Luận văn Thạc sĩ Luật học: Pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung ở Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT

VŨ HOÀI THU

PH¸P LUËT VÒ GIAO DÞCH Cæ PHIÕU NI£M YÕT

TR£N THÞ TR¦êNG CHøNG KHO¸N TËP TRUNG ë VIÖT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2020

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT

VŨ HOÀI THU

PH¸P LUËT VÒ GIAO DÞCH Cæ PHIÕU NI£M YÕT

TR£N THÞ TR¦êNG CHøNG KHO¸N TËP TRUNG ë VIÖT NAM

Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8380101.05

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN VĂN TUYẾN

HÀ NỘI - 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các

kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào

khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin

cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả

các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội.

Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể

bảo vệ Luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

NGƯỜI CAM ĐOAN

VŨ HOÀI THU

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Mục lục

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIAO DỊCH CỔ PHIẾU

NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN TẬP

TRUNG VÀ PHÁP LUẬT VỀ GIAO DỊCH CỔ PHIẾU NIÊM

YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN TẬP TRUNG .......... 9

1.1. Những vấn đề lý luận về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung .......................................................... 9

1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của cổ phiếu niêm yết ..................................... 9

1.1.2. Khái niệm và đặc điểm của giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung ............................................................. 12

1.1.3. Các nguyên tắc, điều kiện và phương thức giao dịch cổ phiếu

niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung ................................. 15

1.2. Những vấn đề lý luận pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm

yết trên thị trường chứng khoán tập trung .................................... 21

1.2.1. Khái niệm và phạm vi điều chỉnh của pháp luật về giao dịch cổ

phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung ....................... 21

1.2.2. Cấu trúc của pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung ............................................................. 24

1.2.3. Nguồn của pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung ............................................................. 31

1.2.4. Các yếu tố tác động, ảnh hưởng đến việc điều chỉnh bằng pháp luật đối

với giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung ...... 33

Kết luận chương 1 ......................................................................................... 36

Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ GIAO DỊCH CỔ PHIẾU

NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN TẬP

TRUNG Ở VIỆT NAM VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN ................. 38

2.1. Thực trạng pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung ở Việt Nam .................................... 38

2.1.1. Thực trạng quy định về đối tượng giao dịch cổ phiếu niêm yết

trên thị trường chứng khoán tập trung ................................................ 39

2.1.2. Thực trạng quy định về chủ thể tham gia giao dịch cổ phiếu niêm

yết trên thị trường chứng khoán tập trung .......................................... 42

2.1.3. Thực trạng quy định về nguyên tắc và phương thức giao dịch cổ

phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung ....................... 46

2.1.4. Thực trạng quy định về việc ký kết và thực hiện các hợp đồng

trong giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán

tập trung............................................................................................... 51

2.1.5. Thực trạng quy định về xử lý vi phạm và giải quyết tranh chấp

phát sinh từ giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung ................................................................................... 56

2.2. Đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật về giao dịch cổ phiếu

niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung ........................... 59

2.2.1. Các kết quả đạt được trong thực tiễn thực hiện pháp luật về giao

dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung ........... 59

2.2.2. Những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn thực hiện pháp luật về

giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung....... 62

Kết luận chương 2 ......................................................................................... 70

Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP

LUẬT VỀ GIAO DỊCH CỔ PHIẾU NIÊM YẾT TRÊN THỊ

TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN TẬP TRUNG TẠI VIỆT NAM .... 72

3.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm

yết trên thị trường chứng khoán tập trung ở Việt Nam ................ 72

3.2. Các giải pháp hoàn thiện pháp luật về giao dịch cổ phiếu

niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung ở Việt Nam ...... 76

Kết luận chương 3 ......................................................................................... 85

KẾT LUẬN .................................................................................................... 87

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 89

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài

Trong những năm gần đây, thị trường cổ phiếu đang ngày càng được

quan tâm hơn cùng với sự khởi sắc của thị trường, tốc độ vốn hóa gia tăng

mạnh mẽ và tiến trình niêm yết của các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh

nghiệp nhà nước quy mô lớn sau khi cổ phần hóa. Theo số liệu của Ủy ban

CKNN, năm 2017, tổng giá trị vốn hóa thị trường cổ phiếu đạt 3,36 triệu tỷ

đồng, tương đương 74.6% GDP, tăng 73% so với năm 2016 và gấp 7 lần so

với 10 năm trước (2007) cho thấy vai trò của thị trường chứng khoán, đặc biệt

là cổ phiếu niêm yết đang ngày càng trở nên có vai trò quan trọng đối với nền

kinh tế Việt Nam [35].

Sang đến năm 2018, thị trường chứng khoán chứng kiến tình trạng biến

động mạnh nhất trong 10 năm kể từ sau khủng hoảng tài chính toàn cầu năm

2008. Đây là năm đầu tiên thị trường chứng khoán suy giảm, sau 5 năm liên

tiếp trước đó chỉ số chứng khoán song hành với đà tăng trưởng của nền kinh

tế, đạt mức tăng trưởng cao, có năm lên đến 47% (năm 2017). Trong đó, các

giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung được xem

là các hoạt động cốt lõi tạo nên sự tăng trưởng của thị trường này. Đây là

những yếu tố nền tảng để đảm bảo cho thị trường chứng khoán trở tăng

trưởng mạnh mẽ và đóng góp hơn nữa vào nền kinh tế Việt Nam.

Trên thị trường cổ phiếu, tính chung 06 tháng đầu năm 2019, mức tăng

điểm của TTCK Việt Nam vẫn cao hơn so với một số nước trong khu vực,

được đánh giá là điểm hấp dẫn đối với nhà đầu tư trong và ngoài nước. Quy

mô vốn hóa của thị trường 6 tháng đầu năm 2019 đạt 4,34 triệu tỷ đồng. Về

công tác huy động vốn và hoạt động đấu giá, trong 6 tháng đầu năm

2019, tổng giá trị huy động vốn qua TTCK đạt hơn 150 nghìn tỷ đồng, tăng

29% so với cùng kỳ năm trước. Thị trường chứng khoán tập trung cũng đang

thu hút được dòng vốn lớn của NĐTNN, ước đạt 1,2 tỷ USD, số lượng tài

khoản của nhà đầu tư tiếp tục gia tăng đạt hơn 2,28 triệu tài khoản, tăng 4,7%

so với cuối năm 2018, trong đó số lượng tài khoản của NĐTNN tăng 7%. Qua

đó thể hiện rõ vai trò và hiệu quả của thị trường chứng khoán tập trung và

việc thực hiện các giao dịch cổ phiếu niêm yết.

Bên cạnh đó, Luật chứng khoán và các văn bản hướng dẫn thi hành đã

tạo lập được khuôn khổ pháp lý cơ bản có hiệu lực cao, phù hợp với thực tiễn

và tương đối đầy đủ về các vấn đề như hoạt động chào bán chứng khoán,

niêm yết, giao dịch, kinh doanh, đầu tư chứng khoán, dịch vụ về chứng khoán

và TTCK, quản lý nhà nước, thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm, giải quyết

tranh chấp, khiếu nại, tố cáo liên quan đến chứng khoán và TTCK. Qua đó,

tạo điều kiện thuận lợi cho TTCK Việt Nam phát triển trở thành kênh huy

động vốn trung và dài hạn quan trọng cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội,

góp phần dần hình thành một hệ thống tài chính hiện đại trên nền tảng hài hòa

giữa TTCK và thị trường tiền tệ - tín dụng [49].

Tuy nhiên, Luật chứng khoán năm 2006 ra đời khi TTCK mới hình

thành, quy mô thị trường nhỏ bé, các sản phẩm, dịch vụ của thị trường chưa

đa dạng, chứng khoán vẫn còn là lĩnh vực mới với đa số người dân Việt

Nam. Vì vậy, Luật chứng khoán chỉ đáp ứng được giai đoạn đầu của TTCK

với những nội dung cơ bản nhất, phù hợp với một thị trường mới hoạt động

với các công cụ chứng khoán, các hoạt động giao dịch cũng như hệ thống

quản lý còn đơn giản. Thực tế sau 10 năm phát triển, TTCK đã thay đổi cả

về chiều rộng lẫn chiều sâu. Việc ban hành các quy định pháp lý nhìn chung

đều có độ trễ so với mục tiêu đề ra. Trong quá trình TTCK vận hành, đã phát

sinh một số vấn đề mới chưa được Luật chứng khoán điều chỉnh. Bên cạnh

đó, các Bộ luật, Luật chuyên ngành khác (Bộ luật dân sự năm 2015, Luật

doanh nghiệp năm 2014, Luật đầu tư năm 2014, Luật xử lý vi phạm hành

chính…) đã được sửa đổi, bổ sung với một số quy định liên quan đến chứng

khoán và TTCK [52].

Trong bối cảnh TTCK các nước trên thế giới và khu vực phát triển

mạnh mẽ, tạo khoảng cách với TTCK Việt Nam, đặc biệt là khoảng cách giữa

hệ thống pháp luật về chứng khoán và TTCK ở Việt Nam so với chuẩn mực

và thông lệ quốc tế, nhằm khắc phục những hạn chế, tồn tại nêu trên trong

Luật chứng khoán và quá trình thi hành Luật, bảo đảm tính đồng bộ, thống

nhất của hệ thống pháp luật Việt Nam, cần thiết phải điều chỉnh pháp luật về

chứng khoán trên cơ sở phát huy ưu điểm và khắc phục các hạn chế của Luật

chứng khoán hiện hành. Thực tiễn thi hành Luật chứng khoán trong hơn 10

năm qua cho thấy còn nhiều hạn chế. Theo đó, một số quy định của Luật

chứng khoán điều chỉnh hoạt động giao dịch chứng khoán, đặc biệt là giao

dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung hiện nay còn

thiếu minh bạch, rõ ràng, thiếu tính hệ thống, không còn phù hợp trước sự

phát triển không ngừng của TTCK và yêu cầu của nhà đầu tư, dẫn đến bất

cập, vướng mắc trong thực tiễn thi hành Luật.

Vì vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài “Pháp luật về giao dịch cổ phiếu

niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung ở Việt Nam” làm đề tài luận

văn thạc sĩ.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Qua tổng hợp tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài được chọn, có

thể thấy rằng trong thời gian qua đã có một số công trình nghiên cứu liên

quan đến lĩnh vực nghiên cứu của đề tài. Điển hình là các công trình nghiên

cứu sau đây:

- Luận văn thạc sĩ luật học với đề tài: “Hợp đồng mua bán chứng

khoán theo pháp luật Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thị Phương, năm 2017.

Công trình nghiên cứu đã chỉ ra được các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan

đến hợp đồng mua bán chứng khoán theo pháp luật Việt Nam;

- Luận văn thạc sĩ luật học với đề tài: “Đặc điểm pháp lý của việc giao

kết hợp đồng mua bán chứng khoán trên thị trường giao dịch tập trung tại

Việt Nam” của tác giả Tạ Thị Bình, năm 2001. Công trình nghiên cứu đã chỉ

ra được các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến đặc điểm pháp lý của

việc giao kết hợp đồng mua bán chứng khoán trên thị trường giao dịch tập

trung tại Việt Nam;

- Luận văn thạc sĩ luật học với đề tài: “Pháp luật xử lý các vi phạm

trong lĩnh vực mua bán chứng khoán đối với các tổ chức, cá nhân trên thị

trường chứng khoán” của tác giả Phạm Phú Thành năm 2018. Công trình này

đã nghiên cứu và chỉ ra các sai phạm, các hành vi vi phạm cần phải tiến hành

xử phạt theo đúng quy định của pháp luật liên quan đến hoạt động mua bán

chứng khoán.

- Luận văn thạc sĩ kinh tế với đề tài: “Phân tích những nhân tố ảnh

hưởng đến giá cổ phiếu niêm yết trên sở giao dịch chứng khoán thành phố Hồ

Chí Minh” của tác giả Nguyễn Văn Mỹ.... Công trình nghiên cứu đã chỉ ra

được các tác nhân ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến giá cổ phiếu niêm yết

và thực tiễn tại sở giao dịch chứng khoán Hồ Chí Minh.

- Luận án tiến sĩ kinh tế với đề tài: “Nhận dạng và đo lường rủi ro

trong đầu tư cổ phiếu niêm yết trên sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ

Chí Minh” của tác giả Bùi Thi Lệ. Công trình nghiên cứu đã nghiên cứu rõ

các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến việc nhận dang và xác định rủi

ro trong đầu tư cổ phiếu niêm yết.

Có thể nhận thấy, các công trình nghiên cứu kể trên đã tập trung nghiên

cứu và làm sáng tỏ các khía cạnh của hoạt động mua bán chứng khoán và hợp

đồng mua bán chứng khoán trên thị trường chứng khoán tập trung tại Việt

Nam. Tuy nhiên, vẫn còn các vấn đề khác mà các công trình nghiên cứu

không đề cập đến liên quan đến tổng quan về hoạt động giao dịch cổ phiếu

niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung tại Việt Nam.

Những công trình khoa học trên là tài liệu rất hữu ích đã hỗ trợ tác giả

có thêm nhiều thông tin quan trọng, làm sáng tỏ quan điểm và tư duy phục vụ

cho việc nghiên cứu luận văn.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của đề tài là làm sáng rõ các vấn đề lý luận và

thực tiễn liên quan đến pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung tại Việt Nam. Trọng tâm của công trình nghiên

cứu này là tìm hiểu về hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết được thực hiện

như thế nào trên thị trường chứng khoán tập trung theo quy định của pháp luật

hiện hành và thực tiễn phát sinh. Trên có sở đó tác giả đề xuất một số kiến

nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường

chứng khoán tập trung tại Việt Nam hiện nay.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu đã nêu trên, nhiệm vụ nghiên cứu

của luận văn là:

- Phân tích, luận giải và làm sáng tỏ hơn các vấn đề lý luận về cổ phiếu

và cổ phiếu niêm yết; giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường tập trung;

làm sáng tỏ các khía cạnh: khái niệm, đặc điểm, nguyên tắc, điều kiện,

phương thức... của cổ phiếu niêm yết và hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm

yết. Bên cạnh đó, công trình cũng sẽ phân tích, lý luận chung và toàn diện về

pháp luật điều chỉnh hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường

chứng khoán tập trung tại Việt Nam.

- Nghiên cứu đánh giá thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp

luật về toàn bộ các vấn đề liên quan đến hoạt động giao dịch mua bán cổ phiếu

niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung tại Việt Nam, đồng thời công

trình cũng sẽ chỉ ra những vướng mắc trên thực tế, những hạn chế và bất cập

của pháp luật hiện hành trong quá trình thực hiện pháp luật. Trên cơ sở đó, tác

giả cũng sẽ đưa ra đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về giao

dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung tại Việt nam.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các quan điểm, học thuyết, ý kiến

đánh giá liên quan đến giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán

tập trung tại Việt Nam; các quy định pháp luật hiện hành về giao dịch cổ phiếu

niêm yết và thực tiễn thực hiện các quy định đó ở Việt Nam hiện nay.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

Do nội dung nghiên cứu của đề tài liên quan đến đối tượng là hoạt động

giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung tại Việt

Nam, vốn được xem là rộng và phức tạp, mang tính chuyên môn sâu cả về

kinh tế lẫn pháp luật nên tác giả xác định phạm vi nghiên cứu của luận văn

chỉ bao gồm các vấn đề chính sau đây:(i)Những vấn đề lý luận về giao dịch cổ

phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung và pháp luật về giao

dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung; (ii) Thực trạng

pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết và các giải pháp hoàn thiện pháp luật

về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung ở Việt

Nam trong giai đoạn từ năm 2006 đến nay.

5. Phương pháp nghiên cứu

Công trình nghiên cứu thực hiện dựa trên việc kết hợp sử dụng các

phương pháp nghiên cứu khoa học có tính phổ biến trong khoa học xã hội và

nhân văn như: phương pháp phân tích các quy định của pháp luật, phân tích

thực trạng của hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết; phương pháp tổng hợp

các quy định của pháp luật, tổng hợp số liệu về giao dịch cổ phiếu niêm yết,

tổng hợp quan điểm lý luận về giao dịch cổ phiếu; phương pháp diễn giải, so

sánh, hệ thống các quan điểm, lập luận và ý kiến về giao dịch cổ phiếu niêm

yết, so sánh các quy định của pháp luật có liên quan, hệ thống hóa các quy

định pháp luật, thực trạng và giải pháp của hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm

yết,... để chứng minh cho những luận điểm được đưa ra trong luận văn.

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

Kết quả nghiên cứu của đề tài có những ý nghĩa khoa học và thực tiễn sau:

Thứ nhất, đề tài nghiên cứu góp phần làm rõ hơn các vấn đề lý luận về

giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung và cơ chế

điều chỉnh pháp luật đối với giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung. đưa ra các đề xuất, kiến nghị pháp lý cụ thể và định hướng

hoàn thiện pháp luật dựa trên cơ sở hoa học cho việc xây dựng và hoàn thiện

các quy phạm pháp luật điều chỉnh hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết trên

thị trường chứng khoán nói chung, góp phần tăng cao hiệu quả điều chỉnh

pháp luật, tạo hành lang pháp lý vững chắc cho chứng khoán phát triển.

Thứ hai, kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần đánh giá thực trạng

khung pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập

trung để từ đó đưa ra các giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật về giao dịch

cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung ở Việt Nam hiện nay.

Thứ ba, đề tài cung cấp nhiều thông tin thực tiễn và từ đó làm rõ tổng

quan về thực tiễn giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập

trung ở Việt Nam – một trong những hoạt động cơ bản của thị trường chứng

khoán đang ngày càng phát triển mạnh mẽ hiện nay. Bên cạnh đó đề tài cũng

phân tích một số khó khăn, vướng mắc phát sinh trong quá trình giao dịch cổ

phiếu niêm yết tại các sàn giao dịch trên thị trường chứng khoán tập trung,

thông qua đó góp phần giúp cho thị trường chứng khoán có thể phát triển

nhanh và mạnh mẽ hơn nữa.

7. Kết cấu của luận văn

Chương 1: Những vấn đề lý luận về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung và pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết

trên thị trường chứng khoán tập trung.

Chương 2: Thực trạng pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung ở Việt Nam và thực tiễn thực hiện.

Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về giao dịch

cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung ở Việt Nam.

Chương 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIAO DỊCH CỔ PHIẾU NIÊM YẾT

TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN TẬP TRUNG VÀ PHÁP

LUẬT VỀ GIAO DỊCH CỔ PHIẾU NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG

CHỨNG KHOÁN TẬP TRUNG

1.1. Những vấn đề lý luận về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung

1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của cổ phiếu niêm yết

Khái niệm cổ phiếu

Những năm gần đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của các thị trường

chứng khoán trên thế giới, thị trường chứng khoán Việt Nam cũng đã và đang

có những bước tiến mạnh mẽ trên con đường khẳng định giá trị và vai trò

kinh tế của mình. Đi lên cùng thị trường chứng khoán là sự gia tăng không

ngừng các loại hàng hóa trên thị trường này, trong đó chủ yếu là cổ phiếu của

các công ty niêm yết [17, tr.17].

Với tư cách là một sản phẩm gắn liền với lịch sử hình thành và sự phát

triển của công ty cổ phần – cổ phiếu chính là sản phẩm đặc trưng riêng của

loại hình doanh nghiệp này trong nền kinh tế. Để hình thành vốn điều lệ của

công ty cổ phần khi mới thành lập hoặc tăng vốn điều lệ này trong quá trình

hoạt động, công ty cổ phần sẽ phát hành cổ phiếu cho các cổ đông nhằm xác

nhận việc góp vốn của các cổ đông vào công ty cổ phần và do đó là bằng

chứng chứng minh quyền sở hữu của cổ đông đối với công ty cổ phần.

Về phương diện lý thuyết, có thể quan niệm như thế nào về cổ phiếu?

Câu trả lời là tùy thuộc vào cách tiếp cận mà cổ phiếu có thể được quan

niệm theo nhiều cách khác nhau.

Dưới góc độ kinh tế, cổ phiếu phản ánh giá trị phần vốn góp của chủ sở

hữu nó đối với công ty cổ phần, giá trị cổ phiếu trên thị trường phản ánh giá

trị tương đối của công ty cổ phần đã phát hành ra nó. Tổng giá trị cổ phiếu

thuộc sở hữu của mỗi cổ đông phản ánh tỷ lệ vốn góp của cổ đông đó trong

công ty cổ phần.Cổ phiếu được xem như một loại tài sản đầu tư của cổ đông

và có thể chuyển nhượng trên thị trường chứng khoán.

Dưới góc độ pháp lý, cổ phiếu được xem như chứng cứ pháp lý

chứng minh quyền sở hữu của một cổ đông đối với công ty cổ phần khi

người đó góp vốn vào công ty để trở thành một trong số các chủ sở hữu của

công ty [20, tr.23].

Từ sự phân tích trên đây, có thể cho rằng định nghĩa về cổ phiếu nói

riêng và chứng khoán nói chung trong Điều 6 Luật chứng khoán đang bộc lộ

sự bất cập về phương diện học thuật, khiến cho nhiều người hiểu nhầm về bản

chất của chứng khoán nói chung và cổ phiếu nói riêng.

Với tư cách là một loại tài sản theo quy định của Bộ luật dân sự, cổ

phiếu có thể được giao dịch trên thị trường như một loại hàng hóa đặc biệt –

hàng hóa “chứng khoán” hay giấy tờ có giá.

Từ kết quả phân tích trên đây về khái niệm cổ phiếu, tác giả luận văn

cho rằng có thể định nghĩa về cổ phiếu như sau:

Cổ phiếu là giấy tờ có giá do công ty cổ phần phát hành cho các cổ

đông nhằm xác nhận việc góp vốn của cổ đông đối với công ty cổ phần và

qua đó xác nhận quyền sở hữu của cổ đông đối với công ty cổ phần.

Với bản chất là tài sản, đồng thời là chứng cứ pháp lý xác nhận quyền

sở hữu của cổ đông đối với công ty cổ phần, cổ phiếu luôn có tính thanh

khoản cao trên thị trường chứng khoán và giá trị của nó không chỉ phản ánh

mối quan hệ cung cầu của thị trường chứng khoán, mà còn phản ánh kết quả

kinh doanh của công ty cổ phần đã phát hành ra nó.

Khái niệm cổ phiếu niêm yết

Trong số các loại cổ phiếu được phát hành bởi công ty cổ phần và được

giao dịch trên thị trường chứng khoán, có một loại cổ phiếu được gọi là “cổ

phiếu niêm yết”.Về bản chất, cổ phiếu niêm yết là loại cổ phiếu được phát

hành bởi công ty cổ phần là công ty đại chúng và công ty này đã đăng ký

niêm yết cổ phiếu đó trên thị trường tập trung để giao dịch theo đúng quy

định của pháp luật.

Ở mức độ khái quát, có thể đưa ra khái niệm về cổ phiếu niêm yết như sau:

Cổ phiếu niêm yết là cổ phiếu được phát hành bởi công ty đại chúng,

được công ty đại chúng niêm yết giao dịch trên thị trường chứng khoán tập

trung theo quy định của pháp luật chứng khoán.

Về lý thuyết, cổ phiếu niêm yết có một số đặc điểm cơ bản sau đây:

Thứ nhất, cổ phiếu niêm yết là loại cổ phiếu được phát hành bởi các

công ty cổ phần phát hành chứng khoán niêm yết – gọi là công ty đại chúng.

Để có thể lưu thông cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung,

công ty phải tiến hành các thủ tục niêm yết cổ phiếu trên các sàn giao dịch,

nơi các hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết được diễn ra. Và chỉ khi các

doanh nghiệp thực hiện đầy đủ các thủ tục về niêm yết cổ phiếu, các cổ phiếu

được niêm yết mới có thể lưu thông trên thị trường riêng của nó với tên gọi cổ

phiếu niêm yết.

Thứ hai, cổ phiếu niêm yết là đối tượng được giao dịch trên thị trường

chứng khoán tập trung, có chất lượng tốt và do đó mang tính thanh khoản rất

cao. Cổ phiếu niêm yết thường được các công ty có uy tín, hiệu quả kinh

doanh tốt và liên tục trong thời gian dài, do đó khi tham gia vào thị trường

chúng dễ dàng được mua đi, bán lại, hay nói cách khác là dễ dàng được giao

dịch trên thị trường. Do đó, các nhà đầu tư tin tưởng vào mức độ sinh lời, khả

năng thu hồi vốn của chứng khoán niêm yết. Cũng bởi vậy mà tính thanh

khoản của những cổ phiếu này được đánh giá là cao hơn so với những cổ

phiếu chưa niêm yết.

Thứ ba, cổ phiếu niêm yết phải đáp ứng các tiêu chuẩn rất khắt khe

theo quy định của pháp luật nhằm bảo vệ quyền lợi cho các nhà đầu tư. Do

đó cổ phiếu này luôn được xem là một loại hàng hóa tiềm năng lưu thông

trên một thị trường tăng trưởng tốt – đó là thị trường chứng khoán tập trung.

Mặc dù không phải cổ phiếu của doanh nghiệp nào cũng có thể mang lại

hiệu quả cho việc đầu tư của các nhà đầu tư sau một thời gian niêm yết trên

thị trường chứng khoán, nhưng hầu như các công ty tiến hành niêm yết cổ

phiếu thông thường là những công ty đã củng cố được nội lực cũng như

mang nền tảng giá trị tốt cả về giá trị kinh tế cũng như uy tín của doanh

nghiệp. Do đó, xét về tầm nhìn dài hạn, các doanh nghiệp luôn hướng tới giá

trị lợi nhuận lớn, đồng nghĩa với việc giá trị cổ phiếu cũng sẽ tăng so với

mức giá tại thời điểm trước khi niêm yết.

1.1.2. Khái niệm và đặc điểm của giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung

Dưới góc độ pháp lý, giao dịch cổ phiếu niêm yết có bản chất là một

loại giao dịch dân sự, trong đó đối tượng giao dịch chính là cổ phiếu đã được

niêm yết tại sàn giao dịch chứng khoán [2].

Giao dịch cổ phiếu niêm yết được xác lập giữa các chủ thể bao gồm

bên bán – bên nắm giữ cổ phiếu niêm yết và bên mua – bên có tiền và có nhu

cầu mua cổ phiếu đã niêm yết để mong muốn tìm kiếm lợi nhuận từ việc đầu

tư. Tại các sàn giao dịch chứng khoán, hoạt động mua bán chứng khoán

không phải trực tiếp diễn ra giữa những người muốn mua và bán chứng khoán

với nhau mà thường do các nhà trung gian môi giới thực hiện theo yêu cầu

của bên mua và bên bán trên cơ sở hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán.

Về phương diện lý thuyết, có thể đưa ra khái niệm về giao dịch cổ

phiếu niêm yết như sau:

Giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung là

hợp đồng mua bán cổ phiếu niêm yết được thiết lập giữa bên bán và bên mua

thông qua phương thức giao dịch qua trung gian tại một thị trường giao dịch

tập trung, thống nhất và có tổ chức.

Về lý thuyết, giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán

tập trung có một số đặc điểm cơ bản sau đây:

Thứ nhất, các giao dịch cổ phiếu niêm yết được xác lập và thực hiện trên

một thị trường giao dịch đặc biệt – đó là thị trường chứng khoán tập trung.

Giao dịch cổ phiếu niêm yết về bản chất cũng là giao dịch dân sự. Tuy

nhiên, khác với các giao dịch dân sự thông thường vốn diễn ra thường xuyên,

liên tục tại bất cứ địa điểm, thời gian nào do các bên thỏa thuận thì các giao

dịch cổ phiếu niêm yết phải được tiến hành trên thị trường chứng khoán tập

trung là các SGDCK và TTGDCK trong một khoảng thời gian nhất định, phải

tuân theo quy chế giao dịch của thị trường này. Điều này đảm bảo cho hoạt

động quản lý về các giao dịch cổ phiếu niêm yết được thực hiện một cách tập

trung, dưới sự giám sát chặt chẽ của đơn vị có thẩm quyền, hạn chế tối đa các

giao dịch tiềm ẩn rủi ro, đảm bảo cho quyền và lợi ích của các thủ thể tham

gia giao dịch được toàn vẹn [2].

Thứ hai, các chủ thể tham gia vào giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung là những chủ thể riêng chỉ có trong hoạt động

mua bán cổ phiếu niêm yết.

Đối với các giao dịch cổ phiếu niêm yết, một đặc trưng quan trọng là

chủ thể tham gia vào các giao dịch này được xác định cụ thể với từng tên gọi

và chức năng, vai trò riêng biệt khi tiến hành hoạt động mua bán cổ phiếu

niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung. Hay nói cách khác, để giao

dịch cổ phiếu niêm yết thì chỉ có các chủ thể này mới có quyền thực hiện các

giao dịch tại thị trường chứng khoán tập trung. Các chủ thể tham gia giao dịch

cổ phiếu niêm yết bao gồm: Nhà đầu tư (đóng vai trò bên bán),Nhà đầu tư

(đóng vai trò bên mua) và các tổ chức kinh doanh chứng khoán (đóng vai trò

trung gian trên thị trường chứng khoán để mua hộ hoặc bán hộ chứng khoán

cho các nhà đầu tư).

Thứ ba, giao dịch cổ phiếu niêm yết luôn được thực hiện thông qua

phương thức giao dịch qua trung gian.

Theo phương thức này, người bán và người mua chứng khoán (cổ

phiếu niêm yết) không trực tiếp gặp nhau để giao dịch, đàm phán trực tiếp với

nhau mà việc mua bán đó đều được thực hiện thông qua các hợp đồng ủy thác

cho các tổ chức kinh doanh chứng khoán – với vai trò là bên trung gian trong

các giao dịch mua bán cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán. Tùy

thuộc vào nội dung các lệnh đặt mua và lệnh đặt bán được đưa ra bởi nhà đầu

tư, tổ chức trung gian sẽ thực hiện các lệnh này theo đúng yêu cầu của bên

mua và bên bán, nếu các yêu cầu đó phù hợp với giá cả của các loại cổ phiếu

niêm yết đã được xác định sau khi khớp lệnh theo quy chế giao dịch của thị

trường chứng khoán.

Thứ tư, giao dịch cổ phiếu niêm yết có đối tượng giao dịch đặc biệt –

đó chính là các cổ phiếu đã được niêm yết trên thị trường chứng khoán.

Về lý thuyết, cổ phiếu niêm yết có những đặc điểm khác biệt so với các

loại cổ phiếu chưa niêm yết, như đã phân tích ở mục 1.1.1 của luận văn này.

Những đặc điểm đó không chỉ gắn với cơ chế niêm yết cổ phiếu trên thị trường

chứng khoán, mà còn gắn liền với tình trạng tài chính cũng như kết quả kinh

doanh của chủ thể phát hành ra nó – đó là các công ty đại chúng [27].

Thứ năm, giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị chứng khoán tập trung

được thực hiện với quy trình và hình thức của giao dịch riêng biệt.

Với đặc thù của đối tượng giao dịch là cổ phiếu niêm yết, là một loại tài

sản đặc biệt khác so với những tài sản thông thường được lưu hành tự do

trong xã hội dân sự, các giao dịch về cổ phiếu niêm yết được thực hiện mang

giá trị lớn và có tầm ảnh hưởng mạnh mẽ đến thị trường kinh tế của quốc gia,

do đó, khi thực hiện các giao dịch này cần được tuân thủ theo đúng quy trình,

thủ tục và hình thức mà pháp luật quy định. Các quy trình, thủ tục và hình

thức của giao dịch mà các bên buộc phải thực hiện chính là các nguyên tắc

giao dịch được xác định tại các quy phạm pháp luật điều chỉnh. Việc xác định

quy trình và hình thức giao dịch riêng biệt này nhằm đảm bảo cho hiệu quả

của giao dịch được phát huy, thúc đẩy sự phát triển ổn định của thị trường

giao dịch cũng như bảo vệ sự an toàn của nền kinh tế quốc gia.

Tóm lại, với những đặc điểm trên, giao dịch cổ phiếu niêm yết không

chỉ là một phương thức nhằm thỏa mãn nhu cầu của các nhà đầu tư (bên mua

và bên bán), mà còn đem lại nguồn lợi nhuận ổn định cho các tổ chức kinh

doanh doanh khoán khi thực hiện các dịch vụ chứng khoán cho khách hàng

trên thị trường chứng khoán.

1.1.3. Các nguyên tắc, điều kiện và phương thức giao dịch cổ phiếu

niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

1.1.3.1. Các nguyên tắc giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường

chứng khoán tập trung

Nguyên tắc giao dịch qua trung gian

Trên thị trường chứng khoán tập trung, tất cả các giao dịch chứng

khoán nói chung và giao dịch cổ phiếu niêm yết nói riêng thường được thực

hiện thông qua tổ chức trung gian môi giới là các công ty chứng khoán tại các

SGDCK và TTGDCK. Trên thị trường sơ cấp, các nhà đầu tư thường không

trực tiếp giao dịch với tổ chức phát hành cổ phiếu mà đặt mua từ các tổ chức

bảo lãnh phát hành. Trên thị trường thứ cấp, thông qua nghiệp vụ môi giới

kinh doanh các công ty chứng khoán mua chứng khoán giúp các nhà đầu tư,

hoặc mua chứng khoán của nhà đầu tư này để mua và bán cho các nhà đầu tư

khác.Nguyên tắc này được xác lập nhằm đảm bảo các loại chứng khoán được

giao dịch là chứng khoán thực và giúp thị trường hoạt động lành mạnh, bảo vệ

quyền lợi của các nhà đầu tư. Đặc biệt đối với loại chứng khoán là cổ phiếu

niêm yết, mục tiêu của các chủ thể tham gia vào các giao dịch liên quan đến

đối tượng này thường là những mục tiêu có giá trị giao dịch lớn, việc đảm bảo

cho các giao dịch không bị hạn chế bởi các rủi ro, vướng mắc trong quá trình

giao dịch chính là mục đích mà nguyên tắc này hướng tới [54].

Nguyên tắc định giá

Giá trị của chứng khoán trên thị trường trứng khoán, đặc biệt là giá trị

của cổ phiếu niêm yết phụ thuộc hoàn toàn sự biến động của thị trường chứng

khoán. Tại mỗi thời điểm nhất định, tuỳ theo sự xét đoán và tùy vào chỉ số

cung cầu chứng khoán có trên thị trường giá của cổ phiếu niêm yết có thể tăng

giảm tương ứng với quy luật cung cầu của thị trường. Giá trị của chứng khoán

trong mỗi giao dịch được xác định tại thời điểm các bên đưa ra ý chí của mình

về việc mua hoặc bán cổ phiếu, sau đó giá chứng khoán này được xác định

dựa trên sự thống nhất ý chí cuối cùng của người mua và người bán khi xác

lập giao dịch. Đối với các giao dịch cổ phiếu theo phương pháp nhập lệnh, giá

trị định giá của cổ phiếu được xác định tại thời điểm các bên nhập lệnh

mua/bán ra thị trường. Đối với giao dịch cổ phiếu theo phương pháp thỏa

thuận, giá trị định giá của cổ phiếu được xác định là giá tại nội dung cuộc

thương lượng giữa người bán và người mua khi hai bên đã thống nhất. Đặc

biệt, đối với phương thức thỏa thuận này, giá của cổ phiếu sẽ không đổi kể cả

trong trường hợp tại thời điểm nhập lệnh mua/bán chênh lệnh với giá trông

thỏa thuận của các bên. Tất cả các thành viên có liên quan trên thị trường

không ai có thể can thiệp vào mối quan hệ cung cầu chứng khoán trên thị

trường và cũng không ai có quyền định giá chứng khoán một cách độc đoán.

Vì thế thị trường chứng khoán được coi là thị trường tự do nhất trong các thị

trường. Nguyên tắc này đảm bảo cho các hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm

yết được công khai, minh bạch, đảm bảo được quyền và lợi ích của các bên

tham gia giao dịch, cũng như tuân theo quy luật thị trường.

Nguyên tắc công khai.

Không chỉ riêng cổ phiếu niêm yết, tất cả các hoạt động trên thị trường

chứng khoán đều được công khai hoá về toàn bộ các loại chứng khoán được

đưa ra mua bán trên thị trường, cũng như tình hình tài chính về kết quả kinh

doanh của công ty phát hành và số lượng chứng khoán, đồng thời giá cả từng

loại đều được công khai trên thị trường và trong các báo cáo. Khi kết thúc

một cuộc giao dịch, số lượng chứng khoán được mua bán, giá cả từng loại đều

được lập tức thông báo ngay. Nguyên tắc này nhằm đảm bảo quyền lợi cho

người mua và người bán chứng khoán ít gặp rủi ro hơn trong các giao dịch

mua bán chứng khoán, đặc biệt là giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường

tập trung, đồng thời nguyên tắc này cũng đảm bảo cho việc người mua chứng

khoán dễ dàng chọn loại cổ phiếu niêm yết theo sở thích của mình, có khả

năng tiếp cận được nhiều đơn vị phát hành và hướng tới việc bảo đảm tìm

kiếm lợi nhuận và hạn chế rủi ro tham gia thị trường chứng khoán [26, tr.32].

1.1.3.2. Các điều kiện và phương thức giao dịch cổ phiếu niêm yết trên

thị trường chứng khoán tập trung

Về lý thuyết, việc xác lập và thực hiện giao dịch cổ phiếu niêm yết trên

thị trường chứng khoán tập trung phải tuân thủ các điều kiện sau đây:

Thứ nhất, đối tượng của giao dịch phải là cổ phiếu đã được đơn vị phát

hành tiến hành thủ tục niêm yết trên sàn giao dịch. Để được tham gia vào thị

trường chứng khoán tập trung, cổ phiếu của các công ty cổ phần khi tham gia

vào các giao dịch mua bán, chuyển nhượng trên thị trường này phải thực hiện

đầy đủ các yêu cầu và thủ tục niêm yết chứng khoán để xác định cổ phiếu

được giao dịch là cổ phiếu niêm yết. Điều này đảm bảo cho việc cổ phiếu

niêm yết có giá trị thực tiễn cao và đảm bảo quyền và lợi ích cho các bên khi

tham gia giao dịch, đặc biệt là quyền lợi của nhà đầu tư trong quá trình tìm

kiếm lợi nhuận dựa trên sự phát triển ổn định của cổ phiếu niêm yết.

Thứ hai, nhà đầu tư phải mở tài khoản tại thị trường chứng khoán tập

trung và đảm bảo việc tài khoản có đủ tiền để thanh toán các giao dịch cổ

phiếu niêm yết. Việc tạo lập các tài khoản thanh toán của khách hàng trên thị

trường chứng khoán tập trung nhằm phục vụ cho các hoạt động mua bán cổ

phiếu niêm yết và đồng thời là điều kiện cơ bản nhằm xác định chính xác

thông tin của nhà đầu tư tham gia giao dịch và khả năng tài chính của nhà đầu

tư trên thị trường chứng khoán. Bên cạnh đó, đây cũng là nơi lưu trữ các thông

tin về cổ phiếu niêm yết được lưu hành trên thị trường và các giao dịch mà nhà

đầu tư thực hiện, giúp nhà đầu tư dễ dàng kiểm soát thông tin tài chính. Đặc

biệt, để hoàn thành các giao dịch, nhà đầu tư phải đảm bảo được việc hiện thực

hóa các giao dịch thông qua việc trực tiếp hoàn thành các nghĩa vụ về tài chính

cũng như thủ tục để có thể tiến hành nhận chuyển nhượng quyền sở hữu cổ

phiếu niêm yết mà mình tham gia giao dịch, do đó, bắt buộc tài khoản của nhà

đầu tư phải có đủ giá trị tài chính phục vụ cho các giao dịch.

Thứ ba, các giao dịch cổ phiếu niêm yết phải được thực hiện thông qua

trung gian môi giới là các công ty chứng khoán, đồng thời các công ty phải

được chấp nhận là thành viên tại các SGDCK và TTGDCK. Các đơn vị trung

gian môi giới chứng khoán sẽ là các đơn vị nắm bắt thông tin cũng như tác

động trực tiếp đến các hoạt động của giao dịch cổ phiếu niêm yết mà bên bán

và bên mua mong muốn tiến hành. Việc thay mặt bên bán cũng như bên mua

tiến hành thực hiện các lệnh giao dịch tại các điểm giao dịch chứng khoán tập

trung, bắt buộc chủ thể này phải có thẩm quyền cũng như năng lực thực hiện

các lệnh giao dịch tại các điểm giao dịch, do đó, để có thể kiểm soát được các

giao dịch và thực hiện đồng nhất các lệnh giao dịch, các đơn vị môi giới

chứng khoán buộc phải trở thành thành viên của tại các điểm giao dịch chứng

khoán mới có thể tiến hành thực hiện các lệnh giao dịch thay cho bên bán và

bên mua. Điều này đảm bảo cho việc các giao dịch được thực hiện một cách

thống nhất, tập trung và có chất lượng chuyên môn cao, góp phần tích cự

trong việc hỗ trợ thúc đẩy giao dịch chứng khoán phát triển và kiểm soát các

giao dịch tại các điểm giao dịch.

Bên cạnh việc tuân thủ các điều kiện giao dịch cổ phiếu niêm yết, việc

xác định các phương thức giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung cũng được cần được quy định rõ ràng.

Về lý thuyết cũng như thực tiễn, giao dịch cổ phiếu niêm yết thường

được thực hiện theo hai phương thức cơ bản, bao gồm: phương thức khớp

lệnh và phương thức thỏa thuận.

Phương thức khớp lệnh thường được thực hiện tại thị trường chứng

khoán tập trung (Sở giao dịch chứng khoán), theo đó các giao dịch cổ phiếu

niêm yết được thực hiện theo các bước do hệ thống đăng ký giao dịch thực

hiện, dựa trên việc so khớp các lệnh mua và lệnh bán cùng một số lượng cổ

phiếu niêm yết tại cùng một thời điểm. Phương thức khớp lệnh bao gồm khớp

lệnh định kỳ và khớp lệnh liên tục. Theo phương thức này, về nguyên tắc giao

dịch, nhà đầu tư không được đặt các lệnh giao dịch vừa mua, vừa bán đồng

thời cùng một loại chứng khoán trong cùng một đợt khớp lệnh, trừ các lệnh đã

được nhập vào hệ thống tại phiên giao dịch liên tục trước đó, chưa được khớp

nhưng vẫn còn hiệu lực. Trong đó, khớp lệnh định kỳ là phương thức giao

dịch được thực hiện trên cơ sở so khớp các lệnh mua và lệnh bán cổ phiếu

niêm yết tại một thời điểm xác định. Nguyên tắc xác định giá thực hiện là

mức giá thực hiện đạt khối lượng giao dịch lớn nhất và nếu có nhiều mức giá

thỏa mãn điều kiện ở trên thì mức giá trùng hoặc gần nhất với giá thực hiện

của lần khớp lệnh gần nhất sẽ được chọn. Khớp lệnh liên tục là phương thức

giao dịch được thực hiện trên cơ sở so khớp các lệnh mua và lệnh bán chứng

khoán ngay khi lệnh được nhập vào hệ thống giao dịch [36, tr.50].

Phương thức thoả thuận cũng được áp dụng cho các giao dịch cổ phiếu

niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung nhưng không phải là phổ biến.

Theo phương thức này, bên mua và bên bán tự thoả thuận với nhau về các

điều kiện giao dịch và thông tin giao dịch được nhập vào hệ thống đăng ký

giao dịch để xác nhận. Các giao dịch thực hiện theo phương thức này thông

thường là giao dịch cổ phiếu niêm yết lô lẻ được thực hiện trực tiếp giữa nhà

đầu tư với công ty chứng khoán thành viên là thành viên của trung tâm giao

dịch chứng khoán trên nguyên tắc thỏa thuận về giá. Trong trường hợp NĐT

đã xác định được đối tác và 2 bên đã thỏa thuận xong các điều kiện về giá,

khối lượng, hình thức thanh toán... thì sẽ thông báo cho CTCK của cả 2 bên.

CTCK sẽ thực hiện nhập lệnh vào hệ thống của thị trường vào cuối mỗi

phiên, SởGDCK hoặc Trung tâm GDCK sẽ tiến hành tổng hợp vào kết quả

giao dịch toàn thị trường. Nếu NĐT chưa xác định được đối tác, khi có nhu

cầu, sẽ tới đặt lệnh chào mua hoặc chào bán tại CTCK. Đại diện giao dịch

(ĐDGD) của CTCK sẽ nhập lệnh vào hệ thống và lệnh này sẽ hiển thị trên

cửa sổ lệnh của Sở GDCK hoặc Trung tâm GDCK và CTCK. Căn cứ vào các

thông tin chào mua, chào bán trên sổ lệnh GDTT, các CTCK sẽ liên lạc với

nhau, giúp NĐT tìm kiếm, thỏa thuận với đối tác về mức giá, khối lượng giao

dịch... Sau khi đã đạt được thỏa thuận, ĐDGD của CTCK bên bán sẽ nhập

lệnh giao dịch đã được thỏa thuận vào hệ thống gồm: mã, số lượng, giá, số

hiệu thành viên bên mua, ký hiệu lệnh giao dịch, số hiệu tài khoản giao dịch

của NĐT... Hệ thống tại Sở GDCK hoặc Trung tâm GDCK sẽ nhận, xác nhận

các lệnh giao dịch do CTCK nhập và đưa ra kết quả. Kết quả sẽ hiển thị trên

màn hình của ĐDGD và màn hình của CTCK [1].

Như vậy, về cơ bản, thị trường chứng khoán đã được xây dựng và hoàn

thiện toàn bộ những điều kiện cơ bản như nguyên tắc, điều kiện và phương

thức giao dịch để các bên tham gia hoạt động giao dịch chứng khoán, đặc biệt

là giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung có thể áp

dụng và thực hiện. Những nội dung cơ bản này của thị trường chứng khoán đã

tạo được hành lang thị trường cần thiết cho các giao dịch cổ phiếu niêm yết

được phát triển cũng như củng cố và hoàn thiện hơn nữa thị trường chứng

khoán tập trung.

1.2. Những vấn đề lý luận pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết

trên thị trường chứng khoán tập trung

1.2.1. Khái niệm và phạm vi điều chỉnh của pháp luật về giao dịch cổ

phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Trong khoa học pháp lý, khái niệm pháp luật và phạm vi điều chỉnh của

pháp luật là hai vấn đề khác nhau.Trong mục này, tác giả luận văn sẽ làm rõ

hai vấn đề trên để góp phần làm rõ hơn những vấn đề lý luận về pháp luật

điều chỉnh giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung.

Thứ nhất, về khái niệm pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên

thị trường chứng khoán tập trung.

Trên thị trường chứng khoán tập trung, việc xác lập và thực hiện các giao

dịch cổ phiếu niêm yết luôn được xem là hoạt động cơ bản của thị trường này.

Mặc dù về nguyên tắc, các giao dịch cổ phiếu niêm yết sẽ được thực hiện theo

quy luật cung cầu của thị trường chứng khoán nhưng để đảm bảo cho thị trường

này hoạt động hiệu quả, rất cần một hành lang pháp lý đầy đủ, an toàn và hiệu

quả. Sự bảo đảm tốt nhất cho các yêu cầu của thị trường chứng khoán nói chung

và giao dịch cổ phiếu niêm yết nói riêng chỉ có thể được đáp ứng bởi sự bảo đảm

từ những ràng buộc của các quy phạm pháp luật [49]. Do vậy, việc hình thành

một bộ phận pháp luật điều chỉnh các giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường

chứng khoán tập trung là yêu cầu cấp thiết và mang tính tất yếu.

Lịch sử hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán trên thế

giới cho thấy, sự ra đời của pháp luật về thị trường chứng khoán thường muộn

hơn so với chính thị trường chứng khoán. Sau khi thị trường chứng khoán đã

hình thành tại các nước Mỹ, Bắc Âu, Nhật Bản do hệ quả của cuộc khủng

hoảng kinh tế thế giới năm 1929 – 1933, một số quốc gia đã ban hành các đạo

luật về chứng khoán để điều chỉnh cách thức tổ chức và hoạt động của thị

trường này. Điển hình là Luật chứng khoán năm 1933 và Luật về giao dịch

chứng khoán của Mỹ năm 1934.Đây là những đạo luật đầu tiên về chứng

khoán và giao dịch chứng khoán, do đó nó đã trở thành hình mẫu pháp lý cơ

bản cho nhiều quốc gia áp dụng.

Pháp luật về giao dịch chứng khoán niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung cũng là một bộ phận không thể thiếu của pháp luật về giao dịch

chứng khoán. Với tư cách là biện pháp điều tiết và quản lý các hoạt động giao

dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung nói riêng và sự

ràng buộc pháp lý cũng như yêu cầu pháp lý bắt buộc đối với các vấn đề liên

quan đến hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết khác. Pháp luật về giao dịch cổ

phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung được xây dựng và hoàn

thiện với vai trò như một hành lang pháp lý vững chắc nhằm bảo đảm cho các

hoạt động giao dịch trên thị trường chứng khoán tập trung được an toàn, minh

bạch và công bằng. Các chủ thể, đối tượng và phương thức giao dịch đều phải

tuân thủ theo sự quản lý và điều tiết của lĩnh vực pháp luật này [19].

Giống như bất kỳ lĩnh vực pháp luật nào, pháp luật về giao dịch cổ

phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung cũng được thiết kế bao

gồm nhiều điều khoản có tính ràng buộc đối với các chủ thể có liên quan như

chủ thể phát hành, chủ thể tham gia mua bán cổ phiếu, chủ thể là trung gian

trong việc mua bán bổ phiếu niêm yết, chủ thể quản lý, điều tiết thị trường

chứng khoán nói chung và giao dịch cổ phiếu niêm yết nói riêng.

Từ kết quả phân tích nói trên, có thể đưa ra khái niệm pháp luật về giao

dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung như sau:

Pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập

trung là tập hợp các quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận

nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình xác lập, thực hiện

giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung.

Tóm lại, pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung là một lĩnh vực hẹp và có tính chuyên sâu, có nhiệm vụ thiết

lập hành lang pháp lý cho việc hình thành và thực hiện các giao dịch chứng

khoán nói chung và cổ phiếu niêm yết nói riêng trên thị trường chứng khoán

tập trung. Việc điều chỉnh có hiệu quả đối với lĩnh vực này sẽ tạo điều kiện

cho các hoạt động đầu tư tài chính được thực hiện tích cực hơn, mang lại lợi

nhuận cho tất cả các bên tham gia, đồng thời thúc đẩy được nền kinh tế phát

triển một cách mạnh mẽ.

Thứ hai, về phạm vi điều chỉnh của pháp luật về giao dịch cổ phiếu

niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung.

Về lý thuyết, pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường

chứng khoán tập trung có nhiệm vụ điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh

trong quá trình xác lập và thực hiện các giao dịch cổ phiếu niêm yết diễn ra

trên thị trường chứng khoán tập trung.Các quan hệ xã hội này thuộc phạm vi

điều chỉnh của pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung bao gồm:

- Quan hệ xã hội trọng tâm và chủ yếu là quan hệ mua bán cổ phiếu

niêm yết giữa nhà đầu tư (bên bán) với nhà đầu tư (bên mua). Quan hệ xã hội

này được xác lập thông qua hình thức pháp lý là hợp đồng mua bán cổ phiếu

niêm yết, với chủ thể tham gia hợp đồng bao gồm nhà đầu tư (với tư cách là

bên bán cổ phiếu) và nhà đầu tư (với tư cách là bên mua cổ phiếu).Quan hệ xã

hội này được điều chỉnh bởi các quy phạm pháp luật chung về hợp đồng mua

bán và một số quy phạm pháp luật có tính đặc thù riêng điều chỉnh về quan hệ

mua bán chứng khoán/mua bán cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung.

- Quan hệ xã hội phát sinh giữa bên mua hoặc bên bán với tổ chức

trung gian (công ty chứng khoán). Quan hệ xã hội này được xác lập thông qua

hình thức pháp lý là hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán. Về bản chất,

đây là quan hệ cung ứng dịch vụ chứng khoán giữa bên cung ứng dịch vụ là tổ

chức môi giới chứng khoán, với bên sử dụng dịch vụ là các nhà đầu tư (bên

mua hoặc bên bán chứng khoán).

1.2.2. Cấu trúc của pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung

Nói đến cấu trúc pháp luật là nói đến các nhóm quy phạm pháp luật cấu

thành nên một lĩnh vực pháp luật. Về lý thuyết, có thể hình dung cấu trúc

pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập

trung bao gồm các nhóm quy phạm pháp luật chủ yếu sau đây:

1.2.2.1. Các quy phạm pháp luật quy định về đối tượng giao dịch trong

giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Đối tượng của các giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung được xác định rõ là cổ phiếu niêm yết. Như đã được phân

tích, cổ phiếu niêm yết cũng là một loại chứng khoán, tuy nhiên, thông qua

thủ tục niêm yết theo quy định của pháp luật, loại chứng khoán này chỉ được

giao dịch tại thị trường chứng khoán tập trung -một thị trường riêng biệt có

khả năng mua bán dễ dàng đối với loại chứng khoán này. Các giao dịch đối

với cổ phiếu niêm yết dưới góc độ pháp lý được xem như hoạt động chuyển

dịch quyền sở hữu và các lợi ích liên quan đến cổ phiếu niêm yết là đối

tượng được chuyển dịch trong các giao dịch. Đồng nghĩa với việc, đối tượng

của các giao dịch cổ phiếu niêm yết là đối tượng có những đặc tính pháp lý

và kinh tế riêng biệt.

Khi tiến hành các hoạt động mua, bán cổ phiếu niêm yết, những nguyên

tắc riêng biệt đối với hoạt động này cũng được đề ra và áp dụng nhằm tạp

khuôn khổ định hướng phát triển ổn định cho các hoạt động mua bán này.

Theo đó, pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết quy định về đối tượng

trong giao dịch được xây dựng nhằm xác định các loại chứng khoán được

phép giao dịch trên thị trường chứng khoán trong đó có cổ phiếu niêm yết.

Bên cạnh đó, các quy định này của pháp luật cũng xác định rõ các loại thị

trường tương ứng với mỗi loại chứng khoán, trong đó, đối với cổ phiếu niêm

yết, loại chứng khoán tương ứng và chỉ được giao dịch trên thị trường chứng

khoán tập trung [30]; [28]; [49].

Để có thể trở thành cổ phiếu niêm yết, đối tượng này của giao dịch phải

được thực hiện thủ tục niêm yết theo quy định của pháp luật. Theo đó, thủ tục

này cho phép một chứng khoán nhất định có đủ tư cách và được phép giao

dịch trên thị trường chứng khoán tập trung. Cụ thể, đây là quá trình mà Sở

GDCK hoặc Trung tâm GDCK chấp nhận cho công ty cổ phần được phép

niêm yết cổ phiếu của mình để thực hiện các giao dịch trên sàn chứng khoán

tập trung nếu công ty đó đáp ứng đầy đủ các điều kiện (tiêu chuẩn) về định

lượng cũng như định tính mà sở giao dịch chứng khoán đề ra.

Như vậy, có thể thấy, các quy định về đối tượng trong giao dịch cổ

phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán không chỉ dừng lại ở các quy

phạm liệt kê, mà nó còn là các quy phạm mang tính điều kiện và thủ tục nhằm

đảm bảo cho việc tạo dựng cơ sở pháp lý và củng cố điều kiện cũng như giá

trị của đối tượng trong giao dịch. Điều này giúp cho đối tượng của giao dịch

là cổ phiếu được định giá cũng như định lượng một cách rõ ràng, công khai và

minh bạch. Đồng thời, pháp luật về vấn đề này cũng đảm bảo cân bằng được

quyền và lợi ích của các bên khi tham gia các giao dịch cổ phiếu niêm yết,

giảm thiểu các rủi ro cũng như thiệt hại ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi

ích hợp pháp của các chủ thể trong giao dịch.

1.2.2.2. Các quy phạm pháp luật quy định về chủ thể tham gia giao

dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung về

cơ bản mang đặc điểm pháp lý cơ bản của các giao dịch dân sự, dựa trên sự tự

do ý chí, tự nguyện tham gia vào giao dịch của các chủ thể liên quan. Tuy

nhiên, với đặc điểm của thị trường chứng khoán tập trung, các giao dịch cổ

phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung có sự tham gia của các

chủ thể bao gồm: Nhà đầu tư (bên bán), Nhà đầu tư (bên mua)và tổ chức

trung gian trên thị trường chứng khoán (các công ty chứng khoán đóng vai trò

là nhà môi giới chứng khoán). Với đặc thù là giao dịch qua trung gian, vai trò

của các chủ thể trung gian là rất quan trọng, bởi lẽ trên thực tế thì các tổ chức

trung gian mới chính là người trực tiếp thực hiện các lệnh mua và lệnh bán

của khách hàng (nhà đầu tư) trên sàn giao dịch, đồng thời có trách nhiệm hỗ

trợ tư vấn, bảo đảm an toàn giao dịch và hạn chế các rủi cho cho các nhà đầu

tư khi giao dịch cổ phiếu niêm yết [1].

Với cơ chế vận hành phức tạp của thị trường chứng khoán tập trung,

pháp luật phải xác định các chủ thể tham gia vào các giao dịch này và quyền,

nghĩa vụ pháp lý của các chủ thể đó như thế nào trong quan hệ giao dịch cổ

phiếu niêm yết.

Đối với mỗi giao dịch cổ phiếu niêm yết, các chủ thể chính thụ hưởng

quyền cũng như nghĩa vụ liên quan đến cổ phiếu niêm yết là những chủ thể

đầu tiên được pháp luật điều chỉnh. Bên cạnh đó, để thay mặt các chủ thể

chính tiến hành các giao dịch cổ phiếu niêm yết, đây là các giao dịch mang

tính chuyên môn cao, tính chất giao dịch phức tạp và yêu cầu trình độ phù

hợp, do đó, pháp luật hình thành các quy định cho phép các chủ thể trung gian

hoạt động trên thị trường chứng khoán với tư cách đại diện các chủ thể chính

và trực tiếp thực hiện các lệnh mua vào, bán ra dựa trên ý chí quyết định của

chủ thể chính.

Như vậy, các chủ thể tham gia các giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoan tập trung cũng được điều chỉnh trực tiếp thông qua các

quy định của pháp luật về chủ thể giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường

chứng khoán [27].

1.2.2.3. Các quy phạm pháp luật quy định về nguyên tắc và phương

thức giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Trên thị trường chứng khoán tập trung, các giao dịch cổ phiếu niêm yết

phải được đảm bảo tuân thủ theo đúng sự điều chỉnh của pháp luật liên quan

đến vấn đề này nhằm đảm bảo cho sự quản lý và điều tiết thị trường một cách

phù hợp, hiệu quả. Do đó pháp luật phải xây dựng các quy định để định

hướng các giao dịch phải được tiến hành dựa trên cơ sở là các nguyên tắc và

phương thức giao dịch nhất định.

Các quy định của pháp luật về nguyên tắc và phương thức giao dịch

được đề ra là cơ để để các giao dịch cổ phiếu niêm yết được thực hiện một cách

dễ dàng, nhanh chóng và hiệu quả. Thị trường chứng khoán tập trung là một thị

trường tài chính lớn, các giao dịch diễn ra thường xuyên, liên tục với số lượng

lơn, do đó để có thể kiểm soát cũng như năm bắt được toàn diện thị trường và

điều tiết một cách có hệ thống, có hiệu quả thì bắt buộc tất cả các giao dịch

phải được thực hiện theo các nguyên tắc và phương thức chung. Những

phương thức này sẽ xác định hình thức và các bước phải thực hiện khi tiến

hành giao dịch cổ phiếu niêm yết. Với vai trò này, các chủ thể khi tham gia

giao dịch, các thông tin về thị trường được công khai, các hoạt động được tiến

hành một cách minh bạch, dẫn đến những quyền và lợi ích của các chủ thể

tham gia giao dịch cũng được bảo đảm và chú trọng hơn. Điều này được đảm

bảo một cách khách quan thông qua các quy định của pháp luật [29]; [36; [38].

Các quy định về nguyên tắc và phương thức giao dịch cổ phiếu niêm

yết là cơ sở tiền đề bảo vệ quyền và lợi ích của các chủ thể đồng thời đảm bảo

sự an toàn, ổn định khi thực hiện các giao dịch này. Các quy định về nguyên

tắc và phương thức giao dịch được xây dựng dựa trên tính chất của thị trường,

cơ chế vận hành của thị trường và thực tiễn tiến hành các giao dịch cổ phiếu

niêm yết, do đó các quy định này có vai trò đảm bảo quyền sở hữu, quyền và

lợi ích khác đối với cổ phiếu niêm yết trong hoạt động chứng khoán trên thị

trường chứng khoán tập trung; quyền tự do giao dịch, đầu tư, kinh doanh và

dịch vụ chứng khoán của tổ chức, cá nhân; công bằng, công khai, minh bạch;

bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mọi chủ thể.

1.2.2.4. Các quy phạm pháp luật quy định về việc ký kết và thực hiện hợp

đồng trong giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường tập trung mang bản chất là

những giao dịch dân sự với sự thỏa thuận, thống nhất ý chí của các bên trong

việc mua hoặc bán cổ phiếu niêm yết. Trong các giao dịch này, ý chí của các

bên được thể hiện rõ ràng qua các lệnh bán hoặc lệnh mua được thao tác trên

hệ thống. Việc tiến hành đồng thời hoạt động mua và bán cùng một đối tượng

giao dịch cũng chính là quá trình thực hiện hợp đồng mua bán, hiện thực hóa

ý chí mà các bên mong muốn, đồng thời tìm kiếm và gặt hái được kết quả

chung mà các bên hướng tới đó là chuyển dịch quyền sở hữu cổ phiếu niêm

yết. Do đó, có thể nhận thấy, các giao dịch cổ phiếu niêm yết chính là sự thỏa

thuận và thống nhất ý chí về việc chuyển giao quyền sở hữu cổ phiếu niêm

yết nhằm tìm kiếm và xác lập mục tiêu chung, hay nói cách khác, hình thức

thể hiện của giao dịch về cổ phiếu niêm yết đó chính là hợp đồng mua bán cổ

phiếu niêm yết. Theo đó, hợp đồng này là sự thống nhất ý chí của các bên đối

với việc chuyển dịch quyền sở hữu cổ phiếu niêm yết từ người bán sang

người mua và hiện thực hóa các hoạt động đó.Do vậy, hợp đồng mua, bán cổ

phiếu niêm yết cũng giống như các hợp đồng khác trong các giao dịch dân sự,

để đảm bảo hiệu lực của giao dịch mà hợp đồng đã thống nhất, các vấn đề về

giao kết hợp đồng và thực hiện hợp đồng trong giao dịch cổ phiếu niêm yết

cũng phải được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật. Trong đó ký kết

các văn bản thỏa thuận về việc mua bán cổ phiếu niêm yết là bước đầu tiên và

cơ bản để hợp đồng mua bán cổ phiếu niêm yết có hiệu lực, đồng thời việc

thực hiện hoạt động mua bán cũng chính là quá trình hiện thực hóa các nội

dung đã được giao kết trong hợp đồng mua bán cổ phiếu niêm yết [27].

Ngoài việc ký kết và thực hiện hợp đồng mua bán cổ phiếu niêm yết, trong

giao dịch cổ phiếu niêm yết, các bên còn phải ký kết và thực hiện hợp đồng dịch

vụ môi giới chứng khoán. Hợp đồng này được ký kết và thực hiện nhằm giúp các

bên tham gia đạt được mục đích của mình trong quá trình giao dịch cổ phiếu niêm

yết, theo đó bên cung cấp dịch vụ môi giới sẽ thu được lợi nhuận từ việc cung cấp

dịch vụ môi giới, còn nhà đầu tư sẽ được bên môi giới mua hộ hoặc bán hộ chứng

khoán cho mình trên thị trường chứng khoán tập trung.

Với tính chất là sự thỏa thuận trên cơ sở tự nguyện, tự do ý chí của các

bên,những hợp đồng mua bán cổ phiếu niêm yết hay hợp đồng dịch vụ môi

giới phải chịu sự điều chỉnh và tuân thủ theo quy định của pháp luật về giao

dịch dân sự để hợp đồng có hiệu lực. Trên nguyên tắc, các hợp đồng này phải

đảm bảo đầy đủ các nội dung cơ bản nhất của loại hợp đồng mà các bên giao

kết. Sự tồn tại của các quy định pháp luật về hợp đồng trong giao dịch cổ

phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung là hết sức cần thiết, bởi

đây là căn cứ pháp lý cơ bản để thực hiện các giao dịch, đồng thời nó cũng là

căn cứ pháp lý vững chắc có vai trò bảo vệ quyền và lợi ích của các bên khi

xảy ra tranh chấp.

1.2.2.5. Các quy phạm pháp luật quy định về xử lý vi phạm và giải

quyết tranh chấp phát sinh từ giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường

chứng khoán tập trung

Thị trường chứng khoán tập trung ngày càng phát triển, các giao dịch

cổ phiếu niêm yết ngày càng diễn ra một cách mạnh mẽ và phổ biến với sự

tăng lên cả về số lượng và chất lượng trong từng giao dịch. Do đó, những tác

động của các giao dịch này đến thị trường chứng khoán và đặc biệt là các chủ

thể tham gia giao dịch là rất lớn. Điều này đồng nghĩa với việc khi xảy ra các

thiệt hại, tranh chấp, khả năng quyền và lợi ích của các bên bị xâm hại là vô

cùng lớn, vì vậy, các quy định về xử lý vi phạm và giải quyết tranh chấp có

vai trò quan trọng trong việc bảo toàn sự ổn định của thị trường, bảo vệ quyền

và lợi ích hợp pháp của các bên chủ thể tham gia giao dịch một cách tối đa.

Khi có bất cứ sự xâm hại nào về quyền và lợi ích của các bên trên thị trường

chứng khoán tập trung, đặc biệt là trong các giao dịch cổ phiếu niêm yết, các

hành vi vi phạm hoặc các tranh chấp phát sinh sẽ cần và phải được giải quyết

một cách nhanh chóng, hiệu quả và triệt để. Do đó, các quy định về xử lý vi

phạm và giải quyết tranh chấp là một bộ phận không thể thiếu khi xây dựng

pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết. Các quy định này có vai trò xác

định và liệt kê các hành vi được xem là vi phạm khi giao dịch cổ phiếu niêm

yết trên thị trường chứng khoán, đồng thời xác định rõ phương thức đầu tiên

và cơ bản để tiến hành giải quyết các tranh chấp liên quan đến giao dịch trên.

Đối với các quy định về xử lý vi phạm, tất cả các hành vi được thực

hiện trên thị trường chứng khoán tập trung thông qua các giao dịch phải

tuân thủ đúng theo quy định của pháp luật, bất kỳ hành vi vi phạm nào

cũng đều bị xử lý.

Về phương diện lý thuyết, để đảm bảo tính minh bạch và tính có căn cứ

cho việc xử lý vi phạm một cách thỏa đáng, Nhà nước phải quy định rõ những

hành vi nào được xem là vi phạm pháp luật trong giao dịch chứng khoán niêm

yết trên thị trường chứng khoán tập trung; đồng thời phải quy định rõ chế tài

tương ứng sẽ được áp dụng đối với hành vi đó là gì. Theo quy định hiện hành,

tùy thuộc vào tính chất, mức độ của hành vi vi phạm trong giao dịch cổ phiếu

niêm yết mà người vi phạm có thể bị xử lý hành chính, xử lý hình sự hoặc bị

truy cứu trách nhiệm dân sự. Khi đó, các quy định về xử lý vi phạm hành

chính, xử lý vi phạm hình sự hay xử lý trách nhiệm dân sự sẽ được dẫn chiếu

để các chủ thể có thẩm quyền xem xét, áp dụng loại chế tài phù hợp với bản

chất của hành vi vi phạm.

Trong quá trình xác lập và thực hiện giao dịch cổ phiếu niêm yết trên

thị trường chứng khoán tập trung, có thể phát sinh những tranh chấp giữa các

bên tham gia vào giao dịch, do đó Nhà nước cần thiết kế các cơ chế thích hợp

để giải quyết những tranh chấp này nhằm đảm bảo quyền và lợi ích chính

đáng cho các bên, đồng thời bảo đảm trật tự, kỷ cương pháp luật.

Để việc giải quyết tranh chấp được thực hiện một cách hiệu quả, nhanh

chóng và triệt để, các quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp đối với

các giao dịch cổ phiếu niêm yết cần được ban hành, theo hướng phù hợp với

các cơ chế giải quyết tranh chấp kinh tế, dân sự hiện nay nhưng có tính đến

các yếu tố đặc thù của tranh chấp về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung ở một quốc gia đang phát triển như Việt Nam.

Theo thông lệ, các tranh chấp phát sinh từ giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung có thể được giải quyết thông qua các cơ chế

như: thương lượng, hòa giải, tòa án hoặc trọng tài, tùy thuộc vào thỏa thuận

của các bên tham gia giao dịch.

1.2.3. Nguồn của pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung

Giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung với

những đặc điểm cơ bản của giao dịch dân sự và những đặc điểm riêng liên

quan đến đối tượng niêm yết là cổ phiếu niêm yết và thị trường chứng khoán

tập trung riêng biệt, nguồn của pháp luật điều chỉnh đối với giao dịch này

không chỉ dừng lại ở các văn bản quy phạm pháp luật chứng khoán chuyên

ngành mà còn bao gồm nhiều nguồn pháp luật khác có liên quan. Bên cạnh

các quy phạm pháp luật chứng khoán chuyên ngành, các hoạt động liên quan

đến giao dịch chứng khoán trên thị trường chứng khoán tập trung còn phải

chịu sự điều chỉnh của pháp luật chung có liên quan như bộ luật dân sự, luật

đầu tư, luật doanh nghiệp. Ngoài ra, với sự riêng biệt của thị trường chứng

khoán tập tung, bên cạnh sự điều chỉnh của các quy phạm pháp luật, nhà nước

cũng thừa nhận sự điều chỉnh của các quy chế tự quản và các quy phạm quy

tắc, tập quán tại các sàn giao dịch [49].

Đối với các văn bản quy phạm pháp luật chứng khoán chuyên ngành,

đây được xem là nguồn pháp luật chính và điều chỉnh trực tiếp các giao dịch

cũng như các hoạt động liên quan đến giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập tung. Các văn bản quy phạm pháp luật này được xây

dựng và có vai trò định hướng, điều phối cũng như kiểm soát tất cả các vấn đề

liên quan đến thực hiện các giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung. Các giao dịch và các hoạt động liên quan khi được điều chỉnh

bởi pháp luật chuyên ngành đã tạo ra được một hành lang pháp lý vững chắc

giúp cho các giao dịch và hoạt động được thực hiện một cách dễ dàng, liên tục

và tạo hiệu quả tích cực cho thị trường chứng khoán. Đồng thời, qua việc tạo

dựng hành lang pháp lý này, các tổ chức, cơ quan và nhà nước có thẩm quyền

cũng dễ dàng nắm bắt, kiểm soát và có biện pháp phù hợp đối với việc phát

triển thị trường chứng khoán tập trung này. Do đó, pháp luật chứng khoán với

tư cách là pháp luật chuyên ngành đã và đang là nguồn pháp luật chủ yếu, có ý

nghĩa quyết định trực tiếp đến sự vận hành và phát triển của thị trường chứng

khoán tập trung và các giao dịch cổ phiếu niêm yết nói riêng [2].

Ngoài nguồn pháp luật cơ bản nêu trên, các văn bản quy phạm pháp luật

khác có liên quan đến giao dịch chứng khoán niêm yết (Bộ luật dân sự, Luật

doanh nghiệp, Luật thương mại…) cũng là nguồn pháp luật quan trọng tham gia

điều chỉnh các giao dịch chứng khoán niêm yết trên thị trường chứng khoán.

Bên cạnh đó, với phương thức giao dịch tập trung và thẩm quyền tự

quản của các sở giao dịch, pháp luật cho phép các sở giao dịch chứng khoán

xây dựng và áp dụng các quy chế riêng của tổ chức trên cơ sở các nguyên tắc

và quy định của pháp luật chuyên ngành, pháp luật chung có liên quan nhằm

phục vụ tối đa cho hoạt động quản lý, điều hành và kiểm soát thị trường

chứng khoán và các giao dịch. Các quy chế được ban hành bởi các tổ chức tự

quản này có vai trò quan trọng trong việc bổ trợ cho pháp luật chuyên ngành

trong việc hoàn thiện hành lang pháp lý mà pháp luật chuyên ngành về chứng

khoán đã tạo ra. Các quy chế này điều chỉnh trực tiếp tới tất cả các vấn đề của

hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết, vừa đảm bảo được hiệu quả trong việc

điều tiết thị trường, kiểm soát giao dịch, vừa bảo vệ và củng cố các nguyên

tắc mà pháp luật đề ra.

Như vậy, nguồn của pháp luật áp dụng đối với các hoạt động, giao dịch

cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung là một nguồn pháp

luật có hệ thống, có tính liên kết chặt chẽ với hệ thống pháp luật quốc gia,

đồng thời có thể thừa nhận và áp dụng những quy phạm riêng được xây dựng

phù hợp với thị trường riêng biệt này.

1.2.4. Các yếu tố tác động, ảnh hưởng đến việc điều chỉnh bằng pháp

luật đối với giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Thị trường chứng khoán có vai trò rất lớn trong việc thúc đẩy thị

trường kinh tế và đời sống xã hội của người dân, do vậy, những tác động mà

thị trường chứng khoán đem lại là không hề nhỏ, đặc biệt đối với những quốc

gia đang phát triển như Việt Nam. Điều đó đồng nghĩa với việc kinh tế - xã

hội – chính trị cũng có sự tác động trở lại đối với thị trường thông qua việc

điều chỉnh bằng pháp luật đối với thị trường chứng khoán, trong đó có các

giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung [23].

Trước hết, chính sách phát triển thị trường chứng khoán, chính sách

tiền tệ của nhà nước là một trong những yếu tố tác động đầu tiên và mạnh mẽ

nhất đến sự điều chỉnh của lĩnh vực pháp luật này. Để phù hợp với từng giai

đoạn phát triển của đất nước, nhà nước sẽ quyết định thắt chặt hoặc nới rộng

chính sách tiền tệ và thị trường chứng khoán thông qua sự điều chỉnh lãi suất

dân sự và cân đối trong việc sử dụng tài chính tại thị trường chứng khoán.

Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ phát triển cũng như tiềm năng của thị

trường chứng khoán.

Thứ hai, ảnh hưởng của nền kinh tế tới pháp luật về giao dịch cổ phiếu

niêm yết trên thị trường chứng khoán cũng là một trong những yếu tố tác

động rất mạnh mẽ. Sự tác động của nền kinh tế tới thị trường chứng khoán có

thể được nhìn thấy bởi tác động của nó đối với lợi nhuận của doanh nghiệp.

Khi nền kinh tế đang trong thời kỳ suy thoái và thất nghiệp cao thì lợi nhuận

của công ty sẽ giảm. Sự giảm sút này sẽ dẫn việc giá cổ phiếu tụt xuống mức

thấp và cuối cùng là một thị trường chứng khoán bị tụt dốc. Khi nền kinh tế

đang hoạt động hiệu quả, lợi nhuận doanh nghiệp sẽ tăng lên dẫn đến giá cổ

phiếu tăng mạnh. Đứng trước mỗi trường hợp tác động của nền kinh tế lên thị

trường chứng khoán, pháp luật điều chỉnh luôn cần phải có sự điều chỉnh,

thay đổi kịp thời giúp cho thị trường chứng khoán có thể thích ứng được với

những biến đổi về kinh tế và nhanh chóng phục hồi, phát triển trở lại.

Thứ ba, kết quả kinh doanh của các công ty cũng là một yếu tố tác động

trực tiếp đến pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung. Cũng như sự ảnh hưởng của nền kinh tế tới thị trường chứng

khoán, các công ty tham gia vào thị trường chứng khoán là những chủ thể

chính có nhu cầu huy động vốn và đem lại lợi nhuận cho nhà đầu tư từ chính

hoạt động kinh doanh của mình. Do đó, khi hiệu quả hoạt động kinh doanh

của doanh nghiệp tốt, lợi nhuận thu về lớn đồng nghĩa với việc lợi nhuận mà

nhà đầu tư được thụ hưởng cũng sẽ tăng lên, và ngược lại. Do đó, pháp luật

điều chỉnh cần có sự thay đổi phù hợp, tạo được cơ hội giúp các công ty củng

cố được nội lực, phát triển được khả năng tạo ra lợi nhuận và thúc đẩy thị

trường chứng khoán tập trung phát triển.

Thứ tư, tư tưởng, tâm lý của các nhà đầu tư cũng là một trong những yếu

tố tác động tới pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung. Sở dĩ như vậy là bởi vì, tâm lý của các nhà đầu tư đóng vai trò

nhất định trong việc đưa ra quyết định giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán. Bởi giá trị của một cổ phiếu dựa trên quy luật cung và cầu

nên tâm lý nhà đầu tư đóng một vai trò rất lớn trong thị trường chứng khoán.

Nếu các nhà đầu tư bi quan về tương lai của thị trường, họ sẽ bán cổ phiếu, điều

này khiến cho thị trường đi xuống thấp hơn. Ngược lại, nếu các nhà đầu tư lạc

quan về thị trường, họ sẽ mua cổ phiếu dẫn đến thị trường tăng cao. Quan điểm

nhà đầu tư giải thích tại sao thị trường chứng khoán lại tăng trong thời kỳ suy

thoái và có thể giảm khi nền kinh tế đang hoạt động rất tốt. Do đó, pháp luật về

giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán cần có sự điều chỉnh

sao cho tạo được niềm tin và tâm lý tốt tới các nhà đầu tư bằng cách xây dựng

một thị trường chứng khoán tập trung trong sạch, vững mạnh và giàu tiềm năng.

Tóm lại, có thể thấy rằng thị trường chứng khoán tập trung luôn bị tác

động bởi nhiều yếu tố đồng thời xảy ra, không một yếu tố đơn lẻ nào có thể

tác động làm ảnh hưởng duy nhất và nghiêm trọng tới thì trường chứng khoán

tập trung. Do đó, pháp luật về giao dịch chứng khoán niêm yết trên thị trường

chứng khoán tập trung cũng đồng thời bị tác động bởi các yếu tố này. Sự tác

động và đồng thời của các yếu tố đặt ra yêu cầu cho pháp luật phải liên tục

được điều chỉnh sao cho phù hợp với thực tế và bảo đảm được sự an toàn của

thị trường, thúc đẩy thị trường phát triển.

Kết luận chương 1

1. Cổ phiếu với tư cách là một hình thức cơ bản nhất của chứng khoán,

do đó, khi công ty cổ phần tiến hành niêm yết chứng khoán dưới hình thức cổ

phiếu, cũng chính là việc công ty tiến hành niêm yết cổ phiếu. Vì vậy, cổ

phiếu niêm yết có thể được hiểu là cổ phiếu của các doanh nghiệp đã được

tiến hành niêm yết trên thị trường chứng khoán, theo đó nhà đầu tư sẽ bỏ vốn

để mua cổ phần của công ty phát hành cổ phiếu và được thụ hưởng các quyền

và lợi ích tương ứng với giá trị cổ phiếu đã mua.

2. Giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung là

hoạt động mua, bán cổ phiếu niêm yết giữa nhà phát hành (bên bán) và nhà

đầu tư (bên mua) tại một thị trường tập trung, thống nhất và có tổ chức (còn

được gọi là sàn giao dịch chứng khoán hoặc trung tâm giao dịch chứng

khoán) thông qua vai trò trung gian là các tổ chức chứng khoán trung gian là

các thành viên của sở giao dịch hoặc trung tâm giao dịch nhằm chuyển dịch

quyền sở hữu cổ phiếu của bên bán cho bên mua. Việc thực hiện các hoạt

động giao dịch cổ phiếu niêm yết phải đảm bảo tuân thủ các quy định của

pháp luật điều chỉnh và các nguyên tắc, quy tắc trong giao dịch.

3. Pháp luật về giao dịch chứng khoán niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung cũng là một bộ phận không thể thiếu của pháp luật về giao

dịch chứng khoán. Với tư cách là biện pháp điều tiết và quản lý các hoạt động

giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung nói riêng

và sự ràng buộc pháp lý cũng như yêu cầu pháp lý bắt buộc đối với các vấn đề

liên quan đến hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết khác. Pháp luật về giao

dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung được xây dựng

và hoàn thiện với vai trò như một hành lang pháp lý vững chắc nhằm bảo đảm

cho các hoạt động giao dịch trên thị trường chứng khoán tập trung được an

toàn, minh bạch và công bằng.

4. Thị trường chứng khoán luôn có nhiều biến động, lợi ích cũng như

rủi ro mà thị trường này đem lại cho các chủ thể tham gia giao dịch cổ phiếu

niêm yết không thể lường trước hết được. Do đó, sự hoàn thiện và đúng đắn

trong điều chỉnh của pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường

chứng khoán tập trung là vô cùng cần thiết và cấp bách. Sự phát triển của nền

kinh tế, tâm lý nhà đầu tư, chính sách tiền tệ, chính sách kinh tế... là một trong

những yếu tố tác động mạnh mẽ nhất tới sự điều chỉnh của pháp luật.

Chương 2

THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ GIAO DỊCH CỔ PHIẾU NIÊM YẾT

TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN TẬP TRUNG Ở VIỆT NAM

VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN

2.1. Thực trạng pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung ở Việt Nam

Thực tiễn áp dụng pháp luật cho thấy, pháp luật điều chỉnh trực tiếp các

giao dịch chứng khoán niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung chủ

yếu bao gồm các văn bản quy phạm pháp luật như:

- Luật chứng khoán 2006 (sửa đổi bổ sung 2010); Nghị định số

58/2012/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một

số điều của Luật Chứng khoán và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật

Chứng khoán;

- Nghị định số 60/2015/NĐ-CP của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số

của Nghị định số 58/2012/NĐ-CP;

- Thông tư số 203/2015/TT-BTC của Bộ Tài chính quy định chi tiết

hướng dẫn về giao dịch trên thị trường chứng khoán; Thông tư số 134/2018/TT-

BTC của Bộ Tài chính quy định chi tiết về hướng dẫn giao dịch điện tử trên thị

trường chứng khoán... và các văn bản pháp luật khác có liên quan.

Các văn bản pháp luật nói trên tập trung quy định về các vấn đề cơ bản như:

(i) Đối tượng giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán

tập trung;

(ii) Chủ thể tham gia giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung;

(ii) Nguyên tắc và phương thức giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung;

(iv) Ký kết và thực hiện các hợp đồng trong giao dịch cổ phiếu niêm

yết trên thị trường chứng khoán tập trung;

(v) Xử lý vi phạm và giải quyết tranh chấp phát sinh từ giao dịch cổ

phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung.

Phần tiếp theo của luận văn sẽ làm rõ hơn thực trạng của các nhóm quy

phạm pháp luật này.

2.1.1. Thực trạng quy định về đối tượng giao dịch cổ phiếu niêm yết

trên thị trường chứng khoán tập trung

Đối với bất kỳ thị trường nào cũng vậy, hàng hóa được lưu thông trên

thị trường là đối tượng chính mà các bên tham gia thị trường muốn hướng tới

nhằm thực hiện các giao dịch có lợi cho mình. Đối với thị trường chứng

khoán tập trung cũng không phải ngoại lệ, việc xác định đối tượng được phép

giao dịch trên thị trường có yếu tố quyết định đến sự tồn tại và phát triển của

các giao dịch xoay quanh chủ thể đó. Đối với giao dịch cổ phiếu niêm yết trên

thị trường chứng khoán, đây được xem là loại giao dịch có đối tượng giao

dịch phổ biến nhất trên thị trường chứng khoán tập trung và là một trong

những đối tượng được Luật chứng khoán và các quy định liên quan cho phép

lưu thông trên thị trường bởi các giao dịch [1].

Theo quy định tại Luật chứng khoán năm 2006 (sửa đổi bổ sung 2010)

có quy định về chứng khoán như sau:

Chứng khoán là bằng chứng xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp

của người sở hữu đối với tài sản hoặc phần vốn của tổ chức phát

hành. Chứng khoán được thể hiện dưới hình thức chứng chỉ, bút

toán ghi sổ hoặc dữ liệu điện tử, bao gồm các loại sau đây: Cổ

phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ…. [29, Điều 6, Khoản 1].

Ngoài ra, nhà làm luật cũng đưa ra khái niệm “cổ phiếu” tại Khoản 2

Điều 6 Luật chứng khoán 2006, theo đó: “Cổ phiếu là loại chứng khoán xác

nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với một phần vốn cổ

phần của tổ chức phát hành”. Theo đó “cổ phiếu là loại chứng khoán xác

nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với một phần vốn cổ

phần của tổ chức phát hành”. Xét về khía cạnh học thuật, định nghĩa về cổ

phiếu trong Khoản 2 Điều 6 Luật chứng khoán đã nêu bộc lộ vấn đề gây tranh

luận về tính chính xác của nó. Điều này thể hiện ở chỗ, về bản chất, phần vốn

góp của các cổ đông trong công ty cổ phần là yếu tố cấu thành nên vốn điều lệ

của công ty - vốn dĩ thuộc quyền sở hữu của công ty, chứ không phải thuộc

quyền sở hữu của các cổ đông. Mặt khác, vốn điều lệ được chia thành nhiều

phần bằng nhau (gọi là cổ phần) nên về nguyên tắc, vì các cổ đông không sở

hữu vốn điều lệ nên chắc chắn chủ thể này cũng không sở hữu cổ phần –với

tính chất là một phần vốn điều lệ của công ty cổ phần.

Như đã phân tích ở chương 1, định nghĩa nói trên về chứng khoán nói

chung và cổ phiếu nói riêng thể hiện tính thiếu chính xác về mặt khoa học.

Điều này thể hiện ở chỗ, về bản chất, phần vốn góp của các cổ đông trong

công ty cổ phần là yếu tố cấu thành nên vốn điều lệ của công ty - vốn dĩ thuộc

quyền sở hữu của công ty, chứ không phải thuộc quyền sở hữu của các cổ

đông. Mặt khác, vốn điều lệ được chia thành nhiều phần bằng nhau (gọi là cổ

phần) nên về nguyên tắc, vì các cổ đông không sở hữu vốn điều lệ nên chắc

chắn chủ thể này cũng không sở hữu cổ phần – với tính chất là một phần vốn

điều lệ của công ty cổ phần.

Ngoài việc đưa ra định nghĩa về cổ phiếu, pháp luật hiện hành không có

định nghĩa chính thức về “cổ phiếu niêm yết”. Tuy nhiên, bằng các quy định

khác về điều kiện và thủ tục niêm yết cổ phiếu, nhà làm luật đã gián tiếp cho

rằng cổ phiếu niêm yết là những cổ phiếu đủ tiêu chuẩn niêm yết (như giá trị

vốn hóa, tổng khối lượng giao dịch, tỷ lệ chuyển nhượng tự do, kết quả kinh

doanh, tình trạng hoạt động của doanh nghiệp) và tổ chức phát hành đã làm

thủ tục niêm yết trên Sàn giao dịch chứng khoán theo quy định của pháp luật

(Điều 40 Luật chứng khoán 2006). Quy định này được xem là phù hợp với

thông lệ quốc tế và cũng đáp ứng được các yêu cầu của thị trường chứng

khoán tập trung và yêu cầu của các giao dịch cổ phiếu niêm yết. Với đặc điểm

của các giao dịch cổ phiếu niêm yết, số lượng cổ phiếu được đem vào trong

các giao dịch có số lượng và giá trị không hề nhỏ, sự tác động và lợi nhuận

cũng như rủi ro mà các đối tượng này đem lại cho các chủ thể là vô cùng lớn.

Do đó, để các cổ phiếu niêm yết có thể được giao dịch trên thị trường chứng

khoán tập trung thì tổ chức phát hành bắt buộc phải đảm bảo tính xác thực về

tình trạng pháp lý cũng như giá trị kinh tế mà nó mang đến thị trường này. Vì

vậy, có thể cho rằng thủ tục niêm yết cổ phiếu là yêu cầu bắt buộc cần phải

được thực hiện để xác lập tư cách là“cổ phiếu niêm yết” và cho phép loại

chứng khoán này được lưu hành trên thị trường chứng khoán tập trung. Thủ

tục này cũng được quy định chi tiết tại Thông tư số 202/2015/TT-BTC của Bộ

tài chính hướng dẫn về niêm yết chứng khoán trên Sở giao dịch chứng khoán.

Theo đó, Khoản 1 Điều 3 Thông tư này hướng dẫn:

Điều kiện niêm yết chứng khoán sẽ được thực hiện theo quy định

tại Nghị định số 58/2012/NĐ-CP và Nghị định số 60/2015/NĐ-CP,

cụ thể như sau: a) Điều kiện niêm yết chứng khoán tại Sở giao dịch

chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh thực hiện theo quy định

tại Điều 53 Nghị định số 58/2012/NĐ-CP đã được sửa đổi tại khoản

15 Điều 1 Nghị định số 60/2015/NĐ-CP; b) Điều kiện niêm yết

chứng khoán tại Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội thực hiện theo

quy định tại Điều 54 Nghị định số 58/2012/NĐ-CP.

Theo quy định tại Điểm b Khoản 1 Điều 41 Luật chứng khoán 2006 sửa

đổi bổ sung 2010, nhà làm luật cũng quy định rằng cổ phiếu niêm yết chỉ

được lưu thông trên thị trường chứng khoán tập trung (Sở giao dịch chứng

khoán và Trung tâm giao dịch chứng khoán), trừ trường hợp Quy chế giao

dịch chứng khoán của Sở giao dịch chứng khoán có quy định khác.

Như vậy, có thể nhận thấy rằng, Luật chứng khoán đã xác định cổ

phiếu niêm yết là một trong những loại chứng khoán được phép lưu thông

trên thị trường chứng khoán, và đồng thời xác định rõ thị trường cho đối

tượng cổ phiếu niêm yết này là các Sở giao dịch chứng khoán và các Trung

tâm giao dịch chứng khoán. Điều này đồng nghĩa với việc, các giao dịch liên

quan đến đối tượng là cổ phiếu niêm yết bắt buộc phải được thực hiện trên

một thị trường chung thống nhất đó là thị trường chứng khoán tập trung.

2.1.2. Thực trạng quy định về chủ thể tham gia giao dịch cổ phiếu

niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Dưới góc nhìn về kinh tế, thị trường chứng khoán tập trung là một kênh

đầu tư tài chính bậc cao dành cho các chủ thể tham gia vào thị trường này.

Nhà phát hành tham gia vào thị trường này với mục đích tìm kiếm nguồn vốn

đầu tư từ các nhà đầu tư, đồng thời trở thành đơn vị chi trả lợi nhuận cho các

Nhà đầu tư tương ứng với số lượng cổ phiếu niêm yết mà các nhà đầu tư đang

sở hữu. Nhà đầu tư tham gia vào thị trường với tư cách là thành phần xây

dựng và phát triển tạo nên sự phát triển và lớn mạnh của thị trường. Để cho

thị trường chứng khoán có thể vận hành trôi chảy, chắc chắn không thể thiếu

được vai trò của các tổ chức trung gian trên thị trường chứng khoán như công

ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ hay các tổ chức trung gian khác, với tư

cách là chủ thể cung cấp các dịch vụ hỗ trợ quá trình giao dịch của thị trường

chứng khoán ở cả cấp độ thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp (ví dụ: dịch

vụ bảo lãnh phát hành chứng khoán, dịch vụ môi giới chứng khoán, dịch vụ tư

vấn đầu tư chứng khoán, dịch vụ quản lý quỹ đầu tư và dịch vụ quản lý danh

mục đầu tư chứng khoán...).

Để khuyến khích sự tham gia tích cực của các chủ thể nói trên vào thị

trường chứng khoán nhằm thúc đẩy sự phát triển của thị trường này, Nhà nước

cũng quy định rõ chính sách hỗ trợ nhà đầu tư và các chủ thể khác tham gia thị

trường chứng khoán. Thật vậy, tại Luật chứng khoán 2006 nhà làm luật quy định:

Nhà nước có chính sách khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi để

tổ chức, cá nhân thuộc các thành phần kinh tế, các tầng lớp nhân

dân tham gia đầu tư và hoạt động trên thị trường chứng khoán

nhằm huy động các nguồn vốn trung hạn và dài hạn cho đầu tư

phát triển [29, Điều 5, Khoản 1].

Quy định này đã minh chứng rằng Nhà nước luôn cố gắng minh bạch

các chính sách nhằm phát triển thị trường chứng khoán, trên cơ sở đó tạo sự

hấp dẫn để thu hút các chủ thể có liên quan tham gia nhiều hơn vào thị trường

này, trong đó chủ yếu và tổ chức phát hành, nhà đầu tư và các tổ chức trung

gian trên thị trường chứng khoán.

Riêng đối với giao dịch cổ phiếu niêm yết, chủ thể tham gia vào quá

trình giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán bao gồm hai

loại chủ thể là nhà đầu tư và các tổ chức trung gian trên thị trường chứng

khoán, trong đó điển hình là công ty chứng khoán.

Đối với chủ thể là nhà đầu tư, khoản 10 Điều 6 Luật chứng khoán năm

2006 (sửa đổi bổ sung 2010) quy định: Nhà đầu tư là tất cả các tổ chức cá

nhân Việt Nam, các tổ chức và cá nhân nước ngoài có hoạt động đầu tư tài

chính trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Với quy định nói trên về nhà

đầu tư, có thể nhận thấy thị trường chứng khoán Việt Nam là một thị trường

khá mở, tạo điều kiện và phù hợp với mọi đối tượng tham gia vào thị trường

này, không phân biệt là tổ chức hay cá nhân, không phân biệt quốc gia, chủng

tộc, điều này tạo nên một thị trường rộng lớn, nhiều tiềm năng, khả năng huy

động vốn trên thị trường cao, các giao dịch và lợi nhuận tạo ra ngày một

nhiều. Tuy nhiên, điều đáng tiếc là pháp luật hiện hành về thị trường chứng

khoán không có quy định cụ thể về quyền, nghĩa vụ của nhà đầu tư khi tham

gia vào giao dịch cổ phiếu niêm yết, ngoại trừ quy định về quyền nghĩa vụ

của nhà đầu tư khi tham gia đầu tư vào Quỹ đầu tư chứng khoán. Do vậy, khi

xem xét về vấn đề này, buộc chúng ta phải tham chiếu các quy định chung

của pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa hoặc hợp đồng cung cấp dịch vụ

trong hoạt động thương mại để từ đó xác định quyền và nghĩa vụ của các chủ

thể có liên quan đến hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường

chứng khoán tập trung.

Đối với chủ thể là tổ chức trung gian trên thị trường chứng khoán, pháp

luật hiện hành không có quy định cụ thể nào về khái niệm “tổ chức trung gian

trên thị trường chứng khoán, ngoại trừ quy định về khái niệm “kinh doanh

chứng khoán” tại Luật chứng khoán 2006, theo đó:

Kinh doanh chứng khoán là việc thực hiện nghiệp vụ môi giới

chứng khoán, tự doanh chứng khoán, bảo lãnh phát hành chứng

khoán, tư vấn đầu tư chứng khoán, lưu ký chứng khoán, quản lý

quỹ đầu tư chứng khoán, quản lý danh mục đầu tư chứng khoán

[29, Điều 6, Khoản 19].

Quy định này không trực tiếp khẳng định tổ chức trung gia trên thị

trường chứng khoán là gì nhưng gián tiếp khẳng định rằng những chủ thể hoạt

động kinh doanh chứng khoán chính là tổ chức trung gian trên thị trường

chứng khoán.

Ngoài ra, Luật chứng khoán 2006 (sửa đổi năm 2010) cũng đã có một

số quy định về quyền, nghĩa vụ của thành viên giao dịch trên sàn chứng khoán

(thực chất chính là các công ty chứng khoán được Sở giao dịch chứng khoán

hoặc Trung tâm giao dịch chứng khoán chứng nhận là thành viên của thị

trường để có đủ tư cách tham gia vào quá trình giao dịch cổ phiếu niêm yết).

Cụ thể như sau:

Thứ nhất, thành viên giao dịch (công ty chứng khoán) có các quyền:

a) Sử dụng hệ thống giao dịch và các dịch vụ do Sở giao dịch chứng

khoán, Trung tâm giao dịch chứng khoán cung cấp;

b) Nhận các thông tin về thị trường giao dịch chứng khoán từ Sở giao

dịch chứng khoán, Trung tâm giao dịch chứng khoán;

c) Đề nghị Sở giao dịch chứng khoán, Trung tâm giao dịch chứng

khoán làm trung gian hòa giải khi có tranh chấp liên quan đến hoạt động giao

dịch chứng khoán của thành viên giao dịch;

d) Đề xuất và kiến nghị các vấn đề liên quan đến hoạt động của Sở giao

dịch chứng khoán, Trung tâm giao dịch chứng khoán;

đ) Các quyền khác quy định tại Quy chế thành viên giao dịch của Sở

giao dịch chứng khoán, Trung tâm giao dịch chứng khoán.

Thứ hai, thành viên giao dịch (công ty chứng khoán) có các nghĩa vụ:

a) Tuân thủ các nghĩa vụ quy định tại Điều 71 của Luật chứng khoán;

b) Chịu sự giám sát của Sở giao dịch chứng khoán, Trung tâm giao dịch

chứng khoán;

c) Nộp phí thành viên, phí giao dịch và các phí dịch vụ khác theo quy

định của Bộ Tài chính;

d) Công bố thông tin theo quy định tại Điều 104 của Luật này và Quy

chế công bố thông tin của Sở giao dịch chứng khoán, Trung tâm giao dịch

chứng khoán;

đ) Hỗ trợ các thành viên giao dịch khác theo yêu cầu của Sở giao dịch

chứng khoán, Trung tâm giao dịch chứng khoán trong trường hợp cần thiết;

e) Các nghĩa vụ khác quy định tại Quy chế thành viên giao dịch của Sở

giao dịch chứng khoán, Trung tâm giao dịch chứng khoán.

Ngoài việc quy định về nhà đầu tư và các chủ thể trung gian trên thị

trường chứng khoán – với tư cách là những chủ thể trực tiếp tham gia vào quá

trình giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán, pháp luật hiện

hành cũng đã đề cập đến vai trò của các chủ thể tổ chức và điều hành thị

trường chứng khoán tập trung – đó là Sở giao dịch chứng khoán và Trung tâm

giao dịch chứng khoán. Tuy nhiên, cần phải khẳng định rằng các chủ thể này

không phải là một bên tham gia của các hợp đồng được xác lập và thực hiện

trong quá trình giao dịch chứng khoán, mà thực chất chỉ là chủ thể thổ chức,

quản lý và điều hành thị trường chứng khoán.

Để có cơ sở pháp lý cho việc thực hiện chức năng tổ chức và điều hành

thị trường chứng khoán của Sở giao dịch chứng khoán và Trung tâm giao dịch

chứng khoán, tại Điều 37, 38 Luật chứng khoán 2006 (sửa đổi bổ sung 2010)

nhà làm luật đã quy định khá cụ thể về quyền và nghĩa vụ của Sở giao dịch

chứng khoán, Trung tâm giao dịch chứng khoán.

Tóm lại, có thể nhận định chung là pháp luật chuyên ngành về chứng

khoán đã có những quy định khá chi tiết về các chủ thể tham gia vào giao

dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán, ngoại trừ một số vấn đề

chưa được quy định rõ, chẳng hạn như vấn đề quyền và nghĩa vụ của nhà đầu

tư khi tham gia vào các giao dịch cổ phiếu niêm yết với tư cách là người bán

hoặc người mua.

2.1.3. Thực trạng quy định về nguyên tắc và phương thức giao dịch

cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Các quy định về nguyên tắc giao dịch cổ phiếu niêm yết

Giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung nói

riêng cũng giống như các giao dịch và hoạt động khác trên thị trường chứng

khoán nói chung, luôn phải tuân thủ theo cơ chế giao dịch và các nguyên tắc

thực hiện mà pháp luật quy định. Trên thực tế, các nguyên tắc cơ bản về hoạt

động chứng khoán và thị trường chứng khoán đã được đạo luật về chứng

khoán của Việt Nam quy định tại Điều 4 của Luật chứng khoán. Tuy nhiên,

không có đủ cơ sở chắc chắn để khẳng định rằng các nguyên tắc này có phải

chính là các nguyên tắc giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán hay không.

Thật vậy, Luật chứng khoán năm 2006 quy định các nguyên tắc hoạt

động chứng khoán và thị trường chứng khoán bao gồm:

1. Tôn trọng quyền tự do mua, bán, kinh doanh và dịch vụ chứng

khoán của tổ chức, cá nhân.

2. Công bằng, công khai, minh bạch.

3. Bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư.

4. Tự chịu trách nhiệm về rủi ro.

5. Tuân thủ quy định của pháp luật [29, Điều 4].

Theo quy định trên, tất cả các hoạt động được thực hiện trên thị trường

chứng khoán hoặc có liên quan đến thị trường chứng khoán (trong đó có giao

dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung), đều phải được

thực hiện dựa trên các nguyên tắc tôn trọng sự tự do ý chí, tư do hành động

của bất cứ chủ thể nào tham gia vào các giao dịch cổ phiếu niêm yết thị

trường chứng khoán tập trung. Tất cả các giao dịch cổ phiếu niêm yết và các

hoạt động có liên quan phải đảm bảo tính công bằng, công khai và minh bạch

về thông tin; các nhà đầu tư tham gia giao dịch luôn được pháp luật bảo vệ

quyền và lợi ích hợp pháp nhưng chính họ cũng phải tự chịu trách nhiệm về

rủi ro đối với các giao dịch cổ phiếu niêm yết mà mình thực hiện. Ngoài ra,

yêu cầu tuân thủ pháp luật một cách tự giác cũng được đặt ra đối với tất cả

các chủ thể tham gia vào giao dịch cũng như chủ thể khác có liên quan đến

giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung.

Để đảm bảo tuân thủ các nguyên tắc trên, Luật chứng khoán đã cụ thể

hóa bằng các điều luật chi tiết, trong đó bao gồm việc quy định các hành vi bị

cấm có khả năng phá vỡ tính khả thi của các nguyên tắc này. Theo Điều 9

Luật chứng khoán 2006, nhà làm luật quy định 5 loại hành vi bị nghiêm cấm

thực hiện trên thị trường chứng khoán nhằm thông qua đó góp phần bảo vệ

các nguyên tắc hoạt động của thị trường chứng khoán. Cụ thể là:

- Trực tiếp hoặc gián tiếp thực hiện các hành vi gian lận, lừa đảo, tạo

dựng thông tin sai sự thật hoặc bỏ sót thông tin cần thiết gây hiểu nhầm

nghiêm trọng làm ảnh hưởng đến hoạt động chào bán chứng khoán ra công

chúng, niêm yết, giao dịch, kinh doanh, đầu tư chứng khoán, dịch vụ về

chứng khoán và thị trường chứng khoán. Có thể nhận thấy,hành vi này được

xem như là chống lại việc thực hiện các giao dịch cổ phiếu niêm yết được

thực hiện một cách công khai, công bằng, minh bạch. Việc thực hiện các hành

vi gian lận, lừa đảo khiến cho sự tự nguyện ý chí của nhà đầu tư không còn

được khách quan và duy ý chí khi thực hiện các giao dịch mà bị ảnh hưởng

bởi những thông tin mang tính định hướng của người gian lận, điều này dễ

dàng dẫn đến các thiệt hại vật chất vô cùng to lớn khi thực hiện các giao dịch,

nhất là đối với các giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán

tập trung. Đối với hành vi này, việc cấm thực hiện của pháp luật chứng khoán

nhằm đảm bảo cho nguyên tắc công bằng, công khai, minh bạch được quy

định tại Khoản 2 Điều 4 Luật chứng khoán năm 2006.

- Công bố thông tin sai lệch nhằm lôi kéo, xúi giục mua, bán chứng

khoán hoặc công bố thông tin không kịp thời, đầy đủ về các sự việc xảy ra có

ảnh hưởng lớn đến giá chứng khoán trên thị trường.Hành vi này được ghi nhận

tại Khoản 2 Điều 9 Luật chứng khoán 2006, theo đó nhà làm luật cho rằng việc

thực hiện hành vi này có thể ảnh hưởng đến nguyên tắc tự do giao dịch chứng

khoán nói chung và giao dịch cổ phiếu niêm yết nói riêng. Luật chứng khoán

quy định nghiêm cấm thực hiện hành vi này nhằm bảo bảo vệ nguyên tắc tôn

trọng quyền tự do mua, bán, kinh doanh và dịch vụ chứng khoán của tổ chức cá

nhân được quy định tại Khoản 1 Điều 4 Luật chứng khoán 2006.

- Sử dụng thông tin nội bộ để mua, bán chứng khoán cho chính mình

hoặc cho người khác; tiết lộ, cung cấp thông tin nội bộ hoặc tư vấn cho người

khác mua, bán chứng khoán trên cơ sở thông tin nội bộ.Đây cũng được xem

như một trong các hành vi có tính nguy hiểm cao đối với quyền và lợi ích của

các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán, đặc biệt là đối với các Nhà đầu

tư. Khi các Nhà đầu tư thực hiện các giao dịch cổ phiếu niêm yết, các động lực

và yếu tố then chốt dẫn đến ý chí chủ quan của Nhà đầu tư là dựa trên các

thông tin về chứng khoán mà Nhà đầu tư thu thập được liên quan đến giao

dịch. Do đó, trong các quan hệ pháp luật trên thị trường chứng khoán tập trung,

các nhà đầu tư luôn nhận được các thông tin quan trọng muộn hơn các chủ thể,

cá nhân quản lý và sử dụng các thông tin nội bộ về chứng khoán. Trên thực tế,

hành vi này cũng có tác động nguy hiểm tương tự như hành vi thông đồng để

thực hiện việc mua, bán chứng khoán nhằm tạo ra cung, cầu giả tạo; giao dịch

chứng khoán bằng hình thức cấu kết, lôi kéo người khác liên tục mua, bán để

thao túng giá chứng khoán; kết hợp hoặc sử dụng các phương pháp giao dịch

khác để thao túng giá chứng khoán (được ghi nhận tại Khoản 4 Điều 9 Luật

chứng khoán 2006). Do đó, Nhà đầu tư được xem như một chủ thể yếu thế

trong trường hợp này, điều này đồng nghĩa với việc những người sử dụng

thông tin nội bộ để mua bán chứng khoán chính là việc gây ra bất lợi cho Nhà

đầu tư và đi ngược lại với nguyên tắc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà

đầu tư được quy định tại Khoản 3 Điều 4 Luật chứng khoán 2006.

Ngoài ra, đối với nguyên tắc “tự chịu trách nhiệm về rủi ro” được quy

định tại Khoản 4 Điều 4 Luật chứng khoán 2006,một số điều luật trong Luật

chứng khoán 2006 đã cụ thể hóa về trách nhiệm của các chủ thể khi tham gia

vào giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung. Theo

đó, khi thực hiện các giao dịch này, mọi hậu quả pháp lý của bất kỳ hành vi nào

của bất kỳ chủ thể nào cũng đều phải tuân thủ theo đúng quy định của pháp luật

kể cả là hành trái luật hay hành vi đúng luật. Điều này dẫn tới việc, những hệ

quả pháp lý sẽ được xác định gắn liền với chủ thể thực hiện, do đó, khi phát

sinh quyền và nghĩa vụ hay bao gồm cả những rủi ro cũng sẽ luôn được gắn

liền với chủ thể đó. Việc để các chủ thể tự chịu trách nhiệm về rủi ro do hành vi

của mình thực hiện là một quy định tương đối cơ bản và quyết liệt nhằm yêu

cầu người tham gia vào các giao dịch cổ phiếu niêm yết phải tự nhận thức về

hành vi mình thực hiện đồng thời phải có trách nhiệm đối với những hành vi

mình gây ra. Đặc biệt là những hành vi vi phạm pháp luật chứng khoán hoặc

các hành vi phải chịu các hệ quả rủi ro khi tiến hành giao dịch.

Các quy định về phương thức giao dịch cổ phiếu niêm yết

Bên cạnh việc quy định về các nguyên tắc, các phương thức giao dịch

cũng được pháp luật chứng khoán quy định rõ, tạo cơ sở để thực hiện các giao

dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung. Theo Luật chứng

khoán 2006, nhà làm luật quy định các giao dịch cổ phiếu niêm yết tại thị

trường chứng khoán tập trung phải được thực hiện theo các phương thức khớp

lệnh và phương thức thỏa thuận theo quy định của đạo luật này và quy chế hoạt

động của các sàn giao dịch. Điều 41 Luật chứng khoán 2006 quy định rõ rằng

Sở Giao dịch chứng khoán tổ chức giao dịch chứng khoán niêm yết theo

phương thức khớp lệnh tập trung và phương thức giao dịch khác quy định tại

Quy chế giao dịch chứng khoán của Sở Giao dịch Chứng khoán. Trong khi đó,

Trung tâm Giao dịch Chứng khoán tổ chức giao dịch chứng khoán niêm yết

theo phương thức thỏa thuận và các phương thức giao dịch khác quy định tại

Quy chế giao dịch chứng khoán của Trung tâm giao dịch chứng khoán.

Việc áp dụng phương thức khớp lệnh và phương thức thỏa thuận đối

với các giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung tại

Sở giao dịch chứng khoán hoặc Trung tâm giao dịch chứng khoán, bất kỳ các

phương thức khác nào được thực hiện đối với các giao dịch cổ phiếu niêm yết

đều phải được Ủy ban chứng khoán nhà nước chấp thuận. Nội dung chi tiết

quy định về các phương thức giao dịch cổ phiếu niêm yết được các sở giao

dịch chứng khoán quy định theo quy chế, trong đó, Quy chế giao dịch chứng

khoán tại Sở giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh được ban hành

kèm theo quyết định số 341/QĐ-SGDHCM ngày 22/08/2016 của Tổng giám

đốc Sở giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh và Quy chế giao dịch

chứng khoán niêm yết tại Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội được ban hành

kèm theo quyết định số 653/QĐ-SGDHN ngày 12/10/2018 của Tổng giám

đốc Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội.

Như vậy, cũng giống như các giao dịch chứng khoán và các hoạt động

liên quan khác, tất cả các giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung luôn phải tuân thủ theo các quy định về nguyên tắc và

phương thức giao dịch mà luật chứng khoán đã quy định rõ. Tất các các quy

định về nguyên tắc và phương thức giao dịch đối với giao dịch cổ phiếu niêm

yết trên thị trường chứng khoán tập trung đã tạo nên một cơ chế giao dịch

tương đối an toàn và hiệu quả đối với các giao dịch cổ phiếu niêm yết.

2.1.4. Thực trạng quy định về việc ký kết và thực hiện các hợp đồng

trong giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Như đã đề cập ở chương 1, có hai loại hợp đồng được ký kết và thực

hiện trong quá trình giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán

tập trung, đó là: hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán và hợp đồng mua

bán chứng khoán.

Về hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán

Theo quy định tại khoản 20 Điều 6 Luật chứng khoán 2006, nhà làm

luật chỉ đưa ra định nghĩa về môi giới chứng khoán mà không đưa ra định

nghĩa chính thức về hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán, theo đó “môi

giới chứng khoán là việc làm trung gian thực hiện mua, bán chứng khoán cho

khách hàng”. Ngoài ra, tại Khoản 3 Điều 71 Luật chứng khoán 2006, nhà làm

luật cũng có đề cập đến nghĩa vụ của công ty chứng khoán trong hoạt động

kinh doanh chứng khoán, đó là: “Ký hợp đồng bằng văn bản với khách hàng

khi cung cấp dịch vụ cho khách hàng; cung cấp đầy đủ, trung thực thông tin

cho khách hàng”. Quy định này cho thấy mặc dù nhà làm luật không trực tiếp

quy định về hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán nhưng đã gián tiếp thừa

nhận sự tồn tại của hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán giữa công ty

chứng khoán với khách hàng là nhà đầu tư trong quá trình cung cấp dịch vụ

về chứng khoán trên thị trường chứng khoán.

Theo quy định tại Điều 60 Luật chứng khoán 2006, hoạt đông môi giới

chứng khoán là một trong số các nghiệp vụ kinh doanh truyền thống của công

ty chứng khoán, thông qua việc ký kết và thực hiện hợp đồng dịch vụ môi

giới chứng khoán giữa công ty chứng khoán với khách hàng là nhà đầu tư

chứng khoán. Mặc dù Luật chứng khoán hiện hành không trực tiếp quy định

về hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán nhưng các quy định về hợp đồng

dịch vụ nói chung (trong đó có hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán) đã

được ghi nhận trong Bộ luật dân sự 2015 và Luật thương mại 2005.

Theo quy định tại Điều 74 Luật thương mại 2005, nhà làm luật quy

định hình thức hợp đồng dịch vụ được thể hiện bằng lời nói, bằng văn bản

hoặc được xác lập bằng hành vi cụ thể. Đối với các loại hợp đồng dịch vụ mà

pháp luật quy định phải được lập thành văn bản thì phải tuân theo các quy

định đó. Theo quy định tại Điều 71 Luật chứng khoán 2006, như đã đề cập ở

trên thì hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán bắt buộc phải được lập thành

văn bản. Đối với dịch vụ môi giới chứng khoán, do đây là loại hình dịch vụ

kinh doanh có điều kiện theo quy định của pháp luật nên công ty chứng khoán

chỉ được cung cấp dịch vụ này khi đáp ứng đầy đủ các điều kiện theo quy

định của pháp luật.

Ngoài việc quy định về hình thức của hợp đồng dịch vụ môi giới chứng

khoán, pháp luật còn quy định quyền và nghĩa vụ cơ bản của các bên tham gia

hợp đồng dịch vụ nói chung và hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán nói

riêng. Hiện nay, Luật chứng khoán không quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ

của các bên tham gia hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán, do đó về nguyên

tắc việc quy định các quyền, nghĩa vụ của các chủ thể tham gia hợp này sẽ tuân

theo Luật thương mại 2005 và Bộ luật dân sự 2015 về hợp đồng dịch vụ.

Đối với bên cung ứng dịch vụ, chủ thể này có một số nghĩa vụ cơ bản

như: Cung ứng các dịch vụ và thực hiện những công việc có liên quan một

cách đầy đủ, phù hợp với thoả thuận và theo quy định của pháp luật; giữ bí

mật về thông tin mà mình biết được trong quá trình cung ứng dịch vụ nếu có

thoả thuận hoặc pháp luật có quy định. Trong trường hợp hợp đồng dịch vụ có

thỏa thuận về việc bên cung ứng dịch vụ theo kết quả công việc thì bên cung

ứng dịch vụ phải thực hiện việc cung ứng dịch vụ với kết quả phù hợp với các

điều khoản và mục đích của hợp đồng. Trong trường hợp hợp đồng không có

quy định cụ thể về tiêu chuẩn kết quả cần đạt được, bên cung ứng dịch vụ

phải thực hiện việc cung ứng dịch vụ với kết quả phù hợp với tiêu chuẩn

thông thường của loại dịch vụ đó, trừ trường hợp các bên có thoả thuận khác.

Đối với bên thuê dịch vụ (khách hàng), chủ thể này có các nghĩa vụ cơ

bản như: Thanh toán tiền thuê dịch vụ như đã thoả thuận trong hợp đồng dịch

vụ; hợp tác trong tất cả những vấn đề cần thiết khác để bên cung ứng có thể

cung ứng dịch vụ một cách thích hợp.

Về hợp đồng mua bán chứng khoán

Khác với hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán (được ký kết giữa

nhà môi giới chứng khoán là công ty chứng khoán với khách hàng là nhà đầu

tư), hợp đồng mua bán chứng khoán lại được giao kết giữa nhà đầu tư là bên

mua chứng khoán với nhà đầu tư là bên bán chứng khoán,thông qua tổ chức

môi giới là công ty chứng khoán.Điểm quan trọng nhất của hợp đồng mua bán

chứng khoán trong giao dịch cổ phiếu niêm yết chính là ở chỗ, các bên mua

và bán chứng khoán không trực tiếp gặp gỡ, trao đổi, thống nhất, đàm phán

với nhau để xác lập các điều khoản của hợp đồng mà thực chất là việc giao

kết hợp đồng đều được thực hiện thông qua nhà môi giới chứng khoán (công

ty chứng khoán) tại sàn giao dịch chứng khoán.

Để hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết được diễn ra một cách liên

tục trên thị trường chứng khoán tập trung, hợp đồng mua bán cổ phiếu niêm

yết phải được thiết lập và thực hiện theo đúng trình tự và quy định của pháp

luật. Trong đó, để giao kết được một hợp đồng mua bán cổ phiếu niêm yết

trên thị trường chứng khoán tập trung, các nội dung trong hợp đồng cần phải

được thỏa thuận và thống nhất giữa các bên nhằm tạo ra các quyền, nghĩa vụ

để cho chính các bên thực hiện trong quá trình giao dịch cổ phiếu niêm yết.

Quá trình này được thực hiện thông qua hai phương thức cơ bản gồm:

(i) Đối với phương thức khớp lệnh, bên bán thể hiện ý chí của mình

thông qua việc nhập các lệnh bán, còn bên mua thể hiện ý chí của mình

thông qua việc nhập lệnh mua. Các lệnh mua và lệnh bán này đều được bên

mua và bên bán gửi cho nhà môi giới do mình lựa chọn thông qua hợp đồng

môi giới chứng khoán đã giao kết với công ty chứng khoán.Việc khớp các

lệnh mua và lệnh bán này tại trung tâm khớp lệnh của sàn giao dịch chứng

khoán để từ đó xác định giá cả của loại chứng khoán được giao dịch chính là

tiền đề để xác định sự thống nhất ý chí giữa bên mua và bên bán về giá cả và

phương thức thanh toán của cổ phiếu niêm yết. Nếu nội dung các lệnh mua

và bán phù hợp với nhau thì coi như hợp đồng giao dịch cổ phiếu niêm yết

đã được giao kết và bên môi giới tự động thực hiện các điều khoản của hợp

đồng này theo sự ủy quyền của các bên trong hợp đồng dịch vụ môi giới

chứng khoán (thay mặt người mua để thanh toán tiền mua chứng khoán cho

người bán và thay mặt người bán chứng khoán để chuyển giao quyền sở hữu

chứng khoán cho người mua).

(ii) Đối với phương thức thức thỏa thuận, các nhà đầu tư xác định đối

tác từ trước sau đó cùng nhau thiết lập các văn bản thỏa thuận của các bên

tuân thủ theo đúng quy định của luật chứng khoán và pháp luật dân sự để đảm

bảo cho hợp đồng có hiệu lực thực hiện. Các giao dịch cổ phiếu niêm yết khi

thực hiện theo bất cứ phương thức nào cũng đề được xem là các cơ sở pháp lý

rõ ràng cho các hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung.

Để tạo lập một hợp đồng mua bán cổ phiếu niêm yết theo phương thức

thỏa thuận, giữa người bán và người mua phải trao đổi, đàm phán với nhau về

các nội dung chính của hợp đồng mua bán cổ phiếu niêm yết trên tinh thần tự

nguyện, tự do ý chí và thống nhất ý chí.

Với bản chất của hợp đồng là sự thỏa thuận và thống nhất ý chí giữa

các bên một cách tự nguyện, hợp đồng mua bán cổ phiếu niêm yết, cho dù

được giao kết theo phương thức nào thì cũng bao gồm các nội dung chủ yếu

như: loại cổ phiếu niêm yết được giao dịch; số lượng; giá cả; thời gian; địa

điểm giao dịch; phương thức thanh toán và chuyển giao cổ phiếu niêm yết...

Các thỏa thuận này là cơ sở pháp lý cho việc phát sinh quyền, nghĩa vụ của

các bên để chính các bên thực hiện trực tiếp hoặc thông qua người được ủy

quyền là nhà môi giới chứng khoán. Quá trình thực hiện hợp đồng mua bán cổ

phiếu niêm yết phải tuân thủ theo đúng quy định của Quy chế giao dịch tại Sở

giao dịch chứng khoán và/hoặc Trung tâm giao dịch chứng khoán. Chẳng hạn,

theo quy định tại Điều 16 Quy chế của Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội,nội

dung thỏa thuận do thành viên bên mua và bên bán nhập vào hệ thống giao

dịch gồm: Mã chứng khoán; giá thực hiện; khối lượng; tài khoản nhà đầu tư

mua; tài khoản nhà đầu tư bán; các nội dung khác theo quy định của SGDCK.

Như vậy, có thể thấy rằng việc giao kết và thực hiện hợp đồng mua

bán cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung vốn dĩ là các

vấn đề cốt lõi của giao dịch cổ phiếu niêm yết. Tuy nhiên, điều đáng tiếc là

hiện nay Luật chứng khoán chưa có các quy định cụ thể về giao kết và thực

hiện hợp đồng mua bán chứng khoán nói chung và hợp đồng mua/bán cổ

phiếu niêm yết nói riêng, với tư cách là những hợp đồng mua bán hàng hóa

có tính chất đặc thù.

2.1.5. Thực trạng quy định về xử lý vi phạm và giải quyết tranh chấp

phát sinh từ giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Các quy định về giải quyết tranh chấp

Với tư cách là một loại giao dịch dân sự đặc thù,giao dịch cổ phiếu

niêm yết được xác lập trên cơ sở sự tự nguyện và thống nhất ý chí của các bên

tham gia vào giao dịch.Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện giao dịch, vì lý do

nào đó mà một bên hoặc tất cả các bên giao dịch không thực hiện đúng các

điều khoản mình đã cam kết. Thực tế cho thấy, sự vi phạm hợp đồng thường

là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tranh chấp giữa các bên tham gia vào giao

dịch cổ phiếu niêm yết. Tình trạng này đặt ra nhu cầu khách quan là phải thiết

kế các phương thức giải quyết tranh chấp, thông qua đó nhằm bảo vệ quyền,

lợi ích hợp pháp của các bên, đồng thời bảo vệ lợi ích công và trật tự xã hội.

Theo quy định tại Điều 131 Luật chứng khoán 2006, nhà làm luật đã dự

liệu các phương thức giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động chứng

khoán và thị trường chứng khoán bao gồm: thương lượng, hòa giải hoặc yêu

cầu Trọng tài hoặc Tòa án giải quyết theo quy định của pháp luật. Điều này

cho thấy, pháp luật chứng khoán hiện hành rất đề cao phương án giải quyết

tranh chấp về chứng khoán theo phương châm tiết kiêm chi phí, đảm bảo

nhanh chóng, kịp thời, hiệu quả và đảm bảo tối đa quyền, lợi ích hợp pháp

cho các bên tranh chấp. Tuy nhiên, điều đáng tiếc là hiện nay Luật chứng

khoán 2006 không có quy định cụ thể về phương thức thương lượng và hòa

giải tranh chấp giữa các bên trên thị trường chứng khoán tập trung. Do đó, về

nguyên tắc là khi thực hiện các phương thức này, các bên buộc phải tham

chiếu các quy định chung về giải quyết tranh chấp bằng con đường thương

lượng và hòa giải trong các văn bản pháp luật chung như Bộ luật dân sự 2015

hoặc Bộ luật tố tụng dân sự 2014, hoặc các văn bản khác có liên quan quy

định về thương lượng, hòa giải trong giao dịch dân sự.

Ngoài việc dự liệu về các phương thức giải quyết tranh chấp phát sinh

trên thị trường chứng khoán, Điều 132 Luật chứng khoán 2006 cũng đã quy

định rõ ràng về trách nhiệm bồi thường thiệt hại đối với bên gây thiệt hại

trong quá trình giải quyết tranh chấp phát sinh từ giao dịch chứng khoán nói

chung và giao dịch cổ phiếu niêm yết nói riêng.Việc xác định giá trị thiệt hại

hoặc giá trị tổn thất, thủ tục bồi thường thiệt hại được thực hiện theo quy

định của pháp luật.

Các quy định về xử lý vi phạm

Bên cạnh việc quy định về cơ chế giải quyết tranh chấp phát sinh trên

thị trường chứng khoán, Luật chứng khoán hiện hành cũng đã quy định về

việc xử lý vi phạm pháp luật trong hoạt động chứng khoán và thị trường

chứng khoán.

Theo quy định tại Điều 118 Luật chứng khoán 2006,tổ chức, cá nhân có

hành vi vi phạm quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật có

liên quan đến hoạt động chứng khoán và thị trường chứng khoán thì tùy theo

tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật, xử phạt hành chính hoặc bị

truy cứu trách nhiệm hình sự, nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy

định của pháp luật. Ngoài ra, người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn cản trở

hoạt động chứng khoán và thị trường chứng khoán; có hành vi sách nhiễu,

gây phiền hà đối với tổ chức, cá nhân tham gia thị trường chứng khoán;

không giải quyết kịp thời yêu cầu của tổ chức, cá nhân theo quy định; không

thực thi các công vụ khác do pháp luật quy định thì tùy theo tính chất, mức độ

vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Để có căn cứ pháp lý rõ ràng hơn cho việc xử lý vi phạm pháp luật

trong lĩnh vực chứng khoán, Điều 119 Luật chứng khoán 2006 đã quy định

các hình thức xử phạt chính bao gồm phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền. Ngoài ra,

tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà tổ chức, cá nhân vi phạm còn có thể bị

áp dụng một hoặc nhiều hình thức xử phạt bổ sung như: đình chỉ hoạt động;

thu hồi giấy phép, giấy chứng nhận liên quan đến hoạt động chứng khoán và

thị trường chứng khoán, chứng chỉ hành nghề chứng khoán; tịch thu toàn bộ

các khoản thu từ việc thực hiện các hành vi vi phạm mà có và số chứng khoán

được sử dụng để vi phạm.

Ngoài các hình thức xử phạt nêu trên, tổ chức, cá nhân vi phạm còn

phải thực hiện các biện pháp bao gồm buộc chấp hành đúng các quy định của

pháp luật; buộc hủy bỏ, cải chính những thông tin sai lệch, thông tin sai sự

thật; buộc phải thu hồi số chứng khoán đã phát hành, hoàn trả tiền đặt cọc

hoặc tiền mua chứng khoán cho nhà đầu tư.Nội dung này được quy định và

hướng dẫn chi tiết tại Nghị định số 108/2013/NĐ-CP ngày 23 tháng 9 năm

2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng

khoán và thị trường chứng khoán, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 15 tháng 11

năm 2013 và Nghị định số 145/2016/NĐ-CP ngày 01 tháng 11 năm 2016 của

Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 108/2013/NĐ-CP

ngày 23 tháng 9 năm 2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính

trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán, có hiệu lực thi hành

kể từ ngày 15 tháng 12 năm 2016. Các văn bản quy phạm pháp luật quy định

cụ thể và hướng dẫn chi tiết về hành vi vi phạm hành chính, hình thức xử

phạt, mức xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả, thẩm quyền xử phạt và áp

dụng hình thức xử phạt bổ sung, biện pháp khắc phục hậu quả trong lĩnh vực

chứng khoán và thị trường chứng khoán.

Như vậy, có thể nhận thấy về cơ bản pháp luật chứng khoán nói

chung và pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán tập trung nói riêng cũng rất chú trọng đến việc đảm bảo xây dựng

một thị trường chứng khoán ổn định, an toàn và bảo vệ tối đa quyền và lợi

ích hợp pháp cho nhà đầu tư. Điều này được thể hiện thông qua việc Luật

chứng khoán và các văn bản pháp luật có liên quan điều chỉnh chi tiết và rõ

ràng về việc giải quyết tranh chấp cũng như xử lý các hành vi vi phạm trên

thị trường chứng khoán hiện này.

2.2. Đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật về giao dịch cổ phiếu

niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

2.2.1. Các kết quả đạt được trong thực tiễn thực hiện pháp luật về

giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán

tập trung đã được xây dựng và áp dụng hơn một thập kỷ qua với nhiều tác

động lớn đến thị trường chứng khoán nói riêng và thị trường kinh tế Việt Nam

nói chung. Năm 2006 Luật chứng khoán ra đời, đã tạo lập được khuôn khổ

pháp lý cơ bản và cao nhất cho hoạt động của thị trường chứng khoán cũng

như hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập

trung. Đến năm 2010, Luật chứng khoán 2006 đã được sửa đổi và bổ sung

nhằm hoàn thiện những vấn đề pháp lý của vướng mắc trong quá trình áp

dụng thực tiễn, điều này dần hoàn thiện một khuôn khổ pháp lý tương đối đầy

đủ, đồng bộ và có khả năng điều chỉnh thị trường chứng khoán tập trung một

cách toàn diện. Cho đến nay, Luật chứng khoán 2006 (sửa đổi bổ sung năm

2010) vẫn đang còn hiệu lực thi hành với 136 điều luật. Việc thực hiện các

quy định này trong quá trình xác lập và thực hiện các giao dịch cổ phiếu niêm

yết trên thị trường chứng khoán tập trung ở Việt Nam thời gian qua cũng đã

đạt được những kết quả nhất định.

Ở mức độ khái quát, có thể kể đến một số kết quả và thành tựu chủ yếu sau:

Thứ nhất, với hệ thống văn bản quy phạm pháp luật đang dần hoàn

thiện,Luật chứng khoán và các văn bản pháp luật khác có liên quan đã tạo lập

một hành lang pháp lý tương đối đầy đủ cho việc xác lạp và thực hiện các

giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung.Với việc

xác định thị trường chứng khoán tập trung là một kênh thu hút vốn đầu tư

trung và dài hạn lớn nhất Việt Nam, tại thị trường này, mức độ huy động vốn

cho hoạt động kinh doanh, thúc đẩy kinh tế tạo lợi nhuận đạt được kết quả rất

khả quan. Khi thị trường chứng khoán tập trung này được quan tâm và phát

triển, các nhà đầu tư bắt đầu chú trọng đầu tư vào thị trường này nhằm tìm

kiếm lợi nhuận, khả năng tiếp cận nguồn vốn dồi dào và dài hạn của các

doanh nghiệp được tăng lên, giúp cho nội lực của các doanh nghiệp cũng

được củng cố, giúp cho hoạt động kinh doanh tạo nhiều lợi nhuận, đồng thời

tạo được giá trị và tính an toàn cho thị trường chứng khoán tập trung, đặc biệt

là khi tiến hành các giao dịch liên quan đến cổ phiếu niêm yết [23]; [49].

Thứ hai, với vai trò và ý nghĩa của mình đối với nên kinh tế nói chung,

pháp luật về giao dịch chứng khoán trên thị trường chứng khoán tập trung từ

khi ra đời và áp dụng vào thực tiễn đã đem lại nhiều thành quả kinh tế đáng kể

trong những năm gần đây. Cho đến năm 2018, thị trường chứng khoán Việt

Nam đã được Tổ chức tính toán chỉ số chứng khoán toàn cầu (FTSE) đã đưa

vào danh sách theo dõi nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi,

do Việt Nam đã thỏa mãn 8 trong 9 điều kiện tiên quyết để được nâng hạng lên

thị trường mới nổi hạng 2 và chỉ còn 1 điều kiện duy nhất còn chưa được thỏa

mãn là thanh toán bù trừ. Sau khi được vào danh sách theo dõi nâng hạng trong

kỳ phân loại tháng 9/2018 và có những sự cải thiện cần thiết để thỏa mãn tiêu

chí cuối cùng này, Việt Nam có thể sẽ chính thức được nâng hạng lên thị

trường mới nổi hạng 2 vào kỳ báo cáo thường niên tháng 9/2019. Việc lọt vào

danh sách này cho thấy thị trường chứng khoán Việt Nam đã đạt đến tiêu chuẩn

quốc tế. Đây là ghi nhận đối với những cải tiến và phát triển thị trường trong

một thời gian dài trong đó có thị trường chứng khoán tập trung. Đây cũng là

một trong những thành tựu lớn mà pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết đã

đóng những vai trò tiên quyết và quyết định đến kết quả này [35].

Thứ ba, với vai trò là khung pháp lý cơ bản và toàn diện cho thị trường

chứng khoán tập trung, pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết nói riêng và

pháp luật chứng khoán nói chung đã giúp cho thị trường chứng khoán Việt

Nam phát triển mạnh mẽ cả về quy mô và chất lượng, thị trường này đang

ngày một hoàn thiện về cấu trúc cũng như hiệu quả kinh tế góp phần phát

triển kinh tế quốc gia, phát triển kinh tế doanh nghiệp và kinh tế cá nhân,

đúng với định hướng phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ

nghĩa mà nhà nước đã đề ra. Thị trường chứng khoán tập trung đi vào hoạt

động đã góp phần hoàn thiện cơ cấu của thị trường vốn, thị trường tài chính

và tạo ra một kênh huy động vốn dài hạn cho đầu tư phát triển, góp phần đẩy

mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hoá đất nước. Thị trường chứng khoán đã tạo

lập được một thể chế phù hợp với trình độ phát triển của nước ta; từng bước

tiếp cận các chuẩn mực quốc tế và quá trình hội nhập quốc tế và khu vực.

Đồng thời,thị trường chứng khoán tập trung này ngày càng góp phần tích cực

thúc đẩy cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước và quá trình cải cách đổi

mới doanh nghiệp nhà nước đồng thời cũng đã thu hút đông đảo các nhà đầu

tư trong nước và nước ngoài, tạo nên giá trị và uy tín cho thị trường chứng

khoán và thị trường kinh tế nước ta.

Thứ tư, pháp luật về giao dịch cố phiếu niêm yết trên thị trường chứng

khoán ra đời góp phần tăng cường tính thanh khoản cho thị trường chứng

khoán tập trung và là một trong những giải pháp cơ cấu lại tổ chức thị trường.

Theo đó, các loại lệnh mới trên thị trường cổ phiếu, đặc biệt là các loại lệnh

phù hợp với nhu cầu của các nhà đầu tư chuyên nghiệp; được triển khai hoạt

động giao dịch trong ngày phù hợp với điều kiện của thị trường và được diễn

ra một cách nhanh chóng, dễ dàng hơn.

Bên cạnh đó, pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường

chứng khoán tập trung cũng đã cho phép nới rộng biên độ giao động giá trong

ngày theo tính chất của từng phân bảng cổ phiếu niêm yết; áp dụng cơ chế

ngắt mạch tự động trong trường hợp thị trường có biến động mạnh, tăng thời

gian giao dịch áp dụng cho một số giao dịch đặc biệt; nghiên cứu triển khai

mô hình vay và cho vay chứng khoán trên cơ sở phù hợp với năng lực tài

chính và khả năng quản trị rủi ro của tổ chức kinh doanh chứng khoán. Các

tranh chấp và những hành vi vi phạm trên thị trường chúng khoán tập trung

cũng đã bị hạn chế, các giao dịch được thực hiện một cách công khai, minh

bạch hơn, quyền và lợi ích của nhà đầu tư được đảm bảo một cách tối đa và

an toàn hơn. Điều này đồng nghĩa với việc thị trường chứng khoán tập trung

đang ngày càng được củng cố về chất lượng cũng như tạo được độ an toàn và

sự tin tưởng của tất cả các thành phần tham gia thị trường này [1].

2.2.2. Những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn thực hiện pháp

luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Luật Chứng khoán số 70/2006/QH11 được Quốc hội thông qua ngày

29/6/2006 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2007. Sau 4 năm thực hiện,

Chính phủ đã trình Quốc hội bổ sung, sửa đổi một số điều của Luật Chứng

khoán năm 2006 (Luật số 62/2010/QH12 sửa đổi, bổ sung một số điều của

Luật Chứng khoán, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2011). Qua đánh giá

thực tiễn hơn 10 năm thi hành Luật Chứng khoán cho thấy, Luật Chứng

khoán và các văn bản hướng dẫn thi hành đã tạo lập được khung pháp lý

tương đối đầy đủ, đồng bộ, điều chỉnh toàn diện hoạt động chứng khoán và thị

trường chứng khoán trong đó không thể không kể đến vai trò của pháp luật về

giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung. Tuy nhiên,

trong thời gian áp dụng, Luật chứng khoán và các văn bản pháp luật có liên

quan đến vấn đề giao dịch cổ phiếu niêm yết cũng vẫn còn bộc lộ nhiều thiếu

xót, bất cập và thực tiễn xây dựng, hoàn thiện thị trường chứng khoán cũng

còn đang gặp nhiều vướng mắc, khó khăn.

Một cách khái quát, có thể nhận thấy những khó khăn, vướng mắc chủ yếu

trong thực tiễn thực hiện pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết bao gồm:

Thứ nhất, xuất hiện khoảng trống pháp lý trong quá trình hoạt động

giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán.

Theo Luật Chứng khoán hiện nay, trong trường hợp nhà đầu tư mua cổ

phiếu thì đến ngày T+2, cổ phiếu mà nhà đầu tư mua mới về đến tài khoản

của họ và sang ngày tiếp theo là ngày T+3 thì nhà đầu tư mới có thể bán được

chứng khoán mà mình đã mua. Đối với nhà đầu tư bán cổ phiếu niêm yết

cũng vậy, khi tiến hành bán cổ phiếu, đến ngày T+2 thì tiền mới về đến tài

khoản của nhà đầu tư bán cổ phiếu. Do đó, ngày giao dịch chính là ngày nhà

đầu tư đặt lệnh mua/bán thành công (T+0), và ngày thanh toán là ngày cổ

phiếu về đến tài khoản của người mua, tiền về đến tài khoản của người bán

(T+2) và ngày nhà đầu tư có thể tiến hành các giao dịch khác với cổ phiếu đã

mua về tại ngày (T+3) dẫn tới việc xuất hiện khoảng trống pháp lý đối với

quyền của nhà đầu tư tương ứng với chứng khoán mua về hoặc tiền bán

chứng khoán nhận được. Điều này cũng dẫn quyền và lợi ích của nhà đầu tư

không được chuyển giao tương ứng với thời điềm thực hiện thành công các

giao dịch cổ phiếu niêm yết, khiến việc thực hiện các quyền khác liên quan

đến số lượng cổ phiếu đã được giao dịch này sẽ bị chậm chễ [27]; [1].

Thứ hai, các lệnh mua/bán cổ phiếu niêm yết vượt quá thẩm quyền của

người được ủy quyền hoặc đại diện chủ thể chính của giao dịch.

Việc thực hiện quyền của nhà đầu tư thông qua chế định đại diện ủy

quyền cũng đã được pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường

chứng khoán tập trung quy định. Theo đó, nhà đầu tư khi muốn ủy quyền thực

hiện các giao dịch của mình cho người khác thì việc ủy quyền phải được công

chứng theo quy định tại Thông tư số 74/2011/TTBTC. Điều này góp phần bảo

vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư ngay từ khi nhà đầu tư tham gia

vào các giao dịch, đồng thời hạn chế các rủi ro không đáng có mà nhà đầu tư

phải chịu bởi các hành vi trái luật phát sinh từ quan hệ dân sự với bên thứ ba.

Tuy nhiên, một số nhà đầu tư cho rằng, việc yêu cầu công chứng ủy quyền

giao dịch này là một thủ tục rườm rà, thiếu tính linh hoạt và có khả năng gây

mất thời gian của nhà đầu tư trong việc thực hiện các giao dịch cổ phiếu niêm

yết trên thị trường chứng khoán tập trung. Bởi do đặc trung của chứng khoán

là sự biến động về giá cả trong một khoảng thời gian rất ngắn, do đó những

thủ tục công chứng này có thể gây nên những thiệt hại không đáng có về mặt

thời điểm nắm bắt cơ hội tìm kiếm lợi nhuận của nhà đầu tư. Vấn đề này cũng

đã đặt ra những vướng mắc thực tế khi áp dụng chế định ủy quyền thực hiện

giao dịch cổ phiếu niêm yết, một số giao dịch được thực hiện thông qua hình

thức ủy quyền này nhưng lại vượt quá phạm vi ủy quyền, dẫn tới thiệt hại

nghiêm trọng về quyền và lợi ích của nhà đầu tư. Trong khi đó, những thiệt

hại này nhà đầu tư phải tự tìm cách giải quyết thông qua phương thức giải

quyết tranh chấp dân sự và pháp luật chứng khoán không có sự tác động bảo

đảm đến vấn đề này [47].

Thứ ba, các quy định về công khai minh bạch thông tin chứng khoán

còn chưa được phù hợp.

Nhà đầu tư khi tham gia vào thị trường chứng khoán tiến hành các giao

dịch mua bán cổ phiếu niêm yết sẽ gặp phải những rủi ro là đặc trưng của thị

trường này hiện nay. Những rủi ro đến với nhà đầu tư phải gánh chịu một

phần đến từ việc kiểm soát thông tin chứng khoán trên thị trường, dẫn đến

những hậu quả không thể lường trước dành cho thị trường tiềm năng này. Rủi

ro mà nhà đầu tư phải chịu trước hết là rủi ro từ những biến động của thị

trường, những biến động về giá cổ phiếu niêm yết được đem vào giao dịch tại

thị trường chứng khoán tập trung. Có thể nhận thấy, rủi ro này là khách quan

đối với nhà đầu tư và họ không có khả năng nhận biết hay lường trước được,

khi giá chứng khoán tăng, các giao dịch chứng khoán được thực hiện thì lợi

nhuận thu về của nhà đầu tư tăng, hoặc ngược lại, khi giá chứng khoán giảm,

lợi nhuận mà nhà đầu tư thu về bắt đầu giảm theo mức độ giảm của giá chứng

khoán. Điều này đồng nghĩa với việc, sự tác động gián tiếp vào giá trị lợi

nhuận mà nhà đầu tư nhận được thông qua các biến đầu về giá trên thị trường

vẫn chưa được pháp luật đảm bảo một cách tối ưu. Pháp luật chứng khoán

liên quan đến việc công khai thông tin ảnh hưởng không nhỏ đến sự biến

động về giá chứng khoán, biến động về thị trường kinh tế chưa đạt được hiệu

quả như mong muốn về sự minh bạch. Sự biện động của nền kinh tế nằm

ngoài khả năng nhận biết, kiểm soát của nhà đầu tư và chưa được pháp luật

điều chỉnh một cách ổn định, phù hợp với thị trường chứng khoán tập trung,

dẫn đến quyền và lợi ích của nhà đầu tư cũng không được đảm bảo một cách

tuyệt đối bởi pháp luật khi thực hiện các giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị

trường chứng khoán tập trung.

Thứ tư, các quy định về xử lý vi phạm pháp luật trên thị trường chứng

khoán tập trung chưa đủ sức răn đe đối với người vi phạm.

Mặc dù pháp luật chứng khoán và pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm

yết trên thị trường chứng khoán tập trung đã quy định khá chặt chẽ về các

hành vi vi phạm trong hoạt động chứng khoán và việc giải quyết tranh chấp

liên quan đến giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập

trung, tuy nhiên những quy định này chưa đủ sức răn đe và nhăn chặn các

hành vi vi phạm, hạn chế các tranh chấp trong xác giao dịch cổ phiếu niêm

yết xảy ra. Trên thực tế, rất nhiều hành vi vi phạm pháp luật về giao dịch cổ

phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán được thực hiện nhưng việc xử lý

còn chậm chễ, dẫn tới quyền và lợi ích của nhà đầu tư bị thiệt hại một cách

nghiêm trọng, mức độ và hình thức xử lý đối với chủ thể vi phạm còn nhẹ,

mang tính hình thức và chưa đủ sức răng đe, ngăn chặn các vụ việc tương tự

diễn ra. Đồng thời, việc giải quyết tranh chấp liên quan đến các giao dịch về

cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung mới dừng lại ở

nguyên tắc thỏa thuận giữa các bên mà chưa có một chế tài hai biện pháp

pháp lý cụ thể nào nhằm giải quyết các tranh chấp một cách nhanh chóng và

triệt để. dẫn tới những tranh chấp bị kéo dài, khiến cho quyền và lợi ích của

các bên bị thiệt hại nghiêm trọng, uy tín và mức độ an toàn của thị trường

cũng bị tác động không nhỏ [59].

Trên thực tế, các tranh chấp liên quan đến các giao dịch cổ phiếu niêm yết

trên thị trường chứng khoán tập trung cũng đã xuất hiện nhiều và có những tác

động không nhỏ tới yêu cầu hoàn thiện, củng cố vai trò của pháp luật về giao

dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung mà cụ thể là pháp

luật chứng khoán. Liên quan đến vấn đề này, ngày 20/03/2013 Tòa phúc thẩm

Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh cũng đã đưa ra xét xử phúc thẩm vụ

việc tranh chấp về hợp đồng dịch vụ tại Bản án số 71/2013/KDTM-PT giữa

nguyên đơn là ông Phan Đức Chiến sinh năm 1961 có hộ khẩu thường trú tại

110D Trần Bình Trọng, Phường 1, Quận 5, thành phố Hồ Chí Minh và bị đơn là

Công ty cổ phần chứng khoán quốc tế Việt Nam (VIS) và người có quyền lợi và

nghĩa vụ liên quan là bà Huỳnh Kim Thủy Tiên, có hộ khẩu thường trú tại 353B

Lê Quang Định, Phường 5, quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh [41].

Theo hồ sơ tài liệu có trong vụ án, nội dung vụ án được tóm tắt như

sau: Ngày 16/09/2009 ông Phan Đức Chiến ký hợp đồng mở tài khoản giao

dịch chứng khoán với Công ty cổ phần chứng khoán quốc tế Việt Nam – Chi

nhánh Thành phố Hồ Chí Minh (VIS) với số tài khoản là 020C102***.

Nguyên đơn đã xuất trình được các phiếu nộp tiền và được bị đơn thừa nhận

từ ngày 28/09/2009 đến ngày 29/10/2009 vào tài khoản nêu trên với tổng số

tiền là 4.800.000.000 đồng (bốn phẩy tám tỷ đồng). Sau đó, ông Phan Đức

Chiến trực tiếp thực hiện đặt 08 lệnh (gồm 07 lệnh mua và 01 lệnh bán).

Ngoài ra, ông Chiến còn ủy quyền cho bà Huỳnh Thị Thủy Tiên đặt 09 lệnh

(gồm 03 lệnh mua và 06 lệnh bán). Các giao dịch trên đầu được thực hiện

thông qua hình thức đặt lệnh trực tiếp tại sàn hoặc qua điện thoại. Tổng cộng,

ông Chiến và bà Tiên đã đặt 17 lệnh (gồm 10 lệnh mua và 07 lệnh bán) với 08

mã chứng khoán được mua bán. Cho đến ngày 03/11/2009 là ngày cuối cùng

đặt lệnh, tiền và chứng khoán của ông Chiến trong tài khoản còn 4.800.000.000

đồng cùng tiền lãi là 79.968.000 đồng. Trong khi đó, tại hợp đồng dịch vụ ký

kết giữa ông Chiến và VIS quy định ông Chiến được phép hưởng chứng sách

hỗ trợ vốn để mua chứng khoán có giá trị giao dịch lớn hơn số tiền thực có

trong tài khoản.Theo thỏa thuận này, tính từ thời điểm ngày 01/10/2009 đến

ngày 21/10/2009 số tiền công ty VIS đã ứng trước vào tài khoản của ông Chiến

liên tới 13.307.453.707 đồng. Do đó, để tránh rủi ro cho việc ứng trước tiền

thanh toán tại tài khoản của ông Chiến, công ty VIS đã ngừng hỗ trợ chính sách

ưu đãi vốn vay cho ông chiến vào ngày 22/10/2009 và yêu cầu ông Chiến tiếp

tục nộp tiền vào tài khoản. Tính đến ngày 29/10/2009, số tiền trong tài khoản

do ông Chiến nộp chỉ có 4.800.000.000 đồng, chênh lệnh giữa tiền thực có

trong tài khoản với số tiền ưu đãi mà VIS dành cho ông Chiến là 8.507.453.707

đồng. Để đảm bảo việc thu hồi vốn do có sự giảm giá liên tục của các mã cổ

phiếu đang có trong tài khoản của ông Chiến, công ty VIS đã tự thực hiện 10

giao dịch nhằm mục đích thu hồi tài sản. Tính đến ngày 22/12/2009 công ty

VIS đã thu đủ số tiền đã ứng trước cho ông Chiến cùng các khoản phí chậm trả,

vì vậy các bên không còn quan hệ nợ tiền vay với nhau nữa.

Tuy nhiên, trong suốt quá trình giải quyết vụ án, công ty VIS tự mình

cho rằng ông Chiến là khách hàng VIP được hưởng chế độ ưu đãi ứng trước

tiền mua chứng khoán theo chính sách của công ty, nhưng giữa ông Chiến và

công ty VIS không hề thiết lập bất cứ thỏa thuận hoặc văn bản nào liên quan

đến việc ứng vốn vay mượn tiền mua chứng khoán, trong khi đó công ty VIS

tự mình đặt ra tình huống trên để tự mình thực hiện một số giao dịch chứng

khoán liên quan đến tài khoản và cổ phiếu niêm yết có trong tài khoản của

ông Chiến dẫn tới việc làm mất hết chứng khoán và tiền có trong tài khoản

của ông Chiến đã nộp tại công ty. Bên cạnh đó, công ty VIS cũng không xuất

trình được tài liệu, chứng cứ nào làm căn cứ cho việc tự mình được phép thực

hiện 10 giao dịch cổ phiếu niêm yết có trong tài khoản của ông Chiến như

trong hồ sơ vụ án. Trong khi đó, tất cả các yêu cầu mà ông Chiến đưa ra đều

được chứng minh bằng các tài liệu, chứng cứ xác định cho yêu cầu khởi kiện

của ông là có căn cứ.

Căn cứ vào hồ sơ vụ án, Tòa án nhân dân có thẩm quyền xét thấy do VIS

không tuân thủ đúng các quy định trong điều lệ được phổ biến nội bộ và quy

định của pháp luật trong hoạt động kinh doanh chứng khoán dẫn đến tiền và cổ

phiếu trong tài khoản của khách hàng bị mất, gây thiệt hại cho chủ đầu tư là

ông Phan Đức Chiến tính đến ngày 22/12/2009 khi công ty VIS thông báo tài

khoản của ông Chiến bằng 0. Tại bản án sơ thẩm và phúc thẩm, tòa án các cấp

căn cứ theo quy định tại Luật chứng khoán và các văn bản pháp luật có liên

quan quyết định công ty VIS phải có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho ông

Chiến, ngoài số tiền 4.800.000.000 đồng có trong tài khoản phải trả, công ty

VIS còn phải có trách nhiệm trả tiền lãi cho ông Chiến kể từ ngày 22/12/2009.

Có thể nhận thấy, thị trường chứng khoán tập trung luôn tiền ẩn nhiều

những biến động, ảnh hưởng lớn và trực tiếp đến quyền và lợi ích của các nhà

đầu tư. Các tranh chấp cũng như các hành vi vi phạm trong việc thực hiện các

giao dịch chứng khoán niêm yết cũng thường xuyên xảy ra với những thiệt

hại đáng kể. Với chức năng và vai trò của mình, pháp luật về giao dịch cổ

phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung cũng đã phần nào giải

quyết được những vướng mắc tồn tại của nó. Tuy nhiên để giải quyết triệt để

và có tác động hiệu quả đến thị trường chứng khoán tập trung thì việc hoàn

thiện quy định của pháp luật về vấn đề này cũng cần phải được xem xét hoàn

thiện một cách toàn diện và thống nhất.

Kết luận chương 2

Theo thực tiễn áp dụng pháp luật, pháp luật điều chỉnh trực tiếp các

giao dịch chứng khoán niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung chủ

yếu bao gồm Luật chứng khoán 2006 sửa đổi bổ sung 2010; Nghị định số

58/2012/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một

số điều của Luật Chứng khoán và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật

Chứng khoán; Nghị định số 60/2015/NĐ-CP của Chính phủ sửa đổi, bổ sung

một số của Nghị định số 58/2012/NĐ-CP; Thông tư số 203/2015/TT-BTC của

Bộ tài chính quy định chi tiết hướng dẫn về giao dịch trên thị trường chứng

khoán; Thông tư số 134/2018/TT-BTC của Bộ tài chính quy định chi tiết về

hướng dẫn giao dịch điện tử trên thị trường chứng khoán... và các văn bản

pháp luật khác có liên quan.