ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
TRẦN THỊ DỰ
BƢỚC ĐẦU TÌM HIỂU CẤU TRÚC VI MÔ CỦA TỪ ĐIỂN
BÁCH KHOA CÔNG AN NHÂN DÂN VIỆT NAM
LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH NGÔN NGỮ HỌC
Hà Nội, 2013
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
TRẦN THỊ DỰ
BƢỚC ĐẦU TÌM HIỂU CẤU TRÚC VI MÔ CỦA TỪ ĐIỂN
BÁCH KHOA CÔNG AN NHÂN DÂN VIỆT NAM
Chuyên ngành: Ngôn ngữ học
Mã số: 60 22 01
LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH NGÔN NGỮ HỌC
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Hà Quang Năng
Hà Nội, 2013
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 5
1. Lí do chọn đề tài........................................................................................................ 5
2. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 6
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................... 6
4. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 6
5. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của luận văn ............................................. 7
6. Bố cục của luận văn .................................................................................................. 7
PHẦN NỘI DUNG .................................................................................................. 8
Chương 1: CƠ SỞ LÍ THUYẾT ............................................................................ 8
1.1. Một số khái niệm cơ bản về từ điển và từ điển học .......................................... 8
1.1.1. Vài nét về sự ra đời và phát triển của từ điển và từ điển học ....................................................... 8
1.1.2. Chức năng và đặc điểm cơ bản của từ điển ................................................................................... 10
1.1.3. Cách phân loại từ điển ............................................................................................................................ 14
1.2. Nhận thức chung về từ điển bách khoa ............................................................ 17
1.2.1. Đặc điểm, chức năng của từ điển bách khoa ................................................................................ 17
1.2.2. Cách phân loại từ điển bách khoa ......................................................................................... 19
1.3. Cấu trúc của từ điển ............................................................................................. 21
1.3.1. Cấu trúc của từ điển giải thích ............................................................................................................. 21
1.3.1.1. Cấu trúc vĩ mô của từ điển giải thích ................................... 21
1.3.1.2. Cấu trúc vi mô của từ điển giải thích ................................... 22
1.3.2. Cấu trúc của từ điển bách khoa .......................................................................................................... 23
1.3.2.1. Cấu trúc vĩ mô của từ điển bách khoa .................................. 23
1.3.2.2. Cấu trúc vi mô của từ điển bách khoa .................................. 25
1.4. Các kiểu định nghĩa của từ điển ........................................................................ 28
1.4.1. Các kiểu định nghĩa trong từ điển giải thích .................................................................................. 28
1.4.2. Các kiểu định nghĩa trong từ điển bách khoa ............................................................................... 32
1.5. Nhận thức chung về Từ điển bách khoa Công an nhân dân Việt Nam ....... 38
Tiểu kết .......................................................................................................................................................................... 41
Chương 2: MỘT SỐ KIỂU ĐỊNH NGHĨA TRONG TỪ ĐIỂN BÁCH
KHOA CÔNG AN NHÂN DÂN VIỆT NAM ............................... 42
2.1. Dẫn nhập ................................................................................................................ 42
2.2. Một số kiểu định nghĩa trong Từ điển bách khoa Công an nhân dân Việt Nam ....... 42
2.2.1. Định nghĩa bằng phương pháp phân tích ...................................................................................... 42
2.2.2. Định nghĩa bằng phương pháp dùng từ bao ................................................................................ 46
2.2.3. Định nghĩa bằng từ đồng nghĩa, từ có nghĩa tương đương .................................................... 52
2.2.4. Định nghĩa dựa vào từ trái nghĩa ....................................................................................................... 56
2.3. Một số vấn đề còn tồn tại trong các định nghĩa khái niệm của Từ điển bách
khoa Công an nhân dân Việt Nam ..................................................................... 58
Tiểu kết .......................................................................................................................................................................... 65
Chương 3: NHỮNG NỘI DUNG ĐƢA VÀO LỜI GIẢI THÍCH TRONG
MỤC TỪ CỦA TỪ ĐIỂN BÁCH KHOA CÔNG AN NHÂN DÂN
VIỆT NAM ........................................................................................................... 68
3.1. Một số kiểu cấu trúc nội dung mục từ trong Từ điển bách khoa Công an
nhân dân Việt Nam ............................................................................................... 68
3.1.1. Mục từ thuật ngữ - khái niệm .............................................................................................................. 68
3.1.2. Mục từ tên riêng ......................................................................................................................................... 74
3.1.2.1 Mục từ về nhân vật ................................................................. 74
3.1.2.2 Mục từ về tổ chức ................................................................... 77
3.1.2.3 Mục từ về sự kiện, vụ án ......................................................... 81
3.1.2.4. Mục từ về văn kiện ................................................................. 82
3.2. Tính hệ thống trong Từ điển bách khoa Công an nhân dân Việt Nam ......... 83
3.2.1. Tính hệ thống trong từ điển bách khoa ............................................................................................ 83
3.2.2. Tính hệ thống trong Từ điển bách khoa Công an nhân dân Việt Nam ....... 84
Tiểu kết .......................................................................................................................................................................... 89
KẾT LUẬN ........................................................................................................... 92
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 97
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Từ điển là loại sách có chức năng xã hội rộng lớn. Nó cung cấp vốn từ ngữ và
cách sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp, giúp cho việc học tiếng mẹ đẻ và học
ngoại ngữ, mở rộng vốn hiểu biết của con người về sự vật, khái niệm trong thế
giới tự nhiên và xã hội. Từ điển là một sản phẩm khoa học có tác dụng đặc biệt
đối với sự phát triển văn hoá, giáo dục, nâng cao dân trí và mở rộng giao lưu
giữa các cộng đồng ngôn ngữ khác nhau.
Trong thời đại ngày nay, số lượng phát hành, số lượng chủng loại và chất lượng của
từ điển nói chung, từ điển bách khoa chuyên ngành nói riêng là một tiêu chí quan
trọng để đánh giá trình độ phát triển văn hoá, giáo dục, khoa học kĩ thuật của một
quốc gia. Trong tình hình đó, việc nghiên cứu từ điển học, cả lí luận và thực tiễn có
tác dụng lớn trong việc nâng cao chất lượng biên soạn từ điển.
Việc biên soạn và xuất bản từ điển ở nước ta đã có nhiều dấu hiệu đổi mới. Số
lượng và chủng loại từ điển tăng trưởng đáng kể trong vài ba năm gần đây. Một
số quyển từ điển đã phần nào đáp ứng được yêu cầu của người sử dụng, với sự
phong phú hơn cả về cấu trúc vĩ mô và cấu trúc vi mô. Tuy nhiên, bên cạnh đó,
còn có nhiều quyển từ điển chất lượng chưa đáp ứng yêu cầu, thậm chí có những
sai sót lớn về nội dung cũng như in ấn.
Trong bối cảnh về sự ra đời và phát triển của từ điển học trên thế giới nói chung,
công tác nghiên cứu lí luận từ điển học và biên soạn từ điển ở nước ta cũng được
hình thành trong thời gian có muộn. Gần đây, tuy đã được quan tâm chú ý và có
một số thành tựu đáng kể, nhưng nhìn chung, từ điển học Việt Nam vẫn chưa phát
triển kịp với yêu cầu của thời đại. Trong khi đó, cùng với sự phát triển của các bộ
môn ngôn ngữ học khác và sự bùng nổ của công nghệ tin học, từ điển học ở một
số nước phát triển đã có những bước tiến mạnh mẽ và không ngừng.