1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
Nguyễn Thị Anh Thư
Đặc điểm tâm lý - xã hội của người dân di cư bán
hàng rong ở Hà Nội
Luận văn ThS. Tâm lý học: 60 31 80
Nghd. : PGS.TS. Trần Thị Minh Đức
106
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 1
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN .............................................................................................. 5
1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU TÌNH HÌNH DI CƢ LAO ĐỘNG TRÊN THẾ GIỚI
VÀ Ở VIỆT NAM ............................................................................................................. 5
1.1.1. Tình hình di lao động trên thế giới ................................................. 5
1.1.2. Tổng quan về tình hình di cƣ lao động ở Việt Nam ....................... 8
1.2. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN............................................................................. 17
1.2.1. Ngƣời bán hàng rong ..................................................................... 17
1.2.2. Thị trƣờng bán hàng rong ............................................................. 19
1.3. MỘT SỐ KHÁI NIỆM TÂM LÝ LIÊN QUAN ĐẾN NGƢỜI BÁN HÀNG RONG .. 20
1.3.1. Nhu cầu của ngƣời bán hàng rong ................................................ 20
1.3.2. Nhận thức của ngƣời bán hàng rong ............................................. 25
1.3.3. Tâm trạng của ngƣời bán hàng rong ............................................. 26
1.3.4. Kỹ năng ứng xử của ngƣời bán hàng rong .................................... 27
Chương 2. TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................... 30
2.1. TỔ CHỨC NGHIÊN CỨU ...................................................................................... 30
2.1.1. Giai đoạn 1: Nghiên cứu lý luận ................................................... 30
2.1.2. Giai đoạn 2: Khảo sát thử.............................................................. 31
2.1.3. Giai đoạn 3: Khảo sát chính thức .................................................. 33
2.2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN ..................................................... 36
2.2.1. Phƣơng phap nghiên cƣ
u tai liê
u .................................................. 36
2.2.2. Phƣơng pháp phỏng vấn sâu ......................................................... 37
2.2.3. Phƣơng pháp điều tra bảng hỏi (ankét) ......................................... 38
2.2.4. Phƣơng pháp quan sát ................................................................... 40
2.2.5. Phƣơng pháp nghiên cứu trƣờng hợp ............................................ 41
2.2.6. Phƣơng pháp thông kê toán học .................................................... 42
2.3. THỜI GIAN THỰC HIỆN LUẬN VĂN ................................................................. 43
107
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN ...................................................... 45
3.1. ĐẶC ĐIỂM XÃ HỘI CỦA NGƢỜI DÂN DI CƢ BÁN HÀNG RONG ................ 45
3.1.1. Độ tuổi, giới tính, học vấn, quê quán xuất thân và hoàn cảnh gia
đình của ngƣời bán hàng rong ................................................................. 45
3.1.2. Công việc bán rong và chi phí sinh hoạt của ngƣời bán hàng
rong ......................................................................................................... 52
3.2. ĐẶC ĐIỂM TÂM LÝ CỦA NGƢỜI DÂN DI CƢ BÁN HÀNG RONG .............. 62
3.2.1. Nhu cầu của ngƣời bán hàng rong ................................................ 62
3.2.2. Nhận thức của ngƣời bán hàng rong về công việc và cuộc sống ở
thành phố ................................................................................................. 68
3.2.3. Tâm trạng của ngƣời bán hàng rong ............................................. 78
3.2.4. Tính cách điển hình của ngƣời bán hàng rong .............................. 88
3.2.5. Kỹ năng ứng xử của ngƣời bán hàng rong .................................... 91
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................................................... 99
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 102
PHỤ LỤC
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện tượng lao động di cư từ nông thôn ra thành phố giữ một vai trò
quan trọng trong quá trình phát triển dân số - việc làm và phát triển kinh tế -
xã hội của mỗi quốc gia, đặc biệt là đối với những quốc gia đang phát triển.
Bởi lẽ, lao động di cư từ nông thôn ra thành phố là nguồn nhân lực dồi dào bổ
sung cho khu vực kinh tế phi chính thức; là yếu tố có thể giúp làm giảm tỉ lệ
nghèo đói ở nông thôn; làm thay đổi cơ cấu dân số, cơ cấu kinh tế - xã hội của
cả một quốc gia, dân tộc.
Ở Việt Nam, từ năm 1986 đã diễn ra xu hướng lao động di cư tự do từ
nông thôn ra các đô thị, thành phố lớn. Xu hướng này đặc biệt phát triển mạnh
từ giữa những năm 90 đến nay. Trên thực tế, lao động di cư từ nông thôn ra
thành phố đang tham gia vào đời sống đô thị. Họ là một lực lượng lớn bổ
sung vào thị trường lao động, dịch vụ ở thành thị, đáp ứng nhu cầu nhiều mặt
của đô thị trong quá trình phát triển. Tuy nhiên, họ lại đang đứng bên lề của
cuộc sống xã hội. Lao động di cư tự do vẫn đang sống trôi nổi và chưa được
hưởng bất kì chính sách xã hội nào. Họ không có nghiệp đoàn, không có bảo
hiểm y tế, không có bảo hiểm xã hội, không được ai quan tâm, bảo vệ. Rõ
ràng đây là một đối tượng còn bỏ ngỏ trên bình diện chính sách.
Do trình độ văn hoá thấp, vốn ít, không được đào tạo nghề nên hầu
hết người lao động ngoại tỉnh di cư tự do ít có cơ hội tìm được việc làm ổn
định, có thu nhập cao, hay tìm được một công việc ưng ý. Phần lớn trong
số họ phải chấp nhận làm những công việc bấp bênh như: bán hàng rong,
đạp xích lô hay những công việc nặng nhọc, nguy hiểm như: xây dựng, phụ
hồ, bốc vác, mộc…
Việc lao động di cư từ nông thôn ra thành phố khiến những
người dân di cư phải thay đổi môi trường sống, thay đổi văn hóa,
2
lối sống và phương thức lao động của mình. Họ phải từ bỏ những
nếp sống, thói quen cũ khi ở quê để hình thành những thói quen,
cách thức sinh hoạt mới để thích ứng với cuộc sống ở đô thị. Vì
lẽ đó, tâm lý của nhóm người dân nông thôn lao động ở thành
phố có phần thay đổi. Một mặt họ phải khéo léo hơn để thích ứng
với cuộc sống ở thành phố. Mặt khác họ gặp những khó khăn
liên quan đến cách thức ứng xử, cách thức tham gia giao thông,
giữ vệ sinh nơi công cộng. Trong rất nhiều trường hợp, họ còn
gặp phải sự kỳ thị của người thành phố và những rắc rối liên
quan đến luật pháp .
Nghiên cứu “Đặc điểm tâm lý - xã hội của người dân di cư bán hàng
rong ở Hà Nội”, chúng tôi chỉ tập trung xem xét những khía cạnh xã hội, tâm
lý của những người bán hàng rong trên đường phố. Công việc của những
người dân di cư này tạo nên một hệ thống “Dịch vụ xã hội tại nhà”, đem đến
sự tiện ích cho người dân sống ở các đô thị. Ngoài ra, chúng tôi cũng xem xét
thêm vấn đề an ninh, cản trở giao thông hay vấn đề hạn chế bán hàng rong
ảnh hưởng như thế nào đến đời sống và tâm lý của người bán rong.
2. Đối tƣợng nghiên cứu
Nghiên cứu đặc điểm tâm lý - xã hội của người dân di cư bán hàng rong ở
Hà Nội.
3. Mục đích nghiên cứu
Qua việc phân tích các đặc điểm tâm lý - xã hội của người dân di cư
bán hàng rong trên các đường phố Hà Nội, đề xuất một số khuyến nghị với
các cơ quan chức năng để giúp đỡ có hiệu quả đối với nhóm người này.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Về nghiên cứu lý luận
- Tổng quan nghiên cứu tình hình di cư lao động thế giới và ở Việt Nam