng - CN Đồng Nai Phạm vi nghiên cứu: luận văn tập trung nghiên cứu các khoản vay tiêu dùng tín chấp hiện tại đang còn dư nợ tại Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng – CN Đồng Nai 1.6 Phương pháp nghiên cứu Tác giả dự định sẽ sử dụng mô hình logit và phân tích hồi quy đa biến để xác định mối tương quan giữa các các nhân tố và rủi ro cho vay tiêu dùng tín chấp, dự kiến số liệu khảo được khảo sát từ hồ sơ vay của 152 khách hàng hiện đang có dư nợ vay tiêu dùng tín chấp tại VPBank - CN Đồng Nai đến thời điểm cuối năm 2016. Mô hình hồi quy đa biến có dạng : Y = c + β1X1 + β2X2 + β3X3 + β4X4 + β5X5 + β6X6 + β7X7 + β8X8 + β9X9 Trong đó: Y là biến phụ thuộc, là mức độ rủi ro của khoản tiền cho vay được đo lường bằng hai giá trị 1 hoặc 0 ( 1 là có rủi ro, 0 là không có rủi ro). Trong nghiên cứu này, tác giả xác định các khoản vay có rủi ro là các khoản vay đã bị chậm trả trên 10 ngày (theo phân loại nhóm nợ là 2,3,4 và 5), không có rủi ro là những khoản vay thuộc nhóm 1. Vì đây là những khoản vay tín chấp, nên chủ yếu dựa vào uy tín của khách hàng, những khách hàng thường xuyên đóng nợ trễ hạn trên 10 ngày là những khách hàng có nguy cơ gặp rủi ro cao.
3 Từ biến X1 đến X9 là các biến độc lập: dự kiế n là các nhân tố tác động đến rủi ro cho vay tiêu dùng tín chấp. 1.7 Kết cấu của luận văn Đề tài nghiên cứu được tác giả trình bày gồm 5 chương: Chương 1: Giới thiệu Chương 2: Cơ sở lý thuyết liên quan đến vấn đề nghiên cứu Chương 3: Thực trạng vấn đề nghiên cứu Chương 4: Phương Pháp, dữ liệu và kết quả nghiên cứu Chương 5: Kết luận và khuyến nghị 1.8 Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu Đề tài một phần nào đó giúp các nhà làm ngân hàng nhiǹ lại những nguyên nhân căn bản tác động đến rủi ro trong hoạt động cho vay tiêu dùng tín chấp, từ đó đề ra một số khuyến nghị để hạn chế rủi ro khi cấp tín dụng cho khách hàng.
4 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYÊT LIÊN QUAN ĐẾN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Giới thiệu chương Chương này trình bày những nền tảng lý thuyết cơ bản liên quan đến rủi ro và rủi ro tín dụng của ngân hàng, cũng một số khái niệm cơ bản về cho vay tiêu dùng tín chấp. Đây là cơ sở tạo dựng nền tảng để phân tích các chương sau. 2.1 Những vấn đề liên quan đến rủi ro và rủi ro tín dụng 2.1.1 Khái niệm về rủi ro Theo Frank Knight: Rủi ro là sự bất trắc có thể đo lường được. Theo C.Arthur William, Jr.Micheal, L.Smith: Rủi ro là sự biến động tiềm ẩn ở những kết quả. Rủi ro có thể xuất hiện trong đa số các hoạt động của con người. Khi có rủi ro người ta không thể dự đoán được chính xác kết quả. Sự hiện diện của rủi ro gây nên sự bất định. Nguy cơ rủi ro phát sinh bất cứ khi nào một hành động dẫn đến khả năng được hoặc mất không thể đoán trước Theo Allan Willett: Rủi ro là bất trắc có thể liên quan đến những biến cố không mong đợi. Như vậy: “rủi ro là những thiệt hại, mất mát, nguy hiểm hoặc các yếu tố liên quan đến nguy hiểm, khó khăn hoặc điều không chắc chắn có thể xảy ra cho con người, là sự bất trắc có thể đo lường được.. Rủi ro có thể mang tới những tổn thất, mất mát, nguy hiểm… cho con người nhưng cũng có thể mang đến những cơ hội. Rủi ro có thể mang tính tích cực nhưng cũng vừa mang tính tiêu cực” 2.1.2 Khái niệm rủi ro tín dụng Theo Hiệp ước Basel (1988) : “rủi ro tín dụng là rủi ro do tính không chắc chắn về khả năng hay sự sẵn sàng của đối tác trong việc đáp ứng các nghĩa vụ được quy định trong hợp đồng” Theo Santomero (1997): Rủi ro tín dụng phát sinh từ việc không thực hiện nghĩa vụ của người đi vay. Nó phát sinh từ việc không có khả năng hoặc không có thiện chí để thực hiện các điều khoản trong hợp đồng đã được cam kết trước.
5 Theo Thomas P.Fitch (1997): Rủi ro tín dụng là loại rủi ro xảy ra khi người đi vay không thanh toán nợ theo thỏa thuận trong hợp đồng dẫn đến sai hẹn trong nghĩa vụ trả nợ, đây là loại rủi ro chủ yếu trong hoạt động kinh doanh ngân hàng . Theo Hellernan (2004): Rủi ro tín dụng là rủi ro mà mà người đi vay mất khả năng chi trả các khoản vay ngân hàng. Hầu hết các ngân hàng rơi vào tình trạng phá sản là do việc tăng quá cao tỷ lệ nợ xấu trong tổng dư nợ. Theo Gup, Kolari, Wiley & Son (2004): Rủi ro tín dụng là rủi ro xảy ra khi khách hàng mất khả năng chi trả trong hoạt động tín dụng, từ đó gây tổn thất cho ngân hàng. Rủi ro tín dụng áp dụng cho cả các khoản vay, phái sinh, các giao dịch về tỷ giá hối đoái, danh mục đầu tư và và các hoạt động tài chính khác. Đối với các khoản cho vay, thì rủi ro tiń dụng xảy ra khi người đi vay mất khả năng chi trả các khoản vay, gây tổn thất cho người vay. Theo Gestel và Baesens (2008): Rủi ro tín dụng là rủi ro xảy ra khi người vay bị vỡ nợ và không thực hiện nghĩa vụ trả nợ của mình. Rủi ro này xảy ra khi người vay không có khả năng trả nợ hoặc trả nợ không đúng hạn Theo A.Saunder và H.Lange trong tài liệu “Financial Institutions Management – A modern Perpective” ( 2002) : Rủi ro tín dụng là khoản lỗ tiềm tàng khi ngân hàng cấp tín dụng cho một khách hàng, nghĩa là khả năng các nguồn thu nhập dự tính mang lại từ khoản cho vay của ngân hàng không thể được thực hiện đầy đủ về cả số lượng và chất lượng Theo Henie Van Greuing và Soja Brajovic Bratanovic( 1999): Rủi ro tín dụng được định nghĩa là nguy cơ mà người đi vay không thể chi trả tiền lãi hoặc hoàn trả vốn gốc so với thời hạn đã ấn định trong hợp đồng tín dụng. Đây là thuộc tính vốn có của hoạt động ngân hàng. Rủi ro tín dụng tức là việc chi trả chậm hoặc tồi tệ hơn là không chi trả được toàn bộ. Điều này gây ra sự cố đối với dòng chu chuyển tiền tệ và ảnh hưởng tới khả năng thanh khoản của ngân hàng 2.1.3. Yêu cầu của Basel về rủi ro tín dụng 2.1.3.1 Quá trình ra đời của hiệp ước vốn Basel Vào những năm 1980, do những dấ u hiê ̣u ca ̣nh tranh không lành ma ̣nh của hê ̣ thố ng NHTM trên thế giới. Nhằm tạo ra một cơ chế cạnh tranh bình đẳng và củng cố hoạt
6 động của hệ thống ngân hàng, một nhóm các ngân hàng Trung Ương và cơ quan giám sát của 10 nước phát triển (G10) tại thành phố Basel, Thụy Sỹ đã thành lâ ̣p Ủy Ban Basel về giám sát ngân hàng (Basel Committee on banking Suppervision – BCBS). Mỗ i năm ủy ban được nhóm họp bốn lần. Hội đồng thư ký của Ủy Ban Basel được đề xuất bởi ngân hàng thanh toán Quốc tế ở Basel, gồm 15 thành viên là những người giám sát hoạt động ngân hàng chuyên nghiệp được biệt phái tạm thời từ các tổ chức tín dụng tài chính thành viên. Ủy ban Basel và các tiểu ban là nơi sẵn sàng đưa ra những lời tư vấn cho các cơ quan giám sát hoạt động ngân hàng ở tất cả các nước. Những kết luận của Ủy Ban này không có tính pháp lý và yêu cầu tuân thủ đối với việc giám sát hoạt động ngân hàng, Ủy Ban Basel cũng không có bất kỳ một cơ quan giám sát nào. Thay vào đó, Ủy ban Basel chỉ xây dựng và công bố những tiêu chuẩn và những hướng dẫn giám sát rộng rãi, đồng thời giới thiệu các báo cáo thực tiễn tốt nhất trong kỳ vọng rằng các tổ chức riêng lẻ sẽ áp dụng rộng rãi thông qua những sắp xếp chi tiết phù hợp nhất cho hệ thống quốc gia của chính họ. Theo cách này, ủy ban khuyến khích việc áp dụng cách tiếp cận và các tiêu chuẩn chung mà không cố gắng can thiệp vào các kỹ thuật giám sát của các nước thành viên. Ủy ban báo cáo thống đốc ngân hàng trung ương hay cơ quan giám sát hoạt động ngân hàng của nhóm G10. Từ đó tìm kiếm sự hậu thuẩn cho những sáng kiến của Ủy ban. Một mục tiêu quan trọng trong công việc của Ủy ban là thu hẹp khoảng cách giám sát quốc tế trên hai nguyên lý cơ bản là: (1) không ngân hàng nước ngoài nào được thành lập mà thoát khỏi sự giám sát; và (2) việc giám sát phải tương xứng. 2.1.3.2 Rủi ro tín dụng theo chuẩn mực Basel Theo quan điể m của Basel thì rủi ro có nguyên nhân từ sự không chắc chắn về khả năng hoặc độ sẵn sàng của một đối tác thực thi các nghĩa vụ trong hợp đồng. Trụ cột thứ I: liên quan tới việc duy trì vốn bắt buộc. Theo đó, tỷ lệ vốn bắt buộc tối thiểu ( CAR) vẫn là 8% của tổng tài sản có rủi ro như Basel I. Tuy nhiên, rủi ro được tính toán theo ba yếu tố chính mà ngân hàng phảo đối mặt: rủi ro tín dụng, rủi ro vận hành (hay rủi ro hoạt động) và rủi ro thị trường. So với Basel I, cách tính chi
7 phí vốn đối với rủi ro tín dụng có sự đổi lớn. Trọng số rủi ro của Basel II bao gồm nhiều mức ( từ 0-150% hoặc hơn) và rất nhạy cảm với xếp hạng. Yêu cầu vốn tối thiểu = mức độ nhạy cảm x Trọng số rủi ro (%) x 8% Theo Basel 2, có các phương pháp đo lường rủi ro tín dụng sau: Phương pháp chuẩn hóa: phụ thuộc vào đánh giá của các tổ chức xếp hạng tín nhiệm độc lập; Phương pháp này gần giống Basel I, tuy nhiên điểm khác biệt của Basel II sovới Basel I trong phương pháp này là: Basel I không đề cập đến xếp hạng tín dụng, các khoản vay tương ứng với từng hệ số rủi ro Basel II: đề cập đến xếp hạng tín dụng, không áp đặt hệ số rủi ro rõ ràng cho từng khoản mục mà còn tùy thuộc vào khoản mục đó được thực hiện với chủ thể nào, uy tín và xếp hạng tín dụng của chủ thể. Việc xếp trọng số bao nhiêu tùy thuộc vào mức độ tín nhiệm của chủ nợ ( từ AAA đến B – và không xếp hạng) như các cơ quan xếp hạng tín nhiệm quy định. Basel II chia nợ thành 5 nhóm có thêm hệ số 150%, trọng số lần lượt là 0%, 20%, 50%, 100%, 150% Phương pháp dựa trên hệ thống đánh giá nội bộ cơ bản: các ngân hàng đưa ra những khoản rủi ro ro ngầm định; Phương pháp dựa trên hệ thống đánh giá nội bộ nâng cao: các ngân hàng đưa ra một loạt thông tin đầu vào về rủi ro 2.1.4 Phân loại rủi ro tín dụng: Nếu căn cứ vào khả năng giảm thiểu rủi ro, rủi ro tín dụng được chia thành hai loại là rủi ro có hệ thống và không có hệ thống. Theo Yurdakul (2013) thì rủi ro tín dụng mà ngân hàng đối mặt có hai thành phần chính, đó là rủi ro có hệ thống và không có hệ thống. Rủi ro hệ thồng bắt nguồn từ những thay đổi của đời sống kinh tế, chính trị, xã hội và ảnh hưởng đến tất cả các thị trường tài chính ( tiền tệ và vốn) và tất cả các chứng khoán ( tài sản tài chính) được giao dịch trên thị trường. Mặt khác, rủi ro tín dụng không hệ thống là rủi ro được tạo ra bởi một công ty hay các đặc điểm của ngành mà công ty đó hoạt động.
8 Các yếu tố như: khả năng quản lý yếu kém, phát triển công nghệ, phát minh mới và những thay đổi trong thị hiếu của người tiêu dùng có thể dẫn đến biến động không hệ thống. Rủi ro tài chính, quản lý, hoạt động và công nghiệp là những rủi ro không hệ thống ( Tuna, 2009). Rủi ro hệ thống có thể được phân loại như rủi ro thị trường, rủi ro chính trị, rủi ro lạm phát, rủi ro lãi suất, rủi ro hoạt động, rủi ro tỷ giá Nếu căn cứ vào nguyên nhân phát sinh rủi ro, rủi ro tín dụng được phân chia thành Rủi ro tín dụng bao gồm rủi ro giao dịch và rủi ro danh mục (theo Trần Huy Hoàng 2011) 2.1.4.1 Rủi ro giao dịch Rủi ro giao dịch xảy ra ở mức độ riêng lẻ, cá thể thường là ở một chi nhánh, một phòng giao dịch, xét duyệt khoản vay, đánh giá khách hàng. Rủi ro giao dịch bao gồm rủi ro lựa chọn, rủi ro nghiệp vụ, rủi ro đảm bảo. Rủi ro lựa chọn: là rủi ro xảy ra trong quá trình tìm kiếm khách hàng, thu thập hồ sơ, rủi ro trong công tác thẩm định khách hàng, kết quả thẩm định không đúng năng lực dẫn đến lựa chọn sai khách hàng, bỏ mất cơ hội cho vay với những khách hàng tốt hơn. Rủi ro nghiệp vụ: liên quan đến sau khi cho vay giám sát và thu nợ không giám sát việc sử dụng vốn của khách hàng, độn đốc khách hàng trả nợ đúng hạn. Rủi ro đảm bảo: liên quan trực tiếp đến tài sản đảm bảo do sơ suất trong quá trình thẩm định tài sản đảm bảo, tài sản đảm bảo bị hư hỏng, hoặc tranh chấp kiện tụng gây tổn thất chi phí thiệt hại cho ngân hàng trong quá trình thanh lý. 2.1.4.2 Rủi ro danh mục Rủi ro danh mục là một hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quản lý danh mục cho vay của ngân hàng, theo đó loa ̣i rủi ro này đươ ̣c phân chia thành hai loại: rủi ro tập trung và rủi ro nội tại Về rủi ro tập trung: xảy ra khi ngân hàng tâ ̣p trung vố n cho vay quá nhiề u vào mô ̣t số khách hàng, cho vay tâ ̣p trung các danh nghiê ̣p hoạt động trong cùng một ngành, lĩnh vực kinh tế; hoặc trong cùng một vùng địa lý nhất định mà không có sự phân tán rủi ro
9 Về rủi ro nội tại: Rủi ro nội tại xuất phát từ các yếu tố, đặc điểm riêng có, mang tính riêng biệt bên trong của mỗi chủ thể đi vay hoặc ngành, lĩnh vực kinh tế. Nó xuất phát từ đặc điểm hoạt động hoặc đặc điểm sử dụng vốn của khách hàng vay vốn. 2.1.5 Đặc điểm của rủi ro tín dụng 2.1.5.1 Rủi ro tín dụng mang tính gián tiếp Rủi ro phát sinh từ môi trường kinh doanh chứ không phải trực tiế p phát sinh từ ngân hàng. Khách hàng chậm trả hoặc không có khả năng hoàn trả nợ vay do khó khăn trong quá trình kinh doanh. 2.1.5.2 Rủi ro tín dụng có tính chất đa dạng và phức tạp Rủi ro luôn tiề m ẩ n ở bất kì một ngành nghề nào. Trong khi đó, ngân hàng đố i mă ̣t với nhiề u rủi ro do là chủ thể cho vay một lượng khách hàng đa dạng dưới nhiều ngành nghề. Ngoài ra, sự đa dạng của rủi ro tín dụng còn thể hiện ở nguyên nhân xảy ra nó, bao gồm cả khách quan lẫn chủ quan. 2.1.5.3 Rủi ro tín dụng có tính tất yếu Hoạt động tín dụng của NHTM luôn tồn tại và gắn liền với rủi ro. Tình trạng thông tin bất cân xứng đã làm cho ngân hàng không thể nắm bắt được các dấu hiệu rủi ro một cách toàn diện và đầy đủ, điều này làm bất kì khoản vay nào cũng tiềm ẩn rủi ro đối với ngân hàng. Khi khả năng trả nợ và/ hoặc thiện chí trả nợ không được hình thành đầy đủ thì rủi ro tín dụng sẽ xảy ra. Ngân hàng cho vay trên cơ sở lòng tin, tin vào thiện chí của khách hàng. Trong đó, thiện chí trả nợ không thể đo lường được, do đó rủi ro tín dụng là khó tránh khỏi, khi mà thiện chí trả nợ có thể thay đổi theo thời gian. 2.1.6 Mối quan hệ giữa rủi ro tín dụng và các rủi ro khác Các loại rủi ro lãi suất, rủi ro thanh khoản, rủi ro tỷ giá, rủi ro giá đầu tư và các loại rủi ro khác (rủi ro hoạt động, rủi ro môi trường, rủi ro công nghệ …) đề u có quan hê ̣ mâ ̣t thiế t với rủi ro tín dụng. Tất cả các rủi ro khác xảy ra có thể là nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng, các rủi ro này có xảy ra đồng loạt hay đơn lẻ thì mức độ ảnh hưởng khác nhau đến rủi ro tín dụng và rủi ro này có thể ảnh hưởng nhiều hay ít tùy thuộc vào từng thời điểm, Như vậy mọi rủi ro khác đều có thể là nguyên nhân trực
10 tiếp hoặc gián tiếp đến rủi ro tín dụng; lịch sử cũng cho thấy rằng mọi rủi ro xảy ra thì điều có ảnh hưởng ít hay nhiều đến rủi ro tín dụng. 2.1.7 Đo lường rủi ro tín dụng: Rủi ro tín dụng, theo khái niệm cơ bản nhất là khả năng khách hàng nhận khoản vốn vay không thực hiện, thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ đối với ngân hàng, gây tổn thất cho ngân hàng, đó là khả năng khách hàng không trả, không trả đầy đủ, đúng hạn cả gốc và lãi cho ngân hàng. Từ đó có nhiều tiêu chí phản ảnh rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại như: - Nợ xấu và tỷ lệ nợ xấu trên tổng dư nợ - Tỷ lệ nợ xấu trên vốn chủ sở hữu - Tỷ lệ nợ xấu trên quỹ dự phòng tổn thất - Nợ đáng nghi ngờ ( nợ có vấn đề) - Nợ không có TSĐB Trong đề tài này, rủi ro tín dụng sẽ được đo lường thông qua chất lượng các khoản vay biểu hiện bằng trạng thái nhóm nợ mà các khoản vay được phân loại theo quy định hiện hành của Ngân hàng Nhà Nước Việt Nam. Theo đó các khoản cho vay của các NHTM sẽ được phân vào 05 nhóm là : nhóm 1, nhóm 2, nhóm 3, nhóm 4, nhóm 5 (chi tiế t phụ lục 1 về phân loại nhóm nợ theo quyết định số 18/2007/QĐ – NHNN ngày 25/04/2007 của Ngân hàng Nhà Nước Việt Nam) Như vậy, chất lượng các khoản vay sẽ được chia thành 5 mức theo cách phân nhóm nợ với nhóm 1 là những khoản vay tốt nhất và nhóm 5 là những khoản vay xấu nhất. Rủi ro tín dụng sẽ tỷ lệ nghịch với chất lượng khoản vay với nhóm 1 là những khoản vay có rủi ro thấp nhất và nhóm 5 là những khoản vay có rủi ro cao nhất. Theo quy định Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam thì tỷ lệ trích lập dự phòng đối với các nhóm nợ từ nhóm 1 đến nhóm 5 lần lượt là 0%, 5%, 20%, 50% và 100%. Các khoản nợ thuộc 3 nhóm 3,4,5 được gọi là nợ xấu. Đề tài đánh giá món vay có rủi ro dựa trên tiêu chí các khoản nợ có phát sinh quá hạn từ 10 ngày trở lên, đó là nợ các nhóm 2,3,4,5. Các khoản vay có mức nợ quá hạn và nợ xấu càng cao thì rủi ro tín dụng càng lớn và ngược lại.