Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp: Giải pháp phát triển sản xuất Bưởi Diễn theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:100

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung chính của luận văn là đánh giá thực trạng phát triển sản xuất bưởi Diễn từ đó đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển sản xuất bền vững bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ. Để hiểu rõ hơn, mời các bạn tham khảo chi tiết nội dung luận văn này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp: Giải pháp phát triển sản xuất Bưởi Diễn theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM HÀ THẾ ANH GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT BƯỞI DIỄN THEO HƯỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THANH SƠN, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN, NĂM 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM HÀ THẾ ANH GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT BƯỞI DIỄN THEO HƯỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THANH SƠN, TỈNH PHÚ THỌ Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8620115 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Tâm THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Giải pháp phát triển sản xuất Bưởi Diễn theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ” là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố để bảo vệ bất kỳ một học vị nào. Tôi cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Văn Tâm đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, Ban chủ nhiệm Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn cùng các thầy cô Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức UBND huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Đảng Ủy, HĐND, UBND và bà con nông dân các xã Tân Lập, Tất Thắng, Thắng Sơn đã giúp tôi trong quá trình thực hiện và thu thập số liệu, nghiên cứu về luận văn. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận văn./. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................. vii DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ .................................................................................. vii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ............................................................................. ix 1. Mục tiêu của đề tài ....................................................................................... ix 1.1. Mục tiêu chung ......................................... Error! Bookmark not defined. 2.2 Mục tiêu cụ thể .......................................... Error! Bookmark not defined. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................ ix 2.1. Đối tượng nghiên cứu............................... Error! Bookmark not defined. 2.2. Phạm vi nghiên cứu .................................. Error! Bookmark not defined. 3. Phương pháp nghiên cứu.............................................................................. ix 3.3.1. Chọn điểm nghiên cứu .......................... Error! Bookmark not defined. 3.3.2. Phương pháp thu thập thông tin ............ Error! Bookmark not defined. 3.3.3. Phương pháp và phân tích xử lý số liệu .................................................. x 4. Kết luận ......................................................................................................... x MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 12 1. Tính cấp thiết của đề tài .............................................................................. 12 2. Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................... 13 2.1. Mục tiêu chung ......................................................................................... 13 2.2. Mục tiêu cụ thể ......................................................................................... 13 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................... 13 3.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 13 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
iv 3.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 13 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học hoặc thực tiễn ............................. 14 Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI.......................................... 15 1.1. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu........................................................... 15 1.1.1. Phát triển sản xuất ................................................................................. 15 1.1.2. Phát triển bền vững ............................................................................... 17 1.2. Cơ sở thực tiễn ........................................................................................... 3 1.2.1. Tình hình phát triển sản xuất bưởi Diễn ở Việt Nam ............................. 3 1.2.2. Tình hình phát triển sản xuất bưởi Diễn ở Phú Thọ ............................... 5 1.3. Bài học kinh nghiệm từ việc nghiên cứu tài liệu tham khảo cho huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ .................................................................................. 8 Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 9 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ..................................................................... 9 2.1.1. Điều kiện tự nhiên - kinh tế xã hội.......................................................... 9 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ...................................................................... 13 2.1.3. Đánh giá chung về địa bàn nghiên cứu, ảnh hưởng đến quá trình phát triển sản xuất bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn ................................. 18 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 19 2.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 20 2.3.1. Chọn điểm nghiên cứu .......................................................................... 20 2.3.2. Phương pháp thu thập thông rin ............................................................ 20 2.3.3. Phương pháp phân tích xử lý số liệu ..................................................... 22 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 22 2.4.1. Nhóm chỉ tiêu về phát triển sản xuất..................................................... 22 2.4.2. Nhóm chỉ tiêu về kết quả, hiệu quả kinh tế........................................... 22 2.4.3. Các chỉ tiêu về hiệu quả xã hội ............................................................. 23 2.4.4. Các chỉ tiêu về hiệu quả môi trường ..................................................... 23 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
v Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THẢO LUẬN ............................... 24 3.1.Thực trạng phát triển sản xuất bưởi Diễn tại Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ ... 24 3.1.1. Diện tích, năng suất, sản lượng ............................................................. 24 3.1.2. Các yếu tố nguồn lực phục vụ sản xuất bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn ....................................................................................................... 28 3.1.3. Kỹ thuật trồng, chăm sóc bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn .... 30 3.1.4. Thực trạng sản xuất bưởi Diễn của hộ điều tra ..................................... 32 3.2. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn ...................................................................................... 44 3.2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất bưởi Diễn ..................... 44 3.2.2. Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức đối với hoạt động phát triển sản xuất bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn ......................... 47 3.3. Giải pháp phát triển sản xuất bưởi Diễn theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ ..................................................................... 48 3.3.1. Quan điểm, định hướng và mục tiêu phát triển bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ ..................................................................... 48 3.3.2. Các giải pháp phát triển sản xuất bưởi Diễn theo hướng bền vữngtrên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ ............................................................... 49 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 55 1. Kết luận ....................................................................................................... 55 2. Đề xuất, khuyến nghị .................................................................................. 56 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 57 MỘT SỐ HÌNH ẢNH VỀ SẢN XUẤT, TIÊU THỤ BƯỞI DIỄN HUYỆN THANH SƠN PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Diễn giải BQ Bình quân BVTV Bảo vệ thực vật DT Diện tích ĐVT Đơn vị tính GO Tổng giá trị sản xuất Ha Hec ta HĐND Hội đồng nhân dân IC Chi phí trung gian LĐ Lao động LĐ NN Lao động nông nghiệp Pr Lợi nhuận PTSX Phát triển sản xuất TC Tổng chi phí UBND Uỷ ban nhân dân VA Giá trị gia tăng VietGap Việt Nam thực hành Nông Nghiệp tốt Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Tình hình sử dụng đất của huyện Thanh Sơn ................................. 10 Bảng 3.1. Diện tích bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn ....................... 24 Bảng 3.2. Năng suất bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn ..................... 26 Bảng 3.3. Sản lượng bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn ..................... 27 Bảng 3.4. Tình hình lao động trong sản xuất nông nghiệp tại Thanh Sơn ..... 28 Bảng 3.5. Tình hình đầu tư sản xuất bưởi Diễn trên địa bàn huyện ............... 29 Bảng 3.6. Tình hình cơ bản về chủ hộ điều tra ............................................... 32 Bảng 3.7. Tình hình lao động và nhân khẩu của hộ điều tra .......................... 33 Bảng 3.8. Diện tích sản xuất bưởi Diễn của các hộ điều tra ........................... 34 Bảng 3.9. Tình hình sản xuất bưởi Diễn phân theo thành phần kinh tế hộ..... 35 Bảng 3.10: Chi phí sản xuất cho 1 ha bưởi Diễn thời kỳ kiến thiết cơ bản. ... 36 Bảng 3.11: Chi phí sản xuất cho 1 ha bưởi Diễn thời kỳ kinh doanh ............. 36 Bảng 3.12: Hiệu quả sản xuất bưởi Diễn bình quân 1 ha năm đầu tiên sau thời kỳ kiến thiết cơ bản ......................................................................................... 37 Bảng 3.13: Hiệu quả sản xuất bưởi Diễn bình quân 1 ha ............................... 38 Bảng 3.14. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn............................................................................................. 46 Bảng 3.15: Phân tích SWOT trong sản xuất bưởi Diễn .................................. 47 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Tình hình lao động trong sản xuất nông nghiệp tại Thanh Sơn . 29 Biểu đồ 3.2. Kênh tiêu thụ 1 ........................................................................... 40 Biểu đồ 3.3. Kênh tiêu thụ 2 ........................................................................... 40 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ix TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Hà Thế Anh Tên luận văn: Giải pháp phát triển sản xuất bưởi Diễn theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ Ngành: Kinh tế nông nghiêp Mã số: 8.62.01.15 Tên cơ sở đào tạo: Trường Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên Phần nội dung 1. Mục tiêu của đề tài: Đánh giá thực trạng phát triển sản xuất bưởi Diễn từ đó đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển sản xuất bền vững bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ. 2. Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận văn là phát triển sản xuất bưởi Diễn bền vững trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ. 3. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp thu thập số liệu: Đề tài sử dụng 2 phương pháp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp được thu thập các báo cáo, kế hoạch, kết quả thực hiện các tài liệu nghiên cứu có liên quan đến cây bưởi, các văn bản chính sách của địa phương, sách báo tạp chí và mạng internet liên quan đến phát triển kinh tế địa phương và phát triển cây bưởi. Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp đánh giá có sự tham gia của người dân (PRA): Sử dụng câu hỏi mở, thông qua phương pháp này trực tiếp tiếp cận các chủ hộ, các đối tượng có liên quan đến sản xuất bưởi Diễn, để hiểu biết được thực trạng, những khó khăn, thuận lợi trong quá trình sản xuất một cách khách quan. Thu thập thông tin qua các cán bộ có kinh nghiệm tại địa phương, người lãnh đạo trong cộng đồng và những người dân có uy tín trong cộng đồng. Phương pháp điều tra hộ: Để xác định số lượng mẫu điều tra, tác giả sử dụng công thức Slovin để tính số lượng mẫu. Mẫu được chọn để tiến hành Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
x điều tra là 90 hộ gia đình tại 03 xã theo 3 nhóm: (i) Nhóm kinh tế khá; (ii) Nhóm kinh tế trung bình; (iii) Nhóm hộ nghèo. Từ kết quả thu thập được có thể đưa ra đánh giá chung và khách quan hơn cho đề tài nghiên cứu. Chọn phỏng vấn 20 cán bộ quản lý cấp huyện, xã về thực trạng và giải pháp phát triển sản xuất bưởi Diễn. Phương pháp phân tích xử lý số liệu: Phương pháp thống kê mô tả: Mô tả sự biến động cũng như xu hướng phát triển của hiện tượng kinh tế xã hội thông qua số liệu thu thập được. Phương pháp này được dùng để tính toán, đánh giá các kết quả nghiên cứu từ các phiếu điều tra. Phương pháp so sánh: Sử dụng phương pháp dãy số thời gian và so sánh các chỉ tiêu tính toán giữa các ngành, giữa các vùng, giữa các nhóm sản phẩm theo từng ngành, từ đó có những giải pháp cụ thể. Phương pháp phân tích SWOT: Phân tích mặt mạnh, mặt yếu, cơ hội, thách thức: khuyến khích việc thu thập ý kiến, cân nhắc và đưa ra lựa chọn, được sử dụng trong các buổi thảo luận nhóm. 4. Kết luận Qua quá trình nghiên cứu về hiệu quả sản xuất bưởi Diễn của các hộ gia đình ở huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ, tôi có một số kết luận sau : Huyện Thanh Sơn có điều kiện đất đai khí hậu thuận lợi để phát triển cây ăn quả, đặc biệt là cây ăn quả có múi như bưởi Diễn Sản xuất bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn những năm qua đã đạt được kết quả nhất định cả về diện tích, năng suất và sản lượng. Năm 2016, diện tích, sản lượng bưởi Diễn trên địa bàn huyện là 285,49 ha và 642,50 tấn. Năm 2019, diện tích và sản lượng đạt 510 ha và 3.024,03 tấn. Để phát triển bưởi Diễn theo hướng bền vững, chúng tôi đã đề xuất 7 nhóm giải pháp: (i) Giải pháp quy hoạch; (ii) Giải pháp về vốn và tín dụng; (iii) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
xi Giải pháp về kỹ thuật; (iv) Giải pháp về thị trường và thương hiệu; (v) Giải pháp về đẩy mạnh liên kế sản xuất tiêu thụ; (vi) Giải pháp quản lý dinh doanh giống cây ăn quả; (vii) Giải pháp về cơ sở hạ tầng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
12 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong phát triển kinh tế - xã hội, huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ đã và đang đạt được những kết quả to lớn, tỷ lệ hộ nghèo giảm, thu nhập của người dân tăng nhanh, chất lượng cuộc sống ngày càng được cải thiện. Huyện Thanh Sơn đã định hướng khuyến khích phát triển kinh tế đa dạng trên nhiều lĩnh vực. Ngành nông nghiệp đã có đóng góp quan trọng, huyện đã xây dựng và triển khai thực hiện hiệu quả ba đề án nông nghiệp (Phát triển kinh tế đồi rừng, phát triển sản xuất lương thực, phát triển chăn nuôi trâu, bò chất lượng cao); trong đó nội dung tập trung cải tạo vườn tạp được quan tâm nhằm tái cơ cấu ngành trồng trọt, nâng cao giá trị sản xuất trên một đơn vị diện tích đất sản xuất nông nghiệp, cây bưởi Diễn được ưu tiên lựa chọn là một trong số cây trồng phát triển kinh tế lâu dài của huyện, tổng diện tích bưởi Diễn toàn huyện là 510 ha. Bưởi Diễn đã có từ lâu và phát triển qua nhiều giai đoạn, trong giai đoạn hiện tại người trồng bưởi Diễn trong huyện có công ăn việc làm và thu nhập cho hộ gia đình, góp phần giảm đói nghèo. Mặc dù đã có nhiều cố gắng tạo vùng hàng hoá có chất lượng cao và sẵn sàng các điều kiện để xây dựng nhãn hiệu cho sản phẩm bưởi Diễn Thanh Sơn, nhưng việc mở rộng diện tích trồng còn gặp một số khó khăn như: Việc nhân giống, sâu bệnh gây hại và biện pháp phòng trừ, kỹ thuật canh tác, chăm sóc, tạo tán, tỉa cảnh, quy trình sản xuất chưa được người dân thực hiện đúng cách. Phát triển cây bưởi Diễn vẫn chưa theo quy hoạch, ngoài ra, hiện nay bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn đã biểu hiện những nhược điểm cơ bản như: Sâu bệnh nhiều, mã quả không đẹp, nên khó có được chỗ đứng trên thị trường, việc tiêu thụ sản phẩm còn mang tính tự phát, thiếu thông tin về yêu cầu của thị trường nên dễ bị ép giá gây thua thiệt cho người sản xuất. Để có những đánh giá về thực trạng phát triển sản xuất bưởi Diễn trong thời gian qua, xác định những thuận lợi, khó khăn, trên cơ sở đó đưa ra định hướng, giải pháp đúng nhằm thúc đẩy mạnh phát triển sản xuất bưởi Diễn tại huyện Thanh Sơn. Để đề xuất được những giải pháp có tính khoa học và thực tiễn về phát triển sản xuất bền vững cây bưởi Diễn tại Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
13 huyện Thanh Sơn trong những năm tiếp theo, nhằm ổn định đời sống, thu nhập và tiến tới làm giàu cho nhân dân từ cây bưởi Diễn, tác giả đã chọn đề tài “Giải pháp phát triển sản xuất Bưởi Diễn theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ”. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá thực trạng phát triển sản xuất bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn, từ đó đề xuất những giải pháp phát triển sản xuất bền vững bưởi Diễn trên địa bàn huyện trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về phát triển sản xuất bền vững bưởi Diễn. - Đánh giá thực trạng phát triển sản xuất bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2016 – 2019; phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển sản xuất bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ. - Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội phát triển trong sản xuất bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ. - Đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển sản xuất bưởi Diễn theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ trong những năm tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là phát triển sản xuất bưởi Diễn theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian Hầu hết các xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn đều có diện tích trồng Bưởi Diễn. Chọn 3 xã làm điểm nghiên cứu từ 3 vùng đều có diện tích trồng bưởi Diễn từ 5 năm trở lên và đại diện cho các tiểu vùng sinh thái của huyện; đó là xã Tân Lập, Tất Thắng và Thắng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
14 Sơn. Mỗi xã chọn 30 hộ, mẫu chọn ra vừa phải đảm bảo tính đại diện cho toàn vùng, vừa phải đại diện suy rộng cho cả huyện. - Về thời gian Nghiên cứu các dữ liệu, thông tin được sử dụng để đánh giá thực trạng sản xuất bưởi ở địa phương, hộ trồng bưởi được thu thập trong 3 năm 2016 - 2018. Số liệu sơ cấp được khảo sát năm 2019. Các giải pháp, đề xuất tháo gỡ khó khăn từ khâu sản xuất đến thu hoạch quả để phát triển áp dụng đến năm 2025. Về nội dung: Tìm hiểu nguyên nhân, thực trạng phát triển sản xuất bưởi Diễn theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ; những khó khăn, thuận lợi trong quá trình trồng và tiêu thụ sản phẩm bưởi Diễn; trên cơ sở tìm hiểu nguyên nhân và thực trạng, đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển sản xuất bưởi Diễn theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Thanh Sơn. 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học hoặc thực tiễn - Hệ thống hoá lý luận cơ bản về phát triển nông nghiệp bền vững. - Chỉ ra thực trạng; những khó khăn, thuận lợi trên địa bàn huyện Thanh Sơn trong thời gian qua. Qua đó thấy được những tiềm năng cũng như những thách thức trong quá trình phát triển ở khu vực nghiên cứu. - Đề xuất một số giải pháp vừa đẩy mạnh phát triển kinh tế vừa kết hợp bảo vệ môi trường sinh thái trên địa bàn nghiên cứu nhằm đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
15 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Phát triển sản xuất Hiện nay, mọi quốc gia đều phấn đấu vì mục tiêu phát triển và trải qua thời gian, khái niệm về phát triển cũng đã đi đến thống nhất. Phát triển kinh tế được hiểu là quá trình tăng tiến về mọi mặt của nền kinh tế. Phát triển kinh tế được xem như là quá trình biến đổi cả về lượng và về chất; nó là sự kết hợp một cách chặt chẽ quá trình hoàn thiện của hai vấn đề về kinh tế và xã hội ở mỗi quốc gia (Đỗ Kim Chung, 2009). Theo cách hiểu như vậy, nội dung của phát triển kinh tế được khái quát theo ba tiêu thức: Một là, sự gia tăng tổng lượng của cải trong mỗi nền kinh tế , theo đó, thu nhập bình quân trên một đầu người ngày càng được cải thiện. Đây là tiêu thức thể hiện quá trình biến đổi về lượng của nền kinh tế, là điều kiện cần để nâng cao mức sống vật chất của một quốc gia và thực hiện những mục tiêu khác của phát triển. Hai là, sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng gia tăng đóng góp của ngành công nghiệp chế tạo và dịch vụ. Đây là tiêu thức phản ánh sự biến đổi về chất kinh tế của một quốc gia. Ba là, sự thay đổi tích cực không ngừng trên các kĩnh vực kinh tế - xã hội. Mục tiêu cuối cùng của sự phát triển kinh tế trong các quốc gia không phải là tăng trưởng hay chuyển dịch cơ cấu kinh tế, mà là việc xoá bỏ nghèo đói, suy dinh dưỡng, sự tăng lên của tuổi thọ bình quân, khả năng tiếp cận đến các dịch vụ y tế, nước sạch, trình độ dân trí giáo dục của quảng đại quần chúng nhân dân v.v... Hoàn thiện các tiêu chí trên là sự thay đổi về chất xã hội của quá trình phát triển. Sản xuất là quá trình kết hợp tư liệu sản xuất với sức lao động của con người để tạo ra sản phẩm hữu ích. Như vậy phát triển sản xuất được coi là một quá trình tăng tiến về quy mô (sản lượng) và hoàn thiện về cơ cấu. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
16 Trong cơ chế thị trường hiện nay, các doanh nghiệp cũng như các tổ chức kinh tế khi tiến hành phát triển sản xuất phải lựa chọn ba vấn đề kinh tế cơ bản đó là: Sản xuất cái gì? Sản xuất cho ai? Sản xuất như thế nào? Những vấn đề này liên quan đến việc xác định thị trường và phân phối sản phẩm đúng đắn để kích thích sản xuất phát triển. Phát triển sản xuất (PTSX) cũng được coi là một quá trình tái sản xuất mở rộng, trong đó qui mô sản xuất sau lớn hơn quy mô sản xuất trước trên cơ sở thị trường chấp nhận. Phát triển sản xuất có thể diễn ra theo hai xu hướng là phát triển theo chiều rộng và phát triển theo chiều sâu. Trong đó: Phát triển sản xuất theo chiều rộng là nhằm tăng sản lượng bằng cách mở rộng diện tích đất trồng, với cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ PTSX không đổi, sử dụng kỹ thuật giản đơn. Kết quả PTSX đạt được theo chiều rộng chủ yếu nhờ tăng diện tích và độ phì nhiêu của đất đai và sự thuận lợi của điều kiện tự nhiên; Phát triển sản xuất theo chiều rộng bao gồm mở rộng diện tích trong cả vùng, có thể bao gồm việc tăng số hộ dân hoặc tăng quy mô diện tích của mỗi hộ nông dân hoặc cả hai. Phát triển sản xuất theo chiều sâu là giá trị, vốn đầu vào không đổi, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ mới, xây dựng cơ sở hạ tầng phù hợp với điều kiện sản xuất thực tế. Như vậy PTSX theo chiều sâu là làm tăng khối lượng sản phẩm và hiệu quả kinh tế sản xuất trên một đơn vị diện tích bằng cách đầu tư giống, vốn, kỹ thuật và lao động. Trong quá trình phát triển như vậy nó sẽ làm thay đổi cơ cấu sản xuất về sản phẩm. Đồng thời làm thay đổi về qui mô sản xuất, về hình thức tổ chức sản xuất, việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, từng bước được hoàn thiện về cơ cấu, quy mô, chất lượng để tạo ra một cơ cấu hoàn hảo Chú ý trong PTSX phải đảm bảo tính bền vững, tức là sản xuất tìm nguồn đầu vào, đầu ra sao cho bền vững nhất và không làm ảnh hưởng đến nguồn tài nguyên Vậy tăng trưởng sản xuất là sự tăng thêm về quy mô sản lượng sản phẩm sản xuất trong một thời gian nhất định. Là kết quả của tất cả các hoạt động và dịch vụ sản xuất tạo ra Còn hiệu quả sản xuất phản ánh quy mô sản lượng sản phẩm và dịch vụ sản xuất ra trong 1 thời gian nhất định, thường là 1 năm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
17 1.1.2. Phát triển bền vững Phát triển bền vững là một khái niệm thuật ngữ lần đầu tiên xuất hiện vào năm 1980 trong trong ấn phẩm “Chiến lược bảo tồn Thế giới” (công bố bởi Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên Quốc tế ) với nội dung rất đơn giản: "Sự phát triển của nhân loại không thể chỉ chú trọng tới phát triển kinh tế mà còn phải tôn trọng những nhu cầu tất yếu của xã hội và sự tác động đến môi trường sinh thái học". Khái niệm này được phổ biến rộng rãi vào năm 1987 trong báo cáo “Our Common Future”của Ủy ban Môi trường và Phát triển Thế giới - WCED (nay là Uỷ ban Brundtland) với nội dung ghi rõ: Phát triển bền vững là "sự phát triển có thể đáp ứng được những nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng, tổn hại đến những khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai...”. Nói cách khác, phát triển bền vững phải bảo đảm có sự phát triển kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng và môi trường được bảo vệ, gìn giữ. Để đạt được điều này, tất cả các thành phần kinh tế - xã hội, chính quyền, các tổ chức xã hội... phải bắt tay nhau thực hiện nhằm mục đích dung hòa mà theo F.Castri có 3 lĩnh vực chính : Kinh tế - Xã hội - Môi trường. Ngày nay, khái niệm phát triển bền vững được các nhà khoa học bổ sung và hoàn thiện trong văn kiện Hội nghị RIO- 92 (Braxin). Bên cạnh yếu tố môi trường tài nguyên thiên nhiên, yếu tố môi trường xã hội được nhấn mạnh ý nghĩa quan trọng của nó. Hội nghị Thượng đỉnh Thế giới về Phát triển bền vững tổ chức ở Johannesbug (Cộng hoà Nam Phi) năm 2002 đã xác định: Phát triển bền vững là quá trình phát triển có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý, hài hoà giữa 3 mặt của sự phát triển, gồm: tăng trưởng kinh tế, cải thiện các vấn đề xã hội và bảo vệ môi trường. Tiêu chí để đánh giá sự phát triển bền vững là sự tăng trưởng kinh tế ổn định; thực hiện tốt tiến bộ và công bằng xã hội; khai thác hợp lý, sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ và nâng cao chất lượng môi trường sống (Phạm Vân Đình, 1997). So với phát triển, phát triển bền vững đòi hỏi nỗ lực nhiều hơn từ các bên tham gia trong xã hội, trên nhiều phương diện hơn, nó đòi hỏi nhiều giải pháp khoa học công nghệ cao hơn, nó yêu cầu sự đồng bộ và hợp tác chặt chẽ hơn... Tất cả vì ý nghĩa toàn diện của nó. Nói cách khác, phát triển có thể chỉ là những giải pháp hiện tại, nhưng phát triển bền vững đòi hỏi những giải pháp kinh tế, kỹ thuật lâu dài, đòi hỏi tầm bao quát của tư duy kinh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
18 tế cũng như tư duy quản lý xã hội, quản lý cộng đồng. Chương Trình Nghị Sự Thế Kỷ 21 định ra bốn khu vực hành động: i/ xóa đói giảm nghèo, quản lý gia tăng dân số, quản lý cách sống và các hình thức tiêu dùng và xản xuất; ii/ Bảo vệ môi trường - môi sinh, bảo toàn tài nguyên thiên nhiên và hệ sinh thái, quản lý các loại chất thải; iii/ Khuyến khích và thúc đẩy sự tham gia, đóng góp của các đối tượng thụ hưởng, tinh thần đối thọai và hợp tác, sự công bằng bình đẳng về giới, giữa các sắc tộc và các thế hệ, v.v...và iv/ Đề xuất biện pháp, thiết lập những định chế và cơ chế, sử dụng những phương tiện cần thiết để kinh tế - xã hội chuyển đổi theo hướng phát triển bền vững. Rõ ràng là, để đáp ứng được những tiêu chí trên của phát triển bền vững, quốc gia cũng như cộng đồng quốc tế cần quyết tâm chính trị rất cao và bền bỉ. 1.1.2.1. Điều kiện của phát triển bền vững Công bằng và bình đẳng: Phát triển bền vững phụ thuộc rất nhiều vào sự công bằng và bình đẳng. Tùy mức độ của nó, khác biệt giầu nghèo giữa các tầng lớp dân chúng sẽ nhiều hay ít, các chương trình xóa đói giảm nghèo như do Ngân hàng Thế giới và Qũy tiền tệ Quốc tế đề xướng sẽ đạt được thành công tới mức độ nào. Công bằng và bình đẳng ảnh hưởng tới khả năng và mức độ thỏa mãn yêu cầu của các thành phần xã hội. Có thêm công bằng và bình đẳng thì các nước nghèo sẽ có điều kiện thuận lợi để thoát khỏi vòng luẩn quẩn của sự chậm tiến và như vậy sẽ đóng góp thỏa đáng cho Phát Triển Bền Vững trong nước và trên thế giới. Tinh thần liên đới phụ thuộc lẫn nhau: Phát triển bền vững đòi hỏi tinh thần liên đới của mỗi quốc gia và quốc tế, của thế hệ hiện tại với thế hệ trong tương lai. Cộng đồng thế giới và dân tộc mỗi nước có quyền lợi chung trong đề phòng ô nhiễm, bảo toàn di sản sinh thái. Trong mọi lãnh vực, những quan hệ hợp tác quốc tế, giao dịch và trao đổi cho thấy sự liên hệ phụ thuộc lẫn nhau giữc các nước. Nhằm giải quyết các thử thách lớn như xóa đói giảm nghèo, quản trị toàn cầu hóa, bảo vệ môi trường - môi sinh không thể thiếu vắng quyết tâm chung và là một điều kiện chính. Quyền tự quản, tự quyết: Dự án phát thiển bền vững không thể tiến hành được nếu quyền tự quản, tự quyết của các quốc gia, các sắc tộc, các đoàn thể, v.v... trong việc chọn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn