Luận văn Thạc sĩ Luật học: Phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội trong Bộ luật hình sự 2015 sửa đổi, bổ sung 2017

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA LUẬT

MAI THỊ DUYÊN

PHÂN LOẠI TỘI PHẠM ĐỐI VỚI PHÁP NHÂN THƯƠNG MẠI

PHẠM TỘI TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ 2015

SỬA ĐỔI, BỔ SUNG 2017

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Hà Nội – 2019

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA LUẬT

MAI THỊ DUYÊN

PHÂN LOẠI TỘI PHẠM ĐỐI VỚI PHÁP NHÂN THƯƠNG MẠI

PHẠM TỘI TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ 2015

SỬA ĐỔI, BỔ SUNG 2017

Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự

Mã số: 8380101.03

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS.Trần Văn Dũng

Hà Nội – 2019

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các

kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào

khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác,

tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán

tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia

Hà Nội.

Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể

bảo vệ Luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

NGƯỜI CAM ĐOAN

Mai Thị Duyên

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

LỜI CAM ĐOAN

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÂN LOẠI

TỘI PHẠM ĐỐI VỚI PHÁP NHÂN (THƯƠNG MẠI) PHẠM TỘI. ...... 9

1.1. Khái niệm, đặc điểm và các tiêu chí phân loại tội phạm đối với pháp

nhân (thương mại) phạm tội. ......................................................................... 9

1.1.1. Khái niệm, đặc điểm phân loại tội phạm đối với pháp nhân

(thương mại) phạm tội. ................................................................................. 10

1.1.2. Các tiêu chí phân loai tội phạm đối với pháp nhân thương mại.. 14

1.2. Sự cần thiết của việc phân loại tội phạm đối với pháp nhân phạm

tội...................................................................................................................22

1.3. Phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội trong

pháp luật hình sự một số nước. .................................................................... 24

1.3.1.Phân loại tội phạm đối với pháp nhân trong bộ luật hình sự Cộng hòa

Nhân dân Trung Hoa. ................................................................................... 24

1.3.2. Phân loại tội phạm đối với pháp nhân trong bộ luật hình sự Cộng

hòa Pháp ......................................................................................................... 28

Kết luận chương 1 ......................................................................................... 32

CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH PHÂN LOẠI TỘI PHẠM ĐỐI VỚI PHÁP

NHÂN THƯƠNG MẠI TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015 VÀ

MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN. ...................................................... 39

2.1. Quy định về phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại của

bộ luật hình sự năm 2015. ............................................................................ 39

2.2. Nhận xét, đánh giá quy định về phân loại tội phạm phạm đối với

pháp nhân thương mại phạm tội trong bộ luật hình sự 2015 ................... 41

2.3. Một số kiến nghị hoàn thiện quy định về phân loại tội phạm đối với

pháp nhân thương mại phạm tội trong bộ luật hình sự 2015. .................. 49

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .............................................................................. 53

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 56

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 65

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu.

Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội, có lỗi, được quy định trong

luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện và phải chịu

hình phạt. Tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm khác nhau, nên cần có

sự phân biệt để có chính sách xử lý phù hợp. Nói cách khác, hành vi phạm tội

có mức độ nguy hiểm đến đâu thì mức độ nghiêm khắc của các biện pháp xử

phạt tương ứng đến đó. Chính vì vậy, trong cuốn “Những vấn đề cơ bản trong

khoa học luật hình sự (phần chung)” sách chuyên khảo sau đại học của nhà xuất

bản Đại Học Quốc Gia Hà Nội GS.TSKH Lê Văn Cảm đã viết: “Phân loại tội

phạm trong luật hình sự là chia những hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật

hình sự cấm thành từng loại (nhóm) nhất định theo những tiêu chí này hoặc

những tiêu chí khác để làm tiền đề cho việc cá thể hóa trách nhiệm hình sự và

hình phạt hoặc tha miễn trách nhiệm hình sự và hình phạt”.

Phân loại tội phạm có nhiều ý nghĩa. Thứ nhất, là tiền đề cơ bản cho việc

áp dụng chính xác các biện pháp trong hoạt động tư pháp hình sự như: truy cứu

trách nhiệm hình sự, khởi tố bị can, xác định thẩm quyền điều tra, thẩm quyền

truy tố và thẩm quyền xét xử, cá thể hóa hình phạt; lựa chọn loại trại cải tạo đối

với người bị kết án… Thứ hai, phân loại tội phạm đúng còn tạo điều kiện thuận

lợi cho việc xây dựng một cách chính xác và khoa học các chế tài pháp lý hình

sự trong phần riêng của nó. Thứ ba, ở một chừng mực nhất định việc nhà làm

luật ghi nhận trong pháp luật hình sự thực định quốc gia một chế định phân loại

tội phạm có nhiều ưu điểm với các quy phạm khả thi sẽ là điều kiện quan trọng

cho việc thực hiện một số nguyên tắc tiến bộ của luật hình sự trong nhà nước

pháp quyền và bằng cách đó, góp phần bảo vệ vững chắc các quyền và tự do

của công dân trong lĩnh vực tư pháp hình sự. [2, Tr.316]

1

Trong lịch sử lập pháp hình sự từ trách nhiệm hình sự năm 1985 đến nay,

việc phân loại tội phạm đã có sự phát triển có tính chất kế thừa. Cụ thể, khoản

2 điều 8 bộ luật hình sự năm 1985 chia tội phạm thành 02 loại tội là tội phạm

ít nghiêm trọng và tội phạm nghiêm trọng. Đến bộ luật hình sự năm 1999, trước

yêu cầu "hạn chế sự lạm quyền" của các cơ quan tiến hành tố tụng và để thuận

tiện cho việc áp dụng, điều 8 bộ luật hình sự năm 1999 đã quy định tội phạm

thành 04 loại: tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất

nghiêm trọng và tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Kế thừa những quy định này

của bộ luật hình sự năm 1999, bộ luật hình sự 2015 sửa đổi, bổ sung 2017 (sau

đây gọi là bộ luật hình sự 2015, căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm của

tội phạm đã quy định tội phạm được phân loại thành 04 loại tội phạm: tội phạm

ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng và tội phạm

đặc biệt nghiêm trọng. Căn cứ vào tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội phạm,

mức độ gây nguy hại cho xã hội của tội phạm và chế tài do luật quy định đối

với việc thực hiện loại tội phạm tương ứng. Việc bộ luật hình sự 2015 bổ sung

chủ thể tội phạm là pháp nhân thương mại, với những căn cứ truy cứu trách

nhiệm hình sự đặc thù, dẫn đến việc nhà làm luật phải quy định phân loại tội

phạm đối với chủ thể này. Trong quá trình xây dựng và chỉnh lý dự án bộ luật

hình sự (sửa đổi) và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của bộ luật hình sự số

100/QH13/2015, vấn đề phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại tiếp

tục nhận được nhiều ý kiến khác nhau của các chuyên gia, các nhà khoa học

Luật hình sự hàng đầu. Việc phân tích và lựa chọn giải pháp như quy định tại

Khoản 2 Điều 9 bộ luật hình sự 2015, theo chúng tôi chỉ là giải pháp mang tính

tạm thời. Do đó, việc lựa chọn đề tài phân loại tội phạm đối với pháp nhân

thương mại phạm tội là việc làm hết sức cần thiết.

2. Mục tiêu nghiên cứu:

2.1 .Mục tiêu tổng quát:

2

Làm rõ bản chất của việc phân loại tội phạm nói chung như: căn cứ, nội

dung, ý nghĩa của việc phân loại tội phạm; chỉ ra bản chất của việc phân loại

tội phạm đối với pháp nhân thương mại theo quy định của bộ luật hình sự 2015,

phân tích một số bất cập của việc quy định này trong bộ luật hình sự 2015 để

từ đó đưa ra đề xuất sửa đổi, bổ sung quy định về phân loại tội phạm đối với

pháp nhân thương mại phạm tội trong bộ luật hình sự năm 2015

2.2 . Mục tiêu cụ thể:

Làm rõ khái niệm, đặc điểm phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương -

mại

Làm rõ sự cần thiết việc quy định rõ về phân loại tội phạm đối với pháp -

nhân thương mại phạm tội. Phân tích quy định phân loại tội phạm đối với pháp

nhân thương mại phạm tội;

Nghiên cứu kinh nghiệm lập pháp hình sự của một số nước có quy định -

trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại;

Chỉ ra những bất cập trong cách phân loại tội phạm đối với pháp nhân -

thương mại trong bộ luật hình sự năm 2015;

Kiến nghị sửa đổi, bổ sung quy định phân loại tội phạm đối với pháp -

nhân thương mại phạm tội trong bộ luật hình sự năm 2015.

3. Tính mới và những đóng góp cụ thể.

Phân loại tội phạm là hoạt động chia các tội phạm thành những nhóm khác

nhau dựa trên những tiêu chí nhất định. Có nhiều cách phân loại tội phạm khác

nhau. Mỗi cách phân loại dựa trên tiêu chí nhất định và nhằm những mục đích

khác nhau. Phân loại tội phạm là tiền đề cơ bản cho việc áp dụng chính xác các

biện pháp trong hoạt động tư pháp hình sự như: Truy cứu trách nhiệm hình sự,

khởi tố bị can, xác định thẩm quyền điều tra, thẩm quyền truy tố và thẩm quyền

xét xử, cá thể hóa hình phạt; lựa chọn loại trại cải tạo đối với người bị kết án…

Thứ hai phân loại tội phạm đúng còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng

3

một cách chính xác và khoa học các chế tài pháp lý hình sự trong phần riêng

của nó. Thứ ba, ở một chừng mực nhất đinh việc nhà làm luật ghi nhận trong

pháp luật hình sự thực định quốc gia một chế định phân loại tội phạm có nhiều

ưu điểm với các quy phạm khả thi sẽ là điều kiện quan trọng cho việc thực hiện

một số nguyên tắc tiến bộ của luật hình sự trong nhà nước pháp quyền và bằng

cách đó, góp phần bảo vệ vững chắc các quyền và tự do của công dân trong

lĩnh vực tư pháp hình sự.

Như vậy, phân loại tội phạm không chỉ có ý nghĩa trong khoa học luật

hình sự, mà nó còn có ý nghĩa trong cả tố tụng hình sự, đòi hỏi việc quy định

chế định phân loại tội phạm phải chính xác, phù hợp với tình hình, điều kiện

kinh tế xã hội của đất nước.

Điểm mới của bộ luật hình sự 2015 quy định chủ thể của tội phạm không

chỉ là thể nhân mà còn quy định thêm pháp nhân thương mại cũng là chủ thể

của tội phạm. Đến nay, trên thực tế chưa có một pháp nhân thương mại nào bị

đưa ra xét xử đồng thời có nhiều ý kiến trái chiều về quy định phân loại tội

phạm đối với pháp nhân thương mại.

Về mặt kỹ thuật lập pháp của nước ta hiện nay còn nhiều thiếu sót nhất là

quy định phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại chưa thực sự rõ ràng

do đó cần phải sửa đổi, bổ sung quy định về phân loại tội phạm tại điều 9 của

bộ luật hình sự.

Từ những phân tích trên, nghiên cứu đề tài “Phân loại tội phạm đối với

pháp nhân thương mại phạm tội” không chỉ đề cập tính mới của bộ luật hình sự

2015, mà nó còn mang tính cấp thiết, đóng góp vào thực tiễn áp dụng cũng như

việc sửa đổi, bổ sung cho lần pháp điểm hóa tiếp theo của bộ luật hình sự.

4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

4.1 Đối tượng nghiên cứu:

- Quy định của bộ luật hình sự năm 2015 về phân loại tội phạm đối với pháp

4

nhân thương mại.

- Quy định phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại của một số quốc

gia trên thế giới.

- Một số quy định liên quan đến pháp nhân thương mại trong bộ luật hình sự

2015.

4.2. Phạm vi nghiên cứu:

Những vấn đề trong bài luận văn này chỉ giới hạn trong việc phân tích

khoa học quy phạm phân loại tội phạm trong phần chung luật hình sự Việt Nam

và các quy phạm ở phần riêng có liên quan đến việc phân loại tội phạm đối với

pháp nhân thương mại.

5. Tình hình nghiên cứu của đề tài

Pháp nhân thương mại phạm tội là vấn đề mới được quy định trong bộ luật

hình sự 2015 và từ thời điểm có hiệu lực đến nay cũng chưa có một vụ án nào

được xét xử trên thực tế. Hiện tại, một số tư liệu của một số nhà khoa học có

đề cấp đến tính mới của chủ thể này ví dụ như:

- Trong cuốn “Nhận thức khoa học về phần chung pháp luật hình sự việt

nam sau pháp điển hóa lần thứ ba của GS.TSKH Lê Văn Cảm. Nxb Đại Học

Quốc Gia Hà Nội.” có đề cập đến điểm mới của bộ luật hình sự 2015, tuy nhiên

cũng không có phần phân loại tội phạm đối với chủ thể này.

- Trong Bài viết bàn về trách nhiệm dân sự của pháp nhân, của tác giả

Nguyễn Văn Lâm, Tạp chí dân chủ và pháp luật online ngày 19/02/2019, tác

giả cũng đề cập đến trách nhiệm dân sự của pháp nhân và một số vấn đề vướng

mắc trong việc xử lý.

- Trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại theo quy định của bộ

luật hình sự 2015 của tác giả Võ Văn Trung tạp chí Dân chủ và pháp luật online

(ngày 20/06/2016) đề cập đến trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương

mại.

5

- Hoàn thiện quy định về Trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại

phạm tội trong bộ luật hình sự năm 2015 của tác giả Nguyễn Thị Phương Hoa

tạp chí luật học số đặc biệt về bộ luật hình sự năm 2015 ngày 27 tháng 11 năm

2016 đề cập những vấn đề còn vướng mắc quy định trách nhiệm hình sự đối

với pháp nhân thương mại và một số ý kiến để hoàn thiện.

- Khái niệm tội phạm và việc quy định Trách nhiệm hình sự của pháp nhân

thương mại trong bộ luật hình sự năm 2015 của GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa, tạp

chí luật học số 2/2016 viết về điểm mới khái niệm tội phạm và trách nhiệm hình

sự của pháp nhân thương mại.

- Tính thống nhất giữa các quy định về Trách nhiệm hình sự của pháp nhân

thương mại trong bộ luật hình sự năm 2015 của GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa, tạp

chí luật học số 3/2017, tác giả đề cập đến mối liên hệ giữa các quy định liên

quan trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại.

- Trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại theo bộ luật hình sự năm

2015 của tác giả Nguyễn Văn Hương tạp chí luật học số 4/2016, tác giả phân

tích trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại.

- Bình luận khoa học bộ luật hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) (phần

chung) của GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa; tác giả bình luận các chế định phần

chung của bộ luật hình sự 2015.

- Trong bài viết “Bất cập trong quy định về phân loại pháp nhân thương

mại phạm tội” của tác giả Nguyễn Thị Hằng, tác giả đề cập những bất cập trong

quy định phân loại tội phạm.

- Trong bài viết “Truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương

mại phạm tội” được đăng tải trên tạp chí tòa an nhân dân ngày 27 tháng 05 năm

2019, tác giả ThS.NCS.Bạch Ngọc Du phân tích những vấn đề liên quan đến

vấn đề truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại.

- Trong bài viết “Vướng mắc trong xử lý trách nhiệm hình sự của pháp

6

nhân thương mại phạm tội” của tác giả Quan Tuấn Nghĩa được đăng tải ngày

24 tháng 10 năm 2019 tạp chí điện tử Tòa án nhân dân, tác giả kiến nghị hoàn

thiện một số điều luật liên quan đến pháp nhân thương mại.

Hoặc có một số vụ án lớn có đề cập đến phần trách nhiệm của một số pháp

nhân, ví dụ điển hình vụ án xét xử đường dây đánh bạc nghìn tỷ có đề cập đến

trách nhiệm của ngân hàng, tuy nhiên đến nay vẫn chưa có một vụ án nào cụ

thể liên quan đến trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại.

Mặc dù việc quy định trách nhiệm của pháp nhân thương mại đã được

nhiều học giả nghiên cứu, bình luận khoa học ở góc độ chuyển sâu, hay góc độ

tạp chí khoa học, tuy nhiên chưa có những công trình nghiên cứu hay tư liệu đề

cập đến phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại, cho dù việc phân

loại tội phạm cũng là một vấn đề quan trọng trong việc điều tra, truy tố xét xử,

đảm bảo công bằng đối với các pháp nhân. Một phần lý do chính là do pháp

nhân thương mại là vấn đề mới, chưa có pháp nhân thương mại nào bị xử lý

trên thực tế do vậy quy định này chưa được kiểm nghiệm, do đó nghiên cứu về

vấn đề này chưa được nhiều sự quan tâm của các nhà khoa học.

6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu:

- Phương pháp luận: Luận văn sử dụng phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác

– Lê Nin trong việc phân tích, nghiên cứu, đánh giá đối với đối tượng nghiên

cứu. Thực chất của phương pháp này là việc vận dụng quan điểm biện chứng

của Chủ nghĩa Mác – Lê Nin trong việc đánh giá sự vật, hiện tượng.

- Phương pháp nghiên cứu: phương pháp phân tích tổng hợp lý thuyết, thu thập

các quan điểm liên quan đến pháp nhân thương mại trên thế giới. Liên hệ vào

với quy định tại Việt Nam.

- Phân tích, đánh giá quy định về phân loại tội phạm có thực sự hợp lý thông

qua mối liên hệ giữa việc phân loại tội phạm với các vấn đề liên quan như quyết

định hình phạt, xác định thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, xóa án tích đối

7

với pháp nhân thương mại.

7. Nội dung nghiên cứu:

Ngoài phần lời nói đầu và kết luận, luận văn bao gồm 02 chương:

Chương 1: Một số vấn đề lý luận chung về phân loại tội phạm đối với pháp

nhân (thương mại) phạm tội.

Chương 2: Quy định phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại trong

bộ luật hình sự năm 2015 và một số kiến nghị hoàn thiện.

8

CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÂN LOẠI TỘI PHẠM ĐỐI VỚI PHÁP NHÂN (THƯƠNG MẠI) PHẠM TỘI.

1.1. Khái niệm, đặc điểm và các tiêu chí phân loại tội phạm đối với pháp

nhân (thương mại) phạm tội.

Mặc dù trên thế giới, vấn đề truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp

nhân thương mại không phải là vấn đề mới, tuy nhiên ở Việt Nam việc quy

định truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại là một bước

ngoặt mới trong lịch sử lập pháp của nước ta. Trước đây, do còn nhiều tranh

luận về yếu tố lỗi - một trong các dấu hiệu của tội phạm, các nhà khoa học cho

rằng pháp nhân thương mại không phải là một thể nhân, nó không thể có bộ

não, các hành vi nguy hiểm cho xã hội do người điều hành nó gây ra. Tuy nhiên,

hiện nay với chính sách mở của, xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng

xã hội chủ nghĩa đặt ra đỏi hỏi, pháp luật Việt Nam cần phải có sự tiến bộ, học

hỏi và rút ngắn khoảng cách với các nước trên thế giới, phù hợp với các công

ước và luật quốc tế, do vậy mà trong lần pháp điển hóa lần thứ ba này, nhà làm

luật đã thừa nhận pháp nhân thương mại cũng là một chủ thể của tội phạm.

Việc quy định thêm chủ thể của tội phạm đã làm phát sinh thêm những

vấn đề liên quan đến chủ thể này, trong đó vấn đề phân loại tội phạm đối với

pháp nhân thương mại đang gây ra nhiều tranh luật trái chiều trong khoa học

luật hình sự.

Trong khi đó, phân loại tội phạm là một trong những chế định quan trọng,

nó có ý nghĩa rất lớn trong cả lĩnh vực lập pháp và tư pháp, tuy nhiên hiện nay

quy định về chế định này chưa thực sự rõ ràng, dẫn đến nhiều ý kiến trái chiều

và cần phải được sửa đổi rõ ràng hơn trong lần pháp điển hóa bộ luật hình sự

lần tiếp theo.

Hiện nay, việc nghiên cứu phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương

mại về mặt lý luận chưa thực sự chuyên sâu, mà dừng lại nghiên cứu về phân

9

loại tội phạm đối với cá nhân, do vậy cần làm rõ những vấn đề lý luận về phân

loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội.

1.1.1. Khái niệm, đặc điểm phân loại tội phạm đối với pháp nhân (thương

mại) phạm tội.

Kể từ khi bộ luật hình sự năm 2015 có hiệu lực đến này, có nhiều bài viết

nghiên cứu về việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại,

tuy nhiên các bài nghiên cứu chỉ đề cập đến những bất cập liên quan đến các

quy định về chủ thể này, mà chưa có bài viết phân tích chuyên sâu đến khái

niệm phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại, hay trong giáo trình

luật hình sự hiện nay, các nghiên cứu vẫn chỉ dừng lại nghiên cứu khái niệm

thế nào là phân loại tội phạm. Lý giải về việc không có bài viết nào đề cập đến

khái niệm thế nào là phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại, tác giả

cho rằng pháp nhân thương mại là chủ thể của tội phạm, do vậy từ quá trình

nghiên cứu thế nào là phân loại tội phạm, chúng ta có thể rút ra được khái niệm

phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại.

Trong cuốn “Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (phần

chung)” GS.TSKH Lê Văn Cảm có nêu khái niệm của phân loại tội phạm trong

từng lĩnh vực khác nhau.

Thứ nhất, phân loại tội phạm trong tư pháp hình sự là sự phân loại dựa

trên những tiêu chí (căn cứ) nhất định tương ứng với các lĩnh vực hoạt động

của nó nhằm đảm bảo cho hiệu quả của công tác đấu tranh phòng và chống tội

phạm.[2, Tr.317]

Thứ hai, phân loại tội phạm trong tội phạm học là sự phân hóa dựa trên

những tiêu chí như các dấu hiệu thể hiện tính chất và xu hướng (định hướng)

trái xã hội của nhân thân người phạm tội hoặc cơ chế hay phương pháp (thủ

đoạn) xâm hại của tội phạm.[2, Tr.317-Tr.318]

Thứ ba, phân loại tội phạm trong luật tố tụng hình sự là sự phân loại dựa

10

trên những tiêu chí quy định thẩm quyền điều tra, truy tố và xét xử của các cơ

quan tiến hành tố tụng tụng.[2,Tr.318]

Thứ tư, phân loại tội phạm trong luật thi hành án hình sự là sự phân loại

dựa trên những tiêu chí phản ánh các đặc điểm của việc chấp hành hình phạt và

cải tạo nạn nhân.[3, Tr.318]

Theo GS.TSKH Lê Văn Cảm, phân loại tội phạm trong luật hình sự là

chia những hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật hình sự cấm thành từng loại

(nhóm) nhất định theo những tiêu chí này hoặc những tiêu chí khác để làm tiền

đề cho việc cá thể hóa trách nhiệm hình sự và hình phạt hoặc tha miễn trách

nhiệm hình sự và hình phạt.[2, Tr.318]

Như vậy, phân loại tôi phạm dù ở góc độ khoa học nào thì đều là hoạt

động phân hóa tội phạm thành từng nhóm khác nhau dựa trên những tiêu chí

khác nhau nhằm mục đính nhất định ví dụ như trong tố tụng hình sự nhằm mục

đích xác định thẩm quyền điều tra truy tố, xét xử của các cơ quan tiến hành tố

tụng, hay phân loại tội phạm trong thi hành án hình sự nhằm mục đích cải tạo

phạm nhân, giúp họ mau chóng hòa nhập cộng đồng… Do vậy theo quan điểm

của tác giả thì “Phân loại tội phạm là hoạt động chia các tội phạm thành những

nhóm khác nhau dựa trên những tiêu chí nhất định nhằm phân hóa trách nhiệm

hình sự và cá thể hóa hình phạt”.

Từ khái niệm trên chúng ta có thể kết luận phân loại tội phạm đối với pháp

nhân thương mại là hoạt động chia các tội phạm là pháp nhân thương mại thành

những nhóm khác nhau dựa trên những tiêu chí nhất định nhằm phân hóa trách

nhiệm hình sự và cá thể hóa hình phạt đối với pháp nhân thương mại đó.

Cũng từ khái niệm, phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại có

những đặc điểm sau: Đặc điểm thứ nhất, phân loại tội phạm đối với pháp nhân

thương mại là hoạt động chia tội phạm, đặc điểm thứ hai là kết quả của hoạt

động chia tội phạm đó thành những nhóm khác nhau dựa trên những tiêu chí

11

khác nhau, mục đích nhằm phân hóa trách nhiệm hình sự và quyết định hình

phạt đối với pháp nhân thương mại là đặc điểm cuối cùng của việc phân loại

tội phạm đối với pháp nhân thương mại.

Đặc điểm phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại là hoạt động

chia các tội phạm. Những hành vi phạm tội cụ thể có tính chất và mức độ nguy

hiểm cho xã hội là khác nhau, tội phạm bao gồm những hành vi có tính chất

đặc biệt nguy hiểm cho xã hội, đến những hành vi có tính nguy hiểm cho xã

hội không lớn. Mỗi loại tội phạm lại có sự khác nhau ở tính chất và mức độ

nguy hiểm của hậu quả do hành vi phạm tội gây ra hoặc đe dọa gây ra cũng như

ở nhiều tình tiết khách quan và chủ quan khác. Do vậy đỏi hỏi phải phân loại

tội phạm từ đó phân hóa trách nhiệm hình sự và quyết định hình phạt đối với

pháp nhân thương mại trong những trường hợp cụ thể nhằm đảm bảo nguyên

tắc mọi pháp nhân thương mại đều bình đẳng trước pháp luật được quy định tại

khoản 2 điều 3 quy định trong bộ luật hình sự 2015. Mọi hành vi nguy hiểm

cho xã hội nếu như không được phân loại, mà truy cứu trách nhiệm hình sự như

nhau, áp dụng hình phạt như nhau sẽ dẫn đến không đảm bảo tính công bằng

đối với chủ thể thực hiện hành vi, bởi lẽ mỗi hành vi nguy hiểm cho xã hội sẽ

thể hiện tính chất, mức độ nguy hiểm khác nhau, hậu quả của mỗi loại tội phạm

khác nhau. Đòi hỏi việc áp dụng hình phạt đối với mỗi loại tội phạm cũng khác

nhau.

Ngoài ra, trong bộ luật hình sự có một số chế định liên quan đến kết quả

của việc phân loại tội phạm, cụ thể như chế định thời hiệu truy cứu trách nhiệm

hình sự, điều kiện truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân. Thời hiệu

truy cứu trách nhiệm hình sự của mỗi loại tội phạm là khác nhau, chẳng hạn 05

năm đối với tội phạm ít nghiêm trọng, 10 năm đối với tội phạm nghiêm trọng,

15 năm với tội phạm rất nghiêm trọng và 20 năm với tội phạm đặc biệt nghiêm

trọng. Một trong những điều kiện truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp

12

nhân thương mại đó là còn thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, do vậy khi

phát hiện hành vi phạm tội của chủ thể là pháp nhân thương mại, thì các cơ

quan tiến hành tố tụng cần xác định được hành vi đó còn thời hạn truy cứu trách

nhiệm hình sự hay không? Từ những lý do trên cần phải phân loại tội phạm để

phân hóa trách nhiệm hình sự từ đó phân hóa hình phạt phù hợp với từng loại

tội phạm.

Trong bộ luật hình sự hiện hành, quy định chia tội phạm thành bốn loại tội

đó là tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm

trọng và tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy

hiểm của hành vi và khung hình phạt để phân loại tội phạm thành bốn loại tội

được nêu ở trên, mỗi loại tội phạm sẽ có căn cứ vào khung hình phạt khác nhau.

Những tội có tính chất, mức độ nguy hiểm càng lớn thì khung hình phạt tương

ứng với loại tội phạm đó càng cao. Hiện nay, việc quy đinh khung hình phạt để

phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại được áp dụng căn cứu vào

khung hình phạt của khoản 1 điều 9 là chưa thực sự hợp lý, khi khung hình phạt

chủ yếu của khoan 1 điều 9 là hình phạt tù, trong khi đó pháp nhân thương mại

có hình phạt chính là hình phạt tiền, do đó mà quy định này đang gây ra nhiều

tranh luận trái chiều giữa các nhà luật học.

Đặc điểm thứ hai, kết quả của hoạt động chia tội phạm đó thành những

nhóm khác nhau dựa trên những tiêu chí khác nhau. Trong bộ luật hình sự 2015

quy định căn cứ phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại là căn cứ

vào khoản 1 điều 9 và điều 76 của bộ luật hình sự 2015, cụ thể căn cứ vào tính

chất và mức độ nguy hiểm của hành vi để chia tội phạm thành 04 loại tội phạm

đó là tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm

trọng và tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Tuy nhiên, khoản 1 điều 9 của bộ luật

hình sự còn căn cứ vào khung hình phạt để phân loại tội phạm, theo tác giả quy

định này chưa thực sự hợp lý bởi lẽ hình phạt được quy định tại khoản 1 bao

13

gồm hình phạt tù – hình phạt được áp dụng đối với cá nhân chứ không áp dụng

đối với pháp nhân và điều 76 quy định mang tính chất liệt kê các loại tội phạm

mà pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự. Cũng vì quy định

chưa thực sự hợp lý này dẫn đến hiện nay có nhiều ý kiến trái chiều trong khoa

học luật hình sự về quy định phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại.

Hiện nay, chưa có pháp nhân thương mại nào bị truy cứu trách nhiệm hình sự

trên thực tế, nhưng rõ ràng nếu thực tế cần phải áp dụng việc truy cứu trách

nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại thì quy định này sẽ trở thành bất

cập trong việc áp dụng.

Đặc điểm cuối cùng của việc phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương

mại là mục đích của việc phân loại tội phạm nhằm phân hóa trách nhiệm hình

sự và các thể hóa hình phạt đối với pháp nhân thương mại. Phân hóa trách

nhiệm hình sự là nội dung quy định đường lối xử lý được thể hiện trong luật để

phân biệt đối với từng loại trường hợp phạm tội nhất định[8]. Cá thể hóa hình

phạt là từ việc phân biệt từng loại trường hợp phạm tội nhất định để quyết định

áp dụng hình phạt hợp lý. Mỗi hành vi phạm tội khác nhau sẽ gây ra hậu quả

pháp lý khác nhau, do đó vấn đề truy cứu trách nhiệm hình sự và áp dụng hình

phạt cho mội loại tội phạm sẽ khác nhau mới đảm bảo được tính công bằng. Do

vậy đòi hỏi việc phân loại tội phạm cần phải chính xác, mới có thể phân hóa

đúng trách nhiệm hình sự cho đối tượng cụ thể và áp dụng hình phạt đúng cho

từng trường hợp cụ thể.

1.1.2. Các tiêu chí phân loai tội phạm đối với pháp nhân thương mại.

Căn cứ phân loại tội phạm là những căn cứ làm cơ sở để phân chia những

hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật hình sự cấm thành các loại tội nhất định.

Ở Việt Nam có nhiều quan điểm khác nhau về dấu hiệu (căn cứ) để phân loại

tội phạm, như GS.TSKH.Lê Văn Cảm chỉ ra có sáu tiêu chí cơ bản để phân loại

tội phạm[2,Tr.319], trong khi đó giáo trình Luật hình sự Việt Nam của trường

14

Đại Học Luật Hà Nội lại cho rằng các loại tội phạm được phân biệt với nhau

bởi dấu hiệu về nội dung và dấu hiệu về hậu quả pháp lý (tức là có 2 tiêu

chí)[7,Tr.69] còn quy định tại điều 9 bộ luật hình sự 2015 về phân loại tội phạm

như sau:

“1. Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội

được quy định trong bộ luật này, tội phạm được phân thành 04 loại sau đây:

a) Tội phạm ít nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm

cho xã hội không lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy

định đối với tội ấy là phạt tiền, phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù đến 03

năm;

b) Tội phạm nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm

cho xã hội lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định

đối với tội ấy là từ trên 03 năm tù đến 07 năm tù;

c) Tội phạm rất nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm

cho xã hội rất lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy

định đối với tội ấy là từ trên 07 năm tù đến 15 năm tù;

d) Tội phạm đặc biệt nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy

hiểm cho xã hội đặc biệt lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật

này quy định đối với tội ấy là từ trên 15 năm tù đến 20 năm tù, tù chung thân

hoặc tử hình.

2. Tội phạm do pháp nhân thương mại thực hiện được phân loại căn cứ vào

tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội theo quy định

tại khoản 1 Điều này và quy định tương ứng đối với các tội phạm được quy

định tại Điều 76 của Bộ luật này.”

Như vậy, bộ luật hình sự 2015 quy định căn cứ phân loại tội phạm bao

gồm: tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi, căn cứ thứ hai là dựa vào

mức cao nhất của khung hình phạt được áp dụng cho loại tội phạm tương ứng.

15

Căn cứ thứ nhất căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi:

Tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi là dấu hiệu về nội dung của tội

phạm. Hành vi nguy hiểm cho xã hội là đặc điểm khách quan mà nhà làm luật

ghi nhận trong định nghĩa pháp lý của khái niệm tội phạm theo bộ luật hình sự

Việt Nam. Vì bất kỳ tội phạm nào đều là hành vi nguy hiểm cho xã hội nên tính

nguy hiểm cho xã hội phản ánh nội dung của tội phạm. Khi một hành vi nguy

hiểm cho xã hội gây nên (hoặc đe dọa gây ra thiệt hại trên thực tế) thiệt hại

đáng kể cho các lợi ích của con người, của xã hội và của Nhà nước với tính chất

là các khách thể được bảo vê bằng pháp luật hình sự, thì hành vi đó bị luật hình

sự cấm – bị nhà làm luật tội phạm hóa[2,Tr.398].

Tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm có sự thể hiện về chất và về

lượng, mà cụ thể: tính chất nguy hiểm cho xã hội là sự thể hiện về chất và là

đại lượng để so sánh tính nguy hiểm cho xã hội của các nhóm tội phạm khác

nhau về khách thể loại, thông thường nó được xác định bằng ý nghĩa và tầm

quan trọng của các nhóm khách thể (loại) tương ứng bị tội phạm xâm hại đến

và mức độ nguy hiểm cho xã hội – sự thể hiện về lượng và là đại lượng để so

sánh tính nguy hiểm cho xã hội của các tội phạm cụ thể cùng khách thể loại,

thông thường nó được xác định bằng thiệt hại do chính mỗi tội phạm tương ứng

được thực hiện gây nên hoặc có thể gây nên[2,Tr.298-Tr.299].

Tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội phạm là tiêu chí khách quan về

lượng, phản ánh thuộc tính vật chất và cơ bản nhất của hành vi phạm tội và thể

hiện trong khả năng gây nên (hoặc đe dọa thực tế gây nên) thiệt hại cho các

quan hệ xã hội (khách thể) - các lợi ích của con người, của xã hội và của nhà

nước, được bảo vệ bằng pháp luật hình sự vì tiêu chí này chính là dấu hiệu

khách quan khẳng định bản chất xã hội (nội dung vật chất) của tội phạm mà

không phụ thuộc vào ý chí chủ quan của nhà làm luật[2,Tr.319-Tr.320].

Mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm là tiêu chí khách quan về số,

có tính chất bổ sung để phân biệt rõ hơn từng loại tội phạm, đồng thời là sự

16

biểu hiện cụ thể của tiêu chí thứ nhất và nó có thể cho các cơ quan thực tiễn tư

pháp hình sự thấy rằng: Hậu quả của sự gây nguy hại cho xã hội của tội phạm

đến chừng mực nào (không lớn, lớn, rất lớn hay là đặc biệt lớn) cho các khách

thể được bảo vệ bằng pháp luật hình sự (riêng trong các cấu thành tội phạm vật

chất, thì chính tiêu chí này xác định mức độ gây nguy hại cho xã hội của hậu

quả phạm tội xẩy ra đến đâu?)[2,Tr.320].

Như vậy, tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội phạm và mức độ nguy

hiểm cho xã hội của tội phạm là hai phạm trù khoa học có mối quan hệ biện

chứng với nhau, cụ thể là hai phạm trù này có mối quan hệ lượng chất, trong

đó tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi là chất, còn mức độ nguy hiểm

cho xã hội của hành vi là lượng. Hai phạm trù này bổ sung cho nhau, mức độ

nguy hiểm bổ sung để phân biệt từng loại tội phạm, là sự biểu hiện tính chất

nguy hiểm của hành vi, ngược lại tính chất nguy hiểm của hành vi càng lớn thì

hậu quả gây ra trên thực tế hoặc đe dọa gây ra trên thực tế càng lớn, tức là mức

độ nguy hiểm của hành vi càng lớn. Hay nói cách khác tính chất nguy hiểm của

hành vị và mức độ nguy hiểm của hành vi không thể tách rời, hỗ trợ lẫn nhau

để phân loại tội phạm.

Điểm mới của bộ luật hình sự năm 2015 so với bộ luật hình sự 1999 đó là

thay vì quy định chung chung, thì bộ luật hình sự năm 2015 đã quy định nhấn

mạnh vào tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vị, cụ thể:

Bộ luật hình sự 1999 quy định tội ít nghiêm trọng là tội phạm gây ra

nguy hại không lớn cho xã hội trong khi đó bộ luật hình sự 2015 quy định

tội phạm ít nghiêm trọng là tội phạm có tính chất nguy hiểm cho xã hội không

lớn, bộ luật hình sự 2015 khẳng định mối quan hệ giữa tính chất nguy hiểm

và mức độ nguy hiểm của hành vi, không chỉ quy định về hậu quả tác động

của hành vi như bộ luật hình sự 1999.

Về tội phạm nghiêm trọng, trong khi bộ luật hình sự 1999 quy định về

hậu quả pháp lý của hành vi gây nguy hại lớn cho xã hội, thì bộ luật hình sự

17

2015 nhấn mạnh mối quan hệ giữa tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi

tác động lớn đến xã hội.

Về tội phạm rất nghiêm trọng, bộ luật hình sự 1999 quy định đó là tội

phạm gây nguy hại rất lớn cho xã hội. Trong khi đó, bộ luật hình sự 2015 quy

định tội phạm rất nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm

cho xã hội lớn.

Cuối cùng là tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, theo quy định của bộ luật

hình sự 2015, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức

độ nguy hiểm cho xã hội rất lớn trong khi đó bộ luật hình sự 1999 lại quy định

tội phạm đặc biệt nghiêm trọng là tội phạm gây ra nguy hại đặc biệt lớn

Như vậy quy định phân loại tội phạm trong bộ luật hình sự năm 2015, nhà

làm luật đã nhấn mạnh hơn căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm của hành

vi để phân loại tội phạm thành bốn loại tội, sự thay đổi về mặt kỹ thuật lập

pháp, thỏa mãn tiêu chí chặt chẽ về mặt cấu trúc, nhất quán về mặt logic pháp

lý, chính xác về mặt khoa học do GS.TSKH.Lê Văn Cảm đưa ra.

Căn cứ thứ hai căn cứ vào mức cao nhất của khung hình phạt được áp

dụng: Khung hình phạt được áp dụng là chế tài mà người thực hiện hành vi

hoặc PNTM phải chịu khi thực hiện hành vi được cho là tội phạm. Chế tài do

luật quy định đối với việc thực hiện loại tội phạm tương ứng là tiêu chí pháp lý

có tính chất bổ sung như là thước đo để các cơ quan tư pháp hình sự phân biệt

được rõ ràng nhất từng loại tội phạm, đồng thời phản ánh cụ thể nhất kỹ thuật

lập pháp, niểm tin nội tâm, trình độ khoa học, sự hiểu biết về pháp luật và thực

tiễn đời sống xã hội của nhà làm luật trong việc nhận thức ba tiêu chí trên đây

như thế nào, vì khi xây dựng các chế tài pháp lý hình sự trong các Cấu thành

tội phạm ở phần riêng pháp luật hình sự tiêu chí này hoàn toàn phụ thuộc vào

ý chí chủ quan của chính nhà làm luật[2,Tr.320-Tr.321].

Tuy nhiên với pháp nhân thương mại và một cá nhân cụ thể thì chế tài cho

hai loại chủ thể này cũng khác nhau, một pháp nhân thương mại thì không thể

18

có chế tài là hình phạt tù, do vậy mà căn cứ khung hình phạt đối với pháp nhân

thương mại để phân loại tội phạm chưa thực sự hợp lý.

Bộ luật hình sự năm 2015 quy định căn cứ khung hình phạt có sự thay đổi

đối với bộ luật hình sự 1999, trong khi bộ luật hình sự 1999 chỉ quy định mức

hình phạt cao nhất, thì bộ luật hình sự năm 2015 quy định mức hình phạt tối

thiểu và cao nhất cho từng loại tội, cụ thể:

Bộ luật hình sự 1999 quy định tội phạm ít nghiêm trọng có mức cao nhất

của khung hình phạt là đến ba năm tù trong khi đó bộ luật hình sự 2015 quy

định mức cao nhất của khung hình phạt là phạt tiền, phạt cải tạo không giam

giữ hoặc phạt tù đến 03 năm tù.

Đối với tội phạm nghiêm trọng, bộ luật hình sự 1999 quy định mức cao

nhất của khung hình phạt là đến 7 năm tù, không quy định mức tối thiểu như

vậy đôi khi với những tội phạm bị tuyên án là 2 năm tù vẫn có thể là tội phạm

nghiêm trọng. Bộ luật hình sự 2015 đã khắc phục nhược điểm này, quy định rõ

mức tối thiểu và mức cao nhất của loại tội phạm này cụ thể: Tội phạm nghiêm

trọng có mức cao nhất của khung hình phạt do bộ luật này quy định đối với tội

phạm ấy là từ trên 03 năm đến 07 năm tù.

Tội phạm rất nghiêm trọng theo quy định của bộ luật hình sự 1999 quy

định mức cao nhất của khung hình phạt là mười lăm năm tù, bộ luật hình sự

2015 quy định mức cao nhất của khung hình phạt do bộ luật này quy định đối

với tội ấy là từ trên 07 năm đến 15 năm tù.

Cuối cùng là tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, bộ luật hình sự 2015 quy

định mức cao nhất của khung hình phạt do bộ luật này quy định đối với tội ấy

là từ trên 15 năm đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình còn bộ luật hình sự

1999 quy định mức cao nhất của khung hình phạt là trên mười lăm năm tù, tù

chung thân hoặc tử hình.

Mặc dù là bộ luật hình sự 2015 đã có sự phát triển, khắc phục những hạn

19

chế quy định của bộ luật hình sự trong việc xác định loại tội phạm căn cứ vào

khung hình phạt tù, tuy nhiên lại có nhược điểm về căn cứ phân loại tội phạm

của pháp nhân thương mại. Khi quy định tội ít nghiêm trọng, khung hình phạt

cao nhất là hình phạt tiền, Trong khi đó pháp nhân có hình phạt chủ yếu là hình

phạt tiền và không có hình phạt tù.

Mối quan hệ giữa căn cứ tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi và căn

cứ vào mức cao nhất của khung hình phạt có mối quan hệ biện chứng với nhau,

tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi càng lớn thì khung hình phạt áp

dụng cho chủ thể đó càng lớn và ngược lại.

Từ việc xác định được tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi mà cơ

quan, cá nhân có thẩm quyền có thể ước lượng được khung hình phạt có thể

được áp dụng đối với chủ thể thực hiện hành vi. Ngược lại, ở phần riêng của bộ

luật hình sự, mỗi loại tội danh cụ thể nhà làm luật không nêu rõ hành vi nào là

hành vi gây thiệt hại lớn cho xã hội, hành vi nào có tính chất và mức độ nguy

hiểm của hành vi là rất lớn mà chỉ quy định khung hình phạt cụ thể cho từng

loại tội, từ khung hình phạt mà đọc giả có thể phân loại được thế nào là tội

phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng và tội

phạm đặc biệt nghiêm trọng.

Như vậy khung hình phạt là phạm trù hình thức còn tính chất và mức độ

nguy hiểm của hành vi là phạm trù nội dung, khung hình phạt càng cao thể hiện

tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi càng lớn.

Tiêu chí phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại quy định tại

khoản 2 điều 9 của bộ luật hình sự 2015 về mặt lý luận cũng tương tự như căn

cứ phân loại tội phạm đối với cá nhân, cụ thể:

Căn cứ thứ nhất, căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi

để phân loại tội phạm thành bốn loại tội phạm: tội phạm ít nghiêm trọng, tội

phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.

20

Căn cứ thứ hai là căn cứ vào mức cao nhất của khung hình phạt. Theo quy

định của khoản 1 điều 9 của bộ luật hình sự, căn cứ khung hình phạt để phân

loại tội phạm chưa hợp lý, bởi khung hình phạt làm căn cứ để phân loại tội

phạm chủ yếu được áp dụng với cá nhân, còn pháp nhân thương mại thì không

có hình phạt tù. Nếu cho rằng theo quy định của khoản 1 thì pháp nhân thương

mại chỉ phạm vào loại tội phạm ít nghiêm trọng do pháp nhân thương mại chỉ

có hình phạt tiền thì không hợp lý bởi lẽ mỗi hành vi nguy hiểm khác nhau sẽ

cần phải có biện pháp xử lý khác nhau, mức độ răn đe khác nhau mới đảm bảo

giữa các pháp nhân. Mặt khác kết quả của việc phân loại tội phạm còn ảnh

hưởng trực tiếp đến xác định thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự và điều

kiện truy cứu trách nhiệm hình sự, do vậy không thể cho rằng mọi pháp nhân

thương mại phạm tội đều phạm vào loại tội phạm ít nghiêm trọng.

Theo quy định tại điều 83 bộ luật hình sự 2015 quy định căn cứ quyết định

hình phạt đối với pháp nhân thương mại phạm tội: “Khi quyết định hình phạt,

Tòa án căn cứ vào quy định của Bộ luật này, cân nhắc tính chất và mức độ nguy

hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, việc chấp hành pháp luật của pháp nhân

thương mại và các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự áp dụng

đối với pháp nhân thương mại.” Như vây, khung hình phạt được áp dụng cho

từng loại tội phạm cụ thể, và nó cũng căn cứ vào tính chất mức độ nguy hiểm

của hành vi để cơ quan tư pháp quyết định hình phạt cho phù hợp với hành vi.

Do vậy, căn cứ tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi và căn cứ vào khung

hình phạt có mối quan hệ biện chứng với nhau, tính chất và mức độ nguy hiểm

của hành vi càng lớn thì khung hình phạt áp dụng cho chủ thể đó càng lớn và

ngược lại. Từ việc xác định được tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi

mà cơ quan, cá nhân có thẩm quyền có thể ước lượng được khung hình phạt có

thể được áp dụng đối với chủ thể thực hiện hành vi. Ngược lại, ở phần riêng

của bộ luật hình sự, mỗi loại tội danh cụ thể nhà làm luật không nêu rõ hành vi

21

nào là hành vi gây thiệt hại lớn cho xã hội, hành vi nào có tính chất và mức độ

nguy hiểm của hành vi là rất lớn mà chỉ quy định khung hình phạt cụ thể cho

từng loại tội, từ khung hình phạt mà đọc giả có thể phân loại được thế nào là

tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng và

tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Như vậy khung hình phạt là phạm trù hình thức

còn tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi là phạm trù nội dung, khung

hình phạt càng cao thể hiện tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi càng

lớn.

1.2. Sự cần thiết của việc phân loại tội phạm đối với pháp nhân phạm tội

Việc phân loại tội phạm mang lại rất nhiều ý nghĩa cụ thể phân loại tội

phạm để xác định tội phạm theo tính chất và mức độ nguy hiểm từ đó quy định

hình phạt và áp dụng hình phạt, phân loại tội phạm để xác định thười hiệu truy

cứu trách nhiệm hình sự cho phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm của từng

tội phạm cụ thể; từ việc xác định được thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình

sựđối với từng trường hợp cụ thể của pháp nhân thương mại, chúng ta xác định

được hành vi trái pháp luật đó của pháp nhân thương mại có đủ điều kiện bị

truy cứu trách nhiệm hình sự hay không? phân loại tội phạm để sắp xếp, hệ

thống hóa các tội phạm trong bộ luật hình sự theo từng chương, bảo đảm tính

khoa học, thuận lợi cho công tác nghiên cứu và áp dụng.

Thứ nhất phân loại tội phạm để xác định tội phạm theo tính chất và mức

độ nguy hiểm, từ đó quy định hình phạt và áp dụng hình phạt. Bộ luật hình sự

2015, nhà làm luật kế thừa quy định về phân loại tội phạm của bộ luật hình sự

1999 quy định tội phạm được chia thành bốn loại tội bao gồm tội phạm ít

nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng và tội phạm

đặc biệt nghiêm trọng. Sự phân hóa thành bốn nhóm tội phạm nhằm phân hóa

trách nhiệm hình sự, là cơ sở thống nhất cho việc xây dựng các khung hình phạt

cho các tội cụ thể, là căn cứ cho các chủ thể áp dụng pháp luật thực hiện được

22

nguyên tắc cá thể hoá trách nhiệm hình sự khi áp dụng luật hình sự.

Thứ hai, phân loại tội phạm để xác định thời hiệu truy cứu trách nhiệm

hình sự cho phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm của từng tội phạm cụ thể.

mỗi một loại tội phạm với chủ thể là pháp nhân thương mại cũng được nhà làm

luật quy định thời thời hạn truy cứu trách nhiệm hình sự khác nhau. Theo quy

định tại khoản d điều 75 bộ luật hình sự 2015 quy định thời hiệu truy cứu trách

nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại theo quy định tại khoản 2 và

khoản 3 của bộ luật hình sự này. chiếu đến khoản 2 và khoản 3 của bộ luật hình

sự, quy định thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự như sau: 05 năm đối với tội

phạm ít nghiêm trọng, 10 năm đối với tội phạm nghiêm trọng, 15 năm với tội

phạm rất nghiêm trọng và 20 năm với tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Thời

hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự được tính từ ngày tội phạm được thực hiện.

Nếu trong thời hạn quy định tại khoản 2 Điều này, người phạm tội lại thực hiện

hành vi phạm tội mới mà Bộ luật này quy định mức cao nhất của khung hình

phạt đối với tội ấy trên 01 năm tù, thì thời hiệu đối với tội cũ được tính lại kể

từ ngày thực hiện hành vi phạm tội mới. Như vậy, từ hoạt động phân loại tội

phạm thành 04 loại tội được quy định trong bộ luật hình sự, chúng ta có thể xác

định được thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sựđối với các hành vi trái pháp

luật của pháp nhân thương mại trong từng trường hợp cụ thể.

Ý nghĩa thứ ba xuất phát từ ý nghĩa thứ hai vừa được nêu ở trên. Từ việc

xác định được thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự đối với từng trường hợp

cụ thể của pháp nhân thương mại, chúng ta xác định được hành vi trái pháp luật

đó của pháp nhân thương mại có đủ điều kiện bị truy cứu trách nhiệm hình sự

hay không? theo quy định tại điểm d khoản 1 điều 75 của bộ luật hình sự 2015,

một trong những điều kiện chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại

đó là chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự. Như vậy, khi phát hiện

hành vi trái pháp luật của pháp nhân thương mại, nếu đã đủ 03 dấu hiệu được

23

quy định tại điểm a, b, c của khoản 1 điều 75, nhưng thời hiệu truy cứu trách

nhiệm hình sự đã hết, thì pháp nhân thương mại đó cũng không bị truy cứu

trách nhiệm hình sự và ngược lại, nếu còn thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình

sự thì pháp nhân thương mại đó sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy

định của pháp luật. Như vậy việc phân loại tội phạm có ý nghĩa trong việc xác

định pháp nhân thương mại có bị truy cứu trách nhiệm hình sự hay không.

Thứ tư, phân loại tội phạm để sắp xếp, hệ thống hóa các tội phạm trong bộ

luật hình sự theo từng chương, bảo đảm tính khoa học, thuận lợi cho công tác

nghiên cứu và áp dụng. Từ quá trình phân hóa trách nhiệm hình sự và cá thể hóa

trách nhiệm hình sự thành 04 loại tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm

trọng, tội phạm rất nghiêm trọng và tội phạm đặc biêt nghiêm trọng, dựa trên quá

trình áp dụng trên thực tế là cơ sở thống nhất cho nhà làm luật sắp xếp, hệ thống

hóa các tội phạm trong luật hình sự thành từng chương, đảm báo tính khoa học,

thuận lợi cho quá trình nghiên cứu, học tập và áp dụng, tránh quy định trồng chéo

lên nhau, khiến bộ luật hình sự trở nên khó hiểu, khó áp dụng.

Trên thực tế có quá nhiều vấn đề liên quan đến việc phân loại tội phạm

như xác định thẩm quyền điều tra, xét xử, xác định thời hiệu truy cứu trách

nhiệm hình sự…. nếu việc phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại

không được quy định rõ ràng sẽ khó có thể phân loại đúng tội phạm dẫn đến

việc áp dụng hình phạt không đúng người đúng tội, đồng thời không phù hợp

với nguyên tắc đảm bảo sự công bằng được quy định trong bộ luật hình sự, dẫn

đến việc không bảo vệ được quyền lợi của con người, nhiệm vụ chính của nhà

nước pháp quyền.

1.3. Phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại phạm tội trong

pháp luật hình sự một số nước.

1.3.1. Phân loại tội phạm đối với pháp nhân trong bộ luật hình sự Cộng

hòa Nhân dân Trung Hoa.

24

Mặc dù bộ luật hình sự Cộng hòa nhân dân Trung Hoa không quy định

rõ ràng phân loại tội phạm (cả pháp nhân và cá nhân) thành một chế định

như một số quốc gia trên thế giới, nhưng khi nghiên cứu bộ luật này, chúng

ta có thể đưa ra kết luận bộ luật hình sự cộng hòa nhân dân trung hoa quy

định việc phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương mại theo loại tội

phạm mà cá nhân là người có liên quan (người trực tiếp phụ trách hoặc người

chịu trách nhiệm trực tiếp khác).

Cụ thể các điều khoản quy định hình phạt đối với đơn vị có hành vi

phạm tội ở điều 152 bộ luật hình sự Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa quy định

“ Đơn vị nào phạm tội như quy định ở 2 khoản nói trên thì sẽ bị phạt tiền,

người trực tiếp phụ trách và người chịu trách nhiệm trực tiếp khác thì sẽ bị

xử phạt theo quy định tại hai khoản nói trên”[3] hoặc điều 153 quy định như

sau: “ Đơn vị nào phạm tội nói trên thì phạt tiền đơn vị đó: Người phụ trách

trực tiếp và người chịu trách nhiệm khác thì bị phạt tù đến dưới 3 năm hoặc

cải tạo lao động nếu có tình tiết nghiêm trọng thì bị phạt tù từ 3 năm đến 10

năm; nếu có tình tiết đặc biệt nghiêm trọng thì bị phạt tù từ 10 năm trở lên.

Đối với những trưởng hợp đã buôn lậu nhiều lần những chưa bị xử lý thì căn

cứ và mức tiền trốn thuế mà xử phạt”.[3]

Nhà làm luật nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa quy định phân loại

tội phạm đối với pháp nhân thông qua người có liên quan, bởi lẽ pháp nhân

không có bộ não như một con người, không thể tự thực hiện hành vi mà

thông qua một cá nhân để thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội, do vậy

nhà làm luật ngầm quy định người trực tiếp phụ trách và người chịu trách

nhiệm trực tiếp bị tuy cứu trách nhiệm hình sựở loại tội phạm nào thì pháp

nhân sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự ở loại tội phạm đó.

Từ việc nghiên cứu bộ luật hình sự của nước Cộng hòa Nhân dân Trung

Hoa, theo quan điểm của tác giả nhà làm luật chia tội phạm thành bốn loại

25

tội. Cụ thể:

“Điều 87 bộ luật hình sự Công hòa Nhân dân Trung Hoa quy định như

Không truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội nếu đã qua

các thời hạn sau đây:

1. 5 năm tính từ ngày phạm tội mà theo quy định của pháp luật hình phạt cao

nhất đối với tội đó là dưới 05 năm.

2. 10 năm tính từ ngày phạm tội mà theo quy định của pháp luật hình phạt cao

nhất đối với tội đó là tù từ 5 năm đến dưới 10 năm.

3. 15 năm tính từ ngày phạm tội mà theo quy định của pháp luật hình phạt cao

nhất đối với tội đó là tù từ 10 năm trở lên.

4. 20 năm tính từ ngày phạm tội mà theo quy định của pháp luật hình phạt cao

nhất đối với tội đó là tù từ chung thân hoặc tử hình. Nếu như sau 20 năm mà

thấy vẫn cần phải truy cứu trách nhiệm hình sự thì phải truy cứu trách nhiệm

hình sự thì phải được viện kiểm sát nhân dân tối cao phê chuẩn”[3]

Rõ ràng nhà làm luật của nước này đang ngầm quy định tội phạm được

chia thành bốn loại tội, tương ứng với từng loại tội phạm là khung hình phạt

khác nhau từ ít nghiêm khắc đến rất nghiêm khắc.

Mặt khác, nhà làm luật của nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa không

quy định rõ ràng căn cứ để phân loại các loại tội phạm thàng 04 loại tội, tuy

nhiên khi nghiên cứu điều 61 của bộ luật hình sự nước này có thể thấy được

căn cứ phân loại tội phạm là căn vào tính chất, tình tiết và mức độ gây nguy hại

cho xã hội của hành vi phạm tội. Cụ thể:

Điều 61 quy định như sau: “Khi quyết định hình phạt đối với người phạm

tội cần phải căn cứ vào thực tế, tính chất, tình tiết và mức độ nguy hại cho xã

hội của hành vi phạm tội theo những quy định có liên quan trong Bộ luật

này[3].”

26

Như vậy thực tế, tính chất, tình tiết của hành vi phạm tội càng nguy hiểm

và mức độ nguy hại cho xã hội của hành vi phạm tội càng lớn thì hình phạt áp

dụng cho hành vi đó càng nghiêm khắc.

Kết hợp hai quy định được trích dẫn ở trên, ta hoàn toàn có thể kết luận

được rằng nhà làm luật của nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa căn cứ vào

tính chất, mức độ nguy hại cho xã hội của hành vi phạm tội và khung hình phạt

tương ứng mà hành vi phạm tội đó phải chịu để phân loại tội phạm thành bốn

loại tội phạm khác nhau.

Như vậy, theo tác giả nước ta đã có sự học hỏi từ nước Cộng hòa Nhân

dân Trung Hoa về căn cứ phân loại tội phạm, và ở một khía cạnh nhất định cho

thấy nhà làm luật nước ta cũng có sự học hỏi về mặt hình thức, mặc dù Cộng

hòa Nhân dân Trung Hoa không quy định rõ ràng thành một chế định phân loại

tội phạm như nước ta, tuy nhiên Việt Nam quy định phân loại tội phạm đối với

pháp nhân thương mại và cá nhân trong cùng một chế định để thấy được mối

liên hệ giữa hai chủ thể này.

Mặt khác, căn cứ vào tính chất mức độ nguy hiểm của hành vi để phân

loại tội phạm cũng là điểm tương đồng giữa hai bộ luật hình sự. Tuy bộ luật

hình sự Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa không quy định rõ ràng căn cứ vào tính

chất mức độ nguy hiểm của hành vi để phân chia tội phạm thành các loại tội

phạm khác nhau như bộ luật hình sự nước ta, tuy nhiên ở một số điều luật của

bộ luật hình sự nước này, có quy định thể hiện việc căn cứ vào tính chất, mức

độ nguy hiểm của hành vi trên thực tế để phân chia tội phạm thành các loại tội

phạm khác nhau.

Về số lượng loại tội phạm cũng được chia thành bốn loại tội phạm, và

khung hình phạt của bốn loại tội phạm này cũng thể hiện nhà làm luật của nước

ta có sự học hỏi từ Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa thông qua việc quy định

mức hình phạt tối thiểu của từng loại tội phạm, sửa đổi so với bộ luật hình sự

27

trước đây chỉ quy định khung hình phạt tối đa.

1.3.2. Phân loại tội phạm đối với pháp nhân trong bộ luật hình sự Cộng

hòa Pháp

Điều 111-1 bộ luật hình sự Pháp quy định như sau: “Criminal offences are

categorised as according to their seriousness asfelonies misdemeanours or petty

offences”. Được hiểu là tội phạm hình sự được phân loại theo mức độ nghiêm

trọng của chúng, mà phân loại tội phạm là trọng tội, tội nhẹ (khinh tội) hoặc vi

phạm nhỏ.

Theo quy định của chế định phân loại tội phạm trong bộ luật hình sự cộng

hòa pháp, thì căn cứ duy nhất để phân loại tội phạm đó là mức độ nghiêm trọng

của hành vi để phân chia tội phạm thành ba loại đó là trọng tội, tội nhẹ (khinh

tội) và vi phạm nhỏ. Tuy nhiên, trong bài viết “Tìm hiểu pháp luật hình sự của

cộng hòa pháp”, tác giả Phạm Thị Thảo có viết: “trong thực tế, việc phân loại

tội phạm thành ba nhóm nói trên còn dựa vào thẩm quyền xác định các loại tội

phạm đó. Thẩm quyền quy định trọng tội và thường tội thuộc về cơ quan lập

pháp dưới hình thức ban hành các đạo luật (bộ luật hình sự hoặc các đạo luật

chuyên ngành thuộc các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống trong đó có xác định

tội phạm và hình phạt). Thẩm quyền quy định tội vi cảnh thuộc về Hội đồng

Nhà nước dưới dạng các điều lệ”[9]. Theo quy định tại điều 111-2 bộ luật hình

sự pháp quy định:

“Statute defines felonies and misdemeanours and determines the penalties

applicable to their perpetrators.

Regulations define petty offences and determine the penalties applicable

to those who commit them, within the limits and according to the distinctions

established by law.”

Có thể hiểu là việc xác định trọng tội và tội nhẹ, xác định hình phạt cho

các loại tội mà người thực hiện hành vi phải chịu được quy định trong đạo luật.

28

Còn xác định hành vi đó có phải là vi phạm nhỏ và xác định hình phạt đối với

chủ thể hành vi đó sẽ do các quy định do các luật lệ.”

Như vậy, trọng tội, khinh tội hay vi phạm nhỏ còn được phân biệt do thẩm

quyền xác định của từng loại tội phạm. Hơn nữa khi nghiên cứu Điều 121-3 bộ

luật hình sự Cộng hòa Pháp quy định: “There is no felony or misdemeanour in

the absence of an intent to commit it.” Được hiểu là không có trọng tội hoặc tội

nhẹ (khinh tội) trong trường hợp không có ý định thực hiện nó. Hay nói cách

khác, trong trường hợp này nhà làm luật còn khẳng định có yếu tố lỗi khi thực

hiện hành vi phạm tội, một hành vi phạm tội được cho là trọng tội hoặc tội nhẹ

khi hành vi đó được thực hiện bằng lỗi cố ý.

Ngoài ra điều 131-37 bộ luật hình sự Cộng Hòa Pháp quy định:

“Penalties for felonies and misdemeanours incurred by legal persons are: 1° a

fine;

2° in the cases set out by law, the penalties enumerated under Article 131-39.”

Được hiểu là: “Hình phạt cho trọng tội và tội nhẹ do pháp nhân gây ra là: 1

phạt tiền, 2 trong trường hợp được quy định bởi pháp luật, các hình phạt được

liệt kê theo điều 131-39”

Điều 131-38: “The maximum amount of a fine applicable to legal

persons is five times that which is applicable to natural persons by the law

sanctioning the offence. Where this is an offence for which no provision is

made for a fine to be paid by natural persons, the fine incurred by legal

persons is €1,000,000.” Được hiểu là: “Số tiền phạt tối đa áp dụng đối với

pháp nhân là năm lần áp dụng đối với thể nhân theo luật xử phạt hành vi

phạm tội. Trong trường hợp đó là hành vi phạm tội mà không có điều khoản

nào được đưa ra để phạt tiền theo cá nhân, thì tiền phạt mà pháp nhân phải

chịu là 1.000.000 Euro”.

Như vậy, nhà làm luật quy định chế định phân loại tội phạm được áp

29

dụng cho cá nhân và pháp nhân, và căn cứ duy nhất để phân loại tội phạm

căn cứ vào tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội để phân loại

tội phạm, tuy nhiên trong một số điều luật nhà làm luật ngầm quy đinh thẩm

quyền xác định loại tội phạm. Ngoài ra, nhà làm luật Cộng hòa Pháp có quy

định các hình phạt đối với pháp nhân được cho là có hành vi phạm tội là trọng

tội và tội nhẹ, và số tiền mà pháp nhân phải chịu bằng năm lần được áp dụng

đối với thể nhân theo luật xử phạt hành vi phạm tội. Hay nói cách khác, ngoài

căn chính là căn cứ vào tính chất mức độ nguy hiểm của hành để phân loại

tội phạm, chúng ta có thể dựa vào thẩm quyền xác định loại tội phạm và hình

phạt để phân loại tội phạm.

Về mặt hình thức cho thấy, điểm tương đồng giữa bộ luật hình sự nước

ta và bộ luật hình sự Cộng hòa Pháp có điểm tương đồng quy định phân loại

tội phạm thành một chế định riêng biệt, về mặt nội dung, trong chế định phân

loại tội phạm của nước ta có quy định căn cứ phân loại tội phạm đối với cả

hai chủ thể của tội phạm là cá nhân đối với khoản 1 và pháp nhân được quy

định ở khoản 2, còn bộ luật hình sự Cộng hòa Pháp lại quy định chung chung

căn cứ vào tính chất mức độ nguy hiểm của hành vi để phân loại tội phạm

thành trọng tội, khinh tội và vi phạm nhỏ. Tuy nhiên, nếu nghiên cứu kỹ bộ

luật hình sự của Cộng hòa Pháp không thể phủ nhận điểm tưởng đồng giữa

bộ luật hình sự Cộng hòa Pháp và Việt Nam về phân loại tội phạm đối với

chủ thể là pháp nhân đó là căn cứ vào tính chất mức độ nguy hiểm của hành

vi để xác định loại tội phạm.

Từ nghiên cứu trên về phân loại tội phạm của Cộng hòa Pháp, không

thể phủ nhận nhà làm luật đã có sự học hỏi kinh nghiệm của các nước trên

thế giới khi quyết định quy định pháp nhân thương mại cũng là chủ thể của

tội phạm, kể cả về mặt kỹ thuật lập pháp và nội dung. Tuy nhiên, do chưa có

kinh nghiệm trên thực tế vì ở Việt Nam kể từ khi bộ luật hình sự ra đời đến

30

nay, trải qua các thời kỳ xây dựng đất nước, chưa có một pháp nhân thương

mại nào bị truy cứu trách nhiệm về mặt hình sự, do vậy không tránh khỏi việc

quy định còn nhiều thiếu sót và không hợp lý.

31

Kết luận chương 1

Sau ba lần pháp điển hóa, lần đầu tiên nhà làm luật Việt Nam quy định

truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại là một bước ngoặt

mới trong lịch sử lập pháp của nước ta. Trước đây, do còn nhiều tranh luận về

yếu tố lỗi - một trong các dấu hiệu của tội phạm, các nhà khoa học cho rằng

pháp nhân thương mại không phải là một thể nhân, nó không thể có bộ não, các

hành vi nguy hiểm cho xã hội do người điều hành nó gây ra. Tuy nhiên, hiện

nay với chính sách mở của, xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội

chủ nghĩa đặt ra đỏi hỏi, pháp luật Việt Nam cần phải có sự tiến bộ, học hỏi và

rút ngắn khoảng cách với các nước trên thế giới, phù hợp với các công ước và

luật quốc tế, do vậy mà trong lần pháp điển hóa lần thứ ba này, nhà làm luật đã

thừa nhận pháp nhân thương mại cũng là một chủ thể của tội phạm.Việc quy

định thêm chủ thể của tội phạm đã làm phát sinh thêm những vấn đề liên quan

đến chủ thể này, trong đó vấn đề phân loại tội phạm đối với pháp nhân thương

mại đang gây ra nhiều tranh luật trái chiều trong khoa học luật hình sự.

Từ những phân tích trước đó, theo quan điểm của tác giả phân loại tội

phạm đối với pháp nhân thương mại là hoạt động chia các tội phạm là pháp

nhân thương mại thành những nhóm khác nhau dựa trên những tiêu chí nhất

định nhằm phân hóa trách nhiệm hình sự và cá thể hóa hình phạt đối với pháp

nhân thương mại đó.

Từ khái niệm vừa được rút ra thì phân loại tội phạm đối với pháp nhân

thương mại có những đặc điểm sau: đặc điểm phân loại tội phạm đối với pháp

nhân thương mại là hoạt động chia các tội phạm. Những hành vi phạm tội cụ

thể có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội là khác nhau, tội phạm bao

gồm những hành vi có tính chất đặc biệt nguy hiểm cho xã hội, đến những hành

vi có tính nguy hiểm cho xã hội không lớn. Mỗi loại tội phạm lại có sự khác

nhau ở tính chất và mức độ nguy hiểm của hậu quả do hành vi phạm tội gây ra

32

hoặc đe dọa gây ra cũng như ở nhiều tình tiết khách quan và chủ quan khác. Do

vậy đỏi hỏi phải phân loại tội phạm từ đó phân hóa trách nhiệm hình sự và

quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại trong những trường hợp cụ

thể nhằm đảm bảo nguyên tắc mọi pháp nhân thương mại đều bình đẳng trước

pháp luật được quy định tại khoản 2 điều 3 quy định trong bộ luật hình sự 2015.

Trong bộ luật hình sự hiện hành, quy định chia tội phạm thành bốn loại tội đó

là tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng

và tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm

của hành vi và khung hình phạt để phân loại tội phạm thành bốn loại tội được

nêu ở trên, mỗi loại tội phạm sẽ có căn cứ vào khung hình phạt khác nhau.

Những tội có tính chất, mức độ nguy hiểm càng lớn thì khung hình phạt tương

ứng với loại tội phạm đó càng cao.