Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Quản lý rủi ro danh mục cho vay tại Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:71

Thêm vào BST

Báo xấu

10
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bố cục của đề tài được chia thành 3 chương: Chương 1 - Cơ sở lý thuyết về quản lý rủi ro danh mục cho vay; Chương 2 - Thực trạng quản lý rủi ro danh mục cho vay tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam; Chương 3 - Hoàn thiện quản lý rủi ro danh mục cho vay tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Quản lý rủi ro danh mục cho vay tại Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH TRƯƠNG NGUYỄN ANH VŨ QUẢN LÝ RỦI RO DANH MỤC CHO VAY TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH TRƯƠNG NGUYỄN ANH VŨ QUẢN LÝ RỦI RO DANH MỤC CHO VAY TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 8 34 02 01 Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Thị Hiệp Thương TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019
i TÓM TẮT LUẬN VĂN Quản lý danh mục cho vay giữ vị trí quan trọng, đòi hỏi ngân hàng phải có khả năng hoạch định, chặt chẽ trong quá trình thực hiện và linh hoạt điều chỉnh cơ cấu danh mục cho vay. Với mục tiêu hoàn thiện hoạt động quản lý danh mục cho vay, tác giả đi nghiên cứu thực trạng quản lý rủi ro danh mục cho vay tại BIDV trong giai đoạn từ 2013 đến 2018, từ đó chỉ ra những hạn chế và đề xuất các gợi ý để hoàn thiện hoạt động quản lý danh mục cho vay. Luận văn đã đạt được các kết quả sau đây: Luận văn đã hệ thống những lý luận căn bản về hoạt động quản lý danh mục cho vay theo phương pháp quản lý chủ động từ hoạch định, tổ chức thực hiện giám sát và điều chỉnh cơ cấu danh mục cho vay. Luận văn đã chỉ ra những kết quả đạt được cũng như hạn chế trong quản lý rủi ro danh mục cho vay tại BIDV. Để hoàn thiện quản lý rủi ro danh mục cho vay, ngân hàng cần nhận thức tầm quan trọng của quản lý danh mục cho vay hiện đại, tổ chức thực hiện phương pháp quản lý danh mục cho vay chủ động và ứng dụng các kỹ thuật hiện đại trong quản lý danh mục cho vay.
ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu “Quản lý rủi ro danh mục cho vay tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam” của riêng tôi và được sự hướng dẫn khoa học của TS. Lê Thị Hiệp Thương. Các nội dung nghiên cứu, kết quả trong đề tài này là trung thực và chưa công bố bất kỳ hình thức nào trước đây. Những số liệu trong các bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được chính tác giả thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi rõ trong phần tài liệu tham khảo. Ngoài ra, trong luận văn còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như số liệu của các tác giả khác, cơ quan tổ chức khác đều có trích dẫn và chú thích nguồn gốc. TP.Hồ Chí Minh, tháng… năm 2019
iii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin gởi lời tri ân tới Thầy Hiệu trưởng và Ban Giám hiệu Trường Đại Học Ngân Hàng Tp. Hồ Chí Minh đã tổ chức và tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho tôi được có cơ hội học lớp Cao học Tài chính Ngân hàng tại trường. Tôi xin chân thành cảm ơn đến quý Thầy Cô Phòng quản lý khoa học đào tạo sau đại học và toàn thể quý Thầy Cô trong trường, những người đã truyền đạt kiến thức quý báu cho tôi trong suốt thời gian học tại Trường Đại Học Ngân Hàng Tp. Hồ Chí Minh. Tôi vô cùng biết ơn đến TS. Lê Thị Hiệp Thương, người đã tận tình, luôn sát cánh cùng tôi, hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm Luận văn này. Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình tôi, những người thân luôn bên cạnh động viên, hỗ trợ tôi thường xuyên, luôn cho tôi tinh thần làm việc trong suốt quá trình học tập và hoàn thành nghiên cứu này. TP.Hồ Chí Minh, tháng … năm 2019
iv MỤC LỤC TÓM TẮT LUẬN VĂN .............................................................................................. i LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................ii LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... iii MỤC LỤC .................................................................................................................. iv DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................................vii DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ........................................................................ viii DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. ix LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu ..................................................................... 1 3. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................ 3 3.1. Mục tiêu tổng quát ........................................................................................... 3 3.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................................ 3 4. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu ........................................................................... 3 4.1. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 3 4.2. Đối tượng nghiên cứu ...................................................................................... 3 5. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................... 3 6. Đóng góp của đề tài nghiên cứu .............................................................................. 4 7. Bố cục của đề tài ..................................................................................................... 4 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ QUẢN LÝ RỦI RO DANH MỤC CHO VAY ............................................................................................................................ 5 1.1. Danh mục cho vay ............................................................................................ 5 1.1.1. Khái niệm về danh mục cho vay .............................................................. 5 1.1.2. Rủi ro danh mục cho vay .......................................................................... 6 1.1.3. Quản lý danh mục cho vay ........................................................................... 8 1.1.3.1 Khái niệm ............................................................................................... 8 1.1.3.2 Mục tiêu của quản lý danh mục cho vay ................................................ 8 1.2. Phương pháp quản lý danh mục cho vay ......................................................... 9 1.2.1. Phương pháp quản lý danh mục cho vay thụ động .................................. 9 1.2.2. Phương pháp quản lý danh mục chủ động ............................................ 10
v 1.2.2.1. Hoạch định ............................................................................................. 10 1.2.2.2. Tổ chức thực hiện và giám sát danh mục cho vay ..................................12 1.2.2.3. Điều chỉnh danh mục cho vay................................................................ 14 1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý danh mục cho vay .............................. 16 1.3.1. Các nhân tố bên trong ngân hàng ........................................................... 16 1.3.2. Các nhân tố bên ngoài ngân hàng ........................................................... 17 1.4. Bài học kinh nghiệm ...................................................................................... 19 1.4.1. Kinh nghiệm quản lý danh mục cho vay trong nền kinh tế hiện đại ..... 19 1.4.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho BIDV ................................................... 21 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DANH MỤC CHO VAY TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM ....................................... 24 2.1. Tổng quan về Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam ................. 24 2.1.1. Giới thiệu về Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam........... 24 2.1.2. Tổng quan về tình hình hoạt động kinh doanh của BIDV ..................... 25 2.2. Danh mục cho vay tại BIDV ......................................................................... 29 2.2.1. Cơ cấu danh mục cho vay....................................................................... 29 2.2.2. Mức độ rủi ro của danh mục cho vay ..................................................... 33 2.2.3. Hiệu quả kinh doanh của danh mục cho vay .......................................... 35 2.3. Quản lý danh mục cho vay tại BIDV .............................................................. 36 2.3.1. Chính sách liên quan đến quản lý danh mục cho vay ............................ 36 2.3.3. Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ ........................................................ 40 2.3.4. Điều chỉnh danh mục cho vay bằng phương pháp nội bảng .................. 44 2.4. Kết quả đạt được và hạn chế .......................................................................... 45 2.4.1. Kết quả đạt được .................................................................................... 45 2.4.2. Hạn chế ................................................................................................... 45 2.4.3. Nguyên nhân........................................................................................... 46 CHƯƠNG 3: HOÀN THIỆN QUẢN LÝ DANH MỤC CHO VAY TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM ....................................... 50 3.1. Định hướng chiến lược .................................................................................. 50 3.1.1. Nhận thức ............................................................................................... 50 3.1.2. Định hướng hoàn thiện quản lý danh mục cho vay ............................... 50
vi 3.2. Tổ chức hoạt động ......................................................................................... 50 3.2.1. Thành lập ủy ban chiến lược và ủy ban quản lý rủi ro ........................... 50 3.2.2. Bộ phận quản lý rủi ro ............................................................................ 51 3.2.3. Hệ thống thông tin quản trị..................................................................... 51 3.3. Áp dụng các kỹ thuật quản trị danh mục hiện đại .......................................... 52 3.3.1. Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ......................................................... 52 3.3.2. Xây dựng mô hình đo lường rủi ro danh mục cho vay .......................... 52 3.3.3. Các công cụ điều chỉnh danh mục cho vay ............................................ 54 3.4. Các biện pháp hỗ trợ khác ............................................................................. 55 3.4.1. Kiểm soát nội bộ và kiểm toán nội bộ .................................................... 56 3.4.2. Vốn tự có ................................................................................................ 56 3.4.3. Đội ngũ nhân sự ..................................................................................... 56 Tài liệu tham khảo ..................................................................................................... 59 PHỤ LỤC
vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt Joint Stock Commercial Bank Ngân hàng TMCP Đầu tư Phát BIDV for Investment and triển Việt Nam Development of Vietnam NHNN Ngân hàng nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại TMCP Thương mại cổ phần VAR Value at Risk Giá trị chịu rủi ro WB World Bank Ngân hàng thế giới CIC Credit Information Center Trung tâm thông tin tín dụng
viii DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ Hình 1.1: Cơ cấu các loại rủi ro trong hoạt động cho vay ............................................... 8 Hình 1.2: Các loại tổn thất trên danh mục cho vay ....................................................... 11 Hình 1.3: Hoán đổi rủi ro tín dụng ................................................................................ 15 Hình 1.4: Chứng khoán hóa cấu trúc truyền thống ....................................................... 16 Biểu đồ 2.1: Tình hình hoạt động huy động vốn của BIDV ......................................... 26 Biểu đồ 2.2: Biểu đồ dư nợ tín dụng tại BIDV ............................................................. 27 Biểu đồ 2.3: Biểu đồ lợi nhuận trước thuế của BIDV ................................................... 28 Biểu đồ 2.4: Tỷ lệ nợ xấu của BIDV và toàn ngành 2013 – 2017 ................................ 34 Biểu đồ 2.5: Chênh lệch lãi suất bình quân cho vay và huy động (NIM %) ................. 35 Hình 3.1: Sơ đồ tổ chức thực hiện và giám sát danh mục cho vay ............................... 39 Hình 3.2: Xếp hạng khách hàng tổ chức kinh tế ........................................................... 41 Hình 3.3: Mô hình chấm điểm và xếp hạng khách hàng cá nhân ................................. 42
ix DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Tình hình hoạt động huy động vốn của BIDV ..............................................25 Bảng 2.2. Tình hình dư nợ tín dụng tại BIDV ............................................................... 27 Bảng 2.3. Kết quả hoạt động của BIDV ........................................................................28 Bảng 2.4: Danh mục cho vay theo thời hạn ..................................................................29 Bảng 2.5: Danh mục cho vay theo lĩnh vực kinh tế ......................................................30 Bảng 2.6: Danh mục cho vay theo đối tượng khách hàng của BIDV ........................... 31 Bảng 2.7: Danh mục cho vay theo loại tiền tệ của BIDV .............................................32 Bảng 2.8: Hiệu quả kinh doanh của danh mục cho vay ................................................35 Bảng 2.9: Một số chỉ tiêu giới hạn đối với ngành / lĩnh vực kinh tế ............................. 37 Bảng 2.10: Phân loại nợ và trích lập dự phòng ............................................................. 38 Bảng 2.11: Xếp hạng và nhóm nợ khách hàng tổ chức kinh tế .....................................41 Bảng 2.12: Lãi suất cho vay ..........................................................................................44
1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hoạt động truyền thống của các NHTM chủ yếu là huy động và cho vay, đóng góp 70 - 80% thu nhập cho ngân hàng. Tuy nhiên, cho vay tiềm ẩn rủi ro tín dụng, gây ra những tổn thất nghiêm trọng và có thể dẫn ngân hàng đến bên bờ vực phá sản. Chính vì thế, quản lý danh mục cho vay là hết sức quan trọng đối với các NHTM. Hơn nữa, Việt Nam hội nhập ngày càng sâu vào nền kinh tế thế giới, tự do hóa tài chính làm tăng sự cạnh tranh giữa các NHTM trong nước với nhau, giữa các NHTM trong nước với NHTM nước ngoài. Để đảm bảo được hiệu quả hoạt động, các NHTM cần phải quản lý tốt danh mục cho vay, để giảm thiểu rủi ro tín dụng, là nền tảng cho sự phát triển bền vững và an toàn của ngân hàng. Trong thời gian qua, Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) đã quản lý tốt rủi ro danh mục cho vay, điều này thể hiện qua việc tỷ lệ nợ xấu có xu hướng giảm, tỷ lệ nợ xấu năm 2017 ở mức 1,44% dưới 3% theo quy định của NHNN. Tuy nhiên, phương pháp quản lý rủi ro danh mục cho vay tại BIDV chủ yếu là quản lý trong từng giao dịch cho vay riêng biệt, danh mục cho vay thiếu sự đa dạng hóa, tập trung rủi ro cao, điều này tiềm ẩn rất lớn rủi ro tín dụng có thể xảy ra. Chính vì thế, việc nghiên cứu quản lý rủi ro danh mục cho vay tại BIDV là hết sức cần thiết trong giai đoạn này. Quản lý rủi ro danh mục cho vay giúp kiểm soát rủi ro tín dụng, giúp ngân hàng hoạt động kinh doanh an toàn và chống đỡ trước những biến cố có thể xảy ra như khủng hoảng kinh tế. Chính vì thế, việc nghiên cứu tìm ra giải pháp quản lý rủi ro danh mục cho vay tại ngân hàng BIDV là rất quan trọng, giúp ngân hàng phát triển bền vững. Từ những lý do trên, tác giả quyết định nghiên cứu đề tài “Quản lý rủi ro danh mục cho vay tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam” làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu Chính vì tầm quan trọng của việc quản lý rủi ro danh mục cho vay đối với hoạt động kinh doanh của các NHTM, nên đề tài nghiên cứu này được sự quan tâm của các nhà khoa học trên thế giới cũng như trong nước, nhằm tìm ra giải pháp hoàn thiện rủi ro danh mục cho vay. Cụ thể:
2 Andreas Kamp, Andreas Pfingsten và Danek Prath (2005) đã nghiên cứu đa dạng hóa danh mục cho vay ảnh hưởng đến danh mục cho vay cho vay tại các ngân hàng của Đức. Stefania P.S. Rossi, Markus S. Schwaiger và Gerhard Winkler (2009) nghiên cứu đa dạng hóa danh mục cho vay đến rủi ro, tính hiệu quả và khả năng vốn hóa của các ngân hàng Úc. Song song, tại Việt Nam cũng có một số công trình nghiên cứu cụ thể về quản lý danh mục cho vay như nghiên cứu của Lê Thị Huyền Diệu (2010) “Luận cứ khoa học về xác định mô hình quản lý rủi ro tín dụng tại hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam”, xem xét rủi ro và quản trị rủi ro tín dụng dưới góc độ rủi ro giao dịch, chưa đề cập đến rủi ro danh mục. Nghiên cứu của Đào Thị Chinh (2009) “Quản trị tài sản có tại ngân hàng Công thương VN”, đề cập đến quản trị trong hoạt động ngân hàng nhưng là quản trị chung về tài sản có. Tín dụng với góc độ là một trong các loại tài sản có được ở mức độ nhất định, hầu như không liên quan đến danh mục cho vay của ngân hàng. Nghiên cứu của Phạm Huy Hùng (2009) “Phương pháp quản trị rủi ro thị trường tại các NHTM Việt Nam”, đề cập rủi ro trong hoạt động của NHTM, nhưng không luận bàn đến danh mục và rủi ro danh mục. Nghiên cứu của Bùi Diệu Anh (2012) “Quản trị danh mục cho vay tại các ngân hàng TMCP Việt Nam” đã đưa ra những giải pháp mới để ứng dụng các mô hình, kỹ thuật, phương pháp quản trị rủi ro trong điều kiện, hoàn cảnh Việt Nam tuy nhiên mới xét ở qui mô tổng thể và khái quát cao cho hệ thống NHTM CP Việt nam thời gian đó. Nhìn chung, các nghiên cứu trước đã cung cấp hệ cơ sở lý luận về rủi ro danh mục cho vay và quản lý danh mục cho vay, phân tích thực trạng quản lý rủi ro danh mục cho vay tại các ngân hàng. Trên cơ sở đó, đưa ra các giải pháp để nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro danh mục cho vay tại các ngân hàng đó. Đề tài quản lý rủi ro danh mục cho vay tại ngân hàng BIDV của tác giả sẽ có phạm vi nghiên cứu trong giai đoạn 2013 - 2018. Cho đến nay, hoạt động kinh doanh của BIDV có nhiều thay đổi, đòi hỏi tiếp tục nghiên cứu để phù hợp thực tiễn trong giai đoạn hiện tại. Ngoài ra, tác giả nhận thấy chưa có một nghiên cứu cụ thể nào về quản lý rủi ro danh mục cho vay tại BIDV, hơn nữa hoạt động quản lý rủi ro danh mục cho vay của
3 BIDV còn nhiều hạn chế cần khắc phục, chính vì thế tác giả quyết định đi nghiên cứu quản lý rủi ro danh mục cho vay tại BIDV. 3. Mục tiêu nghiên cứu 3.1. Mục tiêu tổng quát Luận văn nghiên cứu đưa ra các gợi ý chính sách nhằm hoàn thiện hoạt động quản lý rủi ro danh mục cho vay tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV). 3.2. Mục tiêu cụ thể Luận văn sẽ tập trung vào các mục tiêu cụ thể sau: Thứ nhất, hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về quản lý danh mục của các NHTM. Thứ hai, phân tích thực trạng quản lý rủi ro danh mục cho vay tại BIDV trong giai đoạn 2013 – 2018. Thứ ba, gợi ý một số phương pháp nhằm hoàn thiện hoạt động quản lý rủi ro danh mục cho vay tại BIDV. 4. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu 4.1. Phạm vi nghiên cứu Về phạm vi không gian nghiên cứu, quản lý rủi ro danh mục cho vay tại BIDV. Về phạm vi thời gian nghiên cứu, luận văn sẽ nghiên cứu trong giai đoạn 2013 – 2018. Dữ liệu phục vụ cho quá trình nghiên cứu tác giả thu thập từ Báo cáo Tài chính của BIDV và dữ liệu thu thập từ Ngân hàng Thế Giới (WB). 4.2. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là hoạt động quản lý rủi ro danh mục cho vay tại BIDV. 5. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện các mục tiêu và nội dung nghiên cứu đặt ra, luận văn sử dụng chủ yếu phương pháp nghiên cứu định tính dựa trên các phương pháp tổng hợp, phương pháp thống kê, phương pháp diễn dịch và quy nạp. Cụ thể như sau: Phương pháp tổng hợp – tổng hợp các lý thuyết về quản lý rủi ro danh mục cho vay tại các NHTM, từ đó hình thành cơ sở lý thuyết cho luận văn. Phương pháp thống kê mô tả - thống kê mô tả số liệu về thực trạng rủi ro danh mục cho vay của BIDV.
4 Phương pháp diễn dịch và quy nạp - phân tích số liệu để đưa ra kết luận về quản lý rủi ro danh mục cho vay tại BIDV. Cụ thể, phương pháp diễn dịch, phân tích diễn biến thực trạng rủi ro danh mục cho vay dựa trên số liệu thu thập từ báo cáo tài chính. Phương pháp quy nạp để tổng quát hóa thành những điểm chung, đặc trưng trong quản lý rủi ro danh mục cho vay của BIDV trong giai đoạn 2013 – 2018. 6. Đóng góp của đề tài nghiên cứu Làm rõ cơ sở lý luận về quản lý rủi ro danh mục cho vay, vai trò và các yếu tố tác động đến hoạt động cho vay tại các NHTM. Phân tích thực trạng quản lý rủi ro danh mục cho vay tại BIDV, từ đó nên lên những kết quả đạt, hạn chế trong quản lý rủi ro danh mục cho vay tại BIDV và nguyên nhân dẫn đến thành công đó cũng như những hạn chế còn tồn động. Gợi ý những giải pháp hoản thiện hoạt động quản lý rủi ro danh mục cho vay tại BIDV, giúp ngân hàng phát triển toàn diện hơn nữa. 7. Bố cục của đề tài Bố cục của luận văn “Quản lý rủi ro danh mục cho vay tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam” được chia làm 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý thuyết về quản lý rủi ro danh mục cho vay Chương 2: Thực trạng quản lý rủi ro danh mục cho vay tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chương 3: Hoàn thiện quản lý rủi ro danh mục cho vay tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam
5 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ QUẢN LÝ RỦI RO DANH MỤC CHO VAY 1.1. Danh mục cho vay 1.1.1. Khái niệm về danh mục cho vay Theo luật các tổ chức tín dụng số 47/2010/QH12 “cho vay là hình thức cấp tín dụng, theo đó bên cho vay giao hoặc cam kết giao cho khách hàng một khoản tiền để sử dụng vào mục đích xác định, trong một thời gian nhất định theo thỏa thuận với nguyên tắc có hoàn trả cả gốc và lãi”. Danh mục cho vay là tập hợp các loại cho vay theo các tiêu chí khác nhau, tỷ lệ nhất định và nhằm mục đích quản trị của ngân hàng. Đa dạng hóa danh mục cho vay nhằm giảm thiểu rủi ro và tối đa hóa lợi nhuận. Danh mục cho vay giúp các nhà quản trị định hướng hoạt động cấp tín dụng, đảm bảo tính lành mạnh, mức độ chuyên môn hóa, tính đa dạng của tài sản cho vay. Ngân hàng xây dựng danh mục cho vay theo một số chỉ tiêu như sau:  Danh mục cho vay theo thời hạn Danh mục cho vay theo thời gian bao gồm cho vay ngắn hạn, trung hạn và dài hạn, thể hiện mối quan hệ giữa thời hạn sử dụng vốn và thời hạn của nguồn vốn thông qua tỷ trọng của từng khoản mục trong danh mục cho vay, nhằm hạn chế rủi ro thanh khoản, rủi ro lãi suất và đảm bảo tuân thủ quy định của luật pháp.  Danh mục cho vay theo ngành kinh tế Danh mục cho vay theo ngành kinh tế bao gồm cho vay ngành công nghiệp, cho vay ngành nông nghiệp, cho vay ngành xây dựng, cho vay ngành giao thông vận tải và cho vay tiêu dùng … Danh mục cho vay theo ngành kinh tế định hướng ngành nào cần tập trung và ngành nào cần hạn chế cho vay thông qua tỷ trọng cho vay của từng ngành trong danh mục. Danh mục cho vay theo ngành kinh tế càng đa dạng thì càng hạn chế được rủi ro. Tuy nhiên, nếu ngân hàng chuyên môn hóa một lĩnh vực kinh tế để chiếm lĩnh thị trường thì biện pháp đa dạng hóa không cần thiết.  Danh mục cho vay theo khu vực địa lý Danh mục cho vay theo khu vực địa lý bao gồm khu vực miền Bắc, miền Trung và miền Nam để định hướng thị trường mục tiêu phù hợp với cơ sở vật chất, mạng lưới
6 hoạt động, đội ngũ nhân viên. Ngân hàng đánh giá hiệu quả đầu tư của từng khu vực, từ đó đưa ra những điều chỉnh thích hợp, đảm bảo mục tiêu đã hoạch định.  Danh mục cho vay theo đối tượng khách hàng Danh mục cho vay theo đối tượng khách hàng gồm Doanh nghiệp sở hữu Nhà nước, công ty TNHH & cổ phần, công ty 100% vốn nước ngoài, công ty liên doanh, hợp tác xã và cá nhân để đảm bảo sự an toàn cho toàn bộ danh mục cho vay. Dựa vào đặc điểm về cơ cấu tổ chức, năng lực chịu trách nhiệm trước pháp luật để định hướng cho cho vay, phân chia hợp lý tỷ trọng các khoản mục cho vay theo đối tượng khách hàng.  Danh mục cho vay theo loại tiền tệ Danh mục cho vay theo loại tiền tệ bao gồm cho vay nội tệ và cho vay ngoại tệ để định hướng thị trường mục tiêu trong nước hoặc ngoài nước, giúp ngân hàng đánh giá rủi ro tỷ giá do biến động của đồng ngoại tệ so với nội tệ.  Danh mục cho vay theo lĩnh vực đầu tư Danh mục cho vay theo lĩnh vực đầu tư bao gồm cho vay sản xuất và cho vay phi sản xuất để định hướng lĩnh vực đầu tư phù hợp với phát triển của nền kinh tế, tuân thủ quy định của luật pháp. Sản xuất thì bao gồm ngành nông nghiệp, công nghiệp, thương mại... Phi sản xuất bao gồm cho vay kinh doanh chứng khoán, kinh doanh địa ốc, cho vay tiêu dùng ... Ngoài các tiêu chí trên, ngân hàng xây dựng danh mục cho vay theo tính chất đảm bảo của khoản nợ (cho vay có bảo đảm bằng cầm cố, thế chấp, bảo lãnh ... ; cho vay không có bảo đảm), hoặc theo tính chất sở hữu (cho vay doanh nghiệp sở hữu nhà nước; công ty cổ phần; doanh nghiệp liên doanh; tư nhân cá thể ...). 1.1.2. Rủi ro danh mục cho vay Ngân hàng kinh doanh trong lĩnh vực có độ nhạy cảm cao, nên rủi ro rất đa dạng. Rủi ro của hoạt động cho vay là rủi ro chủ yếu vì cho vay chiếm một tỷ trọng lớn trong danh mục tài sản, bao gồm rủi ro giao dịch cho vay và rủi ro danh mục cho vay. Rủi ro giao dịch liên quan đến sự hoàn trả của từng giao dịch cho vay bao gồm rủi ro lựa chọn, rủi ro đảm bao, rủi ro nghiệp vụ. Rủi ro danh mục là rủi ro gắn liền với một danh mục cho vay bao gồm rủi ro nội tại và rủi ro tập trung. Rủi ro danh mục cho vay phụ thuộc vào rủi ro của từng khoản vay độc lập và sự tương quan giữa các khoản vay trên danh
7 mục. Mức độ tương quan giữa các khoản vay càng cao thì rủi ro tập trung càng lớn (Bùi Diệu Anh, 2012).  Rủi ro nội tại Rủi ro nội tại rất đa dạng, phụ thuộc vào đối tượng cho vay như đặc điểm của chủ thể vay vốn, ngành kinh tế, hình thức, phương thức cấp tín dụng, nên các biện pháp của ngân hàng chỉ có thể hạn chế rủi ro nội tại. Chẳng hạn cho vay ngành nông nghiệp thì có rủi ro thiên tai, cho vay ngành công nghiệp thì có rủi ro sản xuất thừa, thị trường tiêu thụ bị thu hẹp, hàng hóa bán không được ... Thẩm định kỹ lưỡng, quyết định cho vay đối với những đối tượng có độ rủi ro nội tại thấp giúp ngân hàng tăng mức độ an toàn cho danh mục cho vay.  Rủi ro tập trung Rủi ro tập trung là sự thiếu đa dạng trong danh mục cho vay, không phân tán rủi ro trong kinh doanh, gây tổn thất lớn đến nguồn vốn của ngân hàng. Rủi ro tập trung trên danh mục cho vay là loại rủi ro cơ bản nhất của ngân hàng vì cho vay chiếm một tỷ trọng lớn trong tài sản. Xây dựng danh mục cho vay phải đa dạng hóa thông qua tỷ trọng của các khoản vay để giảm rủi ro tập trung, giới hạn cho vay an toàn so với mức vốn tự có, tổng dư nợ, tổn thất nếu rủi ro xảy ra nằm trong khả năng chịu đựng của ngân hàng. Đa dạng hóa danh mục cho vay phải thỏa mãn được hai điều kiện sau: - Danh mục bao gồm những khoản vay có giá trị tương đối nhỏ, hạn chế tổn thất khi rủi ro xảy ra và không ảnh hưởng quá lớn đến giá trị danh mục. - Những khoản vay phải có tính độc lập, ít phụ thuộc với nhau. Khả năng vỡ nợ của một khoản vay không ảnh hưởng tới khả năng vỡ nợ của các khoản vay còn lại trong danh mục.
8 Hình 1.1: Cơ cấu các loại rủi ro trong hoạt động cho vay Rủi ro trong hoạt động cho vay Rủi ro giao dịch cho vay Rủi ro danh mục cho vay Rủi ro Rủi ro Rủi ro Rủi ro Rủi ro lựa chọn đảm bảo nghiệp vụ nội tại tâp trung Nguồn: Hồ Diệu (2002), Quản trị ngân hàng. 1.1.3. Quản lý danh mục cho vay 1.1.3.1 Khái niệm Quản lý danh mục cho vay bao gồm thiết kế danh mục cho vay, xây dựng các chính sách, tổ chức thực hiện, tái xét và điều chỉnh danh mục cho vay nhằm đạt các mục tiêu đã hoạch định của ngân hàng. Đối tượng quản lý cho vay là các khoản cho vay và mục tiêu là lợi nhuận và rủi ro của từng khoản vay cá biệt. Trong khi đó, đối tượng của quản lý danh mục cho vay là cơ cấu và tỷ trọng của các loại cho vay trong danh mục. Quản lý danh mục cho vay phải kiểm soát rủi ro tập trung nhằm giảm thiểu tổn thất, từ đó tối đa hóa lợi nhuận ở góc độ toàn danh mục (Bùi Diệu Anh, 2012). Quản lý danh mục cho vay là xây dựng một danh mục cho vay tối ưu, tối đa hóa lợi nhuận và tối thiểu rủi ro tập trung (tổn thất). Ngân hàng tiết giảm các chi phí liên quan đến giám sát, xử lý nợ xấu, từ đó gia tăng lợi nhuận cho ngân hàng. Ngân hàng có đủ sức mạnh nội tại để chống lại những tác động bên ngoài ngân hàng, tiếp cận với các chuẩn mực, thông lệ quốc tế, tạo nền tảng để hội nhập và khẳng định vị thế của mình trên thị trường kinh doanh tiền tệ trong và ngoài nước. 1.1.3.2 Mục tiêu của quản lý danh mục cho vay Thực hiện mục tiêu của hoạt động cho vay và hoạt động kinh doanh ngân hàng.
9 Mục tiêu quản trị danh mục cho vay là ối đa hóa lợi nhuận và tối thiểu hóa rủi ro/tổn thất, kiểm soát nó trong mức độ chấp nhận được của ngân hàng. Vì vậy quản trị danh mục cho vay tốt sẽ tạo điều kiện để ngân hàng giảm dự phòng rủi ro, song song với tiết kiệm nguồn lực do có thể hoạt động với mức vốn thấp hơn. Ngoài ra, quản trị danh mục cho vay tốt giúp ngân hàng giảm chi phí (giám sát, xử lý nợ xấu), từ đó gia tăng lợi nhuận. Ngược lại, quản trị danh mục cho vay không hiệu quả, tiềm ẩn rủi ro tập trung, tổn thất xảy ra có thể vượt sức chịu đựng của ngân hàng, dẫn đến phá sản. Nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng chống đỡ các cú “Shock” từ bên ngoài. Danh mục cho vay có kế hoạch và giám sát có thể chống lại những tác động từ phía môi trường bên ngoài. Ngoài ra, quản trị danh mục cho vay giúp ngân hàng trong nước tiệm cận với các chuẩn mực, thông lệ quốc tế, từ đó tham gia hội nhập và khẳng định vị thế của mình trên thị trường kinh doanh tiền tệ trong và ngoài nước. 1.2. Phương pháp quản lý danh mục cho vay Có hai phương pháp quản lý danh mục cho vay bao gồm phương pháp quản lý danh mục thụ động và phương pháp quản lý danh mục chủ động (Bùi Diệu Anh, 2012). 1.2.1. Phương pháp quản lý danh mục cho vay thụ động Phương pháp quản lý danh mục cho vay thụ động là định hướng cho vay một vài loại tài sản nào đó, không cơ cấu hóa tỷ trọng của các loại tài sản cho vay, không xây dựng các hạn mức cho từng ngành, từng khu vực, từng dòng sản phẩm ... làm cơ sở giám sát thực hiện danh mục cho vay. Cơ cấu của danh mục cho vay được hình thành một cách ngẫu nhiên, tỷ trọng các loại cho vay không được xác định trước hoặc chỉ tập trung cho một số loại tài sản cho vay được ưu tiên như xuất nhập khẩu, kinh doanh bất động sản… thiếu sự đa dạng, tăng rủi ro tập trung ở một số ngành hay lĩnh vực, từ đó khó kiểm soát được rủi ro tổng thể của danh mục cho vay. Thiếu đa dạng về chủ thể vay - tập trung vào một số các khách hàng vay, tỷ trọng dư nợ vượt quá giới hạn cho phép của sự an toàn. Gây tổn thất lớn cho ngân hàng khi khách hàng hay nhóm khách hàng không có khả năng trả nợ. Để hạn chế NHNN quy định giới hạn an toàn dư nợ cho vay một một khách hàng hay nhóm khách hàng không vượt 10% vốn tự có.