Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Nghiên cứu cấu trúc tài chính ảnh hưởng đến nợ vay ngân hàng của các doanh nghiệp niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:125

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Với những lý thuyết về cấu trúc tài chính, lý thuyết nợ vay ngân hàng của các doanh nghiệp và các kết quả nghiên cứu của nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nƣớc kết hợp với thực tiễn tại Việt Nam trong thời gian qua, tác giả xây dựng mô hình các nhân tố để làm rõ mối quan hệ giữa cấu trúc tài chính và nợ vay ngân hàng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Nghiên cứu cấu trúc tài chính ảnh hưởng đến nợ vay ngân hàng của các doanh nghiệp niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM -----oOo----- VÕ THỊ THÚY HẰNG NGHIÊN CỨU CẤU TRÚC TÀI CHÍNH ẢNH HƯỞNG ĐẾN NỢ VAY NGÂN HÀNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Thành phố Hồ Chí Minh, Năm 2012
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM -----oOo----- VÕ THỊ THÚY HẰNG NGHIÊN CỨU CẤU TRÚC TÀI CHÍNH ẢNH HƯỞNG ĐẾN NỢ VAY NGÂN HÀNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành : Tài chính - Ngân hàng Mã số : 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS-TS. TRẦM THỊ XUÂN HƯƠNG Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2012
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “NGHIÊN CỨU CẤU TRÚC TÀI CHÍNH ẢNH HƯỞNG ĐẾN NỢ VAY NGÂN HÀNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH” là công trình nghiên cứu của chính tác giả, nội dung được đúc kết từ quá trình học tập và các kết quả nghiên cứu thực tiễn trong thời gian qua, các số liệu sử dụng là trung thực và có nguồn gốc trích dẫn rõ ràng. Luận văn được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS-TS. Trầm Thị Xuân Hương. Thành phố Hồ Chí Minh, Ngày 28 tháng 11 nam 2012 Tác giả luận văn VÕ THỊ THÚY HẰNG
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn tới: Ban Giám hiệu và Khoa đào tạo Sau Đại học Trường Đại học Kinh Tế Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi học tập và nghiên cứu trong suốt thời gian qua. Quý Thầy Cô Trường Đại học Kinh Tế Thành phố Hồ Chí Minh đã nhiệt tình giảng dạy cho tôi trong suốt quá trình tham gia học tập tại Trường. PGS-TS. Trầm Thị Xuân Hương đã tận tình hướng dẫn, và có những ý kiến đóng góp quý báu đã giúp tôi hoàn thành luận văn này. Cuối cùng, nhưng không kém phần quan trọng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo điều kiện thuận lợi nhất và hỗ trợ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Trân trọng cảm ơn, Thành phố Hồ Chí Minh, Ngày 28 tháng 11 nam 2012 Tác giả luận văn VÕ THỊ THÚY HẰNG
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ADB : Ngân hàng phát triển Châu Á (Asian Development Bank) BASEL : Ủy ban giám sát ngân hàng quốc tế OECD : Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (Organisation for Economic Co-operation and Development) GDP : Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product) Tp.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh
DANH MỤC BẢNG BIỂU Trang Bảng 2.1 : Ký hiệu các biến trong mô hình ...................................................... 35 Bảng 2.2 : Tóm tắt các kết quả lý thuyết và nghiên cứu thực nghiệm ............. 36 Bảng 2.3 : Danh sách ngành và số lượng doanh nghiệp khảo sát ................. 43 Bảng 3.1 : Tóm tắt mô tả thống kê các biến phụ thuộc ...................................... 46 Bảng 3.2 : Tóm tắt mô tả thống kê các biến độc lập ........................................ 47 Bảng 3.3 : Kết quả kiểm định Hausman mô hình 1 ............................................ 49 Bảng 3.4 : Tác động các biến độc lập đến cấu trúc tài chính ........................... 50 Bảng 3.5 : Kiểm định sự bằng nhau của các tác động cố định .......................... 50 Bảng 3.6 : Hệ số tác động cố định của các yếu tố tác động lên cấu trúc tài chính51 Bảng 3.7 : Kết quả kiểm định Anova mô hình 1 ................................................ 52 Bảng 3.8 : Kết quả kiểm định Levene’s mô hình 1 ............................................ 52 Bảng 3.9 : Kết quả kiểm định Hausman mô hình 2 ........................................... 54 Bảng 3.10 : Tác động các biến độc lập đến nợ vay ngân hàng ngắn hạn ............ 55 Bảng 3.11 : Kiểm định sự bằng nhau của các tác động cố định ......................... 55 Bảng 3.12 : Hệ số tác động cố định của các yếu tố tác động lên nợ vay ngân hàng ngắn hạn theo từng công ty ............................................................. 56 Bảng 3.13 : Kết quả kiểm định Anova mô hình 2 .............................................. 57 Bảng 3.14 : Kết quả kiểm định Levene’s mô hình 2 .......................................... 57 Bảng 3.15 : Kết quả kiểm định Hausman mô hình 3 ........................................... 59 Bảng 3.16 : Tác động các biến độc lập đến nợ vay ngân hàng dài hạn ............... 60 Bảng 3.17 : Kiểm định sự bằng nhau của các tác động cố định ......................... 60 Bảng 3.18 : Hệ số tác động cố định của các yếu tố tác động lên nợ vay ngân hàng dài hạn ............................................................................................ 61 Bảng 3.19 : Kết quả kiểm định Anova mô hình 3 .............................................. 62 Bảng 3.20 : Kết quả kiểm định Levene’s mô hình 3 .......................................... 62 Bảng 3.21 : Kết quả kiểm định Hausman mô hình 4 ........................................... 64 Bảng 3.22 : Tác động của cấu trúc tài chính đến nợ vay ngân hàng ngắn hạn.... 65
Bảng 3.23 : Hệ số tác động ngẫu nhiên của cấu trúc tài chính lên nợ vay ngân hàng ngắn hạn.................................................................................. 66 Bảng 3.24 : Kết quả kiểm định Hausman mô hình 5 .......................................... 67 Bảng 3.25 : Tác động của cấu trúc tài chính đến nợ vay ngân hàng dài hạn....... 68 Bảng 3.26 : Hệ số tác động ngẫu nhiên của cấu trúc tài chính lên nợ vay ngân hàng dài hạn .................................................................................... 69 Bảng 3.27 : Tổng hợp kết quả nghiên cứu của 5 mô hình ....................................70 Bảng 3.28 : Tình hình vay nợ của 170 doanh nghiệp khảo sát từ 2008 – 2011 .. 74
DANH MỤC HÌNH VẼ Trang Hình 1.1 : Cấu trúc vốn tối ưu và giá trị doanh nghiệp ........................................ 10 Hình 1.2 : Trật tự phân hạng của các lựa chọn tài trợ ......................................... 11 Hình 3.1 : Tổng nợ theo ngành từ năm 2008 – 2011 ........................................... 75 Hình 3.2 : Tổng nợ vay ngân hàng theo ngành từ năm 2008 – 2011 ................... 76
DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC Trang Phụ lục 1 : Danh sách các doanh nghiệp chọn mẫu khảo sát ................................ 91 Phụ lục 2 : Mối quan hệ tác động của cấu trúc tài chính giữa các ngành theo kiểm định Tamhane mô hình 1 .....................................................................97 Phụ lục 3 : Mối quan hệ tác động của nợ vay ngắn hạn giữa các ngành theo kiểm định Tamhane mô hình 2. ..................................................................102 Phụ lục 4 : Mối quan hệ tác động của nợ vay dài hạn giữa các ngành theo kiểm định Tamhane mô hình 2. ..................................................................105 Phụ lục 5 : Quy trình cho vay ..............................................................................108 Phụ lục 6 : Bộ chị tiêu của cấu trúc tài chính ......................................................110 Phụ lục 7 : Bộ chỉ tiêu của nợ vay ngân hàng......................................................112
i MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC HÌNH VẼ DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC LỜI MỞ ĐẦU .............................................................................................................1 TÍNH CẤP THIẾT VÀ XÁC ĐỊNH VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ..............1 MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ...................................................................................2 ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ........................................................2 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...........................................................................3 KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN ................................................................................3 Chƣơng 1: TỔNG QUAN VỀ CẤU TRÚC TÀI CHÍNH ẢNH HƢỞNG ĐẾN NỢ VAY NGÂN HÀNG CỦA DOANH NGHIỆP ..........................................................4 1.1 CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CỦA DOANH NGHIỆP ..................................4 1.1.1 Khái niệm cấu trúc tài chính ......................................................................4 1.1.2 Các thành phần của cấu trúc tài chính........................................................5 1.1.3 Một số lý thuyết về cấu trúc tài chính của doanh nghiệp...........................6 1.1.3.1 Lý thuyết MM của Modigliani và Miller ................................................6 1.1.3.2 Lý thuyết đánh đổi cấu trúc vốn..............................................................7 1.1.3.3 Lý thuyết trật tự phân hạng .....................................................................9 1.1.3.4 Lý thuyết chi phí đại diện ....................................................................10 1.1.3.5 Lý thuyết tín hiệu ..................................................................................11 1.2 NỢ VAY NGÂN HÀNG CỦA DOANH NGHIỆP........................................12 1.2.1 Khái niệm nợ vay ngân hàng........................................................................12 1.2.2 Rủi ro tín dụng .............................................................................................13 1.2.3 Các lý thuyết liên quan nợ vay ngân hàng ...................................................15 1.2.3.1 Lý thuyết 5 C .............................................................................................16 1.2.3.2 Lý thuyết 5 P .............................................................................................17
ii 1.3 MỐI QUAN HỆ GIỮA CẤU TRÚC TÀI CHÍNH VÀ NỢ VAY NGÂN HÀNG CỦA DOANH NGHIỆP ...........................................................................20 1.4 CÁC NHÂN TỐ QUYẾT ĐỊNH CẤU TRÚC TÀI CHÍNH ẢNH HƢỞNG NỢ VAY NGÂN HÀNG CỦA DOANH NGHIỆP..............................................23 1.4.1 Lợi nhuận .....................................................................................................23 1.4.2 Tài sản hữu hình ...........................................................................................24 1.4.3 Thuế thu nhập doanh nghiệp ........................................................................25 1.4.4 Quy mô doanh nghiệp ..................................................................................26 1.4.5 Cơ hội tăng trƣởng .......................................................................................28 1.4.6 Thời gian niêm yết .......................................................................................29 1.4.7 Tính thanh khoản..........................................................................................30 1.4.8 Đặc điểm riêng của sản phẩm ..................................................................30 1.4.9 Doanh thu .....................................................................................................31 1.4.10 Ngành .........................................................................................................31 Chƣơng 2: MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU CẤU TRÖC TÀI CHÍNH TÁC ĐỘNG ĐẾN NỢ VAY NGÂN HÀNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH.............................34 2.1 KÝ HIỆU BIẾN NGHIÊN CỨU ....................................................................34 2.2 TÓM TẮT CÁC KẾT QUẢ LÝ THUYẾT VÀ NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM ...............................................................................................................35 2.2 MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU .............................................................................36 2.2.1 Mô hình 1: Mô hình nghiên cứu mối quan hệ giữa các nhân tố tác động đến cấu trúc tài chính ........................................................................................37 2.2.2 Mô hình 2: Mô hình nghiên cứu các nhân tố tác động đến nợ vay ngân hàng ngắn hạn. ..................................................................................................38 2.2.3 Mô hình 3: Mô hình nghiên cứu các nhân tố tác động đến nợ vay ngân hàng dài hạn. .....................................................................................................39 2.2.4 Mô hình 4: Nghiên cứu cấu trúc tài chính tác động đến nợ vay ngân hàng ngắn hạn ............................................................................................................40 2.2.5 Mô hình 5: Nghiên cứu cấu trúc tài chính tác động đến nợ vay ngân hàng dài hạn ...............................................................................................................40
iii 2.3 NGUỒN SỐ LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP THU THẬP DỮ LIỆU .............41 2.3.1Nguồn số liệu khảo sát ..............................................................................41 2.3.2Đặc điểm của các doanh nghiệp niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Tp.HCM ............................................................................................................41 2.3.2Phƣơng pháp thu thập và xử lý dữ liệu .....................................................43 Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CẤU TRÖC TÀI CHÍNH TÁC ĐỘNG ĐẾN NỢ VAY NGÂN HÀNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH.............................45 3.1 MÔ TẢ THỐNG KÊ CÁC BIẾN PHỤ THUỘC VÀ BIẾN ĐỘC LẬP ........45 3.2 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH 1 ........................................................48 3.2.1 Kiểm định Hausman.................................................................................48 3.2.2 Kết quả ƣớc lƣợng ....................................................................................48 3.2.3 Kiểm định mô hình ..................................................................................49 3.2.4 Phân tích sự khác biệt về cấu trúc tài chính giữa các ngành trong nghiên cứu .....................................................................................................................51 3.3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH 2 ........................................................53 3.3.1 Kiểm định Hausman.................................................................................53 3.3.2 Kết quả ƣớc lƣợng ....................................................................................53 3.3.3 Kiểm định mô hình ..................................................................................54 3.3.4 Phân tích sự khác biệt về nợ vay ngân hàng ngắn hạn giữa các ngành trong nghiên cứu ...............................................................................................56 3.4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH 3 ........................................................58 3.4.1 Kiểm định Hausman.................................................................................58 3.4.2 Kết quả ƣớc lƣợng ....................................................................................58 3.4.3 Kiểm định mô hình ..................................................................................59 2.4.4 Phân tích sự khác biệt về nợ vay ngân hàng dài hạn giữa các ngành trong nghiên cứu .........................................................................................................61 3.5 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH 4 ........................................................63 3.5.1 Kiểm định Hausman.................................................................................63 3.5.2 Kết quả ƣớc lƣợng ....................................................................................63
iv 3.6 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH 5 ........................................................66 3.6.1 Kiểm định Hausman.................................................................................66 3.6.2 Kết quả ƣớc lƣợng ....................................................................................66 3.7 PHÁT HIỆN MỚI TỪ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................68 3.8 HẠN CHẾ CỦA MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU..............................................73 3.9 ĐÁNH GIÁ VIỆC SỬ DỤNG VỐN VAY CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN TP.HCM......................73 Chƣơng 4: ĐỀ XUẤT THEO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT, NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ........................................................................................................................78 4.1 ĐỀ XUẤT THEO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT, NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .....................................................................................................................78 4.1.1 Đối với các nhà nghiên cứu .....................................................................78 4.1.2 Đối với doanh nghiệp, nhà đầu tƣ ............................................................78 4.1.3 Đối với ngân hàng ....................................................................................79 4.1.4 Đối với Chính phủ ....................................................................................80 4.2 NHỮNG HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI LÀ CƠ SỞ NGHIÊN CỨU TIẾP THEO ....................................................................................................................82 KẾT LUẬN CHUNG ................................................................................................85 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................87 PHỤ LỤC 1 ...............................................................................................................90 PHỤ LỤC 2 ...............................................................................................................96 PHỤ LỤC 3 .............................................................................................................101 PHỤ LỤC 4 .............................................................................................................104 PHỤ LỤC 5 .............................................................................................................107 PHỤ LỤC 6 .............................................................................................................109 PHỤ LỤC 7 .............................................................................................................111
1 LỜI MỞ ĐẦU TÍNH CẤP THIẾT VÀ XÁC ĐỊNH VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI Theo xu thế phát triển của nền kinh tế xã hội thì các tổ chức tài chính ở Việt Nam ngày càng phát triển, đặc biệt là sự phát triển của các ngân hàng thƣơng mại trong những năm gần đây, tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp tiếp cận với vốn đi vay đáp ứng với nhu cầu cần thiết của doanh nghiệp mình. Từ năm 2008 đến nay, diễn biến kinh tế vĩ mô của các quốc gia trên thế giới và Việt Nam phức tạp; thị trƣờng tài chính thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng bắt đầu gặp khó khăn do ảnh hƣởng của khủng hoảng tài chính toàn cầu. Năm 2011, 9 tháng đầu năm 2012 và những năm tiếp theo tiếp tục là những năm khó khăn. Điều đó làm ảnh hƣởng rất lớn đến việc sử dụng nợ vay và tiếp cận nợ vay ngân hàng của các doanh nghiệp Việt Nam. Theo số liệu từ Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ, cho biết 9 tháng đầu năm 2012, có hơn 40 nghìn doanh nghiệp đang gặp khó khăn, phải giải thể hoặc tạm ngừng hoạt động, tăng 6,5% so với cùng kỳ năm 2011. Điều đáng lƣu ý là từ đầu năm 2011 cho đến hết Quý III năm 2012 đã có khoảng xấp xỉ 100.000 doanh nghiệp ngừng hoạt động, giải thể và phá sản. Con số này rất lớn, trong khi các năm trƣớc, mỗi năm chỉ có khoảng 5 – 7.000 doanh nghiệp giải thể và phá sản. Nguyên nhân chủ yếu là do hoạt động không hiệu quả và mất khả năng thanh khoản, khoản nợ tăng lên trong cấu trúc tài chính của doanh nghiệp mà trong đó chủ yếu là nợ vay ngân hàng, một gánh nặng cho doanh nghiệp, từ thực tế này, tác giả đặt ra vấn đề cần nghiên cứu cấu trúc tài chính ảnh hƣởng đến nợ vay ngân hàng nhƣ thế nào?. Từ trƣớc đến nay, hầu hết các nghiên cứu liên quan cấu trúc tài chính đều không đề cập đến nợ vay hoặc một số nghiên cứu số liệu khảo sát chỉ dừng lại ở 1 năm nên chƣa thấy đƣợc tác động theo thời gian,... Do vậy, tác giả tiến hành thu thập số liệu 4 năm để xây dựng mô hình tìm ra mối quan hệ để chứng minh sự ảnh hƣởng của cấu trúc tài chính đến nợ vay ngân hàng với mẫu nghiên cứu 170 doanh nghiệp niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh. Nhằm cung cấp cho các nhà nghiên cứu cơ sở thực
2 nghiệm để tiến hành các nghiên cứu tiếp theo của họ; cung cấp cho các doanh nghiệp, các nhà đầu tƣ những bằng chứng làm cơ sở trong công tác quản trị doanh nghiệp; giúp các ngân hàng trong công tác xây dựng các chỉ tiêu chấm điểm xếp hạng tín dụng khi thẩm định cho vay; và cuối cùng kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cho các cơ quan Nhà nƣớc có thêm thông tin thực nghiệm để từ đó xây dựng hoặc sửa đổi các chính sách tài kinh tế - tài chính nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho hoạt động của các doanh nghiệp cũng nhƣ giảm nợ xấu của hệ thống ngân hàng. Luận văn thạc sĩ kinh tế với đề tài “ Nghiên cứu cấu trúc tài chính ảnh hƣởng đến nợ vay ngân hàng của các doanh nghiệp niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh” là thực sự cần thiết trong tình hình thực tiễn hiện nay. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Với những lý thuyết về cấu trúc tài chính, lý thuyết nợ vay ngân hàng của các doanh nghiệp và các kết quả nghiên cứu của nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nƣớc kết hợp với thực tiễn tại Việt Nam trong thời gian qua, tác giả xây dựng mô hình các nhân tố để làm rõ mối quan hệ giữa cấu trúc tài chính và nợ vay ngân hàng. Kết quả nghiên cứu sẽ trả lời các câu hỏi sau đây: - Các nhân tố nào ảnh hƣởng đến cấu trúc tài chính của một doanh nghiệp? - Các nhân tố nào ảnh hƣởng đến việc lựa chọn nguồn tài trợ ngắn hạn, dài hạn của các doanh nghiệp hay ngân hàng xây dựng chính sách tín dụng cần xem xét đến những nhân tố nào liên quan đến quyết định đi vay của doanh nghiệp? - Mối quan hệ giữa cấu trúc tài chính và nợ vay ngân hàng theo chiều hƣớng nhƣ thế nào? Kết quả nghiên cứu đƣợc vận dụng trong việc nghiên cứu tiếp theo của các nhà nghiên cứu; vận dụng đối với các doanh nghiệp niêm yết, các ngân hàng thƣơng mại tại Thành phố Hồ Chí Minh. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Đối tƣợng nghiên cứu: Cấu trúc tài chính và các khoản nợ vay ngân hàng của các doanh nghiệp niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Thành Phố Hồ Chí Minh.
3 - Phạm vi nghiên cứu: tác giả sử dụng số liệu báo cáo tài chính từ năm 2008 đến năm 2011 của 170 doanh nghiệp thuộc 11 ngành (ngoại trừ các doanh nghiệp hoạt động tài chính, ngân hàng và bảo hiểm thuộc mã ngành K theo danh sách phân ngành của Ủy ban chứng khoán Nhà nƣớc Việt Nam năm 2011) niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh đã đƣợc kiểm toán bởi Công ty kiểm toán độc lập theo quy định của Bộ Tài chính. Tác giả chọn mẫu hơn 50% số lƣợng doanh nghiệp tính đến cuối ngày 31/12/2011 theo từng nhóm ngành đƣợc phân loại theo Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU - Tác giả sử dụng các phƣơng pháp thu thập dữ liệu từ các phƣơng tiện thông tin đại chúng đáng tin cậy, các tài liệu chuyên ngành, các kết quả nghiên cứu trƣớc đó. - Sử dụng các phƣơng pháp tính toán, so sánh, làm sạch dữ liệu trƣớc khi đƣa vào mô hình tính toán. - Xây dựng các nhân tố đƣa vào mô hình kinh tế lƣợng, bằng phƣơng pháp hồi quy tuyến tính - Sử dụng các chƣơng trình nhƣ Microsoft Office Excel, Eviews để hỗ trợ tính toán trong nghiên cứu. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN Luận văn đƣợc chia làm 4 chƣơng. Bao gồm: Chƣơng 1: TỔNG QUAN VỀ CẤU TRÚC TÀI CHÍNH ẢNH HƢỞNG ĐẾN NỢ VAY NGÂN HÀNG CỦA DOANH NGHIỆP Chƣơng 2: MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU CẤU TRÖC TÀI CHÍNH TÁC ĐỘNG ĐẾN NỢ VAY NGÂN HÀNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CẤU TRÖC TÀI CHÍNH TÁC ĐỘNG ĐẾN NỢ VAY NGÂN HÀNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chƣơng 4: VẬN DỤNG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT, NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
4 Chƣơng 1: TỔNG QUAN VỀ CẤU TRÚC TÀI CHÍNH ẢNH HƢỞNG ĐẾN NỢ VAY NGÂN HÀNG CỦA DOANH NGHIỆP 1.1 CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CỦA DOANH NGHIỆP 1.1.1 Khái niệm cấu trúc tài chính Cấu trúc tài chính là cơ cấu các loại nguồn vốn hình thành nên các loại tài sản của doanh nghiệp. Cơ cấu các loại nguồn vốn là sự kết hợp các khoản nợ ngắn hạn, các khoản nợ trung dài hạn và vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp. Hay nói cách khác cấu trúc tài chính là cấu trúc các nguồn tài trợ cho hoạt động của một doanh nghiệp, bao gồm tài trợ bằng vốn chủ sở hữu và tài trợ bằng vốn vay. Khi tài sản đƣợc hình thành từ vốn vay có nghĩa là doanh nghiệp đã sử dụng đòn bẩy tài chính, đồng nghĩa với việc tạo ra một cấu trúc tài chính mới. Chính vì vậy, mà thuật ngữ đòn bẩy tài chính cũng hàm ý cấu trúc tài chính của doanh nghiệp. Sử dụng đòn bẩy tài chính để đánh giá mức độ mà một doanh nghiệp tài trợ cho hoạt động kinh doanh của mình bằng vốn vay. Khi một doanh nghiệp vay tiền, doanh nghiệp luôn phải thực hiện nghĩa vụ trả nợ gốc và lãi, các cổ đông chỉ nhận đƣợc những gì còn lại sau khi chi trả cho chủ nợ. Do đó, vay nợ đƣợc xem nhƣ là tạo ra đòn bẩy. Đối với ngân hàng, căn cứ vào đòn bẩy tài chính để ấn định mức lãi suất cho vay. Đối với doanh nghiệp, đòn bẩy tài chính sẽ giúp cho nhà quản lý lựa chọn cấu trúc tài chính hợp lý nhất cho doanh nghiệp. Thông qua đòn bẩy tài chính nhà đầu tƣ thấy đƣợc rủi ro về tài chính của doanh nghiệp và từ đó dẫn đến các quyết định đầu tƣ của mình. Cấu trúc tài chính là một khái niệm trừu tƣợng, nên khi nghiên cứu về lĩnh vực này, các nhà nghiên cứu đã cụ thể hóa bằng nhiều cách đo khác trong các công trình của mình. Đây là một vấn đề cần quan tâm vì mỗi cách đo lƣờng khác nhau đều ảnh hƣởng đến kết quả nghiên cứu, không giống nhƣ các định nghĩa phổ biến trong các giáo trình tài chính. Rajan và Zingales (1995) cho rằng định nghĩa về cấu trúc tài chính tùy thuộc vào mục tiêu phân tích. Theo đó, cấu trúc tài chính cũng hàm ý đòn bẩy tài chính hay đòn bẩy nợ. Do vậy, tác giả sử dụng chỉ tiêu tổng nợ
5 trên tổng tài sản để đại diện cho cấu trúc tài chính nhằm phản ánh mức độ sử dụng nợ trong cấu trúc tài chính của từng doanh nghiệp và đƣợc tính toán nhƣ : Tổng nợ Cấu trúc tài chính = (1.1) Tổng tài sản 1.1.2 Các thành phần của cấu trúc tài chính Vốn chủ sở hữu: là các nguồn vốn thuộc sở hữu của doanh nghiệp. Nguồn vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp bao gồm: vốn đầu tƣ của chủ sở hữu, thặng dƣ vốn cổ phần, các khoản chênh lệch do đánh giá lại tài sản, chênh lệch tỷ giá, các quỹ và lợi nhuận sau thuế chƣa phân phối. Đặc trƣng của nguồn vốn chủ sở hữu là thời gian sử dụng nguồn vốn dài, không chịu áp lực trả nợ và tạo điều kiện để huy động các nguồn vốn khác. Nợ phải trả: bao gồm nợ ngắn hạn và dài hạn nhƣ: phải trả ngƣời bán, ngƣời mua trả tiền trƣớc, các khoản nợ thuế, nợ ngƣời lao động, nợ vay ngân hàng hay nợ vay các tổ chức tài chính khác, phát hành các công cụ nợ, thuê tài sản, các nguồn vốn chiếm dụng khác,…Nợ phải trả của doanh nghiệp có đặc trƣng là thời hạn sử dụng có giới hạn và phải chịu áp lực trả nợ. Sự kết hợp của nguồn vốn chủ sở hữu và nợ phải trả dùng để tài trợ cho quyết định đầu tƣ để hình thành nên tài sản của một doanh nghiệp. Khi nói đến cấu trúc tài chính là nói đến nợ và vốn chủ sở hữu và mục tiêu của một doanh nghiệp là hƣớng tới một cấu trúc tài chính tối ƣu. Cấu trúc tài chính tối ƣu là cấu trúc tài chính mà tại đó tối đa hóa giá trị doanh nghiệp (lợi nhuận của cổ đông đƣợc tối đa), tối thiểu hóa chi phí sử dụng vốn và tối thiểu hóa rủi ro. Đây đƣợc xem nhƣ là bộ ba cần đạt đƣợc của bất kỳ một doanh nghiệp nào nhƣng lại là bộ ba bất khả thi. Theo quan điểm trên thì cấu trúc tài chính tối ƣu chỉ tồn tại trên lý thuyết. Trên thực tế, nợ cao luôn song hành với rủi ro cao. Một doanh nghiệp có sử dụng nợ cao sẽ mang lại lợi ích nhiều hơn cho cổ đông từ tấm chắn thuế của lãi vay. Nhƣng chi phí lãi vay là chi phí tài chính cố định, trong suốt thời gian vay nợ
6 đòi hỏi doanh nghiệp phải tạo ra cho mình một lợi nhuận trƣớc thuế và lãi vay lớn hơn hoặc bằng với phần chi phí lãi vay để có nguồn trả nợ, đồng nghĩa với việc doanh nghiệp phải luôn có dòng tiền dƣơng. Bên cạnh đó, khi doanh nghiệp vay nợ càng nhiều thì các cổ đông đòi hỏi một tỷ suất sinh lời cao hơn cho phần vốn góp của mình và chủ nợ yêu cầu chi phí phải trả cho mỗi đồng nợ tăng thêm cũng cao hơn. Do vậy, không thể khẳng định các doanh nghiệp nên vay bao nhiêu là đủ trong cấu trúc tài chính của mình và lựa chọn sử dụng bao nhiêu nợ tùy thuộc vào đặc thù của từng doanh nghiệp trong từng thời kỳ nhất định. Chính vì thế, không thể áp dụng một cấu trúc tài chính tối ƣu cho tất cả các doanh nghiệp. Do vậy, mỗi một doanh nghiệp có thể xác định cho mình một cấu trúc tài chính riêng để tìm kiếm lợi nhuận cao, chi phí sử dụng vốn, rủi ro thấp thì phải dựa vào những cơ sở lý thuyết và những nghiên cứu thực nghiệm trƣớc đó về cấu trúc tài chính. 1.1.3 Một số lý thuyết về cấu trúc tài chính của doanh nghiệp 1.1.3.1 Lý thuyết MM của Modigliani và Miller Năm 1958, lý thuyết MM (Franco Modigliani và Merton Miller) cho rằng trong thị trƣờng hoàn hảo thì chi phí sử dụng vốn bình quân của doanh nghiệp và giá trị của doanh nghiệp độc lập với cấu trúc vốn. Đây là lý thuyết quan trọng làm tiền đề cho các nghiên cứu tiếp theo của các nhà kinh tế học. Năm 1963, Modigliani và Miller tiếp tục nghiên cứu và đƣa ra quan điểm mới về tính liên quan giữa cấu trúc vốn và giá trị doanh nghiệp với việc có tính đến ảnh hƣởng của thuế thu nhập doanh nghiệp. Trong trƣờng hợp có thuế, giá trị một doanh nghiệp sử dụng nợ bằng giá trị doanh nghiệp không sử dụng nợ ở cùng một dạng rủi ro cộng với khoản lợi từ việc sử dụng nợ (khoản lợi này chính là hiện giá của tấm chắn thuế do sử dụng nợ, giá trị của tấm chắn thuế hàng năm bằng thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp nhân với tỷ lệ lãi vay và nhân với giá trị nợ). Nhƣ vậy, theo MM việc sử dụng nợ hay tỷ số nợ tăng lên làm gia tăng giá trị doanh nghiệp vì chi phí lãi vay là một khoản chi phí đƣợc khấu trừ trong thu nhập chịu thuế của doanh nghiệp nên khi doanh nghiệp sử dụng nợ vay để tài trợ sẽ xuất hiện khoản tiết kiệm bằng tiền tăng thêm đối với các nhà đầu tƣ. Giá trị doanh = Giá trị nếu đƣợc tài trợ hoàn + PV (1.2)
7 nghiệp toàn bằng vốn cổ phần (tấm chắn thuế) [17, trang 372] Nhƣ vậy, theo MM thì các doanh nghiệp muốn nâng cao giá trị doanh nghiệp thì phải gia tăng sử dụng nợ trong cấu trúc tài chính của mình. Nhƣng trên thực tế, nhiều doanh nghiệp có mức sinh lợi cao nhƣng không có sử dụng nợ hoặc có cũng ở mức độ thấp. Để giải thích điều này, Miller đã lập luận rằng tiết kiệm thuế ròng từ nợ vay của doanh nghiệp có thể bằng không khi xem xét cả thuế thu nhập cá nhân (Tp hoặc TpE) cũng nhƣ thuế thu nhập doanh nghiệp (Tc). Lãi từ việc tài trợ bằng nợ không chịu thuế thu nhập doanh nghiệp nhƣng chịu thuế thu nhập cá nhân. Lợi nhuận vốn cổ phần chịu thuế thu nhập doanh nghiệp nhƣng phần lớn có thể tránh đƣợc thuế thu nhập cá nhân nếu là lãi vốn. Nhƣ vậy, thuế suất thuế thu nhập cá nhân thực tế đánh trên lợi nhuận cổ phần (TpE) thƣờng thấp hơn thuế suất thuế thu nhập cá nhân thông thƣờng áp dụng cho lãi từ chứng khoán nợ (Tp). Điều này làm giảm lợi thế tƣơng đối của nợ: 1-Tp Lợi thế tƣơng đối của nợ = ----------------------- (1.3) (1-TpE)(1-Tc) Nếu lãi từ chứng khoán nợ và lợi nhuận vốn cổ phần chịu thuế suất bằng thuế suất thuế thu nhập cá nhân thì lợi thế tƣơng đối bằng 1/(1-Tc). [17, trang 373] Lý thuyết MM về cấu trúc vốn1 đƣợc xem là lý thuyết hiện đại lý giải quan hệ giữa giá trị doanh nghiệp, chi phí sử dụng vốn và mức độ sử dụng nợ của doanh nghiệp. Đây là lý thuyết quan trọng làm tiền đề cho các nghiên cứu tiếp theo của các nhà kinh tế học. 1.1.3.2 Lý thuyết đánh đổi cấu trúc vốn Lý thuyết đánh đổi cấu trúc vốn đề cập đến việc doanh nghiệp sẽ quyết định 1 Cấu trúc vốn (Capital structure). Trong phần liên quan đến các lý thuyết về cấu trúc tài chính của luận văn này, tác giả sử dụng thuật ngữ “cấu trúc vốn” hàm ý là cấu trúc tài chính. Cấu trúc vốn của doanh nghiệp bao gồm Nợ ngắn hạn thƣờng xuyên, nợ dài hạn và vốn chủ sở hữu. Cấu trúc tài chính bằng cấu trúc vốn cộng nợ ngắn hạn tạm thời.