Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch của ủy ban nhân dân phường trên địa bàn Quận thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ

HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA

TRẦN THỊ THANH NGA

THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ HỘ TỊCH CỦA

ỦY BAN NHÂN DÂN PHƢỜNG TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN 3

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ

HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA

THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ HỘ TỊCH CỦA

ỦY BAN NHÂN DÂN PHƢỜNG TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN 3

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH

Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính

Mã số: 8 38 01 02

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. VŨ ĐỨC ĐÁN

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2019

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình hoàn thành đề tài luận văn và kết thúc khóa học, với tình

cảm chân thành, tác giả nhận được rất nhiều sự giúp đỡ từ Ban giám đốc Học

viện, thầy Cô, cơ quan, tổ chức, gia đình, bạn bè và các anh, chị học viên ở

thành phố Hồ Chí Minh. Với lòng biết ơn đó, tác giả:

Trước tiên xin chân thành cảm ơn đến Ban giám đốc Học viện Hành chính

Quốc gia đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tác giả hoàn thành khóa học.

Xin chân thành cảm ơn đến Thầy PGS.TS. Vũ Đức Đán, công tác tại Học

viện Hành chính Quốc gia – Người hướng dẫn khoa học đã trực tiếp hướng dẫn

tác giả hoàn thành luận văn tốt nghiệp.

Xin chân thành cảm ơn đến Thầy Cô Học viện đã truyền đạt những kiến

thức quý báu cũng như hỗ trợ về mặt thủ tục cần thiết trong suốt thời gian học

và hoàn thành luận văn.

Xin chân thành cảm ơn đến cơ quan, tổ chức ở thành phố Hồ Chí Minh đã

hỗ trợ cung cấp số liệu cần thiết để tác giả hoàn thành luận văn tốt nghiệp.

Sau cùng xin gửi cảm ơn đến gia đình, bạn bè và các anh, chị học viên đã

luôn động viên, giúp đỡ trong quá trình làm luận văn.

Tác giả xin chân thành cảm ơn./.

TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2019

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Trần Thị Thanh Nga

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu khoa học của tôi. Các

số liệu trong luận văn do tôi thu thập là xác thực rõ ràng và luận văn này chưa

công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan trước Học viện và

pháp luật.

TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2019

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Trần Thị Thanh Nga

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

CP: Chính phủ

CT: Chỉ thị

NĐ: Nghị định

KH: Kế hoạch

HĐND: Hội đồng nhân dân

TT: Thông tư

TTg: Thủ tướng

HĐBT: Hội đồng bộ trưởng

TTCP: Thanh tra chính phủ

UBND: Ủy ban nhân dân

XHCN: Xã hội chủ nghĩa

TP.HCM: Thành phố Hồ Chí Minh

CQHCNN: Cơ quan hành chính nhà nước

CNTT: Công nghệ thông tin

MỤC LỤC

1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận văn .................................... 4 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................... 6 3.1. Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................... 6 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................... 6 4. Đối tương nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu .................................................. 7 4.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................... 7 4.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 7 5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 7 5.1. Phương pháp luận ........................................................................................... 7 5.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 7 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn ......................................................... 8 7. Bố cục đề tài ...................................................................................................... 8 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ HỘ TỊCH ....................................................................... 9 1.1 Khái niệm về hộ tịch và pháp luật về quản lý hộ tich ................................ 9 1.1.1 Khái niệm về hộ tịch ............................................................................... 9 1.1.2 Pháp luật về quản lý hộ tịch ................................................................... 14 1.2 Khái niệm, đặc điểm, vai trò, hình thức, nội dung thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch ................................................................................................... 21 1.2.1 Khái niệm và đặc điểm của thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch ...... 21 1.2.2 Nội dung, hình thức, chủ thể, phương pháp của thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch ................................................................................................. 25 1.2.3 Vai trò của thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch ................................ 40 1.3 Các yếu tố ảnh hƣởng đến thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch ........ 41 1.3.1 Ý thức pháp luật ..................................................................................... 41 1.3.2 Chất lượng của văn bản pháp luật về quản lý hộ tịch ............................ 42 1.3.3 Công tác tổ chức bộ máy và công chức thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch .............................................................................................................. 43 1.3.4 Kinh phí và cở sở vật chất ...................................................................... 44 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ HỘ TỊCH CỦA ỦY BAN NHÂN DÂN PHƢỜNG TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN 3 – THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .................................................................. 46 2.1 Đặc điểm điều kiện kinh tế, dân cƣ trên địa bàn Quận 3, Thành phố ... 46 2.1.1 Đặc điểm điều kiện kinh tế .................................................................... 46 2.1.2 Về tình hình dân cư trên địa bàn Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh...... 48

2.1.3 Các chủ thể thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch tại phường ............. 49

2.2 Tình hình thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch trên địa bàn Quận 3 thành phố Hồ Chí Minh .................................................................................... 51 2.2.1 Triển khai thực hiện các văn bản hướng dẫn thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch của Ủy ban Nhân dân Quận 3 ......................................................... 51

2.3 Đánh giá kết quả thực hiện pháp luật quản lý hộ tịch các phƣờng trên địa bàn Quận 3 ................................................................................................... 69 Tiểu kết chương 2 ................................................................................................ 73 CHƢƠNG 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ HỘ TỊCH TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN 3, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ........................................................................ 75 3.1 Quan điểm bảo đảm thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch trên địa bàn phƣờng Quận 3, thành phố Hồ Chí Minh ....................................................... 75 3.1.1 Thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch phải quán triệt các quan điểm của Đảng, Nhà nước Việt Nam .............................................................................. 75 3.1.2 Thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch phải đề cao quyền con người, quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân ............................................................. 75 3.1.3 Thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch phải bảo đảm phù hợp với các quy định pháp luật có liên quan ...................................................................... 77

3.2 Giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch trên địa bàn phường quận 3, thành phố hồ chí minh ........................................................... 77 3.2.1 Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật người dân ...................... 77 3.2.2 Xây dựng cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử .................................................. 78 3.2.3 Đảm bảo cơ sở vật chất cho công tác hộ tịch ......................................... 81 3.2.4 Nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ công chức làm công tác hộ tịch các phường ............................................................................................................. 82 3.2.5 Tăng cường kiểm tra đối với công tác hộ tịch trên địa bàn Quận 3....... 84 Tiểu kết chương 3 ................................................................................................ 87 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 88 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................... 89

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Tổng doanh nghiệp từ năm 2014 đến năm 2018 trên địa bàn Quận 3

Bảng 2.2: Bảng diện tích, dân số và mật độ dân số năm 2015 của Quận 3

Bảng 2.3: Bảng so sánh tỷ lệ % đăng ký hộ tịch so với cùng kỳ năm trước

1. Lý do chọn đề tài

Ở Việt Nam quản lý hộ tịch được coi là khâu trung tâm của toàn bộ hoạt

động quản lý dân cư. Hiện nay, vấn đề đổi mới và nâng cao hiệu quả quản lý nhà

nước về hộ tịch đã và đang đặt ra những yêu cầu bức thiết đối với sự phát triển

của nền hành chính quốc gia. Bởi chế độ quản lý hộ tịch không chỉ phản ánh

trình độ phát triển kinh tế - chính trị - xã hội của mỗi quốc gia trong từng giai

đoạn lịch sử mà còn phản ánh mức độ nhất định về đặc thù truyền thống, tập

quán trong tổ chức đời sống xã hội về quản lý dân cư ở mỗi quốc gia, dân tộc

đó.

Đăng ký và quản lý hộ tịch là nhiệm vụ quan trọng luôn được các quốc

gia quan tâm thực hiện. Hoạt động này còn là cơ sở để Nhà nước công nhận và

bảo hộ quyền con người, quyền, nghĩa vụ công dân, đồng thời có biện pháp quản

lý dân cư một cách khoa học, phục vụ thiết thực cho việc xây dựng, hoạch định

chính sách phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh của đất nước. Tại

hầu hết các nước, các sự kiện hộ tịch của con người từ khi sinh ra đến khi chết

như khai sinh, kết hôn, nuôi con nuôi, giám hộ, thay đổi, cải chính hộ tịch, khai

tử… đều được đăng ký và được quản lý chặt chẽ. Ở nước ta, vấn đề đăng ký và

quản lý hộ tịch được thực hiện từ rất sớm (thời nhà Trần). Trải qua các thời kỳ

phong kiến, thực dân, hộ tịch luôn gắn với vấn đề quản lý con người.

Thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch không những liên quan đến nhân

thân của con người mà còn liên quan đến chế độ chính trị, kinh tế, văn hóa, xã

hội, quốc phòng, an ninh, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, cơ cấu,

nguyên tắc tổ chức và hoạt động của cơ quan Nhà nước, thể chế hóa mối quan

hệ giữa Đảng lãnh đạo, nhân dân làm chủ, Nhà nước quản lý. Ngoài ra, tạo cơ sở

pháp lý để Nhà nước công nhận và bảo hộ quyền con người, quyền, nghĩa vụ

công dân. Đồng thời quản lý hộ tịch còn góp phần vào các biện pháp quản lý

dân cư một cách khoa học, phục vụ cho việc xây dựng, hoạch định chính sách

phát triển kinh tế - xã hội, an ninh - quốc phòng của đất nước.

Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, công tác đăng ký và quản lý hộ tịch

được Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tiếp tục duy trì và phát triển.

Điều đó cho thấy công tác hộ tịch đóng vai trò quan trọng và luôn được

duy trì trong bất cứ hoàn cảnh nào. Trong công cuộc cải cách nền hành chính nói

chung ở nước ta hiện nay và ngành Tư pháp nói riêng được Đảng và Nhà nước

ta rất quan tâm. Nghị quyết số 08–NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ chính trị về

một số nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư pháp trong thời gian tới đã chỉ ra các

nhiệm vụ cụ thể trong các hoạt động bổ trợ tư pháp. Nghị quyết số 49–NQ/TW

ngày 02/6/2005 của Bộ chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020

định hướng nhiệm vụ và hoàn thiện các chế định bổ trợ tư pháp.

Trong thời gian qua, bên cạnh những kết quả đạt được từ việc quản lý hộ

tịch thì trên thực tế công tác thực hiện pháp luật về hộ tịch vẫn còn một số tồn

tại, bất cập chưa đáp ứng được yêu cầu cải cách hành chính và cải cách tư pháp

trong giai đoạn mới. Tình trạng các cơ quan, tổ chức, đoàn thể chưa xác định

đúng giá trị pháp lý của giấy tờ hộ tịch, còn gây nhiều khó khăn cho công dân.

Thực trạng trên có nguyên nhân xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ quy định

của pháp luật về đăng ký và quản lý hộ tịch của một bộ phận cán bộ, công chức

và nhân dân; sự phối hợp thiếu nhịp nhàng giữa các cơ quan nhà nước trong việc

giải quyết những sai sót trong hồ sơ, giấy tờ cá nhân; công tác tuyên truyền, phổ

biến, giáo dục pháp luật, trợ giúp pháp lý về đăng ký và quản lý hộ tịch chưa

thực sự sâu rộng; năng lực của một số công chức còn hạn chế.

Để khắc phục tình trạng này, nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản pháp

luật để điều chỉnh công tác quản lý hộ tịch. Cụ thể, ngày 20/11/2014, Quốc hội

nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII kỳ họp thứ 8 đã thông qua

Luật Hộ tịch và Luật chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2016. Luật Hộ tịch

được ban hành nhằm luật hóa các quy định về đăng ký, quản lý hộ tịch trong các

Nghị định của Chính phủ đã được thực tiễn kiểm nghiệm, bảo đảm tính kế thừa

và phát triển, cụ thể hóa thẩm quyền và quy trình thực hiện công tác hộ tịch.

Trên cơ sở quy định của Luật, chính phủ đã ban hành Nghị định số

123/2015/NĐ-CP ngày 15/11/2015 quy định một số điều và biện pháp thi hành

Luật Hộ tịch; Thông tư số 15/2015/TTBTP ngày 16/11/2015 của Bộ Tư pháp

quy định chi tiết thi hành một số điều của luật Hộ tịch và Nghị định số

123/2015/NĐ-CP ngày 15/11/2015 của Chính phủ quy định một số điều và biện

pháp thi hành Luật Hộ tịch để bảo đảm các nội dung của Luật được triển khai

thực hiện có hiệu quả.

Ở nước ta hiện nay pháp luật về hộ tịch được thực hiện theo Luật hộ tịch

năm 2014. Đây là lần đầu tiên Nhà nước ta ban hành văn bản Luật điều chỉnh

riêng lĩnh vực này sau hơn 60 năm thực hiện bằng các nghị định của Chính phủ

và thông tư của các Bộ. Luật Hộ tịch ra đời là bước hoàn thiện khá căn bản về

thể chế đăng ký và quản lý hộ tịch của Việt Nam với nhiều quy định mới, mang

tính đột phá. Ở nước ta, mặc dù hoạt động quản lý hộ tịch có nhiều phát triển

trong hơn nửa thế kỷ và đã có sự vận động tích cực trong những năm gần đây

nhưng việc quản lý đầy đủ, chính xác, kịp thời các thông tin hộ tịch vẫn là mục

tiêu đầy khó khăn đặt ra đối với các cơ quan quản lý.

Nhận thức rõ tầm quan trọng của công tác quản lý nhà nước về hộ tịch của

ủy ban nhân dân phường trên địa bàn Quận 3 thành phố Hồ Chí Minh. Do đó, để

giải quyết bài toán đổi mới quản lý hộ tịch thì vấn đề quan trọng hàng đầu là tiến

tới xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật điều chỉnh một cách thống nhất,

đồng bộ và đầy đủ tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho công tác quản lý hộ tịch đạt

hiệu quả cao trong giai đoạn trước mắt và lâu dài.

Quận 3 là một quận thuộc thành phố Hồ Chí Minh đang trong giai đoạn

phát triển với tỷ lệ tăng dân số cao, trong những năm qua các phường trên địa

bàn Quận 3 đã có nhiều cố gắng, nỗ lực trong quản lý hộ tịch đóng vai trò rất

quan trọng trong việc xây dựng, hoạch định chính sách phát triển của quận. Với

sự quan tâm, chỉ đạo của các cấp từng bước thực hiện nghiêm túc đầy đủ,chính

xác. Song cũng như các địa phương khác, công tác quản lý hộ tịch cũng còn

nhiều hạn chế cần phải hoàn thiện trong thời gian tới.

Là học viên lớp cao học luật (niên khóa 2017-2019) chuyên ngành Luật

Hiến pháp – Luật Hành chính, tôi đã được các thầy, cô trang bị kiến thức lý luận

thực tiễn về công cuộc cải cách tư pháp. Với mong muốn áp dụng những kiến

thức đã biết vào thực tiễn công tác thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch tại cơ

quan công tác. Vì vậy tác giả chọn đề tài “Thực hiện pháp luật về quản lý hộ

tịch của ủy ban nhân dân phường trên địa bàn Quận 3 thành phố Hồ Chí

Minh” làm nội dung nghiên cứu của Luận văn cao học luật.

2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận văn

Trong những năm qua, vấn đề quản lý hộ tịch đã được các cơ quan làm

công tác quản lý quan tâm và những công việc liên quan đến lĩnh vực này đặt

vấn đề nghiên cứu, đánh giá thực trạng, đồng thời đưa ra một số giải pháp.

Có thể khẳng định rằng quản lý hộ tịch là hoạt động khó khăn và phức tạp

đòi hỏi nhà quản lý phải có tầm hiểu biết sâu rộng về lĩnh vực chuyên môn và

cần thiết hơn đó là sự thông thạo về đặc điểm dân cư, tình hình phát triển nơi địa

phương cần quản lý.

Nói đến quản lý hộ tịch, đã có khá nhiều đề tài, công trình nghiên cứu

khoa học đề cập, vấn đề hộ tịch không chỉ thu hút các nhà lãnh đạo mà còn là

vấn đề quan tâm của cả những nhà khoa học và các nhà quản lý. Một số công

trình khoa học tiêu biểu về quản lý hộ tịch có thể nêu như sau:

Bài “Thực trạng đội ngũ công chức Tư pháp – hộ tịch và yêu cầu chuẩn

hóa” của tác giả Trần Thị Lệ Hoa, Tạp chí Dân chủ và pháp luật số chuyên đề

pháp luật hộ tịch năm 2013.

Pháp luật quản lý về hộ tịch từ thực tiễn quận Hai Bà Trưng, thành phố

Hà Nội tác giả Nguyễn Thị Hạnh, Luận văn thạc sỹ Luật Hiến pháp – Luật Hành

chính năm 2016.

“151 Câu Trả Lời Về Hộ Tịch, Hộ Khẩu, Chứng Minh Nhân Dân Và

Công Chứng, Chứng Thực” / L.G: Trần Huyền Nga. – H: NXB Thành phố Hồ

Chí Minh, 2005, được biên soạn nhằm đáp ứng nhu cầu tìm hiểu pháp luật về

đăng ký hộ tịch, đăng ký và quản lý hộ khẩu, về giấy Chứng minh nhân dân và

công tác công chứng, chứng thực. “151 câu trả lời về hộ tịch, hộ khẩu, chứng

minh nhân dân và công chứng, chứng thực”.

“Nghiệp vụ đăng ký hộ tịch” - H: NXB Tư Pháp, 2007 nhằm hướng dẫn

nghiệp vụ thủ tục hành chính cho cán bộ, công chức trong quá trình thực hiện

đăng ký hộ tịch.

Quản lý nhà nước về hộ tịch của Ủy ban nhân dân cấp xã trên địa bàn

tỉnh Kiên Giang tác giả Trần Minh Chiến, Luận văn thạc sỹ quản lý công năm

2017.

Quản lý nhà nước về hộ tịch ở Quận 10 thành phố Hồ Chí Minh tác giả

Hàng Thị Huyền, Luận văn thạc sỹ quản lý công năm 2017.

Nghị định số 158/2005/NĐ-CP về “Đăng ký và quản lý hộ tịch

Văn bản pháp luật về đăng ký và quản lý hộ tịch”. - H: Chính trị Quốc gia, 2008

nhằm theo dõi thực trạng và sự biến động về hộ tịch, trên cơ sở đó bảo hộ các

quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân và gia đình, đồng thời góp phần xây dựng

các chính sách về kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng và dân số, kế hoạch hóa

gia đình. Đồng thời nêu lên thủ tục và các bước cần thiết khi đăng ký hộ tịch.

Quản lý nhà nước về hộ tịch ở cấp xã, huyện Đan Phượng tác giả Phạm

Hồng Hoàn, Luận văn thạc sỹ hành chính công năm 2011, tác giả phân tích thực

trạng quản lý nhà nước về hộ tịch và đưa ra giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý

nhà nước về hộ tịch ở huyện Đan Phượng.

Thực hiện pháp luật về hộ tịch ở huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội tác giả

Hoàng Thị Bảo Trang, Luận văn thạc sỹ Luật Hiến pháp – Luật Hành chính năm

2016.

Pháp luật về hộ tịch từ thực tiễn tỉnh Đắk Nông tác giả Vũ Thị Ái Duyên,

Luận văn thạc sỹ Luật Hiến pháp – Luật Hành chính năm 2017.

Phạm Trọng Cường: Quản lý nhà nước về hộ tịch - Lý luận, thực trạng

và phương hướng đổi mới, Luận văn thạc sĩ luật, Khoa Luật - Đại học Quốc gia

Hà Nội, 2003; tác giả tiến hành khảo sát thực trạng việc quản lý hộ tịch ở Việt

Nam trong thời gian qua và nêu những ưu nhược điểm của công việc này đồng

thời đưa ra một số quan điểm, phương hướng đổi mới nhằm nâng cao hiệu quả

quản lý nhà nước về hộ tịch.

Nhìn chung các công trình nghiên cứu nêu trên đã nghiên cứu, phân tích

toàn diện những vấn đề liên quan đến công tác đăng ký, quản lý hộ tịch từ lý

luận đến thực tiễn và đề xuất các giải pháp tăng cường hiệu quả của công tác

đăng ký và quản lý hộ tịch.

Trên cơ sở kế thừa các kết quả của các công trình nghiên cứu liên quan.

Luận văn sẽ tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn của việc

thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch của UBND phường trên địa bàn Quận 03,

Thành phố Hồ Chí Minh từ khi luật hộ tịch có hiệu lực cho đến nay. Để từ đó

đưa ra các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả công tác thực hiện pháp luật về

quản lý hộ tịch nói chung và trên địa bàn phường Quận 03, Thành phố Hồ Chí

Minh nói riêng.

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục tiêu nghiên cứu

Luận văn làm rõ những vấn đề lý luận về hộ tịch và thực hiện pháp luật về

quản lý hộ tịch, phân tích thực trạng thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch nhằm

khắc phục và hạn chế thực trạng trên, góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện

pháp luật, áp dụng pháp luật đối với vấn đề quản lý hộ tịch của ủy ban nhân dân

phường trên địa bàn Quận 3 thành phố Hồ Chí Minh.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục tiêu nêu trên, luận văn có các nhiệm vụ sau đây:

Một là, làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến hộ tịch.

Trên cơ sở đó hình thành cơ sở lý luận thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch,

phân tích các đặc điểm, hình thức, vai trò và các điều kiện bảo đảm thực hiện

pháp luật về quản lý hộ tịch.

Hai là, phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về quản lý hộ

tịch của ủy ban nhân dân phường trên địa bàn Quận 3 thành phố Hồ Chí Minh.

Trong đó phân tích, đánh giá những kết quả, tồn tại, hạn chế, nguyên nhân của

thực trạng thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch.

Ba là, đưa ra một số yêu cầu và giải pháp bảo đảm hoạt động thực hiện

pháp luật về quản lý hộ tịch ở ủy ban nhân dân Quận 3 nói chung và của ủy ban

nhân dân phường nói riêng.

4. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tƣợng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là hệ thống quy phạm pháp luật điều

chỉnh về lĩnh vực hộ tịch đặc biệt là Luật hộ tịch 2014 và thực tiễn việc thực

hiện pháp luật về quản lý hộ tịch của UBND phường trên địa bàn Quận 03,

Thành phố Hồ Chí Minh.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu của luận văn là toàn bộ các quy định của pháp luật về

quản lý hộ tịch của UBND phường trên địa bàn Quận 03, Thành phố Hồ Chí

Minh từ khi luật hộ tịch 2014 có hiệu lực cho đến nay.

Phạm vi không gian: Trên địa bàn phường Quận 3 thành phố Hồ Chí

Minh

Phạm vi thời gian: Từ năm 2016 đến nay.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

5.1. Phƣơng pháp luận

Dựa trên lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và

các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về thực hiện pháp

luật quản lý hộ tịch, bám sát tình hình kinh tế và điều kiện tự nhiên, xã hội của

ủy ban nhân dân phường trên địa bàn Quận 3 thành phố Hồ Chí Minh.

5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể, trong đó

đặc biệt chú trọng:

- Phương pháp hệ thống, phân tích - tổng hợp nhằm làm rõ thêm các khái

niệm, đặc điểm của thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch.

- Phương pháp phát phiếu đánh giá: phân tích, tổng hợp số liệu và so sánh

để minh họa thực tiễn thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch nhằm chỉ ra nguyên

nhân dẫn đến việc thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch chưa đạt hiệu quả cao

từ đó đề xuất một số phương hướng, giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả thực

hiện pháp luật về quản lý hộ tịch của ủy ban nhân dân phường trên địa bàn Quận

3 thành phố Hồ Chí Minh.

Ngoài ra, còn kết hợp thông tin từ kế hoạch và báo cáo định kỳ của Ủy

ban nhân dân phường và ủy ban nhân dân Quận 03, Thành phố Hồ Chí Minh.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

Luận văn góp phần hệ thống hóa những vấn đề lý luận chung về hộ tịch

và thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch, đánh giá thực trạng thực hiện pháp

luật về quản lý hộ tịch của UBND phường trên địa bàn Quận 03, từ đó nêu ra

các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch

tại Quận 03, Thành phố Hồ Chí Minh.

Luận văn có tính thời sự khi đóng góp ý kiến giúp cho việc thực hiện Luật

hộ tịch được hiệu quả trên địa bàn Quận 03, Thành phố Hồ Chí Minh.

Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong thực tế thực hiện pháp

luật về hộ tịch ở Quận 03, Thành phố Hồ Chí Minh trong những năm tới cũng

như là nguồn tư liệu tham khảo cho những người nghiên cứu các đề tài liên

quan đến hộ tịch.

7. Bố cục đề tài

Cơ cấu của đề tài ngoài mục lục, lời nói đầu, kết luận, danh mục tham khảo

thì đề tài gồm 03 Chương:

Chương 1: Những vấn đề lý luận của thực hiện pháp luật về quản lý hộ

tịch

Chương 2: Thực trạng thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch của Uỷ ban

nhân dân phường trên địa bàn Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh

Chương 3: Quan điểm và giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về quản

lý hộ tịch trên địa bàn phường Quận 3, thành phố Hồ Chí Minh.

KẾT LUẬN

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA THỰC HIỆN PHÁP

LUẬT VỀ QUẢN LÝ HỘ TỊCH

1.1 Khái niệm về hộ tịch và pháp luật về quản lý hộ tịch

1.1.1 Khái niệm về hộ tịch

1.1.1.1 Khía cạnh ngôn ngữ

Hộ tịch là một từ ngoại lai được du nhập vào ngôn ngữ tiếng Việt nhưng

rất khó xác định được thời điểm xuất hiện. Theo “Đại Nam Quốc âm tự vị”,

cuốn từ điển của tác giả Huỳnh Tịnh Paulus Của 1 được biên soạn từ năm 1895

với phương pháp “tham dụng chữ nho và lấy 24 chữ cái phương tây làm chữ bộ”

thì trong chữ bộ chữ “Hộ” chưa có từ “hộ tịch”.

Xét từ góc độ ngôn ngữ học, “hộ tịch” là một từ ghép gốc Hán chính phụ ,

được ghép bởi hai thành tố có nghĩa độc lập, trong đó “tịch” là thành tố chính.

Xét về mặt từ loại thì đây là một danh từ thuộc nhóm danh từ chỉ khái niệm trừu

tượng. Nếu tìm hiểu riêng từng thành tố thì có thể thấy, các từ điển hiện nay khá

thống nhất trong cách hiểu từng từ đơn này. Theo đó từ “Hộ” khi sử dụng là

danh từ có nhiều nghĩa khác nhau, nhưng trong đó có một nghĩa trực tiếp là “dân

cư” hoặc “nhà ở” hiểu rộng ra là “đơn vị để quản lý dân số, gồm những người

cùng ăn ở với nhau” . Tương tự từ “tịch” có nghĩa là “sổ sách” hoặc là “sổ sách

đăng ký quan hệ lệ thuộc”. Tuy nhiên việc tổ hợp hai từ đơn này thành danh từ

“Hộ tịch” lại là một trường hợp rất đặc biệt về mặc ngôn ngữ và được sử dụng

với thuộc tính kết hợp hạn chế về việc sử dụng từ ngữ và khả năng tổ hợp từ

ngữ. Chính do tính chất đặc biệt ấy nên khảo cứu qua các từ điển tiếng Việt thì

thấy có nhiều cách giải nghĩa từ “hộ tịch” rất khác nhau [7, tr.8].

Các từ điển Hán – Việt của nhiều tác giả khác nhau (Đào Duy Anh,

Nguyễn Văn Khôn, Bửu Kế, Nguyễn Lân, Hoàng Thúc Trâm ) đều có sự tương

đồng và những khía cạnh đặc biệt trong cách giải nghĩa từ “hộ tịch”. Sau đây là

một số cách giải nghĩa:

“Hộ tịch: quyển sổ ghi chép tên tuổi, quê quán, nghề nghiệp của mọi

người trong một địa phương”.

“Hộ tịch: sổ sách ghi chép tên, họ, nghề nghiệp dân cư ngụ trong xã

phường”.

“Hộ tịch: sổ biên dân số có ghi rõ tên họ, quê quán và chức nghiệp của

từng người”.

“Hộ tịch: quyển sổ của Chính Phủ biên chép số người, chức nghiệp và

tịch quán của từng người”.

Bên cạnh đó, một số từ điển lại giải nghĩa từ “hộ tịch” ở những khía cạnh

khác hẳn, ví dụ:

“Hộ tịch: sổ của cơ quan dân chính đăng kí cư dân trong địa phương mình

theo từng hộ”;

“Hộ tịch: các sự kiện trong đời sống của một người thuộc sự quản lý của

pháp luật”.

“Hộ tịch: quyền cư trú, được chính quyền công nhận của một người tại

nơi mình ở thường xuyên, của những người thường trú thuộc cùng một hộ, do

chính quyền cấp cho từng hộ để xuất trình khi cần”.

Như vậy, nghĩa của từ “hộ tịch” xét về góc độ ngôn ngữ còn tồn tại nhiều

cách hiểu khác nhau, thậm chí có cuốn từ điển giải nghĩa còn thể hiện sự nhầm

lẫn cơ bản giữa hai khái niệm hộ tịch và hộ khẩu . Điều này phản ánh một thực

tế là sự nhầm lẫn giữa hai khái niệm “hộ tịch” và “hộ khẩu” trong nhận thức xã

hội là khá phổ biến [7, tr.10].

1.1.1.2 ề hía cạnh pháp lý

Xét từ khía cạnh là một khái niệm pháp lý, khái niệm “hộ tịch” cũng là

một trường hợp đặc biệt trong hệ thống khái niệm pháp lý tiếng Việt. Bản thân

khái niệm này hoàn toàn không dễ định nghĩa, điều đó cũng có nghĩa là việc sử

dụng nó không thuận tiện theo nguyên tắc sử dụng ngôn ngữ khi xây dựng văn

bản quy phạm pháp luật. Trên thực tế, đã từng có những cuộc thảo luận trong

giới chuyên môn về việc thay thế khái niệm này bằng một khái niệm khác thông

dụng hơn, dễ hiểu hơn. Mặc dù vậy, do khái niệm “hộ tịch” có chứa đựng yếu tố

truyền thống, lịch sử và đã là khái niệm có tính chất phổ thông, ăn sâu trong

nhận thức nhân dân nên giải pháp đi tìm khái niệm Việt hóa thay thế không

được lựa chọn, thay vào đó các nhà xây dựng pháp luật đã sử dụng khái niệm

này với tư cách là một thuật ngữ chuyên môn và định nghĩa trong văn bản. Tuy

nhiên chỉ có thể xây dựng một định nghĩa mới về “hộ tịch” và định nghĩa này

chỉ được chấp nhận khi nó tiếp thu, phản ánh được những khía cạnh truyền

thống, đồng thời tiếp cận với những quan điểm xu hướng của khoa học pháp lý

hiện đại.

Theo quy định tại Điều 1 Nghị định 158/2005/NĐ-CP của Chính Phủ

ngày 27/12/2005 về đăng ký hộ tịch thì “hộ tịch là những sự kiện cơ bản xác

định tình trạng nhân thân của một người từ khi sinh ra đến khi chết”. Đi kèm với

khái niệm “hộ tịch” Nghị định 158/2005/NĐ-CP còn nêu ra khái niệm “đăng ký

hộ tịch” được định nghĩa như sau:

“Đăng ký hộ tịch là hành vi của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền: xác

nhận các sự kiện sinh; tử; kết hôn; nuôi con nuôi; giám hộ; nhận cha, mẹ, con;

thay đổi họ, tên, chữ đệm, cải chính họ, tên, chữ đệm, ngày, tháng, năm sinh;

xác định lại dân tộc; đăng ký khai sinh, khai tử quá hạn; đăng ký lại việc sinh,

tử, kết hôn, nhận nuôi con nuôi”

Khái niệm “hộ tịch” trong Luật Hộ tịch 2014 ngày 20/11/2014 là những

sự kiện nhằm xác định tình trạng nhân thân của cá nhân từ khi sinh ra đến khi

chết đi:

1. Xác nhận vào Sổ hộ tịch các sự kiện hộ tịch:

a) Khai sinh;

b) Kết hôn;

c) Giám hộ;

d) Nhận cha, mẹ, con;

đ) Thay đổi, cải chính hộ tịch, xác định lại dân tộc, bổ sung thông tin hộ

tịch;

e) Khai tử.

2. Ghi vào Sổ hộ tịch việc thay đổi hộ tịch của cá nhân theo bản án, quyết

định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền:

a) Thay đổi quốc tịch;

b) Xác định cha, mẹ, con;

c) Xác định lại giới tính;

d) Nuôi con nuôi, chấm dứt việc nuôi con nuôi;

đ) Ly hôn, hủy việc kết hôn trái pháp luật, công nhận việc kết hôn;

e) Công nhận giám hộ;

g) Tuyên bố hoặc hủy tuyên bố một người mất tích, đã chết, bị mất hoặc

hạn chế năng lực hành vi dân sự.

3. Ghi vào Sổ hộ tịch sự kiện khai sinh; kết hôn; ly hôn; hủy việc kết hôn;

giám hộ; nhận cha, mẹ, con; xác định cha, mẹ, con; nuôi con nuôi; thay đổi hộ

tịch; khai tử của công dân Việt Nam đã được giải quyết tại cơ quan có thẩm

quyền của nước ngoài.

4. Xác nhận hoặc ghi vào Sổ hộ tịch các việc hộ tịch khác theo quy định

của pháp luật.

1.1.1.3 Phân biệt “quản lý hộ tịch” và “quản lý hộ hẩu”

Việc làm rõ các dấu hiệu phân biệt giữa quản lý hộ tịch và quản lý hộ

khẩu là rất cần thiết cho ý nghĩa thiết thực. Thực tế cho thấy, hiện nay sự nhầm

lẫn giữa hai khái niệm này cũng như sự nhầm lẫn về hoạt động quản lý hộ tịch

và hoạt động quản lý hộ khẩu trong nhận thức xã hội còn khá phổ biến.

Sổ hộ khẩu là văn bản pháp lý, thủ tục hành chính quan trọng. Tuy quen

thuộc nhưng nhiều người lại không nắm rõ được chức năng và tầm quan trọng

của quyển sổ nhỏ bé này.

Việc đô thị hóa, sự phát triển quá nhanh của các khu công nghiệp khiến

lượng người di cư về các thành phố lớn, những đô thị sầm uất với mục đích học

tập, tìm việc, xây dựng sự nghiệp và sinh sống ngày càng nhiều. Chính vì vậy,

để kiểm soát an ninh và quản lý người dân về kinh tế đòi hỏi có một công cụ tối

ưu. Đó là lí do sổ hộ khẩu ra đời.

Quản lý hộ tịch là hoạt động của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền ghi

và lưu lại các sự kiện hộ tịch quan trọng của công dân.

Quản lý hộ tịch là để tạo ra hệ thống pháp luật được sử dụng để thiết lập

và bảo vệ các quyền dân sự của cá nhân. Ngoài ra, còn tạo ra một nguồn dữ liệu

cho việc biên soạn các số liệu thống kê quan trọng, phục vụ cho hoạt động thống

kê dân cư của nhà nước.

Mục đích quản lý hộ tịch là công việc thường xuyên của các cơ quan nhà

nước có thẩm quyền thực hiện để theo dõi thực trạng và sự biến động về hộ tịch,

nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức để từ đó góp phần tạo

cơ sở xây dựng, phát triển kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng và chính sách dân

số, kế hoạch hoá gia đình....

Ví dụ: trong đời sống hằng ngày, khi phải giải quyết các việc về hộ tịch,

người dân thường hay gọi cán bộ tư pháp có nhiệm vụ giải quyết là “Công an hộ

tịch” .

Theo quy định tại Điều 18 Luật Cư trú năm 2006 có quy định:

“Đăng ký thường trú là việc công dân đăng ký nơi thường trú của mình

với cơ quan nhà nước có thẩm quyền và được cơ quan này làm thủ tục đăng ký

thường trú, cấp sổ hộ khẩu cho họ”.

Khoản 1 Điều 24 Luật cư trú tiếp tục quy định như sau: “Sổ hộ khẩu được

cấp cho hộ gia đình hoặc cá nhân đã đăng ký thường trú và có giá trị xác định

nơi thường trú của công dân”. Như vậy, hoạt động quản lý hộ tịch và quản lý hộ

khẩu đều nằm trong phạm trù quản lý dân cư. Tuy nhiên, hai khái niệm này

được phân biệt ở những điểm cơ bản sau:

 Đối tƣợng quản lý:

+ Đối tượng của quản lý hộ khẩu chỉ là đặc điểm về nơi cư trú của cá

nhân.

+ Đối tượng quản lý hộ tịch thì bao gồm tổng thể rất nhiều đặc điểm nhân

thân của cá nhân từ khi sinh ra đến khi chết: ngày, tháng, năm sinh, dân tộc,

quốc tịch, nơi sinh, quê quán, tình trạng hôn nhân, quan hệ gia đình, quan hệ hôn

nhân …Xét về tính chất, có thể thấy quản lý hộ tịch quan tâm đến các đặc điểm

nhân thân có tính bền vững của cá nhân, những đặc điểm này chỉ có thể thay đổi

trong những trường hợp đặc biệt, theo một thủ tục pháp lý chặt chẽ. Trong khi

đó, đặc điểm về nơi cư trú của cá nhân – đối tượng quản lý hộ khẩu – là đặc

điểm nhân thân có tính “động” dễ bị thay đổi.

 Về phƣơng diện bảo vệ quyền nhân thân:

Quản lý hộ khẩu chỉ là biện pháp bảo vệ quyền tự do cư trú hợp pháp của

cá nhân, còn quản lý hộ tịch là phương tiện để mỗi cá nhân thực hiện tổng thể

rất nhiều quyền nhân thân cơ bản của mình.

Đơn vị “hộ” được dùng làm đơn vị quản lý dân cư của cả quản lý hộ tịch

và quản lý hộ khẩu nhưng trong quản lý hộ tịch mối quan hệ giữa các thành viên

trong hộ chỉ có thể là mối quan hệ gia đình hình thành trên cơ sở quan hệ hôn

nhân, huyết thống hoặc nuôi dưỡng; còn trong quản lý hộ khẩu, không nhất thiết

các thành viên trong một đơn vị hộ khẩu phải có quan hệ gia đình với nhau mà

chỉ cần ở chung một nhà cũng có thể cùng đăng ký theo một đơn vị hộ khẩu.

1.1.2 Pháp luật về quản lý hộ tịch

1.1.2.1 Khái niệm, đặc điểm của pháp luật về quản lý hộ tịch

a) Khái niệm pháp luật về quản lý hộ tịch

Quản lý về hộ tịch là một trong những hoạt động của quản lý Nhà nước,

thông qua việc quản lý về hộ tịch Nhà nước nắm được tình hình biến động dân

cư và sự biến động của xã hội, giúp Nhà nước có cơ sở khoa học để xây dựng kế

hoạch phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội, quốc phòng và trật tự an toàn xã hội.

Trong bối cảnh đất nước bước sang giai đoạn phát triển mới, tiến trình

công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế diễn ra ngày càng sâu rộng, việc

dịch chuyển dân cư trong nước và quốc tế ngày càng gia tăng, quyền con người,

quyền công dân đòi hỏi được ghi nhận và bảo đảm thực hiện ở mức cao hơn. Để

tạo cơ sở pháp lý lâu dài, ổn định, thống nhất cho công tác đăng ký, quản lý hộ

tịch, nhất là trong việc triển khai thi hành Hiến pháp năm 2013 với nhiều quy

định mới đề cao quyền con người, quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân; đồng

thời tạo sự chuyển biến mạnh mẽ công tác quản lý, đăng ký hộ tịch theo hướng

từng bước chuyên nghiệp, phù hợp với yêu cầu phát triển của đất nước trong

thời kỳ mới cần có hệ thống các quy định pháp luật tạo thành cơ sở pháp lý vững

chắc cho quản lý về hộ tịch.

Hiện nay, trong các văn bản pháp luật và các tài liệu, sách báo pháp lý,

thuật ngữ “pháp luật về quản lý hộ tịch” được sử dụng khá phổ biến. Tuy nhiên,

việc sử dụng thuật ngữ này trong các nghiên cứu chỉ mang tính ước định và tuỳ

từng trường hợp, nội hàm của nó được xác định theo nghĩa rộng hoặc nghĩa hẹp

có sự khác nhau cơ bản. Theo những cách hiểu khác nhau đó, việc xác định các

quy phạm pháp luật và các quan hệ pháp luật về hộ tịch cũng có sự khác nhau.

Hiểu theo nghĩa rộng thì pháp luật về hộ tịch bao gồm toàn bộ hệ thống

quy phạm điều chỉnh các vấn đề về hộ tịch, theo đó, nguồn chủ đạo của pháp

luật về hộ tịch bao gồm Luật Hộ tịch 2014, Bộ luật Dân sự 2015, Luật Hôn nhân

và Gia đình 2014. Cũng trong cách hiểu này, các quan hệ pháp luật về hộ tịch

được phân thành hai nhóm cơ bản, đó là nhóm quan hệ mang tính chất dân sự và

nhóm quan hệ về quản lý. Cách hiểu này đã làm nổi bật điểm đặc trưng cơ bản

của sự điều chỉnh pháp luật về hộ tịch, đó là các quan hệ pháp luật về hộ tịch

cùng lúc được điều chỉnh bởi hai nhóm quy phạm pháp luật cơ bản, đó là quy

phạm luật dân sự và quy phạm luật hành chính. Hai nhóm quy phạm này có mối

liên hệ hết sức mật thiết, trong đó, nhóm quy phạm về hộ tịch do luật dân sự

điều chỉnh luôn đóng vai trò là tiền đề để xây dựng các quy phạm hành chính về

hộ tịch.

Hiểu theo nghĩa hẹp thì pháp luật về hộ tịch chỉ bao gồm các quy phạm

hành chính về quản lý hộ tịch. Điều đó cũng có nghĩa là đối tượng điều chỉnh

của pháp luật về hộ tịch chỉ bao gồm các quan hệ mang tính chất chấp hành -

điều hành phát sinh trong lĩnh vực quản lý nhà nước về hộ tịch. Mặc dù hai quan

niệm trên đây có sự khác nhau cơ bản nhưng cần thấy rằng chúng không mâu

thuẫn và loại trừ nhau. Về mặt khoa học, điều đó cho phép có thể sử dụng thuật

ngữ này với sự ước định về nội hàm của nó. Trong mục đích nghiên cứu của đề

tài này, chúng tôi xin được hiểu thuật ngữ “pháp luật về hộ tịch” theo nghĩa hẹp.

Như vậy, pháp luật về quản lý hộ tịch là hệ thống các quy tắc xử sự do cơ

quan có thẩm quyền ban hành điều chỉnh quan hệ xã hội phát sinh trong việc

quản lý nhà nước về hộ tịch nhằm bảo đảm thực hiện quyền con người, quyền

công dân.

b) Đặc điểm pháp luật về quản lý hộ tịch

Thứ nhất, pháp luật quản lý về hộ tịch điều chỉnh các quan hệ phát sinh

trong quản lý về hộ tịch bao gồm: Quy định về hộ tịch; quyền, nghĩa vụ, nguyên

tắc, thẩm quyền, thủ tục đăng ký hộ tịch; Cơ sở dữ liệu hộ tịch và quản lý nhà

nước về hộ tịch.

Thứ hai, pháp luật về quản lý hộ tịch là cơ sở pháp lý trực tiếp và quan

trọng trong việc bảo đảm quyền con người về nhân thân của cá nhân từ khi sinh

ra đến khi chết.

Thứ ba, pháp luật về quản lý hộ tịch quy định chủ thể quản lý nhà nước về

hộ tịch là các Bộ, Ngành và Ủy ban nhân dân các cấp như: Bộ Tư pháp, Bộ

Công an, Bộ ngoại giao, UBND cấp tỉnh, UBND cấp huyện và UBND cấp xã.

Thứ tư, pháp luật về quản lý hộ tịch quy định trách nhiệm của công chức

làm công tác hộ tịch. Công chức làm công tác hộ tịch bao gồm công chức Tư

pháp - Hộ tịch ở cấp xã; công chức làm công tác Hộ tịch ở Phòng Tư pháp thuộc

Ủy ban nhân dân cấp huyện; viên chức ngoại giao, lãnh sự làm công tác Hộ tịch

tại Cơ quan đại diện.

Thứ năm, Nhà nước bảo đảm pháp luật về quản lý hộ tịch bằng việc quy

định rõ quyền, trách nhiệm, nghĩa vụ đăng ký và quản lý các sự kiện hộ tịch phát

sinh.

1.1.2.2 Đối tượng điều chỉnh của pháp luật về quản lý hộ tịch

Đối tượng điều chỉnh của pháp luật về hộ tịch chỉ bao gồm các quan hệ

mang tính chất chấp hành – điều hành phát sinh trong lĩnh vực quản lý nhà nước

về hộ tịch.

Triển khai thực hiện công tác pháp điển, Bộ Tư pháp đã phối hợp với Bộ

ngoại giao pháp điển đề mục “Hộ tịch”. Đến nay, đề mục này đã được thẩm

định, ký xác thực, đóng dấu theo quy định và đang được sắp xếp vào chủ đề,

chuẩn bị trình Chính phủ thông qua.

Đề mục Hộ tịch được pháp điển bởi 05 văn bản quy phạm pháp luật, cụ

thể: Luật số 60/2014/QH13 Hộ tịch ngày 20/11/2014 của Quốc hội; Nghị định

số 123/2015/NĐ-CP Quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật

Hộ tịch; Thông tư liên tịch số 05/2015/TTLT-BTP-BCA-BYT Hướng dẫn thực

hiện liên thông các thủ tục hành chính về đăng ký khai sinh, đăng ký thường trú,

cấp thẻ bảo hiểm y tế cho trẻ em dưới 6 tuổi; Thông tư số 15/2015/TT-BTP Quy

định chi tiết thi hành một số điều của Luật hộ tịch và Nghị định số

123/2015/NĐ-CP ngày 15 tháng 11 năm 2015 của Chính phủ quy định chi tiết

một số điều và biện pháp thi hành Luật hộ tịch ngày 16/11/2015 của Bộ trưởng

Bộ Tư pháp; Thông tư liên tịch số 02/2016/TTLT-BNG-BTP Hướng dẫn việc

đăng ký và quản lý hộ tịch tại Cơ quan đại diện ngoại giao, Cơ quan đại diện

lãnh sự của Việt Nam ở nước ngoài ngày 30/06/2016 của Bộ trưởng Bộ Ngoại

giao và Bộ trưởng Bộ Tư pháp.

Như vậy, có thể nói thông qua việc pháp điển đề mục Hộ tịch, lần đầu tiên

toàn bộ hệ thống các quy phạm pháp luật quy định trong lĩnh vực hộ tịch đang

còn hiệu lực được thống kê, tập hợp, sắp xếp vào một chỗ giúp các cơ quan nhà

nước, các tổ chức, cá nhân dễ dàng tìm kiếm, tra cứu để thực hiện trong quá

trình áp dụng pháp luật về đăng ký khai sinh, khai tử, kết hôn.

1.1.2.3 Nội dung của pháp luật về quản lý hộ tịch

Nội dung pháp luật quản lý về hộ tịch là các quy định về đăng ký hộ tịch;

cơ sở dữ liệu hộ tịch và trách nhiệm quản lý nhà nước về hộ tịch. Đây là nội

dung rất cơ bản, là cơ sở để thực hiện quản lý hộ tịch, cũng là nội dung để công

chức Tư pháp – hộ tịch ở phường thực hiện trong thực tế.

 Đăng ký hộ tịch

Đăng ký hộ tịch là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác nhận hoặc

ghi vào Sổ hộ tịch các sự kiện hộ tịch của cá nhân, tạo cơ sở pháp lý để Nhà

nước bảo hộ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, thực hiện quản lý về dân cư.

Bao gồm các nội dung cụ thể sau:

Xác nhận vào Sổ hộ tịch các sự kiện hộ tịch

Khai sinh: Đăng ký khai sinh là biện pháp đầu tiên của quản lý hành chính

nhà nước trong lĩnh vực đăng ký hộ tịch. Thông qua quản lý hành chính trong

lĩnh vực đăng ký khai sinh đã giúp cho Nhà nước theo dõi được sự biến động tự

nhiên của dân số, từ đó, đề ra các chính sách phát triển kinh tế - xã hội trên

phạm vi cả nước cũng như trong từng địa phương; mặt khác đăng ký khai sinh

một cách đầy đủ, chính xác là bảo vệ quyền của trẻ em được đăng ký khai sinh

ngay từ khi sinh ra theo quy định của pháp luật và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Kết hôn: Quyền kết hôn là một trong những quyền đầu tiên trong lĩnh vực

hôn nhân và gia đình của mỗi con nười. Từ đó phát sinh ra những quan hệ pháp

lý giữa vợ, chồng, cha, mẹ, con, giữa ông bà nội, ngoại và cháu.Từ xưa đến nay,

quan hệ hôn nhân thường chỉ phát sinh trong phạm vi làng xã hoặc quận, huyện

liền kề hoặc trong phạm vi của một quốc gia. Ngày nay, do nhu cầu giao lưu

kinh tế, xã hội nên các quan hệ hôn nhân đã vượt ra ngoài phạm vi địa hạt của

một xã, huyện, tỉnh, thậm chí là quốc gia. Do vậy, nếu nghiên cứu đầy đủ về chế

độ hôn nhân, phải nghiên cứu các mối quan hệ hôn nhân không những phát sinh

trong phạm vi lãnh thổ quốc gia mà còn phải nghiên cứu cả những quan hệ hôn

nhân có yếu tố nước ngoài.

Giám hộ: Là việc cá nhân, pháp nhân được luật quy định, được Ủy ban

nhân dân cấp xã cử, được Tòa án chỉ định hoặc được quy định để thực hiện việc

chăm sóc, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên, người mất

năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.

Thay đổi, cải chính hộ tịch, xác định lại dân tộc, bổ sung thông tin hộ tịch:

thay đổi hộ tịch là việc thay đổi họ, tên, chữ đệm đã được đăng ký đúng trong Sổ

đăng ký khai sinh và bản chính Giấy khai sinh nhưng cá nhân có yêu cầu thay

đổi khi có lý do chính đáng theo yêu cầu của cá nhân đó khi có lý do chính đáng

theo quy định của Bộ luật Dân sự.

Khai tử: Đăng ký khai tử là một trong những lĩnh vực quản lý của nhà

nước ta về đăng ký hộ tịch nhằm theo dõi sự biến động tự nhiên dân số. Đăng ký

khai tử là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác nhận sự kiện chết của một

người và ghi vào Sổ đăng ký khai tử. Trên cơ sở đó, chấm dứt quan hệ của

người đó đối với gia đình, xã hội đồng thời phát sinh quyền và nghĩa vụ của thân

nhân người chết. Mục đích của việc đăng ký khai tử là nhằm giúp nhà nước theo

dõi sự biến động tự nhiên về dân số, tạo cơ sở xây dựng, phát triển kinh tế, văn

hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng và các chính sách dân số, kế hoạch hoá gia

đình.

Ghi vào Sổ hộ tịch việc thay đổi hộ tịch của cá nhân theo bản án, quyết

định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền các sự kiện: Thay đổi quốc tịch; Xác

định cha, mẹ, con; Xác định lại giới tính; Nuôi con nuôi, chấm dứt việc nuôi con

nuôi; Ly hôn, hủy việc kết hôn trái pháp luật, công nhận việc kết hôn; Công

nhận giám hộ; Tuyên bố hoặc huỷ tuyên bố một người mất tích, đã chết, bị mất

hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự.

Ghi vào Sổ hộ tịch sự kiện khai sinh; kết hôn; ly hôn; hủy việc kết hôn;

giám hộ; nhận cha, mẹ, con; xác định cha, mẹ, con; nuôi con nuôi; thay đổi hộ

tịch; khai tử của công dân Việt Nam đã được giải quyết tại cơ quan có thẩm

quyền của nước ngoài.

 Cơ sở dữ liệu hộ tịch

Cơ sở dữ liệu hộ tịch là tài sản quốc gia, lưu giữ toàn bộ thông tin hộ tịch

của mọi cá nhân, làm cơ sở để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, phục

vụ yêu cầu tra cứu thông tin, quản lý, hoạch định chính sách phát triển kinh tế -

xã hội của đất nước. Cơ sở dữ liệu hộ tịch bao gồm Sổ hộ tịch và Cơ sở dữ liệu

hộ tịch điện tử là căn cứ để cấp bản sao trích lục hộ tịch. Sổ hộ tịch là căn cứ

pháp lý để lập, cập nhật, điều chỉnh thông tin hộ tịch của cá nhân trong Cơ sở dữ

liệu hộ tịch điện tử.

Mỗi loại việc hộ tịch phải được ghi vào 01 quyển sổ, các trang phải đóng

dấu giáp lai; Sổ hộ tịch được lưu giữ vĩnh viễn theo quy định của pháp luật.

Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử được lập để lưu giữ, cập nhật, quản lý, tra

cứu thông tin hộ tịch, phục vụ yêu cầu đăng ký hộ tịch trực tuyến; được kết nối

để cung cấp, trao đổi thông tin hộ tịch cơ bản của cá nhân cho Cơ sở dữ liệu

quốc gia về dân cư.

Chính phủ quy định sự phối hợp giữa các bộ, cơ quan ngang bộ và trách

nhiệm của Ủy ban nhân dân các cấp trong việc quản lý, sử dụng Cơ sở dữ liệu

hộ tịch điện tử; thủ tục, trình tự đăng ký hộ tịch trực tuyến; việc kết nối, cung

cấp, trao đổi thông tin giữa Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử và Cơ sở dữ liệu quốc

gia về dân cư.

 Trách nhiệm quản lý nhà nước về hộ tịch

Việc quản lý nhà nước về hộ tịch được thực hiện bởi nhiều cơ quan khác

nhau trong bộ máy nhà nước, pháp luật về hộ tịch quy định về trách nhiệm của

các cơ quan đó trong việc quản lý nhà nước về hộ tịch gắn với nhiệm vụ quyền

hạn riêng biệt của mỗi cơ quan. Theo đó:

Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về hộ tịch. Bộ Tư pháp giúp

Chính phủ thực hiện quản lý nhà nước về hộ tịch.

Bộ Tư pháp thực hiện quản lý nhà nước về hộ tịch và có nhiệm vụ, quyền

hạn sau đây: “Quy định, hướng dẫn, chỉ đạo, bồi dưỡng nghiệp vụ về đăng ký,

quản lý hộ tịch cho công chức làm công tác hộ tịch ở trong nước, ban hành,

hướng dẫn sử dụng, quản lý hộ tịch, giấy chứng nhận kết hôn, trích lục hộ tịch

và các biểu mẫu hộ tịch khác, quy định cụ thể điều kiện, trình tự đăng ký khai

sinh, kết hôn, khai tử lưu động; xây dựng và quản lý thống nhất cơ sở dữ liệu hộ

tịch điện tử; hướng dẫn chỉ đạo địa phương trong việc quản lý, trong việc sử

dụng quản lý phần mểm đăng ký và quản lý hộ tịch, cơ sở dữ liệu hộ tịch điện

tử, cung cấp thông tin hộ tịch cơ bản của cá nhân cho cơ sở dữ liệu quốc gia về

dân cư; tổng hợp, phân tích, đánh giá thống kế hộ tịch.

Bộ Ngoại giao phối hợp với Bộ Tư pháp thực hiện quản lý nhà nước về hộ

tịch tại Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài. Cơ quan đại diện thực hiện

quản lý hộ tịch của công dân Việt Nam cư trú ở nước ngoài, đăng ký hộ tịch cho

công dân Việt Nam cư trú ở nước ngoài theo quy định; quản lý, sử dụng sổ sách,

hồ sơ, biểu mẫu hộ tịch; quản lý, cập nhật và khai thác cơ sở dữ liệu hộ tịch điện

tử theo quy định.

Bộ Công an chủ trì, phối hợp với Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao và các bộ,

ngành liên quan thực hiện bảo đảm kết nối Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư với

Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử theo quy định của pháp luật; Bảo đảm an ninh, an

toàn thông tin trong Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử.

Ủy ban nhân dân các cấp thực hiện việc quản lý về hộ tịch trên địa bàn địa

phương theo phân cấp.

1.2 Khái niệm, đặc điểm, vai trò, hình thức, nội dung thực hiện pháp luật về

quản lý hộ tịch

1.2.1 Khái niệm và đặc điểm của thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch

1.2.1.1 Khái niệm của thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch

Quản lý Nhà nước về hộ tịch là một trong những hoạt động của quản lý

Nhà nước, thông qua việc quản lý về hộ tịch Nhà nước nắm được tình hình biến

động dân cư và sự biến động của xã hội, giúp Nhà nước có cơ sở khoa học để

xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội, quốc phòng và trật tự an

toàn xã hội [ 15, tr.18].