Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tác động của thanh khoản đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:86

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu cuối cùng mà nghiên cứu mong muốn đạt được đó chính là giúp nhà quản trị ngân hàng có thể duy trì mức tỷ lệ tài sản có tính thanh khoản hợp lý, nhằm đảm bảo an toàn hoạt động kinh doanh của ngân hàng, đồng thời đạt được mức lợi nhuận mong muốn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tác động của thanh khoản đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH TRẦN ĐÌNH THỤC OANH TÁC ĐỘNG CỦA THANH KHOẢN ĐẾN LỢI NHUẬN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH TRẦN ĐÌNH THỤC OANH TÁC ĐỘNG CỦA THANH KHOẢN ĐẾN LỢI NHUẬN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 62.34.02.01 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. LÊ PHAN THỊ DIỆU THẢO TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016
TÓM TẮT LUẬN VĂN Luận văn nghiên cứu về tác động của thanh khoản đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam với hai chỉ số đại diện cho lợi nhuận là tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản và tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu; hai biến đại diện cho thanh khoản gồm tỷ lệ tài sản thanh khoản và tỷ lệ cho vay trên tổng tiền gửi và huy động ngắn hạn. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đem đến góc nhìn toàn diện hơn về tác động của thanh khoản đến lợi nhuận, đặc biệt là tác động của tỷ lệ nắm giữ tài sản thanh khoản. Từ đó, giúp các nhà quản trị ngân hàng cũng như các cơ quan quản lý có được chính sách phù hợp để đảm bảo thanh khoản cho ngân hàng, đồng thời đạt được mức lợi nhuận mong muốn. Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng với cấu trúc dữ liệu bảng được thu thập từ dữ liệu Bankscope của 23 ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2008 đến năm 2015, đồng thời sử dụng phương pháp Generalized Method of Moment (GMM) để ước lượng mô hình hồi quy. Kết quả hồi quy cho thấy, tỷ lệ tài sản thanh khoản có mối quan hệ phi tuyến tính đến lợi nhuận của ngân hàng. Việc tăng tỷ lệ tài sản thanh khoản giúp cải thiện lợi nhuận, tuy nhiên đến một mức nào đó, việc tiếp tục tăng tài sản thanh khoản sẽ làm giảm lợi nhuận ngân hàng. Trong khi đó, tỷ lệ cho vay trên tổng tiền gửi và huy động ngắn hạn có mối quan hệ cùng chiều đến lợi nhuận. Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần giúp các nhà quản trị ngân hàng cũng như cơ quan quản lý có cái nhìn tổng quát hơn về tác động của thanh khoản đến lợi nhuận ngân hàng, từ đó đưa ra các chính sách phù hợp với thực tiễn để góp phần đảm bảo hệ thống ngân hàng hoạt động an toàn, bền vững và hiệu quả.
LỜI CAM ĐOAN Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn. TP.Hồ Chí Minh, ngày 22 tháng 10 năm 2016 Tác giả luận văn Trần Đình Thục Oanh
i MỤC LỤC Trang DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ iv DANH MỤC BẢNG BIỂU .......................................................................................v DANH MỤC HÌNH ................................................................................................. vi CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU ......................................................................................1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................4 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................4 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................4 1.5. Phương pháp nghiên cứu ...............................................................................5 1.6. Những đóng góp của đề tài ............................................................................5 1.7. Kết cấu của đề tài...........................................................................................6 CHƯƠNG 2. LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM VỀ LỢI NHUẬN VÀ THANH KHOẢN CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .......8 2.1. Lợi nhuận và thanh khoản của ngân hàng thương mại ..................................8 2.1.1. Lợi nhuận của ngân hàng thương mại...................................................8 2.1.2. Thanh khoản của ngân hàng thương mại ..............................................9 2.2. Tác động của thanh khoản đến lợi nhuận ngân hàng ..................................13 2.3. Các nghiên cứu thực nghiệm .......................................................................15 2.3.1. Các nghiên cứu trên thế giới ...............................................................15 2.3.2. Các nghiên cứu tại Việt Nam ..............................................................23
ii CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................26 3.1. Mô hình nghiên cứu .....................................................................................26 3.2. Giả thuyết nghiên cứu ..................................................................................29 3.3. Dữ liệu nghiên cứu ......................................................................................31 3.4. Trình tự nghiên cứu .....................................................................................32 3.4.1. Phương pháp Generalized Method of Moments .................................34 3.4.2. Kiểm định sự phù hợp của mô hình ....................................................37 3.4.3. Kiểm định tự tương quan ....................................................................37 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..............................................................39 4.1. Phân tích thống kê mô tả .............................................................................39 4.2. Phân tích ma trận tương quan ......................................................................47 4.3. Kiểm định các giả thuyết hồi quy mô hình..................................................48 4.3.1. Kiểm định phương sai của sai số không đổi .......................................48 4.3.2. Kiểm định hiện tượng tự tương quan ..................................................49 4.4. Phân tích hồi quy .........................................................................................50 4.4.1. Biến phụ thuộc ROA ...........................................................................51 4.4.2. Biến phụ thuộc ROE ...........................................................................52 4.5. Thảo luận kết quả nghiên cứu......................................................................53 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ..................................................59 5.1. Kết luận........................................................................................................59 5.2. Một số khuyến nghị .....................................................................................60 5.3. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo ......................................62 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................64
iii PHỤ LỤC .................................................................................................................68 Phụ lục 1: Dữ liệu nghiên cứu của luận văn .........................................................68 Phụ lục 2: Thống kê mô tả ....................................................................................74 Phụ lục 3: Ma trận tương quan ..............................................................................74 Phụ lục 4: Kết quả hồi quy theo phương pháp SGMM với biến phụ thuộc ROA 75 Phụ lục 5: Kết quả hồi quy theo phương pháp SGMM với biến phụ thuộc ROE 76
iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Thuật ngữ tiếng Anh Thuật ngữ tiếng Việt IMF International Monetary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế NHNN Ngân hàng Nhà nước Việt Nam NHTM Ngân hàng thương mại NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần TCTD Tổ chức tín dụng
v DANH MỤC BẢNG BIỂU Trang Bảng 2.1: Tổng quan các nghiên cứu thực nghiệm về tác động của thanh khoản đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại ................................................ 20 Bảng 3.1: Mô tả các biến trong mô hình nghiên cứu .............................................. 27 Bảng 3.2: Các ngân hàng trong mẫu nghiên cứu ..................................................... 31 Bảng 4.1: Thống kê mô tả các biến trong mô hình nghiên cứu ............................... 40 Bảng 4.2: Ma trận tương quan giữa các biến độc lập (biến phụ thuộc ROA) ......... 47 Bảng 4.3: Ma trận tương quan giữa các biến độc lập (biến phụ thuộc ROE) ......... 48 Bảng 4.4: Kết quả ước lượng tác động của thanh khoản đến lợi nhuận các NHTMCP Việt Nam giai đoạn 2008 – 2015 .......................................... 51
vi DANH MỤC HÌNH Trang Hình 4.1: Tỷ suất sinh lời trên tài sản trung bình của hệ thống NHTMCP Việt Nam giai đoạn 2008 – 2015 ............................................................................. 41 Hình 4.2: Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu trung bình của hệ thống NHTMCP Việt Nam giai đoạn 2008 – 2015 ............................................................ 41 Hình 4.3: Tỷ lệ tài sản thanh khoản trung bình của hệ thống NHTMCP Việt Nam giai đoạn 2008 – 2015 ............................................................................. 44 Hình 4.4: Tỷ lệ tài sản thanh khoản trung bình của từng NHTMCP Việt Nam giai đoạn 2008 – 2015 .................................................................................... 45 Hình 4.5: Tỷ lệ cho vay trên tổng tiền gửi và vốn huy động ngắn hạn trung bình của hệ thống NHTMCP Việt Nam giai đoạn 2008 – 2015 ..................... 46 Hình 4.6: Mối quan hệ giữa tỷ lệ tài sản thanh khoản và lợi nhuận ngân hàng ...... 55
1 CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU Chương 1 giới thiệu lý do và vấn đề cần nghiên cứu của luận văn. Từ vấn đề nghiên cứu, luận văn đặt ra mục tiêu nghiên cứu cụ thể và xây dựng câu hỏi nghiên cứu để trả lời cho các mục tiêu đề ra. Chương này cũng trình bày về phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu, những đóng góp của đề tài và kết cấu của luận văn. 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Thanh khoản là yếu tố quyết định đến sự an toàn của bất cứ ngân hàng nào nói riêng và của toàn hệ thống ngân hàng nói chung. Do đó, quản trị thanh khoản là một trong những nhiệm vụ quan trọng của các nhà quản lý nhằm đảm bảo khả năng thanh khoản hợp lý cho ngân hàng, giúp ngân hàng hoạt động an toàn, bền vững. Tuy nhiên, các tài sản có tính thanh khoản cao thường có lợi nhuận tương đối thấp nên việc nắm giữ chúng thường tốn một chi phí cơ hội đối với các ngân hàng. Có thể thấy rằng, có một sự xung đột tồn tại trong kinh doanh của các ngân hàng giữa việc nắm giữ tài sản có tính thanh khoản và lợi nhuận. Chính vì vậy, việc duy trì một tỷ lệ tài sản thanh khoản hợp lý mà vẫn đạt được mức lợi nhuận mong muốn là một vấn đề cần được quan tâm trong việc quản trị hoạt động kinh doanh của các ngân hàng. Tại Việt Nam, kể từ sau cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới năm 2008, tình hình thanh khoản của các ngân hàng có sự biến động đáng kể. Theo dữ liệu nghiên cứu thu thập được từ 23 ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam, tỷ lệ tài sản thanh khoản trung bình của các ngân hàng có sự sụt giảm đáng kể, từ 28.89% năm 2008 đã giảm xuống còn 14.25% vào cuối năm 2015. Song song đó, mức tăng trưởng lợi nhuận của các ngân hàng cũng có chiều hướng đi xuống thông qua hai chỉ số tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE) từ 12.49% giảm còn 6.93%; và tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (ROA) từ 1.59% giảm còn 0.52%. Bên cạnh đó, đề án “Phát triển ngành ngân hàng Việt Nam đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020” ban hành theo Quyết định 112/2006/QĐ-TTG ngày 24/5/2006 của Thủ tướng
2 Chính phủ đã xác định mục tiêu “từng bước tiến tới thực hiện các nguyên tắc, chuẩn mực cơ bản theo Hiệp ước vốn Basel II sau năm 2010”. Theo đó, đến tháng 2/2016, 10 ngân hàng thương mại (NHTM) được chọn thí điểm đã bắt đầu áp dụng các chuẩn mực vốn Basel II trong xu hướng tiệm cận với những chuẩn mực quản trị và an toàn hoạt động của ngân hàng hiện đại trên thế giới. Do đó, Ngân hàng nhà nước Việt Nam (NHNN) đã ban hành văn bản hướng dẫn về tỷ lệ an toàn vốn theo phương pháp tiêu chuẩn của Basel II để làm khuôn khổ pháp lý cho các ngân hàng thực hiện và NHNN thanh tra, giám sát việc thực hiện của các ngân hàng. Ngày 20/11/2014, NHNN đã ban hành Thông tư 36/2014/TT-NHNN (Thông tư 36) quy định các giới hạn, tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, có hiệu lực từ ngày 01/02/2015. Đây là văn bản pháp lý tạo lập khuôn khổ pháp lý mới điều chỉnh toàn diện về giới hạn, hạn chế, tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động ngân hàng. Có thể thấy, trong quá trình cải cách hệ thống ngân hàng Việt Nam, mục tiêu “an toàn” và “vững chắc” luôn được NHNN đặt lên hàng đầu. Một trong những vấn đề trọng tâm được đưa ra chính là đảm bảo tình hình thanh khoản của các ngân hàng. Thông tư 36 đã sửa đổi, bổ sung quy định về tỷ lệ dự trữ thanh khoản, hoàn thiện quy định tỷ lệ khả năng chi trả đối với những tài sản có tính thanh khoản cao. Tỷ lệ quy định cụ thể đối với từng loại hình tổ chức tín dụng, phù hợp với phạm vi, tính chất hoạt động của từng loại hình tổ chức tín dụng. Bên cạnh đó, bổ sung quy định về tỷ lệ tối đa dư nợ cho vay so với tổng tiền gửi để hỗ trợ bảo đảm an toàn thanh khoản, khả năng chi trả của tổ chức tín dụng. Như vậy, trong tình hình thực tiễn hiện nay của hệ thống ngân hàng Việt Nam, việc đảm bảo thanh khoản trong hoạt ngân hàng được xem là một trong những nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu để hệ thống ngân hàng phát triển an toàn và bền vững. Theo Rose (1998), bản chất của việc quản trị thanh khoản trong ngân hàng thể hiện qua hai nội dung: Thứ nhất, ngân hàng phải thường xuyên đối mặt với vấn đề thâm hụt thanh khoản hoặc thặng dư thanh khoản bởi rất hiếm khi tại một thời điểm mà tổng cầu thanh khoản bằng tổng cung thanh khoản. Thứ hai, giữa khả năng
3 thanh khoản và khả năng sinh lời có sự đánh đổi; với điều kiện các yếu tố khác không đổi, việc ngân hàng duy trì càng nhiều tài sản thanh khoản thì khả năng sinh lời dự tính của nó càng thấp. Mặt khác, theo Bordeleau và Graham (2010), Shahchera (2012), lợi nhuận của ngân hàng được cải thiện đối với các ngân hàng nắm giữ một số lượng tài sản có tính thanh khoản nhất định. Tuy nhiên, có một điểm mà tại đó, việc tiếp tục nắm giữ thêm tài sản có tính thanh khoản sẽ làm giảm lợi nhuận của ngân hàng. Điều này cho thấy giữa thanh khoản và lợi nhuận có mối quan hệ phi tuyến tính. Do vậy, việc đảm bảo khả năng thanh khoản hợp lý nhưng cũng đồng thời đạt được mức lợi nhuận mong muốn có một ý nghĩa to lớn trong công tác quản trị ngân hàng. Vấn đề nằm ở chỗ là làm thế nào để lựa chọn được điểm tối ưu hoặc mức độ hợp lý mà các ngân hàng có thể duy trì tài sản của họ để đạt được cả hai mục tiêu này, bởi ứng với mỗi mức độ thanh khoản sẽ đạt được mức lợi nhuận khác nhau. Trong một số trường hợp, vấn đề phát sinh khi các ngân hàng cố gắng tối đa hóa lợi nhuận mà bỏ qua những yêu cầu về thanh khoản, điều này dễ gây ra những khó khăn cho ngân hàng khi không đáp ứng kịp thời các nhu cầu tài chính của khách hàng, dẫn đến mất lòng tin của khách hàng. Trong phạm vi hiểu biết của tác giả, tại Việt Nam, hầu như rất ít các nghiên cứu đi sâu về tác động của thanh khoản đến lợi nhuận. Với kỳ vọng về một mối quan hệ phi tuyến tính, thanh khoản và lợi nhuận ngân hàng là hai đại lượng đối lập nhưng thống nhất với nhau. Trong bối cảnh các ngân hàng đang từng bước áp dụng các chuẩn mực quốc tế, quản trị ngân hàng nên tối đa hoá giá trị vốn đầu tư, trong đó cần cân nhắc đến sự dung hoà giữa thanh khoản và lợi nhuận. Tuy nhiên, làm thế nào để duy trì thanh khoản nhưng vẫn đảm bảo được lợi nhuận? Với những lý do trên, luận văn nghiên cứu đề tài “Tác động của thanh khoản đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam” nhằm xác định tác động của thanh khoản đến lợi nhuận ngân hàng thông qua các chỉ số thanh khoản. Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở để đưa ra một số khuyến nghị giúp các nhà hoạch định, nhà quản trị có
4 những chính sách phù hợp nhằm đảm bảo được mức thanh khoản hợp lý đồng thời đạt được mức lợi nhuận mong muốn . 1.2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu cuối cùng mà nghiên cứu mong muốn đạt được đó chính là giúp nhà quản trị ngân hàng có thể duy trì mức tỷ lệ tài sản có tính thanh khoản hợp lý, nhằm đảm bảo an toàn hoạt động kinh doanh của ngân hàng, đồng thời đạt được mức lợi nhuận mong muốn. Để đạt được mục tiêu cuối cùng, nghiên cứu cần đạt được các mục tiêu cụ thể sau: - Kiểm định tác động của thanh khoản đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại cổ phần (NHTMCP) Việt Nam thông qua phân tích mô tả thống kê và phân tích thực nghiệm. - Gợi ý một số khuyến nghị cần thiết để đạt được mục tiêu cân đối giữa đảm bảo thanh khoản và lợi nhuận ngân hàng. 1.3. Câu hỏi nghiên cứu Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, luận văn tiến hành tìm cách trả lời các câu hỏi sau: - Mức độ tác động của thanh khoản đến lợi nhuận của các NHTMCP Việt Nam trong giai đoạn 2008 – 2015 như thế nào? - Cần làm gì để có thể cân đối được tỷ lệ thanh khoản, đảm bảo an toàn cho hoạt động kinh doanh của bản thân ngân hàng, đồng thời đạt được mức lợi nhuận mong muốn? 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, đề tài tập trung nghiên cứu vào tác động của thanh khoản đến lợi nhuận của các NHTMCP Việt Nam thông qua các chỉ tiêu đại diện cho lợi nhuận gồm Tỷ suất sinh lời trên tài sản (ROA) và Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE); các chỉ tiêu đại diện cho thanh khoản ngân hàng bao
5 gồm Tỷ lệ tài sản có tính thanh khoản (LA) và Tỷ lệ cho vay trên tổng tiền gửi và huy động ngắn hạn (LDR). Về phạm vi nghiên cứu, theo công bố của NHNN Việt Nam, đến ngày 31/12/2015, Việt Nam có tổng cộng 31 NHTMCP, trong đó có 3 NHTM Nhà nước và 28 NHTMCP. Tuy nhiên, có một số NHTMCP không công bố báo cáo tài chính hoặc không đủ dữ liệu cho mục tiêu nghiên cứu, do đó phạm vi nghiên cứu của đề tài bao gồm 23 NHTMCP Việt Nam trong giai đoạn 2008 - 2015. Trong đó, các ngân hàng Phương Đông, Quốc dân và Đông Á thiếu dữ liệu năm 2015; ngân hàng Sài Gòn thiếu dữ liệu năm 2011. Nghiên cứu chọn mốc thời gian từ năm 2008 bởi vì đây là thời điểm kinh tế Việt Nam chịu tác động từ cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới, tốc độ tăng trưởng có những biến động mạnh mẽ. Do vậy, tác giả kỳ vọng đây sẽ là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu. 1.5. Phương pháp nghiên cứu Để đạt được từng mục tiêu cụ thể đưa ra, luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau: - Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, thu thập và xử lý số liệu để mô tả mẫu nghiên cứu, phân tích thực trạng thanh khoản và lợi nhuận của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2008 – 2015. - Sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng, áp dụng phương pháp Generalized Method of Moment (GMM) ước lượng dữ liệu bảng không cân bằng (unbalanced panel data) trên phần mềm Stata 14.0 để kiểm định tác động của thanh khoản đối với lợi nhuận các NHTMCP ở Việt Nam. - Tiến hành kiểm định Sargan và kiểm định tự tương quan để xem xét mức độ phù hợp và tin cậy của mô hình nghiên cứu. 1.6. Những đóng góp của đề tài Thông qua công trình nghiên cứu, tác giả đã tổng hợp những cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu thực nghiệm trước đây để làm cơ sở kế thừa và phát triển giả thiết nghiên cứu cho luận văn. Dựa trên nghiên cứu của Shahchera (2012), tác giả
6 đã xây dựng mô hình nghiên cứu phù hợp với thực tiễn Việt Nam bằng cách thay thế biến phù hợp. Tác giả kỳ vọng kết quả luận văn sẽ chứng minh được sự tác động của thanh khoản đến lợi nhuận của các NHTMCP Việt Nam trong giai đoạn 2008 – 2015. Kết quả cho thấy không phải lúc nào thanh khoản và lợi nhuận cũng có mối quan hệ ngược chiều mà có mối quan hệ phi tuyến tính, việc duy trì mức thanh khoản hợp lý sẽ góp phần gia tăng lợi nhuận của ngân hàng. Trên cơ sở đó, luận văn đưa ra một số khuyến nghị giúp cơ quan quản lý, nhà quản trị ngân hàng thiết lập các chính sách nhằm đảm bảo an toàn về thanh khoản và lợi nhuận cho các NHTMCP Việt Nam. 1.7. Kết cấu của đề tài Chương 1. Giới thiệu Trình bày sơ lược về tính cấp thiết của đề tài, cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu; làm rõ mục tiêu nghiên cứu và đưa ra các câu hỏi nghiên cứu để trả lời cho mục tiêu nghiên cứu; đối tượng và phạm vi nghiên cứu; phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn và những đóng góp đề tài mang lại. Chương 2. Lý thuyết và các nghiên cứu thực nghiệm về lợi nhuận và thanh khoản của ngân hàng thương mại Chương này trình bày chi tiết những lý thuyết nền tảng và các công trình nghiên cứu thực nghiệm trước đây về tác động của thanh khoản đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại, làm cơ sở khoa học cho công trình nghiên cứu của luận văn trong việc đưa ra giả thuyết và mô hình nghiên cứu. Chương 3. Phương pháp nghiên cứu Dựa trên những lý thuyết và các công trình nghiên cứu trước đây, chương 3 đưa ra mô hình nghiên cứu đề xuất, từ đó trình bày các giả thuyết nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu cũng như dữ liệu nghiên cứu được sử dụng trong luận văn; giới thiệu phương pháp ước lượng GMM cùng với các kiểm định về sự phù hợp của mô hình và tự tương quan.
7 Chương 4. Kết quả nghiên cứu Chương 4 tiến hành phân tích thống kê mô tả để đánh giá tình hình thanh khoản và lợi nhuận của các NHTMCP Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu. Thông qua mô hình nghiên cứu, kết quả phân tích hồi quy cho thấy tác động của thanh khoản đến lợi nhuận ngân hàng có mối quan hệ phi tuyến tính. Tỷ lệ tài sản thanh khoản có mối quan hệ phi tuyến đến lợi nhuận ngân hàng, trong khi đó tỷ lệ cho vay trên tổng tiền gửi và huy động ngắn hạn có tác động cùng chiều đến lợi nhuận của ngân hàng. Chương 5. Kết luận và khuyến nghị Từ kết quả nghiên cứu, luận văn đưa ra một số khuyến nghị cho cơ quan quản lý cũng như các nhà quản trị ngân hàng để đưa ra các chính sách phù hợp nhằm đảm bảo thanh khoản cho ngân hàng, đồng thời đạt được mức lợi nhuận mong muốn. Cuối cùng, đưa ra những hạn chế chưa đạt được của luận văn và hướng nghiên cứu tiếp theo.
8 CHƯƠNG 2. LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM VỀ LỢI NHUẬN VÀ THANH KHOẢN CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI Chương 2 trình bày chi tiết những lý thuyết và các công trình nghiên cứu trước đây về tác động của thanh khoản đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại, làm cơ sở khoa học cho công trình nghiên cứu của luận văn. 2.1. Lợi nhuận và thanh khoản của ngân hàng thương mại 2.1.1. Lợi nhuận của ngân hàng thương mại Lợi nhuận của ngân hàng là khoản chênh lệch được xác định giữa tổng doanh thu phải thu trừ đi tổng các khoản chi phí phải trả. Lợi nhuận thực hiện trong năm là kết quả kinh doanh của ngân hàng bao gồm thu nhập từ lãi (tổng thu từ lãi trừ tổng chi phí lãi) và thu nhập ngoài lãi từ các hoạt động khác (Rose, 1998). Lợi nhuận gộp = Tổng doanh thu – Tổng chi phí Lợi nhuận ròng = Lợi nhuận gộp – Thuế thu nhập Để đánh giá hiệu quả hoạt động của ngân hàng, các chỉ số đo lường lợi nhuận thường được sử dụng bao gồm tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (ROA), tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE) và tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (NIM). Trước hết, tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (Return on asset – ROA) ROA đo lường hiệu quả hoạt động của ngân hàng trong việc sử dụng tài sản để tạo ra lợi nhuận sau khi đã trừ thuế. Đây là chỉ tiêu đánh giá hiệu quả công tác quản lý của ngân hàng, cho thấy khả năng trong quá trình chuyển tài sản của ngân hàng thành thu nhập ròng. Lợi nhuận ròng ROA = Tổng tài sản Hai là, tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (Return on equity – ROE) ROE đo lường tỷ lệ thu nhập cho các cổ đông của ngân hàng. Nó thể hiện thu nhập mà các cổ đông nhận được từ việc đầu tư nguồn vốn vào ngân hàng (tức là đầu tư chấp nhận rủi ro để hy vọng có được thu nhập ở mức hợp lý). Lợi nhuận ròng ROE = Vốn chủ sở hữu
9 Ba là, tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (Net Interest Margin - NIM) Tổng doanh thu từ lãi − Tổng chi phí từ lãi NIM = Tổng tài sản sinh lời Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên là thước đo tính hiệu quả cũng như khả năng sinh lời. Nó phản ánh năng lực của hội đồng quản trị và nhân viên ngân hàng trong việc duy trì sự tăng trưởng của các nguồn thu so với mức tăng của chi phí; đo lường mức chênh lệch giữa thu từ lãi và chi phí trả lãi mà ngân hàng có thể đạt được thông qua hoạt động kiểm soát chặt chẽ tài sản sinh lời và theo đuổi các nguồn vốn có chi phí thấp nhất. Luật các tổ chức tín dụng do Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ban hành năm 2010 (điều 4, khoản 3) nêu rõ “Ngân hàng thương mại là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận”. Như vậy, ngân hàng thực chất cũng là một doanh nghiệp, nhưng điểm làm nên sự khác biệt của những doanh nghiệp này chính là ngân hàng kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ. Do đó, hoạt động của ngân hàng thương mại trong nền kinh tế thị trường cũng là hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận. 2.1.2. Thanh khoản của ngân hàng thương mại Theo Bank for International Settlement (2008), Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng ban hành “Principles for Sound Liquidity Risk Management and Supervision”, theo đó “Thanh khoản của ngân hàng là khả năng của ngân hàng đó để tăng thêm tài sản và đáp ứng các nghĩa vụ nợ khi đến hạn mà không bị thiệt hại quá mức”. Như vậy, thanh khoản là khả năng ngân hàng đáp ứng đầy đủ và kịp thời các nghĩa vụ tài chính phát sinh trong quá trình hoạt động giao dịch như chi trả tiền gửi, cho vay, thanh toán và các giao dịch tài chính khác. Rủi ro thanh khoản là một loại rủi ro của ngân hàng khi ngân hàng không có đủ các nguồn tài chính để thanh toán các nghĩa vụ nợ vào thời điểm đến hạn, hoặc là phải sử dụng những nguồn tài chính với chi phí cao mặc dù ngân hàng vẫn có khả
10 năng thanh toán (Vento, 2009). Một ngân hàng hoạt động bình thường phải đảm bảo được khả năng thanh toán, tức là phải đáp ứng được các nhu cầu thanh toán trong hiện tại, tương lai và các nhu cầu thanh toán đột xuất. Rủi ro này có thể dẫn đến phá sản một ngân hàng ngay cả khi ngân hàng đó vẫn đảm bảo hoạt động có lợi nhuận. Rủi ro thanh khoản của một ngân hàng không chỉ ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh và uy tín của bản thân ngân hàng đó mà nó còn có tác động mạnh mẽ đến toàn bộ hệ thống ngân hàng, tiềm ẩn khả năng đổ vỡ hệ thống. Theo Rose (1998), phương pháp tiếp cận cổ điển nhất trong việc đáp ứng nhu cầu thanh khoản là quản trị thanh khoản tài sản (Asset liquidity management). Các ngân hàng tích lũy thanh khoản bằng cách nắm giữ các tài sản thanh khoản (có tính thanh khoản cao) - chủ yếu là tiền mặt và các chứng khoán dễ bán. Khi nhu cầu thanh khoản xuất hiện, ngân hàng sẽ chuyển đổi một số tài sản cho tới khi đáp ứng được toàn bộ nhu cầu. Tài sản thanh khoản phải có ba đặc điểm sau: (i) Tài sản thanh khoản phải có một thị trường sẵn sàng để có thể được chuyển thành tiền nhanh chóng; (ii) Giá của tài sản phải ổn định, dù tài sản giá trị lớn như thế nào hay cần được bán nhanh ra sao, thị trường vẫn đủ “sâu” để chấp nhận với mức giá thay đổi không đáng kể; (iii) Thị trường của tài sản phải có khả năng đảo chiều cho người bán có thể mua lại tài sản với mức tổn thất không đáng kể. Theo Bordeleau và Graham (2010), tài sản có tính thanh khoản bao gồm: tiền mặt và các khoản tương đương tại quỹ ; tiền gửi tại NHNN ; tiền, vàng gửi tại các TCTD khác và cho vay các TCTD khác. Tại Việt Nam, theo Thông tư 36/2014/TT-NHNN ngày 20/11/2014, tài sản có tính thanh khoản cao bao gồm các khoản mục sau: - Tiền mặt, vàng; - Tiền gửi tại NHNN; - Các loại giấy tờ có giá được sử dụng trong các giao dịch của NHNN; - Tiền trên tài khoản thanh toán tại các ngân hàng đại lý, trừ các khoản đã cam kết cho mục đích thanh toán cụ thể;