Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Nguồn nhân lực trong ngành thủy sản ở Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ----------------------------------------------------- Nguyễn Long Quân

Khái quát cơ sở lý luận và thực tiễn đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Trình bày thực trạng đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước của ngành thủy sản. Nêu những thuận lợi và khó khăn ảnh hưởng đến đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực ở ngành thủy sản trong thời gian qua. Đưa ra một số phương hướng và đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm thúc đẩy việc đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực ngành thủy sản như: xây dựng mới và tăng cường cơ sở vật chất cho các trường dạy nghề, các trung tâm hướng nghiệp dạy nghề, trung tâm kỹ thuật tổng hợp, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ giảng dạy và cán bộ quản lý, tạo nhiều việc làm mới để tận dụng lao động, hình thành và phát triển thị trường lao động, tăng cường vai trò của Nhà nước, của ngành và chính quyền các địa phương đối với việc đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực Luận văn ThS Kinh tế: 60.31.01

Nghd. : TS. Phạm Tất Thắng

ĐẠI HỌC KINH TẾ

Hà Nội – 2007

QUY ƢỚC VIẾT TẮT

Nguồn nhân lực Công nghiệp hoá Hiện đại hoá Công nghiệp hoá,hiện đại hoá Kinh tế –xã hội Nhà xuất bản

NNL : CNH: HĐH : CNH,HĐH : KT-XH: NXB:

MỤC LỤC Trang

Mở đầu……………………………………………………… Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệphoá,hiện đại hoá đất nƣớc. 9 1.1.Công nghiệp hoá,hiện đại hoá với vấn đề đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực ………………………………………………… 9 1.2.Nội dung ,nhân tố ảnh hưởng và vai trò của đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực …………………………………………….. 33

Chƣơng 2. Thực trạng đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hoá ,hiện đại hoá ở ngành thủy sản. 53

2.1.Những thuận lợi và khó khăn ảnh hưởng đến đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hoá , hiện đại hoá ở ngành Thủy sản………………………………. 2.2.Tổng quan thực trạng đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hoá ,hiện đại hoá ở ngành Thủy sản thời gian qua…………………………………….. 2.3.Đánh giá chung và những vấn đề đặt ra đối với đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực ……………………………………. 76

Chƣơng 3. Phƣơng hƣớng và giải pháp cơ bản thúc đẩy việc đào tạo và sử dụngnguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hoá , hiện đại hoá ở ngành Thủy sản.

84 84

3.1.Phương hướng đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực ………… 3.2.Giải pháp cơ bản thúc đẩy đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực ở ngành thủy sản………………………………………

Kết luận.

93 109 Danh mục tài liệu tham khảo . 111

MỞ ĐẦU

1.Lý do chọn đề tài.

Hiện nay đất nước ta đang trong thời kỳ Công nghiệp hoá, Hiện đại hoá đất

nước là nhiệm vụ trung tâm trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội .Đây là

vấn đề có ý nghĩa, tác dụng to lớn và toàn diện nhằm tạo ra cơ sở vật chất kỹ

thuật hiện đại đẩy nhanh tốc độ phát triển của đất nước tiến kịp trình độ phát

triển của các nước trong khu vực và thế giới, song cũng không kém phần khó

khăn phức tạp. Để sự nghiệp CNH, HĐH thành công, một vấn đề hết sức quan

trọng là phải phát huy và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực như vốn, nguồn

nhân lực, tiềm lực khoa học và công nghệ.Trong đó nguồn lực con người giữ vị

trí then chốt và vai trò đặc biệt quyết định nhất.

Kinh nghiệm của nhiều nước cho thấy đầu tư cho phát triển NNL được coi

là “Chìa khoá” của tăng trưởng và phát triển.Vận dụng lý luận vào điều kiện cụ

thể nước ta, Đảng Cộng Sản Việt Nam cho rằng : “Phát huy nguồn lực trí tuệ và

sức mạnh tinh thần của người Việt Nam, coi khoa học công nghệ là nền tảng và

động lực của sự nghiệp CNH,HĐH mà còn là điều kiện để phát huy nguồn lực

con người – yếu tố cơ bản của sự phát triển xã hội, tăng trưởng nhanh bền

vững”(17,tr.108-109). Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X tiếp tục khẳng

định: Phát triển nguồn nhân lực, phấn đấu đến năm 2010 có nguồn nhân lực với

cơ cấu đồng bộ và chất lượng cao, đến năm 2010 tỷ lệ lao động trong khu vực

nông nghiệp còn dưới 50% lực lượng lao động xã hội”(NXB Chính trị quốc gia-

Tr 215).

Giải quyết vấn đề NNL trong quá trình CNH,HĐH bao gồm nhiều nhiệm vụ

trong đó có nhiệm vụ đào tạo và sử dụng NNL Nhiệm vụ này vừa là nhiệm vụ

chung của cả nước, vừa là nhiệm vụ của mỗi ngành .

Cũng như các ngành khác,ngành thủy sản trong thời gian qua đã và đang có

những cố gắng giải quyết vấn đề đào tạo và sử dụng NNLvà đã thu được kết quả

nhất định .Song cho đến nay về cơ cấu ;chất lượng đào tạo và sử dụng NNL chưa

đáp ứng nhu cầu của sự nghiệp CNH,HĐH .Tình trạng vừa thừa vừa thiếu NNL

trong sử dụng luôn xảy ra .

Để góp phần làm rõ thêm cơ sở lý luận , thực tiễn và tìm những lời giải

khoa học đối với việc đào tạo ,sử dụng NNL phục vụ tốt quá trình CNH,HĐH ở

ngành thủy sản .Tôi chọn đề tài : “Nguồn nhân lực trong ngành thủy sản ở Việt

nam”. nghiên cứu làm luận văn thạc sĩ kinh tế .

2.Tình hình nghiên cứu.

Vấn đề NNL đối với CNH,HĐH cho đến nay đã có nhiều công trình khoa

học ,nhiều cuốn sách,bài báo nghiên cứuvàđăng tải ,dưới đây là một số công

trình tiêu biểu:

- Tạp chí lý luận chính trị của Học viện chính trị- Hành chính quốc gia Hồ

Chí Minh đã giành một chuyên mục: “Nguồn nhân lực trong sự nghiệp công

nghiệp hóa, hiện đại hóa” cho những bài viết về vấn đề này như bài: Vài suy

nghĩ về chuẩn bị nguồn nhân lực cho công nghiệp hóa ,hiện đại hóa theo định

hướng xã hội chủ nghĩa” của tác giả Nguyễn Văn Thụy,bài:” Mối quan hệ giữa

phát triển nguồn nhân lực và đẩy mạnh công nghiệp hóa ,hiện đại hóa” của tác

giả Nguyễn Đình Hòa.

- Nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hoá ,hiện đại hoá của tác giả

Nguyễn Trọng Chuẩn ,NXB Chính trị quốc gia ,Hà Nội ,năm1996.

- Phát triển nguồn nhân lực cho sự nghiệp công nghiệp hoá ,hiện đại hoá

của Phan Xuân Dũng ,Tạp chí Cộng sản ,tháng 9/1997.

- Vấn đề con người trong sự nghiệp công nghiệp hoá hiện đại hóa của giáo

sư Tiến sĩ Phạm Minh Hạc, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội ,năm1996.

- Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong sự nghiệp công nghiệp

hoá ,hiện đại hoá và hội nhập kinh tế quốc tế của Tiến sĩ Nguyễn Hữu Dũng

,Tạp chí Lý luận chính trị , tháng 8/2002.

- Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá

,hiện đại hoá đất nước của tác giả Mai Quốc Chánh ,NXB Chính trị quốc gia ,Hà

Nội ,năm1999.

- Sử dụng nguồn lao động và giải quyết việc làm ở Việt Nam của tác giả

Trần Đình Hoan và Lê Mạnh Khoa.NXB Sự thật ,Hà Nội , năm1991.

Tuy nhiên,do nội hàm của vấn đề quá rộng và phức tạp nên chưa thể coi

những công trình nghiên cứu nói trên là đầy đủ và hoàn thiện,các giải pháp đưa

ra còn rất chung chưa thể coi là hoàn toàn thích hợp khi vận dụng ở ngành thủy

sản. .Xung quanh vấn đề đào tạovàsử dụng NNL ở ngành thủy sản tuy đã được

nghiên cứu và được thể hiện trong một số công trình và bài báo nhưng chưa

nhiều và chưa nghiên cứu một cách hệ thống, đầyđủ với tư cách như một đề tài

mang tính độc lập .

3.Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.

* Mục đích của luận văn:

Trên cơ sở phân tích lý luận và thực trạng đào tạo và sử dụng NNL trong

quá trình CNH,HĐH đề xuất phương hướng và các giải pháp cơ bản thúc đẩy

việc đào tạo và sử dụng NNL trong quá trình CNH,HĐH trong thời gian tới ở

ngành Thủy sản.

* Nhiệm vụ của luận văn:

- Hệ thống hoá những vấn đề lý luận về NNL, đào tạo và sử dụng NNL

trong quá trình CNH,HĐH.

- Phân tích thực trạng đào tạo và sử dụng NNL ở ngành Thủy sản thời gian

qua .

- Đề xuất phương hướng và các giải pháp cơ bản thúc đẩy việc đào tạo và

sử dụng NNL trong quá trình CNH,HĐH thời gian tới ở ngành Thủy sản.

4.Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu.

* Đối tượng nghiên cứu :

Luận văn lấy việc đào tạo và sử dụng NNL trong quá trình CNH,HĐH làm

đối tượng nghiên cứu .

* Phạm vi nghiên cứu :

Lấy ngành Thủy sản làm không gian nghiên cứu và giới hạn về thời gian

khảo sát từ năm 1996 đến nay .

Các giải pháp đề cập trong luận văn là những giải pháp cơ bản nhìn từ góc

độ kinh tế chính trị .

5.Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu .

* Cơ sở lý luận :

Lý luận Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh ,quan điểm của Đảng cộng

sản Việt Nam và các lý thuyết kinh tế hiện đại về NNL ,về đào tạo và sử dụng

NNL.

* Phương pháp nghiên cứu :

Tác giả tiếp cận đối tượng nghiên cứu bằng việc sử dụng phương pháp biện

chứng duy vật ,phương pháp trừu tượng hoá ,phương pháp tổng hợp và phân tích

. Ngoài ra trong quá trình nghiên cứu còn sử dụng phương pháp thống kê, định

lượng, so sánh….

6.Đóng góp và ý nghĩa của luận văn.

* Đóng góp của luận văn:

- Góp phần làm rõ thêm những cơ sở lý luận và thực tiễn về việc đào tạo và

sử dụng NNL trong quá trinh CNH ,HĐH .

- Đề xuất những phương hướng và giải pháp cơ bản thúc đẩy đào tạo và sử

dụng NNL trong quá trình CNH,HĐH ở ngành Thủy sản .

*Ý nghĩa của luận văn :

- Kết quả của luận văn góp thêm cơ sở khoa học cho việc hoạch định sự

phát triển NNL trong quá trình CNH,HĐHcủa ngànhThủy sản .

- Luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc giảng dạy môn

kinh tế chính trị trong các trường đại học và cao đẳng của ngành thuỷ sản .

7.Kết cấu của luận văn .

Ngoài phần mở đầu,kết luận và danh mục tài liệu tham khảo , luận văn gồm

3 chương 7 tiết .

Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong

quá trình công nghiệp hóa hiện đại hoá đất nước .

Chương 2:Thực trạng đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong quá trình công

nghiệp hoá, hiện đại hoá ở ngànhThủy sản .

Chương 3:Phương hướng và giải pháp cơ bản thúc đẩy việc đào tạo và sử

dụng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hoá ,hiện đại hoá thời gian tới

ở ngành Thủy sản.

Chƣơng 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ ĐÀO TẠO

VÀ SỬ DỤNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG QUÁ TRÌNH

CÔNG NGHIỆP HOÁ, HIỆN ĐẠI HOÁ ĐẤT NƢỚC

1.1 Công nghiệp hoá,hiện đại hoá với vấn đề đào tạo và sử dụng nguồn nhân

lực .

1.1.1 Một số khái niệm cơ bản.

1.1.1.1 Công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

Công nghiệp hoá ,là một quá trình tất yếu của lịch sử phát triển xã hội.Các

nước công nghiệp trên thế giới đều đã trải qua quá trình CNH ở những thời điểm

khác nhau với quy mô,tốc độ khác nhau,trong những điều kiện lịch sử KT-XH

khác nhau.Xét về mặt lịch sử thì CNH là quá trình diễn ra trước HĐH,nhưng

trong thời đại ngày nay luôn có sự đan xen,tác động qua lại lẫn nhau ,hai quá

trình này không hoàn toàn đồng nhất với nhau.Về mặt thuật ngữ cho thấy HĐH

là làm thay đổi trạng thái kỹ thuật – công nghệ và kinh tế đạt trình độ của thời

đại ngày nay.Nói cách khác,HĐH nền kinh tế quốc dân là làm cho kỹ thuật và

công nghệ sản xuất cũng như cơ cấu kinh tế của đất nước đạt được ngang với

trình độ của thời đại,đây chính là khía cạnh kinh tế kỹ thuật của HĐH.Tuy

nhiên,HĐH không chỉ như vậy mà còn bao hàm cả khía cạnh xã hội ,gắn với quá

trình xây dựng một xã hội văn minh .Như vậy,quá trình kinh tế – kỹ thuật và quá

trình KT-XH có quan hệ biện chứng với nhau. Quá trình kinh tế – kỹ thuật tạo

điều kiện vật chất cho việc thực hiện nội dung của quá trình KT- XH và đến lượt

mình quá trình KT-XH lại góp phần tạo nên động lực cho việc thực hiện quá

trình kinh tế – kỹ thuật.Sự phát triển CNH hiểu theo nghĩa đầy đủ hơn còn là quá

trình xây dựng và phát triển văn hoá trong đó phát triển con người và nguồn lực

con người là nội dung cốt lõi.

Ở nước ta, một nước tiến hành CNH sau ,nên CNH phải gắn liền với HĐH

,bởi lẽ trong thời đại ngày nay nhân loại đã trải qua hai cuộc cách mạng kỹ thuật

:Cuộc cách mạng công nghiệp và hiện nay là cuộc cách mạng khoa học công

nghệ hiện đại .Cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại này đã dẫn tới sự

thay đổi về chất kỹ thuật và công nghệ sản xuất .Là nước tiến hành công nghiệp

sau ,nên chúng ta không thể thực hiện theo mô hình CNH phát triển theo kiểu

tuần tự như các nước đi trước ,nghĩa là tiến hành với nội dung căn bản là cơ khí

hoá các ngành của nền kinh tế rồi mới tiến hành HĐH .Đồng thời khi thực hiện

cơ khí hoá cũng không thể sử dụng máy móc được sản xuất trước đây mà phải sử

dụng kỹ thuật và công nghệ sản xuất tiên tiến .Với ý nghĩa trên Hội nghị lần thứ

7 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII và Đại hội Đảng lần thứ IX

,nhấn mạnh về con đường CNH rút ngắn đáng kể về thời gian ,vừa có bước đi

tuần tự vừa có bước nhảy vọt ,muốn vậy CNH phải gắn liền với HĐH .Đảng ta

quan niệm CNH,HĐH là : “ Quá trình chuyển đổi căn bản ,toàn diện các hoạt

động sản xuất kinh doanh ,dịch vụ và quản lý KT-XH từ sử dụng lao động thủ

công là chính sang sử dụng lao động một cách phổ biến sức lao động cùng với

công nghệ và phương tiện ,phương pháp tiên tiến hiện đại dựa trên sự phát triển

của công nghiệp và tiến bộ khoa học công nghệ tạo ra năng suất lao động xã hội

cao”(14,tr.80).

Thực chất CNH,HĐH ở nước ta là quá trình xây dựng cơ sở vật chất kỹ

thuật dựa trên công nghệ ,phương tiện và phương pháp sản xuất tiên tiến hiện đại

,yếu tố vật chất cơ bản của lực lượng sản xuất cho CNXH nhằm đạt năng suất

lao động xã hội cao .Tuy nhiên ,đây không chỉ là quá trình tăng thêm một cách

đơn giản về tốc độ và tỷ trọng của sản xuất công nghiệp trong nền kinh tế mà

còn là quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế gắn với việc thường xuyên đối mới

công nghệ tạo nền tảng cho sự tăng trưởng bền vững hiệu quả cao theo định

hướng XHCN trong tất cả các ngành ,các vùng và các thành phần kinh tế của nền

kinh tế quốc dân .

1.1.1.2.Nguồn nhân lực

Trước khi xem xét khái niệm nguồn nhân lực ( nguồnlực con

người),chúng ta cần tìm hiểu và làm rõ một số khái niệm liên quan với nó, như là

khái niệm con người ,nhân tố con người.

- Về khái niệm con người? Nguồn gốc bản chất con người như thế nào?

Con người có vị trí vai trò gì trong phát triển xã hội?.. xung quanh vấn đề này đã

tồn tại nhiều khái niệm khác nhau.

Lịch sử tư tưởng nhân loại đã cho thấy rằng,con người là chủ đề thu hút sự

quan tâm nghiên cứu của nghiều nhà khoa học,trở thành vấn đề trung tâm của

nhiều học thuyết.vào thời kỳ nguyên thuỷ,do các tri thức khoa học còn ít ỏi và sơ

khai nên trình độ nhận thức của con người còn hạn chế, lúc đó con người không

lý giải được các hiện tượng thông thường nhất của tự nhiên( như:mưa bão ,sấm

chớp, động đất…),nên chứng kiến các hiện tượng tự nhiên như vậy con người rất

lo sợ,tâm lý lo sợ đó khiến con người thần thánh hóa hiện tượng tự nhiên và để

thoát khỏi sự lo sợ con người đã tự an ủi mình bằng việc thờ cúng tế lễ.Họ tin

rằng,chính sức mạnh của tự nhiên thượng đế,các vị thần là nguồn gốc sinh ra

mình.Do vậy ở thời kỳ nàyhầu hết các tôn giáo đều quan niệm con người được

sinh ra từ một đấng bề trên nào đó,cuộc sống của con người do số phận định

đoạt.

Bước sang xã hội cổ đại,con người đã có được những tri thức nhất

định,bước đầu họ cảm nhận về vị trí và vai trò của mình trong thế giới.Những

suy tư ấy được biểu hiện trong tư tưởng của các nhà triết học mang mầm mống

duy vật,họ cho rằng con người là tinh hoa cao quý nhất của tạo hoá.Là thước đo

tất thảy của mọi vật.Mặc dù có nhiều hạn chế nhưng quan điểm của các nhà triết

học cổ đại là sự phát triển mới trên con đường nhận thức về bản thân mình của

con người.Nó đặt nền móng cho việc nghiên cứu về con người trong những giai

đoạn sau.

Nhận thức về con người được một bước phát triển đáng kể vào giữa thế kỷ

XVIII trong tư tưởng của các nhà duy vật Pháp và thể hiện rõ nét nhất là trong

triết học nhân bản của Phoi-ơ-bắc.Ông đã đấu tranh quyết liệt với những quan

điểm duy tâm,thần bí và tìm cách giải thích về bản chất ,nguồn gốc con người

theo quan điểm duy vật.Tuy nhiên,Phoi-ơ-bắc đã không giữ được quan điển duy

vật một cách triệt để khi đi vào giải quyết các mối quan hệ của con người.con

người trong quan niệm của ông là rất trìu tượng,con người phi xã hội,phi giai

cấp, con người tách rời các mối quan hệ xã hội và các điều kiện sinh hoạt vật

chất,chứ không phải là con người hiện thực.

Với quan niệm duy vật về lịch sử,lần đầu tiên con người được nhận thức

một cách đầy đủ và khoa học trong triết học Mác.Trên cơ sở kế thừa có phê 12

phán các quan điểm của các nhà triết học trước đó,C.Mác đã chỉ rõ,con người là

sản phẩm tiến hoá lâu dài của giới sinh vật,là một động vật bậc cao.Cũng giống

như mọi động vật khác,con người là một bộ phận của tự nhiên,tồn tại trong tự

nghiên .Nhưng có nhiều sự khác biệt giữa con người và con vật ,điểm phân biệt

lớn nhất là vì con người biết lao động sản xuất.Nhờ lao động sản xuất mà con

người quan hệ với tự nhiên,quan hệ với xã hội và quan hệ với đồng loại.các mối

quan hệ đó đều mang tính chất xã hội,quan hệ xã hội là quan hệ bản chất

nhất,bao trùm nhất trong các hoạt động của con người.Bởi vậy Mác kết luận:

“Trong tính hiện thực của nó,bản chất con người là tổng hoà những mối quan hệ

xã hội”.

Nghiên cứu vai trò của lao động sản xuất với sự phát triển của con người

và xã hội,Mác đã chỉ ra rằng, nhờ có lao động mà con người được chuyển hoá từ

loài vật.Thời ban đầu lao động của con người chỉ là bản năng,nhưng khi ý thức

và ngôn ngữ xuất hiện thì lao động đó mang tính xã hội.Lao động sản xuất là yếu

tố quyết định nhất trong đời sống xã hội của con người.C.Mác viết “... Sản xuất

ra tư liệu sinh hoạt của mình, như thế con người đã gián tiếp sản xuất ra chính

đời sống vật của mình” (1, 29).

Khái niệm con người chứa một nội dung rộng và phức tạp,trong các công

trình nghiên cứu khoa học và nguồn nhân lực thuộc phạmvi chương trình KX- 07

vàKHXH- 04 đã đề cập đến một hướng tiếp cận.Theo đó,con người đươc hiểu là

một hệ thống tích hợp những đặc điểm của vũ trụ,giới sinh học,xã hội,sinh

lý.tâm lý, chứa đựng tất cả các cấp độ phản ánh: Cơ,sinh,xã hội,tâm lý.

Công trình nghiêu cứu của GS.TSKH.Phạm Minh Hạc,viện nghiên cứu về

con người,đã phân định một cách rõ ràng khái niệm con người.Với tư cách là tột

đỉnh của quá trình tiến hoá của thế giới sinh vật và tiếp tục phát triển,con người 13

trở thành cá thể rồi cá nhân và nhân cách.Khi con người là đại diện của loài

người ta gọi nó là cá thể.Với tư cách là thành viên xã hội người ta gọi cá nhân

như là một thực thể độc lập và khi nó có đủ năng lực để nó có đủ năng lực để trở

thành chủ thể của hoạt động học tập,lao động,vui chơi,con người trở thành nhân

cách”(26,139-140).

Từ hướng tiếp cận trên,đòi hỏi chúng ta khi xem xét và giải quyết các vấn

đề con người,phải được nhìn nhận một cách toàn diện,cụ thể trên các mặt trong

tính hiện thực của nó.Thực tiễn quá trình xây dựng đất nước ta,nhất là giai đoạn

trước đổi mới,đã có những lúc chúng ta chưa nhận thức đầy đủ về vấn đề con

mgười,nên đã coi con người như là một sản phẩm thụ động của hoàn cảnh.Cũng

do vậy,trong thực tiễn cải tạo xã hội cũ và xây dựng xã hội mới,đôi khi chúng ta

đã chủ quan duy ý trí trong việc giải quyết những vấn đề về con người.Bởi thế đã

không phát huy được sự đóng góp tích cực, sáng tạo của từng cá nhân con người

trong sự nghiệp xây dựng,phát triển đất nước.Cho nên khĩ xem xét và giải quyết

những vấn đề về con người không được xem nhẹ yếu tố này,đề cao yếu tố kia và

ngược lại,vì như vậy sẽ không thấy hết được bản chất hiện thực của con người.

+ Khái niệm nhân tố con ngƣời:

Nhân tố con người là một khái niệm được phát triển từ quan niệm về vấn

đề con người của chủ nghĩa Mác.Có thể nói,trên một phạm vi nào đó,khái niệm

nhân tố con người có những điểm đan xen,trùng hợp với khái niệm con người

.Tuy vậy giữa chúng có những điểm phân biệt.Khi nó tới nhân tố con người ,tức

là nhất mạnh đến vai trò vị trí của con người tham gia vào hoạt động thực tiễn

mà trước hết là hoạt động sản xuất vật chất.Nó là động lực quan trọng bậc

nhất,thể hiện sức mạnh tổng hợp của chủ thể người trong mối quan hệ với các

nhân tố khác đem lại sự phát triển cho xã hội.

Nhân tố con người là một nhân tố xã hội đặc biệt,nó bao gồm hai mặt cá

thể và cộng đồng.Nên ,khi xem xét nhân tố con người trong các điều kiện kinh

tế- xã hội xác định thì nó phải được nhìn nhận trên cả hai mặt này.Trong thời kỳ

đổi mới,nhân tố con người được khảo sát trên phương diện là người lao động

mới,chủ thể của quá trình cải tạo xã hội cũ ,xây dựng xã hội mới.

Các yếu tố cấu thành nội dung của khái niệm nhân tố con người có thể

nói,chủ yêú là số lượng và chất lượng lao động của con người được thể hiện

trong hoạt động sản xuất.các yếu tố này quy định năng lực và trình độ của con

người trong việc xây dựng và cải tạo xã hội.

Mục đích việc nghiên cứu làm rõ nội hàm khái niệm nhân tố con người là

nhằm có được cái nhìn khái quát,toàn diện và cụ thể hơn về các thành tố liên

quan trực tiếp đến nguồn nhân lực.

Nguồn nhân lực là khái niệm được hình thành khi nghiên cứu về vai trò của

yếu tố con người trong sự phát triển KT-XH .Nguồn nhân lực được đề cập trên

nhiều góc độ khác nhau:

- Theo nghĩa rộng

-Theo lý thuyết phát triển ,NNL được hiểu theo nghĩa rộng là nguồn lực của

một quốc gia ,một vùng lãnh thổ ,là một bộ phận cấu thành của các nguồn lực ,là

lực lượng lao động của một quốc gia có thể huy động để tham gia vào quá trình

phát triển KT- XH ,đó là bộ phận dân số trong độ tuổi quy định có khả năng

tham gia lao động .

-Trong lý luận về vốn ,con người được đề cập đến như một loại vốn (vốn

người “Tư bản người” ),một thành tố cơ bản của quá trình sản xuất ,kinh

doanh.Ngoài ra lý luận về vốn người còn xem xét con người từ quan điểm về

nhu cầu ,về các nguồn cho sự phát triển của nó .Đầu tư cho con người được phân

tích tương tự đầu tư vào các nguồn lực vật chất có tính đến tổng hiệu quả của các

đầu tư này hoặc thu nhập mà con người và xã hội thu được từ các đầu tư đó

.Cách tiếp cận này được áp dụng một cách phổ biến ở các nước hiện nay .Theo

cách tiếp cận này Ngân hàng thế giới cho rằng:NNL là toàn bộ vốn người (Thể

lực ,trí lực,kỹ năng nghề nghiệp )mà mỗi cá nhân sở hữu .Ở đây con người được

coi như là một nguồn vốn bên cạnh các loại vốn vật chất khác như :Vốn bằng

tiền ,công nghệ tài nguyên .Việc đầu tư cho con người giữ vị trí trung tâm trong

các loại đầu tư và là cơ sở vững chắc cho sự phát triển bền vững.Do đó NNL là

nguồn vốn đặc biệt ,nhất là trong giai đoạn phát triển của kinh tế tri thức gắn với

đặc trưng của lao động trí tuệ .

- Nguồn nhân lực của một quốc gia hay một vùng, một địa phương là tổng

hợp những tiềm năng lao động của con người có trong một thời điểm xác

định.Tiềm năng đó bao hàm thể lực, trí lực và tâm lực (đạo đức ,lối sống, nhân

cách và truyền thống lịch sử,văn hóa dân tộc) của bộ phận dân số có thể tham gia

vào các hoạt động kinh tế – xã hội .Theo nghĩa này các nhà khoa học Việt Nam

thể hiện trong Chương trình khoa học – công nghệ cấp nhà nước: “Con người

Việt Nam – mục tiêu và động lực phát triển kinh tế –xã hội”( Mã số KX-07) đã

định nghĩa: “NNL được hiểu là số dân và chất lượng con người ,bao gồm cả thể

chất và tinh thần ,sức khoẻ và trí tuệ ,năng lực ,phẩm chất ,thái độ ,phong cách

làm việc”(24,tr.28).

Theo nghĩa rộng, nguồn nhân lực là khái niệm chỉ số dân, cơ cấu dân cư và

chất lượng con người với tất cả các đặc điểm,tiềm năng và sức mạnh của nó

trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội. Do vậy các đặc trưng cơ bản của

nguồn nhân lực có quan hệ chặt chẽ, mang tính nhân quả với các đặc trưng của

dân số ở mỗi giai đoạn phát triển.

Như vậy ,nguồn lực được biểu hiện trên hai mặt số lượng và chất lượng .

-Về số lượng,nguồn nhân lực phụ thuộc vào thời gian làm việc có thể có

được của cá nhân và qui định độ tuổi lao động của mỗi quốc gia .Ở Việt Nam

hiện nay,Luật Lao động qui định độ tuổi lao động đối với nam từ 15- 60,đối với

nữ từ 15-55 .Số lượng NNL ,đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển KT-

XH .Nếu số lượng không tương xứng với sự phát triển (thừa hoặc thiếu )thì sẽ

ảnh hưởng không tốt đến quá trinh CNH,HĐH .Nếu thừa sẽ dẫn đến thất nghiệp

,tạo gánh nặng về mặt xã hội cho nền kinh tế ;nếu thiếu thì không có đủ lực

lượng nhân lực cho quá trình CNH,HĐH và phát triển kinh tế đất nước .

-Về chất lượng ,nguồn nhân lực được biểu hiện ở thể lực ,trí lực ,tinh thần

thái độ ,động cơ ,ý thức lao động ,văn hoá lao động công nghiệp ,phẩm chất tốt

đẹp của người công dân đó là yêu nước ,yêu CNXH .Trong 3 mặt :Thể lực ,trí

lực ,tinh thần ,thì thể lực là nền tảng ,cơ sở để phát triển trí lực ,là phương thức

để chuyển tải khoa học kỹ thuật vào thực tiễn .Trí tuệ là yếu tố có vai trò quan

trọng hàng đầu của NNL bởi có nó con người mới có thể nghiên cứu sáng tạo và

ứng dụng tiến bộ khoa học vào quá trình hoạt động sản xuất và cải biến xã hội

.C.Mác và Ăngghen đã nói : “Tất cả cái gì thúc đẩy con người hành động đều tất

nhiên phải thông qua đầu óc của họ”(32,tr,438).

Theo nghĩa hẹp

Theo bộ luật lao động, ở một không gian và thời gian xác định, xét về khả

năng có thể sử dụng,thì khái niệm nguồn nhân lực đồng nghĩa với nguồn lao

động.Nếu xét về tình trạng hoạt động thì khái niệm nguồn nhân lực đồng nghĩa

với lực lượng lao động.

Ở nước ta ,khái niệm Nguồn lao động” và “Lực lượng lao động” còn có

nhiều cách hiểu khác nhau.

Nguồn lao động:

-Theo giáo trình “ Kinh tế lao động” của trường đại học kinh tế quốc dân

Hà Nội nguồn lao động là toàn bộ dân số trong độ tuổi (nam từ 15 đến 60,nữ 15

đến 55) trừ đi những người trong độ tuổi này hoàn toàn mất khả năng lao động.

Với quan niệm này, nguồn lao động sẽ không bao gồm dân số ngoài độ tuổi

lao động đang thực tế làm việc trong các ngành kinh tế quốc dân.

-Theo quy định của tổng cục thống kê, khi tính toán cân đối nguồn lao

động,thì nguồn lao động bao gồm toàn bộ dân số trong độ tuổi lao động có khả

năng lao động và những người ngoài độ tuổi lao động đang làm việc trong các

ngành kinh tế quốc dân, cụ thể: “ Nguồn lao động gồm những người từ đủ 15

tuổi trở lên có việc làm và những người trong độ tuổi lao động có khả năng lao

động nhưng đang không có việc làm (Thất nghiệp) huặc đang đi học ,đang làm

nội trợ trong gia đình mình huặc chưa có nhu cầu làm việc” 58,tr24

Khái niệm nguồn lao động này được sử dụng trong điều tra mẫu quốc gia về

lao động - việc làm hàng năm,trong công tác thu thập,tổng hợp thông tin thống

kê về thị trường lao động ở Việt nam từ năm 1996 trở lại đây.khái niệm này vừa

phù hợp với quy định của Bộ luật Lao động về độ tuổi lao động,vừa bao gồm

được cả những người lao động ở dạng tích cực (Đang tham gia lao động) và

những người lao động còn đang ở dạng tiềm tàng( Có khả năng lao động nhưng

chưa tham gia lao động); làm căn cứ để tính toán quy mô nguồn lao động tại một

thời điểm nào đó.

Lực lượng lao động:

-Theo giáo trình “Kinh tế lao động”của trường Đại học Kinh tế quốc dân Hà

nội, lực lượng lao động là số người trong độ tuổỉ lao động cộng 1/2 số người lao

động trên độ tuổi và 1/3 số người lao động dưới tuổi có khả năng lao động và có

nhu cầu việc làm.

-Trong cuốn sách “ Hướng dẫn nghiệp vụ chỉ tiêu xã hội ở Việt nam” của

tổng cục thống kê quy định: Lực lượng lao động là những người từ 15 tuổi trở

lên có việc làm và không có việc làm ( Biểu thị dân số hoạt động kinh tế).

Các quan niệm nêu trên về lực lượng lao động xã hội mới chỉ làm rõ được

phần nào về mặt định tính huặc định lượng,để đánh giá về quy mô lực lượng lao

động.Bởi vì trong đó còn một số yếu tố không xác định và không phù hợp với bộ

luật lao động của Việt Nam.

Theo quan niệm của ngành lao động,lực lượng lao động gồm những người

từ 15 tuổi trở lên đang tham gia hoạt động kinh tế ,không phân biệt có việc làm

hay đang thất nghiệp.

Khái niệm này cơ bản thống nhất với quan điểm của ILO và quy định hiện

hành của Tổng cục Thống kê về lực lượng lao động( lực lượng lao động đồng

nghĩa với dân số hoạt động kinh tế).

Từ những phân tích trên cho thấy : Nguồn nhân lực là tổng hợp những con

người cụ thể có khả năng tham gia vào quá trình lao động với tổng thể các yếu

tố về thể lực trí lực ,tâm lực .Với cách hiểu này ,NNL bao gồm những người

trong độ tuổi lao động có khả năng tham gia vào nền tảng sản xuất xã hội theo

luật Lao động qui định .Nguồn nhân lực được phân loại thông qua sơ đồ sau:

Sơ đồ phân loại nguồn nhân lực

TỔNG DÂN SỐ

Dân số từ 15 tuổi trở lên Dân số dưới 15 tuổi

Thuộc lực lượng lao động

Không thuộc lực lượng lao động

Lao động không qua đào tạo (Không có bằng ,chứng chỉ)

Lao động qua đào tạo (Có bằng ,chứng chỉ)

Lao động kỹ thuật (Hệ thực hành) Thuộc giáo dục nghề nghiệp

Lao động chuyên môn (Hệ hàn lâm) Thuộc hệ thống giáo dục cao đẳng ,đại học ,sau đại học:Lao động quản lý ,nghiên cứu ,chuyên gia…

Bán lành nghề Lao động quản lý

Nghiên cứu

Lành nghề-công nhân kỹ thuật

Chuyên gia

Trình độ cao: - Nhân viên kỹ thuật -Nhân viên nghiệp vụ 21 -Kỹ sƣ thực hành

1.1.1.3.Đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực

*Đào tạo nguồn nhân lực :

Sự xuất hiện của kinh tế tri thức trong thời đại ngày nay cho thấy đầu tư

cho NNL ,được coi trọng hơn các nguồn đầu tư khác .Đầu tư phát triển NNL

được hiểu ở cả ba mặt :Chăm sóc sức khoẻ ,nâng cao chất lượng cuộc sống và

giáo dục đào tạo có vai trò quan trọng nhất .Khái niệm giáo dục luôn gắn với

khái niệm đào tạo và nhiều khi bao gồm cả khái niệm đào tạo .Theo Từ điển

Tiếng Việt ,đào tạo được hiểu là : “Đào tạo là quá trình tác động đến một con

người nhằm làm cho người đó lĩnh hội và nắm những tri thức ,kỹ năng ,kỹ xảo

…một cách có hệ thống nhằm chuẩn bị cho người đó thích nghi với cuộc sống và

khả năng nhận thức một sự phân công lao động nhất định góp phần của mình vào

sự phát triển xã hội ,duy trì và phát triển nền văn minh loài người .Tuỳ theo tính

chất chuẩn bị cho cuộc sống và lao động , người ta phân biệt đào tạo chuyên môn

và đào tạo nghề nghiệp .Hai loại này gắn bó và hỗ trợ nhau với những nội dung

do các đòi hỏi của sản xuất ,của quan hệ xã hội ,của tình trạng khoa học ,kỹ thuật

– công nghệ và văn hoá của đất nước .Có nhiều dạng đào tạo ,đào tạo cấp tốc

,đào tạo chuyên môn ,đào tạo cơ bản ,đào tạo ngắn hạn ,đào tạo từ xa ,đào tạo tập

trung ,đào tạo chính quy và không chính quy”.Về cơ bản ,đào tạo là hoạt động

giảng dạy trong nhà trường gắn việc truyền thụ tri thức với giáo dục đạo đức và

nhân cách .Kết quả và trình độ được đào tạo của một người ngoài việc phụ thuộc

vào hoạt động nêu trên còn do việc tự đào tạo của người đó thể hiện ra ở việc tự

học và tham gia các hoạt động xã hội ,lao động ,sản xuất ,tự rút kinh nghiệm của

người đó quyết định.Chỉ khi nào quá trình đào tạo biến thành quá trình tự đào tạo

một cách tích cực ,tự giác thì việc đào tạo mới có hiệu quả cao .

Đào tạo là một mắt xích trong chu trình phát triển NNL .Nó phải đáp ứng

nhu cầu cung cấp NNL cho xã hội ở các lĩnh vực sau :

- Nhân lực trong lĩnh vực khoa học - công nghệ .

- Nhân lực trong lĩnh vực hành chính công .

- Nhân lực trong lĩnh vực quản lý doanh nghiệp .

- Nhân lực trong lĩnh vực lao động thuộc các ngành nghề kinh tế ,kỹ thuật .

Thực tế cho thấy dù nhân lực ở lĩnh vực nào đó chăng nữa cũng phải đảm

bảo được yêu cầu của công việc như trình độ chuyên môn kỹ thuật (Tức các tri

thức ,kỹ năng ,kỹ xảo thực hành ,thái độ ,phong cách ,năng lực sáng tạo để có

khả năng thực hiện một loạt các công việc trong phạm vi ngành nghề theo sự

phân công lao động xã hội .

Từ những vấn đề trên có thể hiểu : Đào tạo NNL là quá trình tác động dạy

và rèn luyện con người thông qua việc tổ chức truyền thụ tri thức và những kinh

nghiệm lịch sử xã hội của loài người để gây dựng họ trở thành người có hiểu

biết đạt đến một trình độ chuyên môn nghề nghiệp nhất định ,có khả năng đảm

nhận một sự phân công lao động xã hội trong từng thời kỳ của quá trình phát

triển KT-XH .

Đào tạo NNL tạo nên sự chuyển biến về chất của NNL ,biến những tiềm

năng nhân lực của quốc gia thành những lực lượng lao động hiện thực phù hợp

với yêu cầu của phát triển KT-XH .Để thực hiện thắng lợi sự nghiệp CNH,HĐH

việc đào tạo NNL cần phải đảm bảo yêu cầu ,mục tiêu sau:

- Đổi mới chất lượng đào tạo nhân lực theo hướng phù hợp với việc nâng

cao sức cạnh tranh của nền kinh tế .

- Đào tạo phải gắn thường xuyên và chặt chẽ với sử dụng và việc làm phải

gắn và phù hợp với yêu cầu chuyển dịch cơ cấu lao động và thị trường lao động .

Đào tạo NNL theo yêu cầu ,mục tiêu nêu trên cần được thực hiện với nhiều

loại hình và nhiều phương thức khác nhau sao cho mọi người có nhu cầu được

đào tạo ,bồi dưỡng nâng cao và đào tạo lại đều có thể được đáp ứng .Việc đào

tạo có thể được thực hiện tại các trường dạy nghề trường Đại học ,Cao đẳng ,các

trung tâm do Nhà nước hoặc tư nhân quản lý hoặc các trường lớp thuộc doanh

nghiệp ,trong các thành phần kinh tế ,hay tại các lớp dạy nghề do các tổ chức xã

hội và các làng nghề truyền thống tổ chức .Việc đào tạo NNL có thể được thực

hiện theo các cấp trình độ tuỳ theo yêu cầu đổi mới của nền sản xuất – xã hội và

nhu cầu của người học như đào tạo bán lành nghề – lành nghề – trình độ cao ;đào

tạo trình độ sơ cấp –Trung học chuyên nghiệp – Cao đẳng- Đại học và sau đại

học.

*Sử dụng nguồn nhân lực :

Nguồn nhân lực được đề cập đến như một nguồn vốn tổng hợp với hệ thống

các yếu tố tổ hợp thành :Sức lực ,trí tuệ ,khối lượng cùng đặc trưng về chất

lượng lao động như trình độ văn hoá ,kỹ thuật ,kinh nghiệm nghề nghiệp ,thái độ

phong cách làm việc ,tính năng động xã hội và sức sáng tạo .Đó là sức lao động

như C.Mác nói khả năng mà con người có thể thông qua lao động để biến thành

hiện thực .Từ đó có thể đóng góp vào sự nghiệp CNH,HĐH và sự phát triển KT-

XH .Tuy nhiên , khi nói NNL tức là nói sức lao động ,do vậy nó còn ở trạng thái

khả năng ,ở trạng thái tĩnh ,nó phải được chuyển sang trạng thái động tức là phải

được đem phân bổ sử dụng nó một cách có hiệu quả ,phải làm thế nào để NNL

dưới dạng khả năng đó thành hiện thực ,thành vốn nhân lực .

Sử dụng NNL tức là tiêu dùng sức lao động của con người trong quá trình

lao động sản xuát để tạo ra của cải vật chất ,tinh thần phục vụ các nhu cầu sản

xuất và nhu cầu con người trong xã hội .Quá trình lao động sản xuất đó là quá

trình kết hợp sức lao động với các yếu tố khác của lực lượng sản xuất nên việc

khai thác và phát huy NNL không thể tách rời việc tổ chức nền sản xuất cùng

những cách thức của sự phát triển KT-XH .Bởi vậy,sử dụng NNL được hiểu là :

Việc khơi dậy và phát huy tất cả khả năng của con người thành hiện thực ,biến

sức lao động thành lao động trong quá trình phát triển KT-XH .

Quá trình sử dụng NNL luôn gắn kết với sản xuất nên kết quả của nó phụ

thuộc vào những đổi mới trong cách thức tổ chức quản lý sản xuất ,những cải

tiến về công nghệ và phụ thuộc rất lớn vào việc hoàn thiện giáo dục đào tạo (Đặc

biệt là đào tạo nghề).

Trong quá trình CNH,HĐH ở nước ta ,việc khai thác sử dụng NNL có thể

được xem xét trên các khía cạnh sau :

Một là, nguồn nhân lực được biểu hiện ra là nguồn lao động nó bao gồm

toàn bộ những người lao động đang có khả năng phục vụ cho xã hội và các thế

hệ nối tiếp ,vì vậy sử dụng NNL trước hết là sử dụng lực lượng lao động sản xuất

.Tạo việc làm và sử dụng có hiệu quả nhất NNL hiện có là yêu cầu cơ bản và chủ

yếu của sử dụng NNL .

Hai là, con người khi tham gia vào các quá trình phát triển KT-XH không

những chỉ sử dụng lao động chân tay mà còn phải sử dụng cả lao động trí óc

ngày càng nhiều khi xã hội càng phát triển .Ngày nay thế giới đã bước vào giai

đoạn phát triển kinh tế tri thức thì vai trò của lao động trí tuệ của con người thể

hiện ngày càng rõ nét .Dự báo của C.Mác và Ăng ghen : Khoa học do lao động

trí tuệ của con người sáng tạo ra sẽ trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp .Tri

thức khoa học đang thấm sâu vào mọi yếu tố của quá trình sản xuất và trở thành

một nhân tố có ý nghĩa quyết định sự phát triển .Do đó có thể khẳng định lao

động trí tuệ ,lao động qua đào tạo là yếu tố giữ vai trò quan trọng hàng đầu của

NNL ,do vậy cần coi trọng và phát huy tiềm năng của NNL qua đào tạo.

- Ba là,sự tác động của cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại đã và

đang thay đổi tính chất ,nội dung của lao động ,cơ cấu lao động và việc làm và

làm cho tốc độ tăng trưởng kinh tế không còn đi đôi với tiến trình phát triển việc

làm .Điều đó đòi hỏi phải chuyển việc sử dụng lao động theo chiều rộng sang

khai thác sử dụng theo chiều sâu .Việt Nam là một nước chậm phát triển ,thực

hiện CNH sau ,NNL khá dồi dào nhưng chất lượng và trình độ còn thấp ,vì vậy

trong quá trình sử dụng NNL ,chúng ta vẫn cần thiết phải sử dụng lao động theo

hướng kết hợp cả chiều rộng và chiều sâu .

Nói tóm lại ,để khai thác ,phát huy và nâng cao hiệu quả NNL cần phải căn

cứ vào điều kiện hoàn cảnh cụ thể của NNL và sự phát triển KT-XH trong từng

thời kỳ của quốc gia.

1.1.2.Mối quan hệ tác động giữa công nghiệp hoá ,hiện đại hoá với đào tạo

và sử dụng nguồn nhân lực

Công nghiệp hoá ,hiện đại hoá và NNL có mối quan hệ tác động qua lại lẫn

nhau.Trong nền kinh tế thị trường, thực chất của mỗi quan hệ này là mỗi quan hệ

cung cầu lao động.Trong mối quan hệ đó yếu tố con người bao giờ cũng giữ vị

trí quyết định.Điều này thể hiện ở chỗ: Con người là chủ thể của quá trình CNH ,

HĐH.Con người là lực lượng sản xuất hàng đầu của nhân loại , có khả năng biến

các nguồn lực khác thành động lực phát triển. Con người với tất cả những phẩm

chất tích cực của mình là động lực cơ bản của sự nghiệp CNH, HĐH. Mối quan

hệ này thể hiện:

1.1.2.1.Sự tác động của công nghiệp hoá ,hiện đại hoá đến đào tạo và sử dụng

nguồn nhân lực

Thứ nhất :Đối với đào tạo nguồn nhân lực

Sự nghiệp CNH,HĐH đất nước đã và đang mở ra cơ hội lớn đồng thời đòi

hỏi rất nhiều ở giáo dục đào tạo NNL. Đại hội Đảng lần thứ IX đã xác định chỉ

có thể thực hiện bằng con đường “Phát triển rút ngắn” mới thu hẹp được khoảng

cách chênh lệch về trình độ phát triển của nước ta so với các nước khác trên thế

giới. Tiến trình đó đòi hỏi hoạt động giáo dục đào tạo phải có NNL đủ về số

lượng, đảm bảo về chất lượng và cơ cấu trình độ, đặc biệt phải có NNL trình độ

cao.

-Trong suốt tiến trình CNH,HĐH một mặt bao giờ cũng kéo theo và đặt ra

yêu cầu mới cho đào tạo NNL .Với tư cách là người sử dụng NNL qua đào tạo ,

nó đòi hỏi phải tuyển chọn để thu hút được một đội ngũ lao động có trình độ học

vấn cao ,tay nghề giỏi để thực hiện vai trò quyết định của NNL .Ăng ghen nhấn

mạnh : “ Muốn nâng cao sản xuất công nghiệp và nông nghiệp lên một mức độ

cao mà chỉ có phương tiện cơ giới và hoá học phù hợp thì không đủ ,mà còn cần

phải phát triển một cách tương xứng năng lực của con người sử dụng những

phương tiện đó nữa”(32.tr474).

- Mặt khác ,CNH,HĐH còn là điều kiện vật chất cần thiết cho việc định

hướng đào tạo và phát triển NNL .Điều đó thể hiện ở chỗ :

+ Công nghiệp hóa ,hiện đại hoá là điều kiện vật chất tồn tại cần thiết để cải

tiến nếp nghĩ, nếp làm ,vốn còn mang nặng dấu ấn tiểu nông ,sản xuất nhỏ của

một bộ phận đáng kể lực lượng lao động xã hội mà trong đào tạo nhất thiết phải

tính đến

+ Trong mỗi giai đoạn phát triển của CNH,HĐH ,sự biến đổi về kinh tế ,kỹ

thuật và công nghệ lại luôn thúc đẩy sự phát triển chất lượng của NNL và đòi hỏi

NNL qua đào tạo ngày càng nhiều và với chất lượng cao.

+ Công nghiệp hoá , hiện đại hoá còn là cơ sở quan trọng cho việc thực hiện

mục tiêu giải phóng và phát triển con người một cách toàn diện .Điều đó tác

động không nhỏ đến mục tiêu đào tạo toàn diện NNL cho CNH,HĐH đất nước.

Để đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh CNH,HĐH nhanh chóng đổi mới đưa kỹ

thuật công nghệ của nền sản xuất lên trình độ tiên tiến ,thực hiện chuyển dịch cơ

cấu kinh tế theo hướng tỷ trọng nông nghiệp ngày càng giảm ,công nghiệp ,dịch

vụ ngày càng tăng trong GDP và chuyển dịch cơ cấu lao động theo hướng tỷ

trọng và số tuyệt đối của lao động nông nghiệp giảm ,tỷ trọng và số tuyệt đối lao

động công nghiệp và dịch vụ tăng .Đặc biệt CNH,HĐH nông nghiệp nông thôn

đòi hỏi việc đào tạo NNL không chỉ đáp ứng yêu cầu về chất lượng mà ngày

càng phải tiến dần tới sự đáp ứng yêu cầu về số lượng ,qui mô ,cơ cấu hợp lý về

trình độ đào tạo cho các ngành công nghiệp ,nông nghiệp ,dịch vụ và cho các

lĩnh vực quản lý xã hội và sản xuất kinh doanh ở nông thôn .Trên cơ sở đó nâng

cao năng suất lao động ,hiệu quả sử dụng lao động và sức cạnh tranh của lao

động nước ta .Vì vậy ,việc đào tạo NNL phải làm tốt công tác dự báo ,phải điều

chỉnh qui hoạch đào tạo ,bồi dưỡng thường xuyên NNL bao gồm cả đào tạo

CĐ,ĐH ,THCN và đào tạo nghề với các cấp trình độ bán lành nghề ,lành nghề

,trình độ cao cho các ngành ,các lĩnh vực KT-XH để khắc phục sự bất cập về

trình độ ,qui mô ,cơ cấu của NNL ,hiện nay để có thể tiếp thu sử dụng công nghệ

hiện đại mới .Vấn đề này đã được nêu trong kết luận của Hội nghị trung ương 6:

“Điều chỉnh cơ cấu đào tạo ,tăng nhanh dạy nghề và trung học chuyên nghiệp

.Hiện đại hoá một số trường dạy nghề nhằm chuẩn bị đội ngũ công nhân bậc cao

có trình độ tiếp thu và sử dụng công nghệ mới và công nghệ cao”(18,tr129).

Như vậy ,vấn đề đào tạo NNL ở nước ta vừa phải đáp ứng yêu cầu chất

lượng vừa phải đáp ứng yêu cầu số lượng ,qui mô ,cơ cấu trình độ và thực tiễn

phát triển của các ngành nghề trong các lĩnh vực khác nhau trên địa bàn lãnh thổ

khác nhau . Điều đó có nghĩa là đào tạo NNL phải gắn với nhu cầu thực tiễn ;nhu

cầu NNL cần sử dụng để giải quyết sự mất cân đối “Rất thiếu nhưng rất thừa

nhân lực hiện nay” như định hướng của Hội nghị trung ương 6 khoá IX : “Nâng

cao chất lượng và hiệu quả Giáo dục ,phát triển qui mô giáo dục cả đại trà và

mũi nhọn trên cơ sở bảo đảm chất lượng và điều chỉnh cơ cấu đào tạo ,gắn đào

tạo với yêu cầu phát triển KT –XH ,đào tạo với sử dụng”(18,tr.126).

Thứ hai: Đối với sử dụng nguồn nhân lực .

Đào tạo và sử dụng NNL là hai mặt của sự phát triển .Khi xác định được

chiến lược phát triển đất nước đẩy mạnh CNH,HĐH Đảng ta đã chỉ rõ những

nguồn lực làm cơ sở cho việc thực hiện thành công sự nghiệp CNH ,HĐH đất

nước là con người Việt Nam ,nguồn lực tự nhiên ,cơ sở vật chất và tiềm lực khoa

học kỹ thuật vốn có và các nguồn lực ngoài nước ( vốn ,thị trường ,công nghệ

,kinh nghiệm quản lý ).Nhưng các nguồn lực tự nó không thể tham gia vào các

quá trình KT-XH bởi phần lớn mới ở dạng tiềm năng .Để thực hiện được các

mục tiêu CNH chúng ta không thể không khai thác ,sử dụng phát huy tối đa

nguồn lực lâu bền và quan trọng nhất đó là NNL vì chỉ có con người mới có thể

tác động khai thác các nguồn lực đó biến nó ở dạng tiềm năng thành hiện thực

.Hơn nữa ,nguồn lực con người không chỉ quyết định sử dụng hiệu quả việc khai

thác các nguồn lực tự nhiên mà con góp phần tạo ra các nguồn lực mới .Như

C.Mác-Ăng ghen đã nói : “ Những con người có năng lực phát triển toàn diện

,đủ sức tinh thông và nắm vững nhanh chóng toàn bộ hệ thống sản xuất trong

thực tiễn đáp ứng được nhu cầu khai thác sử dụng các nguồn lực tự nhiên cho sự

phát triển xã hội ”(32,tr.474-475).

Đào tạo NNL đông đảo có trình độ chuyên môn là một vấn đề quan trọng

nhưng việc sử dụng NNL đó như thế nào để phát huy được mọi tiềm năng của nó

đặc biệt là tiềm năng trí tuệ và sức sáng tạo lại càng quan trọng hơn .Điều này đã

được khẳng định thông qua kinh nghiệm thực tiễn của các nước trong khu vực và

thế giới .Vấn đề thực tiễn đặt ra cho nước ta hiện nay là với một nguồn lực lao

động dồi dào nhưng còn có những điểm bất cập về trình độ ,cơ cấu ,sự phân bổ

lao động trong các ngành ,vùng chưa hợp lý nhưng lại phải khắc phục sự tụt hậu

quá xa về kinh tế kỹ thuật bởi vậy cần phải có chính sách phân công lao động xã

hội hợp lý để có thể thu hút được tất cả lực lượng lao động xã hội tạo điều kiện

cho mọi người đều có việc làm ,có cơ hội để cống hiến sức lực trí tuệ của mình

cho sự nghiệp CNH,HĐH đất nước .Lực lượng lao động xã hội phải được xem

như một tổng thể nằm trong một cơ cấu lao động thống nhất .Ở đó mỗi cá nhân

người lao động được sử dụng đúng trình độ chuyên môn kỹ thuật ,đúng công

việc mà mình yêu thích theo hướng toàn dụng lao động .Mặt khác ,dưới sự tác

động của cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại ,lao động trí tuệ trở thành

đặc trưng ,với ý nghĩa đó việc khai thác phát huy tiềm năng lao động trí tuệ trở

thành yêu cầu cơ bản nhất của sử dụng NNL qua đào tạo để bảo đảm năng suất

,hiệu quả lao động cao.Trong điều kiện nền kinh tế mở ,quan hệ phân công và

hợp tác lao động quốc tế hoá ngày càng mở rộng ,việc sử dụng NNL càng mang

tính mở rộng ,tính quốc tế hoá cao .Nhu cầu sử dụng người lao động nước ngoài

ở mỗi quốc gia trên thế giới hiện nay rất đa dạng về chủng loại ,cơ cấu ngành

nghề ,trình độ chuyên môn .Do vậy việc xuất khẩu lao động là một lĩnh vực hoạt

động kinh tế quan trọng cần được chú ý tới trong việc khai thác sử dụng lao động

.Xuất khẩu lao động – một mặt nhằm giải quyết việc làm ,giảm bớt những căng

thẳng về lao động dư thừa trong nước ,tăng thu nhập cho người lao động và tăng

nguồn thu ngoại tệ cho nhà nước và mặt khác ,đây còn là con đường để đào tạo

nguồn lao động cho quốc gia .Nên nhà nước cần có chính sách và sự quan tâm

thích đáng cho hoạt động xuất khẩu lao động để khai thác lợi thế nguồn lao động

dồi dào phục vụ quá trình CNH,HĐH và hội nhập quốc tế .Như vậy ,khai thác sử

dụng ,phát huy tối đa và hiệu quả NNL là điều kiện quan trọng trong quá trình

CNH,HĐH ở nước ta .

Từ những vấn đề nêu trên cho thấy quá trình CNH,HĐH ở nước ta nói

chung và quá trình CNH,HĐH ở ngành Thủy sản nói riêng hiện nay đòi hỏi phải

đào tạo NNL chất lượng cao và khai thác sử dụng một cách hiệu quả NNL đó mà

CNH,HĐH với tư cách thuộc phía cầu của NNL trên thị trường lao động ở nước

ta .

1.1.2.2.Sự tác động của đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực đối với quá trình

công nghiệp hoá ,hiện đại hoá .

Nguồn nhân lực , nhất là NNL qua đào tạo là yếu tố vật chất quan trọng

nhất ,quyết định nhất của lực lượng sản xuất ,của việc nhận thức ,lĩnh hội và sử

dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ vào quá trình sản xuất ,thúc đẩy

CNH,HĐH và phát triển KT-XH như V.I Lênin nói : “Nếu không có các chuyên

gia am hiểu các lĩnh vực khoa học kỹ thuật và kinh nghiệm sản xuất thì không

thể nào có bước chuyển lên xã hội XHCN”(29,tr.362).NNL,đặc biệt là NNL chất

lượng cao ,một yếu tố không thể thiếu của quá trình CNH,HĐH ,được V.I Lênin

viết : “Việc điện khí hoá không phải do những người mù chữ thực hiện được mà

chỉ biết chữ thôi thì không đủ điều đó chỉ có thể thực hiện được trên cơ sở một

nền học vấn hiện đại và nếu không có nền học vấn hiện đại đó thì chủ nghĩa

Cộng sản chỉ là nguyện vọng mà thôi”(29,tr.364-365).Theo V.I Lê nin cái quyết

định cho sự thắng lợi của trật tự xã hội mới đối với xã hội cũ là năng suất lao

động bởi vậy muốn đạt được năng suất lao động cao thì cần phải thực hiện sự

phát triển NNL .Từ ý tưởng đó có thể thấy để nâng cao năng suất lao động trước

hết phải nâng cao trình độ tiến bộ của nền giáo dục và văn hoá của đông đảo

quần chúng nhân dân tiếp đến phải nâng cao tinh thần kỷ luật của người lao động

,nâng cao tài khéo léo và trình độ thành thạo của NNL .Trên cơ sở nhận thức lý

luận và thực tiễn Đảng ta đã chỉ rõ những nguồn lực làm cơ sở cho quá trình

CNH, HĐH đất nước là nguồn lực con người Việt Nam, nguồn lực tự nhiên, cơ

sở vật chất, tiềm lực khoa học công nghệ, các nguồn lực ngoài nước nhưng trong

các nguồn lực đó thì nguồn lực con người là quan trọng nhất”.Nguồn lao động

dồi dào,con người Việt Nam có truyền thống yêu nước, cần cù sáng tạo có nền

tảng văn hoá, giáo dục, có khả năng nắm bắt nhanh khoa học và công nghệ đó là

nguồn lực quan trọng”[11, tr.5]. Sở dĩ như vậy vì NNL qua đào tạo là lực lượng

duy nhất có khả năng phát hiện, xác định mục tiêu, nội dung và các giải pháp

đúng đắn để tiến trình CNH,HĐH.Mặt khác NNL qua đào tạo có ưu thế hơn hẳn

các nguồn lực khác, nó có khả năng tái sinh và tự sản sinh nên nó là nguồn lực

không bao giờ cạn như một tác giả đã viết chỉ có con người và tri thức của con

người là không bao giờ cạn: “Tri thức có tính chất không bao giờ hết”[1,tr.41]

Chính vì vậy Đảng cộng sản Việt Nam cho rằng: “Phương hướng chủ yếu

phát triển trí tuệ của con người Việt Nam thể hiện trong lĩnh vực khoa học công

nghệ đào tạo để nâng cao dân trí đào tạo nhân lực ,bồi dưỡng nhân

tài”(13,tr.28).Đến hội nghị lần thứ 2 Ban chấp hành Trung ương khoá VIII Đảng

ta nhấn mạnh rằng : “Muốn tiến hành CNH,HĐH thắng lợi phải phát triển Giáo

dục đào tạo ,lấy việc phát huy nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho việc

phát triển nhanh và bền vững” (14,tr.19).

Thực tiễn của nước ta và các nước đi trước đã chứng minh quá trình

CNH,HĐH diễn ra với tốc độ nhanh hay chậm ,hiệu quả cao hay thấp phụ thuộc

vào nhiều yếu tố nhưng trước hết tuỳ thuộc vào chất lượng NNL bởi nền kinh tế

thế giới đã phát triển theo hướng kinh tế tri thức ,yếu tố tri thức đã chiếm tỷ

trọng lớn trong giá trị sản phẩm ,tỷ lệ lao động chân tay trong sản phẩm chỉ còn

1/10 ,trí tuệ được coi là thước đo trình độ CNH và động lực của quá trình phát

triển .Mặt khác trong xu thế toàn cầu hoá và việc mở rộng quan hệ giao lưu quốc

tế hiện nay ,các nước có thể khắc phục sự yếu kém về kỹ thuật ,công nghệ thông

qua con đường chuyển giao ,khắc phục sự thiếu vốn qua con đường nhập khẩu

hoặc gia tăng nguồn vốn bằng cách vay từ ngân hàng ,quỹ phát triển của thế giới

,nhưng không thể khắc phục hoàn toàn sự yếu kém về NNL qua nhập khẩu lao

động hay vay mượn khả năng sáng tạo của con người .Vì vậy ,Việt Nam cũng

như tất cả các nước trên thế giới đều quan tâm đến việc đầu tư phát triển NNL

qua đào tạo .Tại Đại hội IX Đảng Cộng Sản Việt Nam đã chỉ ra rằng : “Phát huy

nguồn lực trí tuệ và sức mạnh tinh thần của người Việt Nam ,coi phát triển Giáo

dục và đào tạo ,khoa học và công nghệ là nền tảng và động lực của sự nghiệp

CNH,HĐH” (17,tr.91).

Tóm lại ,những quan điểm trên cho thấy NNL qua đào tạo có vai trò quan

trọng và có ý nghĩa quyết định đối với sự thành bại của CNH,HĐH và sự phát

triển KT-XH .Vì vậy phải chăm lo đào tạo NNL đặc biệt cần quan tâm tới việc

nâng cao chất lượng và trình độ NNL để hướng tới sự phát triển nền kinh tế tri

thức .Cần ý thức sâu sắc rằng đầu tư cho Giáo dục đào tạo là một trong những

hướng chính của đầu tư phát triển .Giáo dục đào tạo phải thực sự trở thành quốc

sách hàng đầu ,hoàn thành tốt việc đào tạo bồi dưỡng nguồn lực con người kịp

thời và phù hợp với yêu cầu CNH,HĐH .Xét một cách tổng thể việc đào tạo

NNL phải đáp ứng yêu cầu giải quyết mối quan hệ cung- cầu lao động cả số

lượng , chất lượng , cơ cấu ,hạn chế tối đa việc dư thừa bất hợp lý về lao động đã

qua đào tạo trên tất cả các lĩnh vực .Trước hết phải tạo ra được những con người

có khả năng để đảm nhận và hoàn thành công việc ở cương vị công tác theo sự

phân công lao động xã hội .Đó là những con người vừa có tài vừa có đức .Theo

tiêu chí của tài và đức thì hệ thống các cơ sở đào tạo NNL phải làm thế nào để

người học sau khi được đào tạo phải được trang bị kiến thức văn hoá ,trình độ

chuyên môn nghiệp vụ , kỹ năng , kỹ xảo thực hành ,có năng lực hợp tác trong

mọi hoạt động ,có năng lực nhận thức ,vận dụng công nghệ tiên tiến hiện đại

,hiểu và biết vận dụng đường lối chính sách của Đảng ,biết lựa chọn các giải

pháp tối ưu cho các hoạt động của mình đồng thời phải có phẩm chất đạo đức tốt

,biết đặt lợi ích của cộng đồng xã hội lên trên lợi ích cá nhân ,có ý thức trách

nhiệm cao đối với công việc ,ý thức tự hào và phát huy truyền thống dân tộc ,ý

chí vươn lên để thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu .

1.2.Nội dung ,nhân tố ảnh hƣởng , vai trò của đào tạo và sử dụng nguồn

nhân lực .

1.2.1.Nội dung của đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực

1.2.1.1.Nội dung đào tạo nguồn nhân lực

Nước ta bắt đầu thực hiện CNH,HĐH với một xuất phát điểm thấp .Từ một

nước nông nghiệp lạc hậu (72% dân số là nông nghiệp ,tỷ trọng nông nghiệp

chiếm 50% GDP chưa có lợi thế về chỉ số phát triển con người .Tốc độ nâng cao

dân trí ở nước ta trong nhiều năm qua còn rất chậm .Với mặt bằng dân trí thấp

thì số người được đào tạo có trình độ tay nghề cao cũng như số người có học vấn

đại học và sau đại học còn ít ,phần đông số người lao động chưa qua đào tạo về

nghề nghiệp .Đây là một khó khăn lớn cho việc tiếp thu khoa học công nghệ mới

nhằm đạt tới mục tiêu CNH,HĐH .Mặt khác ,do tác động của cuộc cách mạng

khoa học công nghệ đang phát triển theo hướng kinh tế tri thức là một trình độ

phát triển cao của nền kinh tế mà trong đó nền tảng lực lượng sản xuất chủ yếu

của nó là các ngành kỹ thuật công nghệ cao; tri thức khoa học và công nghệ đã

trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp và có vai trò quyết định đối với phát triển

kinh tế ,với sự xuất hiện của nhiều ngành nghề mới nên lợi thế về lao động giản

đơn đang mất dần ý nghĩa nhường chỗ cho lao động trí tuệ .Do đó nội dung giáo

dục đào tạo nhằm chuẩn bị NNL chất lượng cho tương lai được xác định theo

hướng “Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện về chính trị ,tư tưởng

,đạo đức ,trí tuệ ,thể chất ,năng lực sáng tạo ,ý thức cộng đồng ,lòng nhân ái

,khoan dung tôn trọng nghĩa tình ,lối sống có văn hoá ,quan hệ hài hoà trong gia

đình ,cộng đồng và xã hội ,tự hoàn thiện nhân cách ,kế thừa truyền thống cách

mạng của dân tộc ,phát huy tinh thần yêu nước ,ý chí tự lực tự cường xây dựng

và bảo vệ tổ quốc”(16,tr.114).Như đã biết ,sự nghiệp CNH,HĐH đang đặt ra yêu

cầu và đòi hỏi rất cao và đa dạng ,phong phú cả về nội dung và phương thức đối

với việc đào tạo NNL ở nước ta hiện nay .Nội dung đào tạo NNL ở nước ta

không chỉ là những kiến thức về khoa học ,kỹ thuật ,công nghệ ,chuyên môn

nghiệp vụ mà còn bao hàm cả đạo đức ,truyền thống dân tộc .Nội dung các tri

thức cấu thành chương trình đào tạo ,các loại nhân lực cũng phải bao hàm sự kế

thừa các yếu tố truyền thống ,tiếp cận các tri thức hiện đại và tính tới sự phát

triển .Đào tạo chuyên môn ,trình độ học vấn cho mỗi người là rất quan trọng để

tạo điều kiện cho họ có khả năng lao động ,khả năng đảm nhận một công việc

nào đó trong xã hội .Còn đào luyện “đức” chính là tạo ra cái gốc ,yếu tố cơ bản

đem lại sức khoẻ về tinh thần để làm người có văn hoá ,có tài .Đến lượt nó lại trở

thành động lực thúc đẩy người lao động có những quyết định đúng đắn và hiệu

quả trong hoạt động của họ ,giúp họ biết hợp tác với ai ,biết làm cái gì ,làm vì ai

và sẽ làm như thế nào .Nội dung của đào tạo NNL được thực hiện qua nhiều cấp

bậc học với các mức độ khác nhau .Nhưng tác giả quan tâm chú ý đến nhiều hơn

tới bậc đào tạo trung học chuyên nghiệp ,dạy nghề ,đào tạo đại học ,cao đẳng nên

đã phân một cách khái quát qua các cấp bậc sau đây :

Thứ nhất : Đối với các cấp bậc học phổ thông đặc biệt là trung học phổ

thông .

Đối với bậc học này cần cung cấp kiến thức nền tảng khoa học tự nhiên

,khoa học xã hội ,giáo dục ý thức công dân ,định hướng giá trị :Chân – thiện –

mỹ và giáo dục hướng nghiệp để các em có thể ra quyết định đúng đắn cho việc

lựa chọn bước đường tiếp cho tương lai ,theo học nghề gì ,chọn trường chuyên

nghiệp hoặc trường cao đẳng ,đại học nào cho phù hợp với khả năng của mình và

yêu cầu của xã hội .

Thứ hai: Đối với các trường trung học chuyên nghiệp – dạy nghề – cao

đẳng - đại học đào tạo như đã nêu ở phần trên là quá trình kết hợp giữa đào tạo

ban đầu và tự đào tạo ,giữa truyền thụ tri thức ,rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp

với giáo dục đạo đức nhân văn để cung cấp nhân lực cho tất cả các lĩnh vực hoạt

động KT-XH nên việc xác định nội dung đào tạo NNL trong hệ thống các trường

nêu trên cần được đề cập tới các vấn đề sau :

- Coi trọng giáo dục ý thức công dân đặc biệt hình thành niềm tin lý tưởng

Cộng sản ,ý thức bảo vệ Tổ quốc ,rèn luyện sức khỏe thông qua hệ thống các

môn học chung .

- Cung cấp các kiến thức thiết thực với nhu cầu thực tế của các ngành trong

nền kinh tế quốc dân như công nghiệp ,nông nghiệp ,dịch vụ đặc biệt chú ý tới

các ngành và lĩnh vực kinh tế mũi nhọn như công nghệ cao và du lịch .Gắn liền

việc truyền thụ tri thức và việc hình thành năng lực và phương pháp tư duy khoa

học để người học có thể tiếp tục tự hoàn thiện về nhân cách và trình độ chuyên

môn sau thời gian được đào tạo trong trường ; biết phát hiện và lý giải được

những vấn đề thực tiễn cuộc sống đặt ra cho nghề nghiệp .Thực tiễn cho thấy kết

quả của đào tạo không chỉ tính bằng lượng kiến thức được truyền đạt mà chủ yếu

phải tính bằng sự phát triển của năng lực sáng tạo ,phương pháp tư duy khoa học

;khả năng thích nghi và khả năng biến tri thức thành kỹ năng lao động .

- Cung cấp các kiến thức công cụ như ngoại ngữ và tin học nhằm tạo điều

kiện cho sinh viên trong việc giao lưu ,học hỏi ,tiếp cận các tri thức khoa học

hiện đại trên thế giới .

- Rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp ở các trình độ khác nhau thông qua các

giờ thực hành ,các đợt xâm nhập thực tế theo chuyên ngành đào tạo ,các cuộc

gặp gỡ ,trao đổi học hỏi các doanh nhân thành đạt trong các lĩnh vực và nghề

nghiệp hoặc các chuyên gia nước ngoài về lĩnh vực chuyên ngành nghiệp vụ

được đào tạo .Kết hợp tốt việc giảng dạy lý thuyết với thực hành để sinh viên sau

khi tốt nghiệp có thể giải quyết những vấn đề thuộc chuyên ngành đào tạo mình

được đảm nhận một cách có hiệu quả .Để chuẩn bị NNL chất lượng cao cho sự

phát triển nền kinh tế tri thức cần giúp đỡ cho sinh viên cập nhật các kỹ năng

mới ,nhất là sử dụng công nghệ thông tin viễn thông ,kỹ năng giải quyết ,xử lý

các vấn đề sự cố phát sinh ,kỹ năng làm việc theo nhóm

- Ngoài các nhóm nội dung cơ bản nói trên cần chú ý tới việc rèn luyện ý

thức tổ chức kỷ luật và tác phong công nghiệp ,đạo đức lương tâm nghề nghiệp

,văn hoá ứng xử trong hợp tác lao động ở mỗi cương vị công tác mà người lao

động được đảm nhiệm trong hệ thống phân công lao động xã hội .

Đối với các cơ sở đào tạo lao động xuất khẩu cần có nội dung bổ trợ tìm

hiểu về pháp luật ,truyền thống văn hoá,phong tục tập quán từng vùng của nước

nhập khẩu lao động và cách giao tiếp ứng xử sao cho phù hợp với nước họ và tập

quán quan hệ quốc tế .

Thứ ba:Đối với việc đào tạo nhân tài .

Trên cơ sở tuyển chọn các sinh viên xuất sắc ở các trường vào cuối năm thứ

nhất ,hoặc tuyển lựa các học sinh có điểm cao trong kỳ thi vào đại học sau đó

tuyển chọn tiếp để đào tạo thành lớp sinh viên tài năng các ngành nghề quan

trọng cho đất nước .Nội dung đào tạo lớp sinh viên tài năng này phải mang tính

hiện đại ,nhất là phải hướng vào việc phát triển năng lực tư duy sáng tạo ,năng

lực tự nghiên cứu ,học tập và làm việc độc lập cũng như hợp tác ,đồng thời

hướng vào việc hình thành các kỹ năng cơ bản trong việc dự đoán nhận định

năng lực và khai tác được tài năng của đối tác .Tuy nhiên ,cũng không thể bỏ

qua việc đào tạo ra yếu tố gốc là đạo đức .Như Bác Hồ của chúng ta từng

dạy“Có tài mà không có đức thì vô dụng .Có đức mà không có tài thì làm việc gì

cũng khó”(30,tr.252-253).

Tóm lại , nội dung đào tạo NNL cần được xác định theo xu hướng phát triển

của thời đại để có thể đào tạo cho xã hội một đội ngũ lao động mới có đủ đức ,tài

,năng động sáng tạo ,thích nghi với kinh tế thị trường ,hội nhập quốc tế .

1.2.1.2.Nội dung sử dụng nguồn nhân lực được đào tạo .

Sự tác động của cuộc cách mạng khoa học công nghệ cùng với những đòi

hỏi tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững hiện nay đang đặt ra những yêu cầu

mới trong việc khai thác và phát huy tiềm năng NNL .Ngày nay ở hầu hết các

quốc gia con người được coi là nhân tố trung tâm của quá trình sản xuất nên đã

diễn ra quá trình tìm kiếm những cách thứcvà giải pháp tối ưu sử dụng NNL

.Tuy nhiên do đặc điểm tình hình KT-XH khác nhau nên việc xác định nội dung

,giải pháp và bước đi có sự khác nhau ở mỗi quốc gia .Song xu hướng phổ biến

và cơ bản đều coi con người là nguồn lực cơ bản để tăng trưởng phát triển kinh

tế .Quá trình khai thác sử dụng NNL ở nước ta bao gồm nhiều vấn đề như tạo

việc làm , phân bổ sử dụng hợp lý lực lượng lao động ,phát huy tiềm năng trí tuệ

và yếu tố tinh thần dân tộc tạo ra những kích thích và động lực của lao động để

đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng và hiệu quả .Để khơi dậy và phát huy tiềm năng

con người nói chung việc sử dụng NNL phải được tiến hành đồng bộ từ Giáo dục

đào tạo ,phổ cập nghề ,chuẩn bị cho người lao động bước vào cuộc sống lao

động đến vấn đề tự do lao động và được hưởng thụ xứng đáng giá trị lao động

mà họ sáng tạo ra .Hay có thể nói vấn đề sử dụng NNL được đặt trong quan hệ

với vấn đề đào tạo NNL.Trong đó Giáo dục đào tạo nhằm nâng cao chất lượng

NNL là cơ sở ,điều kiện để sử dụng NNL có hiệu quả .Đến lượt việc sử dụng có

hiệu quả NNL sẽ tạo điều kiện mở rộng cải thiện môi trường đào tạo tốt hơn để

nâng cao chất lượng NNL .Trong các hình thái KT- XH khác nhau ,NNL của

một quốc gia được biểu hiện ra là nguồn lao động bao gồm toàn bộ những người

lao động đang có khả năng phục vụ cho xã hội .Trong nguồn lao động đó có

những người đã qua đào tạo và cả những người chưa được đào tạo ;những người

lao động sản xuất kinh doanh ,những nhà quản lý ,khoa học ,những người làm

công tác dịch vụ ,văn phòng Từ khía cạnh này có thể hiểu nội dung sử dụng

NNL , trước hết bao hàm việc phân bố hợp lý ,khai thác sử dụng hết lực lượng

lao động ,giải quyết việc làm cho mọi người có nhu cầu làm việc và sử dụng các

biện pháp kích thích hiệu quả đến nguồn lao động ;kết hợp khai thác sử dụng với

đào tạo bồi dưỡng NNL để nâng cao hiệu quả sử dụng ,nâng cao chất lượng việc

làm và tăng quỹ thời gian lao động được sử dụng .Trên cơ sở đó làm tăng thu

nhập góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống cho người lao động .Sự thành

công của CNH,HĐH ở nước ta nói chung và ở ngành Thủy sản nói riêng không

chỉ phụ thuộc vào số lượng và chất lượng NNL mà còn phụ thuộc với mức độ

lớn vào việc sử dụng NNL theo hướng toàn dụng lao động ,hợp lý và hiệu quả

;đặc biệt là khai thác sử dụng hiệu quả NNL đã qua đào tạo .

Việc thu hút toàn bộ lực lượng lao động vào hoạt động kinh tế không phải

chỉ dừng lại ở chỗ thông qua phân công lao động tạo cho mỗi người đều có việc

làm mà cần phải chú ý phân bổ sử dụng theo cơ cấu hợp lý và phù hợp về trình

độ trong các ngành : Nông nghiệp ,công nghiệp ,dịch vụ của nền kinh tế theo

hướng CNH,HĐH ;trong các lĩnh vực như hành chính sự nghiệp - sản xuất kinh

doanh( theo hướng lao động trong khu vực hành chính sự nghiệp ngày càng giảm

xuống ) và trong các vùng (Thành thị - nông thôn ,các vùng kinh tế trọng điểm )

thuộc lãnh thổ quốc gia ,đồng thời cũng cần phải tính đến tỷ lệ lao động trong

tổng lực lượng lao động sẽ xuất khẩu ra nước ngoài .Nếu không có sự phân bố

lao động một cách hợp lý thì nguồn lực lao động dù có đông đảo cũng không thể

trở thành động lực để phát triển mà nhiều khi còn là gánh nặng của nền kinh tế .

Ngoài những vấn đề trên việc toàn dụng lao động còn phải tính đến khả

năng khai thác thời gian lao động trong tổng số thời gian mà người lao động có

thể làm việc .Cho nên trong quá trình đẩy mạnh CNH,HĐH nhà nước cũng cần

phải tạo các cơ chế chính sách phù hợp để khuyến khích phát triển các ngành

nghề để có thể tạo nhiều việc làm trong đó có nhiều việc làm có chất lượng để

đảm bảo cho người lao động có việc làm thường xuyên và hạn chế tình trạng bỏ

việc một cách tuỳ tiện .

Trên cơ sở sự phân công hợp lý toàn bộ lực lượng lao động tham gia hoạt

động kinh tế ,nhà nước và các cơ sở trực tiếp sử dụng lao động cần tính đến việc

tìm ra các biện pháp quản lý chặt chẽ lao động ,các biện pháp kích thích tới

người lao động để nâng cao hiệu quả sử dụng NNL của mình .

Thực tế lịch sử phát triển của con người và xã hội đã ngày càng cho thấy rõ

rằng :Con người cùng với tri thức của họ là nguồn lực không bao giờ cạn .Bởi

vậy song song với quá trình khai thác sử dụng lao động ,các cơ sở tuyển dụng lao

động cần kết hợp một cách linh hoạt ,mềm dẻo các hình thức và nguyên tắc phân

phối tạo điều kiện cho người lao động được tham gia các loại hình đào tạo ,bồi

dưỡng để nâng cao trình độ tay nghề và nâng cao tỷ lệ lao động được đào tạo

.Nói cách khác là vừa biết khai thác vừa biết tái tạo ,bồi đắp NNL để đáp ứng

yêu cầu phát triển trong tương lai.

Tóm lại, việc sử dụng NNL trong điều kiện hiện nay phải tính tới tất cả các

vấn đề :Toàn dụng lao động ,phân bố hợp lý ,nâng cao hiệu quả sử dụng và bồi

đắp NNL.

1.2.2.Những nhân tố ảnh hƣởng đến đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực .

1.2.2.1.Nguồn và chất lượng đầu vào của đào tạo nguồn nhân lực .

Ở nước ta hiện nay ,giáo dục phổ thông là nền tảng cơ sở tạo ra nguyên liệu

cho giáo dục đào tạo NNL,giáo dục chuyên nghiệp và dạy nghề trực tiếp tạo ra

NNL.Giáo dục phổ thông có ảnh hưởng lớn đối với đào tạo NNL cả về số lượng

và chất lượng đầu vào ,do đó ảnh hưởng đến qui mô và chất lượng của đào tạo

NNL .Thực tế cho thấy nếu số lượng học sinh phổ thông có nguyện vọng dự thi

vào các trường nghề ,trung học chuyên nghiệp và cao đẳng ,đại học quá ít hoặc

quá nhiều với trình độ học lực thấp sẽ không chỉ gây khó khăn cho việc tuyển

lựa sinh viên vào các trường mà còn ảnh hưởng đến việc tiếp thu kiến thức ,rèn

luyện kỹ năng nghề và phương pháp học tập tự nghiên cứu để nắm bắt được tri

thức mới ,nâng cao trình độ tay nghề .

1.2.2.2.Trình độ cơ sở vật chất và tài chính ở các cơ sở đào tạo .

Cơ sở đào tạo NNLđều phải dựa trên những điều kiện cơ sở vật chất nhất

định để cho các hoạt động giảng dạy trong các trường đào tạo NNLthực hiện

được cần có sự hỗ trợ rất lớn về tài chính và những điều kiện vật chất .Ngoài

nguồn lực tài chính dùng để trả lương cho đội ngũ cán bộ giảng dạy và quản lý

trong các trường ,còn cần một lượng không nhỏ để xây dựng mở mang trường

lớp ,các thiết bị văn phòng máy tính ,dụng cụ vật tư kỹ thuật cho thí nghiệm thực

hành ,các thiết bị phục vụ cho hoạt động giảng dạy có chất lượng cao ,giáo trình

và tài liệu cho sinh viên học và tham khảo .Thực tế đã chứng minh rằng để đáp

ứng yêu cầu nhân lực kỹ thuật không thể thiếu điều kiện trang thiết bị và xưởng

thực hành .Không có các điều kiện trên việc tiếp xúc với trang thiết bị trở nên xa

lạ ,sinh viên không được làm quen với các thao tác nghề ,những kiến thức lý

thuyết thu nhân được sẽ mai một dần theo năm tháng ,kỹ năng của người thợ

không được hình thành .Hơn nữa ,nếu không có nguồn tài chính để bổ sung các

trang thiết bị hiện đại cho sinh viên thực hành sẽ không đáp ứng được sự phát

triển trình độ phù hợp với xu hướng biến đổi của khoa học công nghệ hiện nay

và cũng không thể đáp ứng yêu cầu phát triển NNL theo hướng kinh tế tri thức .

1.2.2.3.Trình độ đội ngũ giáo viên giảng dạy và cán bộ quản lý.

Trong nhà trường đội ngũ giáo viên có vai trò rất quan trọng là lực

lượng nòng cốt trong sự nghiệp giáo dục,Thầy Cô giáo là những chiến sĩ trên

mặt trận tư tưởng- văn hoá. Vì vậy khi nói đến cải cách giáo dục hiện nay không

thể không đặc biệt quan tâm tới đội ngũ các Thầy, Cô giáo. Phải đặt người Thầy

vào đúng vị trí cao quý của nó. Vấn đề này từ cách nạng tháng 10 năm 1917

V.ILê Nin đã nhất mạnh: „ Người giáo viên nhân dân ở nước ta phải được đưa

lên một địa vị mà trước kia họ chưa từng có, hiện nay vẫn chưa có và không thể

có trong xã hội tư bản.Đó là một chân lý không cân phải chứng minh. Chúng ta

phải tiến tới tình hình ấy bằng công tác nâng cao một cách có hệ thống liên tục

và bền bỉ trình độ, tinh thần của giáo viên, để chuẩn bị toàn diện cho họ xứng

đáng với danh hiệu thực sự cao cả của mình;và nhất là,đặc biệt là, chủ yếu là

phải cải thiện đời sống vật chất của họ”(28,803)

Giáo viên là người không chỉ truyền thụ kiến thức văn hoá, khoa học, kỹ thuật,

chuyên môn nghiệp vụ, mà thông qua các môn học cụ thể còn đem cho học sinh

,sinh viên tinh thần yêu nước,thương nòi, ý chí độc lập dân tộc, sự tự lực tự

cường, quyết tâm xây dựng đất nước dân giàu nứơc mạnh xã hội công bằng dân

chủ văn minh... Bác Hồ đã khẳng định: „ Có gì vẻ vang hơn là đào tạo những thế

hệ sau này tích cực góp phần xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.

Người thầy giáo tốt, thầy giáo xứng đáng là thầy giáo-người vẻ vang nhất.Dù tên

tuổi không đăng lên báo,không được thưởng huân chương, song những thầy giáo

tốt là những anh hùng vô danh” (33,331)

Các mục tiêu của giáo dục đào tạo sẽ không thực hiện được nếu không có đội

ngũ giáo viên và cán bộ quản lý đủ mạnh .Chất lượng của đội ngũ giáo viên là

yếu tố quyết định chất lượng sản phẩm giáo dục đào tạo, mặc dù lấy người học

làm trung tâm của đào tạo .Mọi sự bất cập về số lượng ,chất lượng ,trách nhiệm

của người thầy so với yêu cầu đào tạo đều có ảnh hưởng đến kết quả đào tạo

.Đối với sinh viên ,tấm gương về đạo đức ,nhân cách ,tài năng của người thầy có

tác động rất lớn đối với việc hình thành nhân cách ,tài năng của họ.Muốn có trò

giỏi (NNL có chất lượng )ắt phải có thầy giỏi ,bởi trong thực tế người thầy

không thể cho học sinh của mình cái mà mình chưa có được .Trình độ chuyên

môn của thầy yếu dẫn tới việc truyền tải tri thức và tay nghề cho sinh viên không

đầy đủ ,thậm chí còn sai lệch ,học sinh thông minh nhưng không có thầy giỏi dẫn

dắt thì sự thông minh ấy không thể trở thành nhân tài được .Vì vậy phải xây

dựng đội ngũ giáo viên đủ về số lượng ,đảm bảo về chất lượng ,có trách nhiệm

và lương tâm nghề nghiệp ,đồng thời phải chú trọng việc nâng cao trình độ giáo

viên trong các trường ,tạo điều kiện cho họ được cập nhật các tri thức khoa học

hiện đại và phát triển đội ngũ giáo viên tài năng .Trong các nhà trường để hoạt

động đào tạo đạt được kết quả ,ngoài đội ngũ cán bộ giảng dạy không thể thiếu

đội ngũ cán bộ quản lý với năng lực ,trình độ ,trách nhiệm cao trong bộ máy

quản lý hành chính .Thực tế cho ta thấy mọi hoạt động trong nhà trường cần

được tiến hành một cách đồng bộ và thống nhất .Vì vậy cần phải có hệ thống

quản lý từ Ban giám hiệu đến các phòng ban chức năng để thực hiện các công

việc từ quản lý con người đến quản lý và điều hành các hoạt động giáo dục rèn

luyện ý thức đạo đức cho sinh viên ,cũng như hoạt động giảng dạy ,hoạt động

phục vụ cho giảng dạy ,hạch toán thu chi ,mua sắm vận hành ,bảo quản các trang

thiết bị ,cơ sở vật chất .Một bộ phận nào đó trong hệ thống bị trục trặc hay suy

yếu đều ảnh hưởng và gây ách tắc tới hoạt động của các bộ phận khác ,do đó ảnh

hưởng tới việc nâng cao chất lượng đào tạo và tăng chi phi đào tạo NNL .Nhưng

việc thực hiện tốt các hoạt động trong hệ thống trên lại phụ thuộc vào trình độ

năng lực và ý thức trách nhiệm của chính những con người được quyền phân

công và sử dụng đội ngũ cán bộ ,giáo viên trong nhà trường .Cho nên phải có đội

ngũ cán bộ quản lý có năng lực trình độ phù hợp với công việc và ý thức trách

nhiệm cao.

1.2.2.4.Nhịp độ và chất lượng chuyển dịch cơ cấu kinh tế và trình độ trang thiết

bị kỹ thuật công nghệ trong sản xuất kinh doanh .

*Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và đào tạo NNL có quan hệ chặt chẽ với nhau

.Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế ,cơ cấu đầu tư,thực hiện qui hoạch phát triển

trên các vùng lãnh thổ sẽ tạo ra nhu cầu lớn cho thu hút lao động đòi hỏi phải

chuyển dịch cơ cấu lao động và tổ chức điều chỉnh phân bố lao động.Việc xây

dựng những công trình kinh tế lớn của quốc gia ,mở mang và nâng cấp hệ thống

hạ tầng cơ sở vật chất ,xây dựng và phát triển các khu kinh tế với những mô hình

thích hợp ở các vùng chậm phát triển ,tăng cường các hoạt động đầu tư nước

ngoài và liên doanh liên kết với các cơ sở kinh tế địa phương đều tạo khả năng

thu hút nguồn lao động lớn đặt ra yêu cầu lớn về đào tạo nguồn nhân lực .Chiến

lược phát triển KT-XH thời kỳ 2001-2010 của nước ta yêu cầu chú trọng đẩy

mạnh các ngành công nghiệp chế tác ,xây dựng một số ngành công nghệ kỹ thuật

cao ,nâng cao từng bước trình độ công nghệ trong mọi ngành sản xuất ,phát triển

công nghiệp nhỏ và dịch vụ nông thôn theo hướng văn minh hiện đại ,nâng chất

lượng và giá trị nông sản hàng hoá để tăng sức cạnh tranh ,phát triển đa dạng

thương mại dịch vụ ,phát triển du lịch sớm trở thành mũi nhọn .

Nhu cầu chuyển đổi cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp - công nghiệp - dịch vụ

sang công nghiệp - nông nghiệp - dịch vụ kéo theo sự chuyển dịch cơ cấu lao

động theo hướng giảm tỷ trọng lao động nông nghiệp từ 70% năm 2000 xuống

50% vào năm 2010 và nâng cao tỷ trọng lao động trong các ngành công nghiệp

dịch vụ nhưng trong đòi hỏi phải có sự thay đổi về cơ cấu lao động được đào tạo

theo ngành và cấp trình độ phù hợp với định hướng phát triển kinh tế nêu trên

.Rõ ràng chuyển dịch cơ cấu kinh tế như phân tích đã đặt ra những thách thức

đối với NNLvà do đó trực tiếp tác động với đào tạoNNLcả về qui mô ,cơ cấu và

trình độ cũng như việc phân bổ ,khai thác sử dụng hợp lý NNL trong quá trình

CNH,HĐH

*Trình độ trang thiết bị kỹ thuật trong sản xuất kinh doanh của các doanh

nghiệp và các ngành kinh tế .Cùng với chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cơ cấu lao

động ,các trang thiết bị kỹ thuật trong sản xuất và kinh doanh cũng ngày càng

thay đổi theo hướng hiện đại ,do đó đòi hỏi phải có NNLphù hợp để trước hết có

thể sử dụng có hiệu quả các trang thiết bị hiện có để nâng cao hiệu quả đầu tư

sau đó là sự tiếp tục nghiên cứu và ứng dụng một cách sáng tạo các thiết bị công

nghệ mới .Thực tế cho thấy đầu tư xây dựng cơ bản nhiều nhưng thiếu người lao

động và thiếu sự động bộ giữa trình độ công cụ lao động với trình độ chuyên

môn của người lao động thì hiệu quả lao động không cao gây lãng phí vốn đầu tư

trong xã hội .Tính đồng bộ giữa trình độ công nghệ cao với trình độ kỹ thuật và

công nhân lành nghề đòi hỏi hoạt động đào tạo phải đáp ứng đủ và đúng chủng

loại các bộ kỹ thuật và công nhân lành nghề để có thể làm chủ các công nghệ

mới .Trong xu thế hội nhập hiện nay ,muốn nhập khẩu công nghệ cao hơn phải

tổ chức đào tạo NNL tốt hơn ;đã có rất nhiều bài học thất bại khi một nước sử

dụng công nghệ ngoại nhập trong khi tiềm lực khoa học công nghệ trong nước

còn non yếu .Nếu thiếu các chuyên gia giỏi về khoa học công nghệ và quản lý

,thiếu đội ngũ kỹ thuật viên và công nhân lành nghề thì không thể ứng dụng

được công nghệ mới ,do đó phải đào tạoNNLđể phát triển .Việc đào tạoNNL

không chỉ đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng mà còn phải có sự kết hợp với

việc sử dụng NNL.Việc phân bố ,sử dụng NNL cần phải có sự cân nhắc kỹ

lưỡng sao cho việc sắp xếp ,phân công đó phải đảm bảo sự hợp lý ,đúng người

đúng việc như chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng dạy “Xem người ấy xứng với việc

gì ,nếu người có tài mà dùng không đúng tài của họ cũng không được việc”

(30,tr.274-275).

1.2.2.5.Thị trường lao động và cơ chế chính sách tuyển dụng

*Việc hình thành và quản lý tốt thị trường sức lao động hiện nay có vai trò

quan trọng đối với đào tạo sử dụng NNL.Nó cung cấp thông tin cho đào tạo

NNL để có thể cung ứng nhu cầu nhân lực cả về qui mô ,cơ cấu ,chất lượng cho

CNH,HĐH đồng thời thông qua thị trường sức lao động ,các cơ quan đơn vị kinh

tế có điều kiện để tuyển chọn lao động theo yêu cầu của mình .Thông qua thị

trường sức lao động ,người lao động tìm được công việc phù hợp với trình độ

chuyên môn và sở trường của mình .Do đó,cho phép nâng cao hiệu quả sử dụng

NNL;xác lập được quan hệ cung- cầu lao động ,giảm dần sự mất cân đối giữa

đào tạo và sử dụng ,khắc phục được tình trạng lãng phí trong đào tạo và sử dụng

NNL

*Cơ chế chính sách tuyển dụng nguồn nhân lực : đây là yếu tố có ảnh

hưởng không nhỏ đến kết quả đào tạo và khai thác ,sử dụng NNL .Trong cơ chế

cũ nhà nước chủ trương kế hoạch hoá từ việc đào tạo NNL ,tuyển dụng ,sử dụng

cho đến khi thôi việc .Việc thực hiện kéo dài chính sách này đã làm nảy sinh

những hiện tượng không tích cực như đào tạo và sử dụng không ăn khớp ,dư

thừa lao động trình độ đại học ,thiếu công nhân ,triệt tiêu động lực thúc đẩy

người lao động làm việc có hiệu quả ,không khuyến khích được họ nâng cao

trình độ tay nghề ,chạy theo số lượng trong tuyển dụng lao động mà không chú

trọng đến hiệu quả lao động .Quan điểm sử dụng hết nguồn lao động xã hội đã

dẫn tới tình trạng tuyển dụng ồ ạt làm cho bộ máy làm việc trở nên cồng kềnh

,kém hiệu lực .Việc tuyển dụng theo cơ chế phân công việc làm cho sinh viên

sau khi tốt nghiệp ,mỗi người đều được nhận một chỗ làm việc như nói trên đã

không kích thích được ý thức động cơ của người được đào tạo và dễ rơi vào tình

trạng không đúng người đúng việc ,hiệu quả lao động thấp .

Với việc tuyển dụng lao động theo cơ chế thị trường ,người lao động nào

đáp ứng được yêu cầu của đơn vị tuyển dụng thì người đó có việc làm .Cơ chế

này đã tạo điều kiện cho người lao động có thể nhận được công việc phù hợp với

trình độ năng lực của mình nên hiệu quả lao động cao ,đồng thời thông qua việc

được nhận thù lao động tương xứng với trình độ năng lực ,người lao động có ý

thức hơn trong việc học tập ,rèn luyện nâng cao trình độ và kỹ năng nghề nghiệp

và do đó lại làm cho kết quả đào tạo NNL được nâng cao hơn nữa về chất.Trong

thời gian qua ,với đường lối đổi mới toàn diện nền kinh tế ,chính sách tuyển

dụng NNL ở nước ta cũng được đổi mới căn bản .Chế độ tuyển dụng và sử dụng

lao động theo biên chế suốt đời trước đây được chuyển sang hình thức hợp đồng

lao động có thời hạn.Hình thức tuyển dụng “có ra có vào” này đã kích thích tính

năng động sáng tạo của người lao động ,kích thích họ không ngừng vươn lên

nâng cao trình độ để giữ được việc làm .Cơ chế này còn có tác dụng giúp các

đơn vị sản xuất kinh doanh được quyền chủ động trong tuyển dụng ,sử dụng và

sa thải lao động nên có điều kiện để tuyển lựa ,sắp xếp lao động theo yêu cầu của

công việc và phù hợp với năng lực riêng của mỗi người do đó một mặt làm tăng

hiệu quả sử dụng lao động còn mặt khác góp phần điều chỉnh quan hệ giữa cầu

với cung (đào tạo NNL ).

Rõ ràng việc đổi mới cơ chế chính sách tuyển dụng lao động là một nhân tố

có tác động tích cực tới đào tạo NNL và nâng cao hiệu quả sử dụng NNL trong

quá trình CNH,HĐH ở nước ta hiện nay.

1.2.3.Vai trò của đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực

Phát triển đội ngũ cán bộ khoa học ,công nghệ ,đội ngũ công nhân kỹ thuật

có đủ đức tài ,có đủ khả năng giải quyết phần lớn những vấn đề then chốt được

đặt ra trong quá trình CNH,HĐH.Để khai thác tiềm năng to lớn của con người

Việt Nam ,cần tiếp tục triển khai mạnh trong thực tiễn quan điểm phát triển giáo

dục và đào tạo ,mà khâu then chốt là đào tạo NNL chất lượng cao và ứng dụng

nhanh nhất các tiến bộ khoa học và công nghệ vào thực tiễn sản xuất và đời sống

.Có thể nói đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực có vai trò to lớn về nhiều mặt .

Thứ nhất : Ở nước ta ,đào tạo chuyên nghiệp và dạy nghề góp phần quan

trọng tạo ra lực lượng lao động và chuyên gia giỏi về công nghệ ,kỹ thuật và

quản lý đáp ứng yêu cầu CNH,HĐHđất nước nói chung và ở ngành thủy sản nói

riêng .Với những kiến thức cơ bản ,kỹ năng nghề nghiệp và phương pháp tư duy

sáng tạo họ không chỉ là những người tổ chức thực hiện các hoạt động trong quá

trình sản xuất mà trong quá trình đó họ còn là những người lãnh đạo và tiếp thu

khoa học công nghệ tiên tiến đồng thời sáng tạo ra những phát minh khoa học kỹ

thuật nhằm tạo ra các trang thiết bị kỹ thuật mới đáp ứng việc thu hút sử dụng

hợp lý NNL với các biện pháp kích thích người lao động làm cho họ không chỉ

lao động với năng suất ,chất lượng ,hiệu quả cao mà còn say mê nghiên cứu tìm

tòi sáng tạo để tạo ra các trang thiết bị kỹ thuật công nghệ mới giúp giảm nhẹ sức

lao động của mình trong quá trình sản xuất .Như vậy với quá trình đào tạo NNL

,quá trình sử dụng hợp lý NNL làm cho quá trình đổi mới trang thiết bị kỹ thuật

công nghệ không ngừng diễn ra và lực lượng sản xuất xã hội ngày càng phát

triển .

Thứ hai :Đào tạo NNL có chất lượng và sử dụng nó có hiệu quả sẽ tác động

đến phân công lao động xã hội ,chuyển dịch cơ cấu lao động từ đó đẩy mạnh

chất lượng và nhịp độ của chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo định hướng

CNH,HĐH .Quá trình chuyển dịch đó được thực hiện nhờ có sự đóng góp to lớn

của đào tạo và sử dụng NNL.Nhờ đẩy mạnh hoạt động Giáo dục ,đào tạo NNL

và khai thác sử dụng NNL trong thời gian qua ,cơ cấu kinh tế và cơ cấu lao động

ở nước ta đã có sự chuyển dịch đúng hướng ,mặc dù tốc độ còn chậm .Về cơ cấu

ngành đã có sự chuyển dịch từ nông nghiệp - công nghiệp - dịch vụ sang công

nghiệp - nông nghiệp - dịch vụ .Tỷ trọng của công nghiệp trong GDP ngày càng

tăng lên và tỷ trọng của công nghiệp trong GDP ngày càng tăng lên và tỷ trọng

của nông nghiệp giảm xuống thể hiện qua bảng sau :

Bảng 1.1.Cơ cấu ngành kinh tế trong GDP nước ta thời kỳ 1995-2006.

Đơn vị tính:%

TT Ngành Năm

1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

1 Công nghiệp 27,8 36,73 38,13 38,55 40,5 40,21 41,04 42,2

2 Nông nghiệp 27,2 24,3 23,24 22,99 21,7 21,81 20,81 19,5

-Thuỷ sản 2,91 3,37 3,672 3,8 3,93 4,14 4,84 5,3

3 Dịch vụ 41 39,1 38,63 38,46 37,8 37,98 38,07 38,3

Nguồn :Niên giám thống kê các năm [7].

Quá trình chuyển dịch cơ cấu theo ngành ;đòi hỏi đẩy nhanh chuyển dịch cơ

cấu lao động theo ngành nhằm đáp ứng yêu cầu tăng trưởng và phát triển kinh tế

theo hướng CNH,HĐH giải quyết việc làm cho người lao động .Đánh giá quá

trình này ,hiện nay có số liệu của Tổng cục thống kê ,Bộ Kế hoạch - Đầu tư và

Bộ Lao động-Thương binh xã hội .Theo số liệu của Tổng cục Thông kê và Bộ kế

hoạch - đầu tư thời kỳ 1991-2006 tình hình chuyển dịch cơ cấu lao động diễn ra

theo hướng tích cực phù hợp với chuyển dịch cơ cấu kinh tế (theo bảng sau ):

Bảng 1.2.Tình hình chuyển dịch cơ cấu lao động theo ngành ở nước ta thời

kỳ 1991-2006.

Đơn vị tính:%

TT Ngành Năm

1991 1995 2000 2003 2006

13,6 13,2 13,7 18,45 1 Công 20,3

nghiệp

2 Nông 72,6 70,1 67,2 59,04 56,8

nghiệp

-Thủy sản 0,51 1,44 2,6 3,3 3,5

3 Dịch vụ 13,8 16,7 19,1 21,5 23,9

Nguồn :Niên giám thống kê các năm [7].

Tỷ lệ lao động qua đào tạo trong cơ cấu lao động cũng có sự đổi mới .Năm

1996 lao động qua đào tạo mới có 13% đến năm 2000 đã đạt 20% và đến năm

2003 khoảng 21,5%.Về cơ cấu trình độ lao động : Từ năm 1996 đến 2000 tỷ lệ

lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật trong tổng số lực lượng lao động tăng

từ 12,31% lên 15.53% .Cơ cấu trình độ cũng có sự thay đổi mặc dù còn chậm

:năm 1996 công nhân kỹ thuật 4,38% Cao đẳng đại học 2,3% Sơ cấp 1,77%

Trung cấp 3,84%. Đến năm 2000 tỷ lệ trong cơ cấu tương ứng là :5,4-1,41- 4,38

và 3,89.

Thứ ba: Đào tạo NNL và sử dụng hiệu quả NNL đó góp phần thúc đẩy tăng

trưởng và phát triển kinh tế.Nếu như trong những năm 50- 60 của thế kỷ XX

tăng trưởng kinh tế chủ yếu do CNH, sự thiếu vốn và nghèo nàn về cơ sở vật

chất là khâu chủ yếu cản trở tốc độ tăng trưởng kinh tế ,thì vài thập niên cuối thế

kỷ XX trở lại đây chỉ có một phần nhỏ thuộc về tăng trưởng kinh tế được giải

thích bởi khía cạnh đầu vào là vốn ;phần quan trọng gắn với chất lượng lao động

.Cho nên việc đầu tư cho con người sẽ là yếu tố góp phần rất quan trọng nâng

cao năng suất lao động .Và được coi là đầu tư cho phát triển .Garry Bec Ken

(người Mỹ ) nói đại ý rằng :Không có sự đầu tư nào mang lại nguồn lợi lớn như

đầu tư vào NNL ,đặc biệt là đầu tư cho giáo dục.Thực tế lịch sử các nền kinh tế

thế giới cho thấy không có một quốc gia nào đạt được tỷ lệ tăng trưởng cao trước

khi đạt được mức phổ cập giáo dục phổ thông .Việt Nam tuy là nước đang phát

triển nhưng những kết quả về KT-XH trong thời gian qua đã chứng minh điều đó

.Theo đánh giá của tổ chức ngân hàng thế giới Việt Nam đã duy trì và đạt được

tỷ lệ tăng trưởng khá cao và ổn định .Từ năm 1996 đến năm 2000 tổng sản phẩm

trong nước đã gấp 2,07 lần so với năm 1990 .Từ năm 2001 đến nay tỷ lệ tăng

trưởng vẫn duy trì ở mức độ bình quân xấp xỉ 7,5%.

Bảng 1.3.Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam thời kỳ 1996-2006.

Đơn vị tính :%

Năm 1996- 2001 2002 2003 2004 2005 2006

2000

Tỷ lệ 7,5% 6,9% 7,04% 7,24% 7,79% 8,43% 8,5%

Nguồn :Niên giám thống kê[7].

Nhờ sự tăng trưởng của nền kinh tế ,bộ mặt xã hội không ngừng được cải

thiện ,chỉ số HDI được nâng lên đáng kể .Năm 1994 Việt Nam xếp thứ 116/173

nước với chỉ số 0,514 ,năm 1995 chỉ số tăng lên 0,649 , năm 2000 tăng lên 0,671

xếp thứ 108 và đến năm 2002 Việt Nam vẫn xếp thứ 108 với chiến lược phát

triển NNL của Đảng ta là đúng đắn .

Từ những vấn đề lý luận và thực tiễn nêu trên ,có thể thấy rằng : Trong quá

trình phát triển KT-XH nói chung và CNH,HĐH nói riêng ,đào tạo và sử dụng

NNL có vai trò rất quan trọng ,song điều đó không có nghĩa một quốc gia có lực

lượng dân số động thì sẽ có lợi thế và gặt hái được nhiều thắng lợi và ngược lại

một quốc gia có lực lượng dân số ít thì không giành được thắng lợi mà vấn đề ở

đây còn phụ thuộc vào việc quốc gia đó đã đào tạo NNL như thế nào và đã khai

thác sử dụng nó ra sao .Bởi vậy ,để phát triển KT-XH ở Việt Nam trong thời kỳ

đẩy mạnh CNH ,HĐH nói chung và ở ngành Thủy sản nói riêng cần phải coi

trọng vấn đề đào tạo và sử dụng NNLphù hợp với điều kiện đặc thù của mình

.Chính vì vậy nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII đã ghi rõ:“ Đảm

bảo công ăn việc làm cho dân là mục tiêu xã hội hàng đầu, không để thất nghiệp

trở thành căn bệnh kinh niên. Nhà nước chú trọng đầu tư tạo việc làm, đồng thời

tạo điều kiện cho các thành phầm kinh tế và người lao động tạo thêm chỗ làm

việcvà tự tạo việc làm.Khuyến khích các tổ chức và cá nhân cùng nhà nước tổ

chức tốt giới thiệu việc làm,đào tạo nghề nghiệp” (1,251-252)

Chƣơng 2

THỰC TRẠNG ĐÀO TẠO VÀ SỬ DỤNG NGUỒN NHÂN LỰC

TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HOÁ ,HIỆN ĐẠI HOÁ Ở

NGÀNH THỦY SẢN

2.1.Những thuận lợi và khó khăn ảnh hƣởng đến đào tạo và sử dụng nguồn

nhân lực trong quá trình công nghiệp hoá ,hiện đại hoá ở ngành thủy sản

2.1.1.Tổng quan đặc điểm tự nhiên ,kinh tế xã hội ở ngành Thủy sản

Thủy sản là một ngành kinh tế kỹ thuật dựa trên khai thác nguồn lợi tự

nhiên, đó là nguồn tài nguyên quý giá của đất nước, nếu biết khai thác và sử

dụng tái tạo nguồn lợi tài nguyên này sẽ giúp cho nền kinh tế phát triển, tạo việc

làm ổn định lâu dài cho cộng đồng ngư dân làm nghề cá. Theo kết quả điều tra

đánh giá nguồn lợi thủy sản được thực hiện đến năm 2001 như sau:

- Nguồn lợi hải sản trong vùng biển dặc quyền kinh tế nước ta.

TT Nội dung Đơn vị Trữ lượng Khả năng khai

thác tối đa

1 Nguồn lợi cá biển Triệu tấn 4.180 1,670

2 Nguồn lợi tôm biển Ngàn tấn 58 29

3 Nguồn lợi cá mực Ngàn tấn 123 50

- Về nuôi trồng thủy sản

TT Nội dung Đơn vị tính Số lượng

1 Diện tích có khả năng nuôi trồng thủy ha 1.692.800

sản

- Diện tích mặt nước ngọt ha 911. 700

- Diện tích mặt nước mặn lợ ha 761.100

- Diện tích đất cát ven biển ha 20.000

Trong giai đoạn 2003 - 2010 tiếp tục thăm dò tìm kiếm thêm các ngư

trường mới và tiếp tục xác định các vùng thích nghi có thể đưa vào quy hoạch

phát triển nuôi trồng thuỷ sản ở tất cả các vùng sinh thái: Nước mặn nước nợ và

nước ngọt nhằm phục vụ đắc lực cho các chương trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế.

Từ năm 1980 đến nay,ngành Thuỷ sản đã đột phá thực hiện đổi mới theo

phương châm: <> do vậy đã có những bước tiến vượt

bậc và trở thành một ngành kinh tế xã hội quan trọng trong quá trình phát triển

của đất nước; Đặc biệt đến năm 1993 đã được Đảng và nhà nước xác định là một

trong những ngành kinh tế mũi nhọn của đất nước,góp phần không nhỏ vào sự

chuyển đổi cơ cấu kinh tế,giải quyết công ăn việc làm,thực hiện xoá đói giảm

nghèo cải thiện nâng cao đời sống nông,ngư dân.Tổng sản lượng Thuỷ sản đã

vượt các ngưỡng:1triệu tấn (Năm 1990),2triệu tấn(2001),3,7 triệu tấn năm 2006;

kim ngạch xuất khẩu Thuỷ sản đã vượt qua các mức:500 triệu USD (Năm

1995),1,7 Tỷ USD (Năm 2001) và 3,3 Tỷ USD (Năm 2006); Đã thu hút khoảng

4 triệu lao động.

Với đà phát triển và vị thế như vậy ,ngành Thuỷ sản đã đang xây dựng và

thực hiện quy hoạch, chiến luợc cho toàn ngành để dảm bảo cho sự phát triển ổn

định, bền vững nhằm thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế xã hội chung của đất

nước và nghị quyết đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX.X .

Hiện nay nước ta có 58 tỉnh, thành phố phát triển thuỷ sản với 3200 km bờ

biển có thể phân chia thành các vùng theo đặc điểm sản xuất kinh doanh thuỷ sản

như sau:

- Vùng miền núi trung du Bắc bộ gồm 14 tỉnh: Lai châu,Điện biên, Sơn la

,Hoà bình ,Hà giang,Cao bằng,Lào cai,Bắc cạn ,Lạng sơn,Tuyên quang, Yên bái,

Thái nguyên, Phú thọ, Bắc giang.

- Vùng đồng bằng sông hồng gồm 6 tỉnh : Quảng ninh, Hải phòng ,Hà nam,

Nam định, Thái bình, Ninh bình .

- Vùng ven biển phía bắc gồm 6 tỉnh : Quảng ninh. Hải phòng, Hà nam ,

Nam định , Thái bình , Ninh bình.

-Vùng ven biển bắc trung bộ gồm 6 tỉnh: Thanh hoá, Nghệ an,Hà tĩnh,

Quảng bình, Quảng trị, Thừa thiên huế.

- Vùng duyên hải trung bộ và tây nguyên gồm 11 tỉnh, thành phố : Đà nẵng,,

Quảng nam,,Quảng ngãi, Bình định,Phú yên ,Khánh hoà,Gia lai,Kon Tum, Đắc

lắc,Đắc nông,Lâm đồng.

- Vùng đông nam bộ gồm 8 tỉnh ,thành phố: Thành phố Hồ Chí Minh, ninh

thuận, Bình phước,Tây ninh, Bình dương,Đồng nai ,Bình thuận, Bà rịa –Vũng

tàu.

-Vùng đồng bằng sông cửu long gồm 13 tỉnh: Long an,Đồng tháp,An

giang,Bến tre, Trà vinh,Vĩnh long,Cần thơ,Hậu giang,Sóc trăng, Tiền giang,Cà

mau, Bạc liêu, Kiên giang.

- Đến năm 2006 số lao động thường xuyên trong lĩnh vực sản xuất của ngành

vào khoảng 4156000 người tăng thêm 756000 người so với năm 2000

Các tỉnh có phát triển thuỷ sản với số dân khoảng 48,8 triệu người chiếm

hơn 55% dân số cả nước .Tốc độ tăng dân số tự nhiên cao (1,3% năm) .Gần 90%

dân số sống ở nông thôn .Tỷ lệ dân số lao động /tổng số dân hơn 60% .Hàng

năm số lao động bổ sung thêm cho ngành thuỷ sản khoảng 14,7 đến 20 vạn

người .Số lao động trong độ tuổi có xu hướng trẻ hoá .Lao động trong khối cơ

quan quản lý nhà nước phần đông đã tốt nghiệp đại học .Trong khối sản xuất

kinh doanh cũng có nhiều kỹ sư ,chuyên gia có trình độ kỹ thuật ,quản lý kinh tế

.Song nhìn tổng thể có thể nói : hạn chế của lao động ngành thuỷ sản là thiếu

công nhân kỹ thuật lành nghề nhất là ngành nuôi thuỷ sản, chế biến ,không qua

trường lớp đào tạo ;chủ yếu làm việc bằng kinh nghiệm ,tự học hỏi hoặc chỉ qua

các lớp bồi dưỡng ngắn hạn ,cấp tốc ,thiếu lao động có kiến thức và kinh nghiệm

quản lý nhất là quản lý công nghiệp , kinh tế đối ngoại .Lao động ở nông thôn

đang thiếu việc làm ,quỹ thời gian làm việc chỉ khoảng 80% ,phổ biến là thuần

nông .Lao động thành thị chưa có nghề (12%) ;nghề nghiệp chưa ổn định (15%)

.các tỉnh có khoảng 20% lao động không có hoặc thiếu việc làm .

Vừa qua, với xu hướng xã hội hoá trong giáo dục đào tạo .Hệ thống mạng

lưới các cơ sở đào tạo nguồn nhân lực thuỷ sản đã được hình thành và phát triển

rộng khắp cả nước .Tính đến năm 2007 cả nước có 33 cơ sở đào tạo nguồn nhân

lực cho ngành thuỷ sản , trong đó có 25 cơ sở đào tạo hệ chính quy và 8 cơ sở

chỉ thực hiện bồi dưỡng ngắn hạn. Trong đó Bộ Thuỷ sản và các đơn vị trực

thuộc Bộ hiện có 7 cơ sở đang tổ chức đào tạo nguồn nhân lực thuỷ sản (

01Trường cao đẳng, 02 Trường trung cấp chuyên nghiệp ,02 Viện nghiên cứu,

01Trường công nhân ,01 Trung tâm đào tạo nghề); Bộ giáo dục- Đào tạo quản

lý16 cơ sở (11 Trường đại học,01 Phân viện đại học và 04 Trường cao đẳng); các

địa phương 05 cơ sở( Trung cấp chuyên nghiệp và dạy nghề).

2.1.2.Những thuận lợi và khó khăn.

Từ tổng quan những đặc điểm tự nhiên KT-XH ,môi trường thể chế có thể thấy nó chứa đựng nhiều yếu tố thuận lợi song cũng không ít những khó khăn đối với việc đào tạo và sử dụng NNL ở ngành Thuỷ sản .

2.1.2.1.Về thuận lợi

- Ngành Thuỷ sản là ngành có tiềm năng về NNL ,đất đai ,tài nguyên nên có

nhiều lợi thế cho sự phát triển nuôi trồng Thuỷ sản và các ngành nghề ,thuận lợi

cho chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH,HĐH như phát triển công

nghiệp khai thác,cơ khí đóng tàu thuyền ,công nghiệp chế biến ,phát triển dịch

vụ nghề cá ,do đó mở ra khả năng lớn cho việc khai thác sử dụng NNL .

- Sự quan tâm của Ban cán sự Đảngvà lãnh đạo Bộ Thuỷ sản đến sự phát

triển giáo dục - đào tạo để phát triển NNL đáp ứng yêu cầu của CNH,HĐH .Tại

Đại hội Đảng bộ lần thứ IX Ban cán sự Đảng bộ thuỷ sản đã xác định : “Tiếp

tục thực hiện nghị quyết Trung ương 2 khoá VIII nhằm đáp ứng yêu cầu

CNH,HĐH .Huy động mọi nguồn lực cho phát triển giáo dục toàn diện ,đa dạng

hoá các loại hình đào tạo ,mở rộng dạy nghề ,đào tạo đội ngũ công nhân có chất

lượng tay nghề cao phục vụ CNH,HĐH” . [ 20,tr.48-49].

-Trong những năm gần đây ,Thuỷ sản là một ngành sản xuất có tốc độ phát

triển nhanh chóng theo hướng sản xuất hành hoá cùng với sự thay đổi về nhận

thức của người dân về nghề nghiệp ,do đó số người có nhu cầu học nghề tăng lên

,đối tượng học nghề đa dạng ở nhiều độ tuổi khác nhau , ngân sách đầu tư cho

giáo dục - đào tạo nghề được tăng lên ,việc xã hội hoá giáo dục cũng như đào tạo

nghề bước đầu có kết quả .Lực lượng lao động nghề cá ngày càng phát triển cả

về số lượng và chất lượng.Đội ngũ ngư dân,nông dân,công nhân,doanh nhân,các

nhà khoa học giáo viên ,công chức ,tất cả đều giàu lòng tâm huyết,yêu nước ,yêu

nghề thi dua lao động sản xuất phấn đấu hoàn thành vượt mức kế hoạch nhà

nước.

Thị trường Thuỷ sản còn rộng mở và phát triển. Các sản phẩm Thuỷ sản

bảo đảm chất lượng,vệ sinh an toàn thực phẩm và có nguồn gốc rõ vẫn tiêu thụ

tốt tại tất cả các thị trường quốc tế.Thị trường Thuỷ sản nội địa có sức mua ngày

càng tăng theo mức sống của dân cư và sự tăng trưởng của du lịch.

- Các công trình cơ sở hạ tầng đã được nhà nước tập trung đầu tư trong

những năm qua với sự đầu tư từ các nguồn vốn ODA,FDI, sự đầu tư lớn của các

doanh nghiệp, các thành phần kinh tế tư nhân, cơ sở vật chất của toàn Ngành đã

tăng đáng kể là nền tảng thực hiện quá trình công nghiệp hoá ,hiện đại hoá nghề

cá.

- Với bề dày truyền thồng từ nhiều năm nay ,các cơ sở đào tạo thuộc Bộ

thuỷ sản được đặt ở Ba miền Bắc, Trung ,Nam đã đào tạo được một lực lượng

lớn các bộ ,công nhân các chuyên ngành Thuỷ sản.cùng với sự góp sức của các

cơ sở đào tạo thuộc các Bộ ngành khác,địa phương trong cả nước, mạng lưới các

cơ sở đào tạo Thuỷ sản đã cơ bản đáp ứng được về số lượng và chất lượng nhân

lực cho ngành thuỷ sản góp phần không nhỏ trong việc thực hiện hoàn thành

xuất sắc nhiệm vụ chính trị của ngành. Đồng thời các trường đại học ,cao đẳng

cuả ngành ,các viện nghiên cứu gần các thành phố lớn,các Tỉnh ven biển là

những trung tâm Thuỷ sản , những trung tâm kinh tế lớn của cả nước nhận được

nhiều ảnh hưởng theo chiều thuận lợi đối với đào tạo và sử dụng NNL .

2.1.2.2. Khó khăn.

- Ngành Thuỷ sản là một ngành sản xuất vật chất đặc biệt mà đối tượng sản

xuất của nó là những cây, con sinh trưởng và phát triển theo quy luật tự nhiên

của chúng sản xuất nuôi trồng đánh bắt thuỷ sản diễn ra trên phạm vi không gian

rộng lớn mang tính thời vụvà chịu ảnh hưởng của tự nhiên rất lớn.Thời tiết

những năm qua diễn biến thất thường: nắng nóng, khô hạn kéo dài,mưa lớn lũ

lụt, lũ quét xảy ra ở nhiều nơi ảnh hưởng lớn đến sản xuất Thuỷ sản, gây thiệt hại

nghiêm trọng cho sản xuất và đời sống ngư,nông dân.

- Việc chuyển dịch những vùng diện tích đất nông nghiệp kém hiệu quả

sang nuôi trồng Thuỷ sản trong những năm qua diễn ra khá nhanh,dẫn đến quy

hoạch không theo kịp,tác động xấu đến môi trường,trong khi đầu tư hạ tầng

không đáp ứng,là một trong những nguyân nhân dẫn đến tình trạng bệnh tôm, cá

xảy ra ở nhiều nơi.Môi trường,an toàn vệ sinhThuỷ sản, hiệu quả sản xuất trở

nên bức xúc tác động đến phát triển ngành.

- Lực lượng lao động trong ngành Thuỷ sản có đến hàng triệu người hàng

năm lại được bổ sung khoảng 14,7 đến 20 vạn lao động .Đây là một tiềm năng

quý đối với quá trình CNH,HĐH để phát triển KT-XH ,nhưng hiện nay số lao

động có trình độ kỹ thuật và tay nghề cao còn ít ,tỷ lệ lao động qua đào tạo mới

dừng lại ở con số rất khiêm tốn :khoảng 79,3% trong đó số lao động chỉ qua tập

huấn ngắn ngày chiếm 52.1% ,lượng lao động chưa qua đào tạo nghề ở các cơ sở

quốc doanh còn khá cao 21,7% . Đặc biệt trong ngư dân số lao động chưa qua

đào tạo còn khá cao, trình độ văn hoá còn rất thấp đa số ở bậc tiểu học và phổ

thông cơ sở. Vì lao động nghề cá chủ yếu tập trung ở các vùng dân cư ven biển

và Nam bộ, nơi tỷ lệ người có trình độ còn thấp so với cả nước.Do vậy ,nhiệm vụ

đặt ra cho đào tạo NNL để khai thác phát huy tiềm năng con người không kém

phần quan trọng và khó khăn .

- Mặc dù đã có sự đổi mới nhận thức trong nhân dân cũng như các cấp ,các

ngành đối với công tác đào tạo nghề ,song còn thấp xa so với thực tế vị trí của nó

trong sự nghiệp CNH,HĐH ,đặc biệt là vấn đề phân luồng học sinh sau trung học

cơ sở ,trung học phổ thông và sử dụng học sinh trung học chuyên nghiệp đã tốt

nghiệp ra trường .

- Số lượng các cơ sở đào tạo thuỷ sản còn ít phân bố chưa hợp lý, chưa đều

trên các vùng lãnh thổ mà tập trung chủ yếu ở các thành phố và các vùng phụ cận

như Hải phòng,Bắc ninh-Hà nội, Thành phố Hồ Chí Minh.Các địa bàn này cũng

là nơi có nhiều trường của các Bộ ngành địa phương cũng tổ chức đào tạo Thuỷ

sản huặc là nơi có nhu cầu sử dụng Thuỷ sản chưa cao. Ví dụ Hải phòng tập

trung 5 cơ sở đào tạo Thuỷ sản, gồm 2 trường ,1 viện của Bộ Thuỷ sản và 2

trường khác của Thành phố Hải phòng trong khi các Tỉnh khác trong vùng không

có cơ sở nào .Tỉnh Bắc ninh không phải là trung tâm lớn về Thuỷ sản nhưng có 2

cơ sở đào tạo thuộc Bộ Thuỷ sản. chưa có cơ sở đào tạo đặt tại các vùng: Miền

núi- Trung du Bắc bộ ,các tỉnh Miền trung ,đặc biệt là tại vùng đồng bằng sông

Cửu Long .Tại các vùng này,hiện nay đào tạo nguồn nhân lực thuỷ sản hầu hết

do các cơ sở ngoài ngành Thuỷ sản thực hiện nhưng chưa đáp ứng được nhu cầu

đào tạo cho vùng. Điều này dẫn đến một số bất cập sau:

- Học sinh thuộc đối tượng phi nông nghiệp và nông nghiệp không có Thuỷ

sản trong các trường chiếm tỷ lệ khá cao. Khi tốt nghiệp nhiều người không có

điều kiện làm việc theo nghề đào tạo. Trong khi đó con ,em ngư dân các Tỉnh

trong vùng trống cơ sở đào tạo lại không có điều kiện đi học xa..Do vậy các

trường khó tuyển sinh mặc dù nhu cầu xã hội còn nhiều.

- Phải tổ chức nhiều lớp họctại cácđịa phương cách xa trường nên chất

lượng đào tạo không cao ,chi phí tốn kém , huặc phải tổ chức một số lớp học

theo nhu cầu của người học mà ít liên quan đến Thuỷ sản, học sinh ra trường ít

làm việc cho ngành.

- Một số cơ sở đào tạo Thuỷ sản của các Bộ ,ngành địa phương tổ chức đào

tạo thuỷ sản chủ yếu theo nhu cầu nhân lực ở địa phương (không phải là đối

tượng đào tạo chuyên ngành chính) nên thiếu về sự chuẩn bị lực lượng giáo viên

chuyên ngành, cơ sở vật chất ,chương trình,giáo trình đào tạo ( Không chuẩn và

không thống nhất) , dẫn đến chất lượng đào tạo không cao, thiếu tính chuyên

ngành. Sự liên kết giữa các cơ sở đào tạo trong và ngoài ngành Thuỷ sản chưa

được chặt chẽ thống nhất.

- Chưa hoàn chỉnh về bậc và ngành nghề đào tạo, các trường đại học tổ

chức đào tạo các bậc cao như: Tiến sĩ,Thạc sĩ, đại học hầu hết tập trung ở phía

nam, một số vùng ở phía Bắc còn để trống huặc chủ yếu đào tạo đại học tại chức.

Các trường thuộc Bộ Thuỷ sản mới có khả năng đào tạo các bậc Cao đẳng, trung

học và dạy nghề chính quy.đào tạo đại học tại chức theo mô hình liên kết quy mô

nhỏ không ổn định chất lượng chưa cao.

- Về ngành nghề đào tạo ngoài các trường thuộc Bộ Thuỷ sản và một số

trường có truyền thống đào tạo Thuỷ sản đã tổ chức đào tạo các nghề tương đối

đầu đủ theo sự phân công quản lý chặt chẽ của nhà nước các cở sở còn lại chủ

yếu tổ chức đào tạo về kỹ thuật nuôi Thuỷ sản.Nhiều Tỉnh nhiều vùng còn bỏ

trống đào tạo nhiều nghề.

- Sự phân bố các cơ sở đào tạo tay nghề chưa đều ,nguồn tài chính ,cơ sở

vật chất và thiết bị đều thiếu và lạc hậu trong khi nhu cầu xã hội đối với giáo dục

đào tạo tăng nhanh .phía Bắc chưa có Trường đại học thuỷ sản.

- Ở nhiều tỉnh ,tuy đã có sự phát triển các ngành nghề và đặc biệt là các làng

nghề truyền thống , nhưng số lao động và tỷ lệ thời gian lao động được sử dụng

chưa cao ,tỷ lệ lao động thất nghiệp ở thành thị chiếm 5% ;hiệu quả sử dụng lao

động thấp ,tăng trưởng kinh tế chủ yếu theo chiều rộng chưa phát triển theo

chiều sâu .

Nhìn chung Thuỷsản là một ngành sản xuất vất chất với nhiều tiềm năng

thuận lợi về tự nhiên và xã hội để phát triển một nền kinh tế đa dạng ,phong phú

và có sức cuốn hút đối với các đối tác đầu tư. Ngành Thuỷ sản có nguồn lao

động dồi dào ,thị trường trong nước và quốc tế ngày càng mở rộng và nhu cầu

tiêu dùng sản phẩm thuỷ sản ngày càng tăng cả về số lượng, chất lượng.Đó là

những nhân tố quan trọng cho việc phát triển kinh tế ,chuyển dịch cơ cấu kinh tế

.Song để có thể khai thác tốt tiềm năng của ngành trong quá trình CNH,HĐH cần

kết hợp thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp trong đó giải pháp đúng đắn về đào

tạo và sử dụng NNL có vai trò rất quan trọng .

2.2.Tổng quan thực trạng đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong quá

trình công nghiệp hoá ,hiện đại hoá ở ngành Thuỷ sản thời gian qua

2.2.1.Thực trạng đào tạo nguồn nhân lực

Sự nghiệp CNH ,HĐH đất nước nói chung và ngành thuỷ sản nói riêng đã

và đang đòi hỏi đổi mới kỹ thuật ,công nghệ sản xuất kinh doanh để nhanh chóng

đưa trình độ kỹ thuật và công nghệ lên trình độ tiên tiến hiện đại ,khôi phục ,phát

triển và khai thác có hiệu quả các ngành ,nghề trong nền kinh tế .Trong bối cảnh

đó phát triển đào tạo sẽ góp phần đáp ứng được nhu cầu đa dạng về NNL cho

nền sản xuất xã hội ,tạo cơ hội tìm kiếm việc làm của người lao động .Trong

nhiều năm qua hoạt động đào tạo NNL ở ngành thuỷ sản đã đạt được những

thành tựu đáng kể sau đây:

Thứ nhất :Tình hình giáo dục phổ thông – số lượng và chất lượng nhìn nhận

dưới góc độ là nguồn đầu vào của đào tạo nguồn nhân lực .

Tính đến nay hệ thống trường lớp được xây dựng rộng khắp trong cả nước

,các tỉnh ,đáp ứng yêu cầu học tập của nhân dân với các loại hình công lập ,ngoài

công lập ,phương thức chính quy và không chính quy .Song lao động nghề cá

chủ yếu tập trung ở các vùng dân cư ven biển và Nam bộ, nơi có tỷ lệ người có

trình độ còn thấp so với cả nước. các trường phổ thông cơ sở và phổ thông trung

học đều tổ chức cho học sinh được học nghề (85%) .Cơ sở vật chất phục vụ cho

Giáo dục có nhiều chuyển biến ,về cơ bản đã xoá bỏ được lớp học tranh tre và

tình trạng học 3 ca .Tuy nhiên giáo dục phổ thông các tỉnh vẫn còn bộc lộ những

yếu kém như :Chất lượng giáo dục toàn diện (nhất là giáo dục đạo đức ) có nhiều 65

chuyển biến ,song cần được quan tâm để đạt kết quả tốt hơn .Nhiều giáo viên

vẫn sử dụng phương pháp giảng dạy và giáo dục lạc hậu ,việc đổi mới phương

pháp giảng dạy và giáo dục còn lúng túng ,nhất là khâu thí nghiệm và thực hành

.Việc phân luồng trong đào tạo còn khó khăn ,chưa đáp ứng được yêu cầu .Một

số trường còn thiếu phòng học ,bàn ghế trang thiết bị giảng dạy .Các Trung tâm

giáo dục thường xuyên ,kỹ thuật tổng hợp và hướng nghiệp còn chưa được đầu

tư ,chưa đáp ứng yêu cầu của loại hình đào tạo không chính quy cho người học

và hướng nghiệp các nghề kinh tế kỹ thuật cao cho học sinh .

Thứ hai:Về đào tạo đại học ,cao đẳng ,trung học chuyên nghiệp và dạy nghề