Luận văn Thạc sĩ: Tạo động lực làm việc cho cán bộ nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu rau quả

Chia sẻ: Ái Ái | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:91

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở đánh giá thực trạng tạo động lực làm việc của cán bộ nghiên cứu, luận văn đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường động lực lao động cho cán bộ nghiên cứu khoa học tại Viện Nghiên cứu Rau quả.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ: Tạo động lực làm việc cho cán bộ nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu rau quả

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ LIÊN TẠO ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CHO CÁN BỘ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC TẠI VIỆN NGHIÊN CỨU RAU QUẢ LUẬN VĂN THẠC SĨ: QUẢN TRỊ KINH DOANH Hà Nội, 2018
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ LIÊN TẠO ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CHO CÁN BỘ NGHIÊN CỨU TẠI VIỆN NGHIÊN CỨU RAU QUẢ Ngành : Quản trị kinh doanh Mã số : 8.34.01.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ: QUẢN TRỊ KINH DOANH NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN XUÂN TRUNG Hà Nội, 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi là Nguyễn Thị Liên xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi và chưa công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào. Các số liệu cũng như nội dung được trình bày trong luận văn là hợp lệ và tuân thủ các quy định về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Tôi xin chịu trách nhiệm về đề tài nghiên cứu này của mình. Tác giả Nguyễn Thị Liên
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TẠO ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CHO CÁN BỘ NGHIÊN CỨU TRONG CÁC TỔ CHỨC KHOA HỌC ...................... 6 1.1. Cơ sở lý luận về động lực làm việc trong các tổ chức khoa học ................................ 6 1.2. Cơ sở lý luận về tạo động lực làm việc trong các tổ chức khoa học. ......................... 9 1.5. Kinh nghiệm tạo động lực lao động của một số tổ chức ..........................................26 Chương 2: THỰC TRẠNG TẠO ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CHO CÁN BỘ NGHIÊN CỨU TẠI VIỆN NGHIÊN CỨU RAU QUẢ..................................................................31 2.1. Tổng quan về Viện Nghiên cứu Rau quả ..................................................................31 2.2. Thực trạng tạo động lực lao động cho các bộ nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Rau quả .......................................................................................................................................38 2.3. Đánh giá thực trạng tạo động lực lao động cho cán bộ nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Rau quả ........................................................................................................................55 Chương 3: GIẢI PHÁP TẠO ĐỘNG LỰC LAO ĐỘNG CHO CÁN BỘ NGHIÊN CỨU TẠI VIỆN NGHIÊN CỨU RAU QUẢ..................................................................59 3.1. Chiến lược phát triển và quan điểm tạo động lực lao động tại Viện Nghiên cứu Rau quả .......................................................................................................................................59 3.2. Một số giải pháp tạo động lực lao động tại Viện Nghiên cứu Rau quả ...................62 KẾT LUẬN ........................................................................................................................72 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................74
DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Bảng 2.1: Quy mô và cơ cấu lao động xét theo giới tính ..........................................37 Bảng 2.2: Cơ cấu lao động xét theo độ tuổi ..............................................................37 Bảng 2.3: Cơ cấu nguồn nhân lực theo trình độ học vấn ..........................................38 Bảng 2.4: Thứ tự nhu cầu của người lao động trong Viện Nghiên cứu Rau quả .....39 Bảng 2.5: Mức độ hài lòng của người lao động tại Viện Nghiên cứu Rau quả đối với công tác xác định nhiệm vụ và bố trí nhân sự ...................................41 Bảng 2.6: Mức độ hài lòng của người lao động tại Viện Nghiên cứu Rau quả đối với tiền lương ...........................................................................................43 Bảng 2.7: Mức độ hài lòng của người lao động tại Viện Nghiên cứu Rau quả đối với công tác khen thưởng và phúc lợi .....................................................46 Bảng 2.8: Mức độ hài lòng của người lao động tại Viện Nghiên cứu Rau quả đối với công tác tuyển dụng, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực ..............49 Bảng 2.9: Mức độ hài lòng của người lao động tại Viện Nghiên cứu Rau quả đối với công tác xây dựng môi trường và điều kiện làm việc .......................51 Bảng 2.10: Mức độ hài lòng của người lao động tại Viện Nghiên cứu Rau quả đối với công tác đánh giá thực hiện công việc ..............................................53 Sơ đồ cơ cấu tổ chức bộ máy của Viện Nghiên cứu Rau quả hiện nay: ..................35
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nguồn nhân lực là nhân tố trung tâm có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với sự tồn tại và phát triển của tất cả các tổ chức, nhất là trong môi trường đầy thách thức và nhiều biến động của xu thế hội nhập và cạnh tranh quốc tế ngày nay. Nguồn nhân lực với tiềm năng tri thức chính là nguồn vốn hàng đầu để giành lợi thế cạnh tranh của các tổ chức. Nguồn vốn cần được đầu tư thì mới có thể sinh lời, nguồn vốn con người cũng vậy. Đầu tư cho vốn con người hoàn toàn khác đầu tư cho những nguồn vốn khác vì con người có suy nghĩ, trái tim, tâm lý, tình cảm, yêu thương, giận hờn…Vì vậy muốn đầu tư cho vốn con người có hiệu quả cao thì người lãnh đạo của tổ chức cần quan tâm đến công tác quản trị nhân lực nói chung và công tác tạo động lực cho người lao động nói riêng. Vì vậy vai trò của nhà quản trị ở đây vô cùng quan trọng, chỉ có người lãnh đạo với kiến thức và kỹ năng cần thiết mới biết cách tác động vào người lao động để phát huy được tinh thần, khả năng và sức sáng tạo của họ. Ngày nay Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển với những thách thức và cơ hội mới. Đó là thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, đô thị hóa trong hoàn cảnh lao động nông nghiệp vẫn chiếm phần lớn tổng lao động và dân cư nông thôn vẫn chiếm đa số dân số, tốc độ chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông thôn chậm. Đây cũng là giai đoạn nước ta chủ động hội nhập kinh tế quốc tế trong điều kiện khả năng cạnh tranh của các ngành nông nghiệp còn yếu và năng lực tiếp cận thị trường rất hạn chế. Trong bối cảnh hiện nay, công tác nghiên cứu khoa học được ưu tiên quan trọng của Việt Nam và đổi mới chính sách và chiến lược vẫn là giải pháp quyết định. Trong khi đó hoạt động nghiên cứu khoa học công nghệ trong lĩnh vực nông nghiệp nông thôn nước ta còn chưa đáp ứng kịp thời mọi yêu cầu của thực tế đặt ra. Viện Nghiên cứu Rau quả (thuộc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam) với nguồn nhân lực đặc thù - lao động trí óc đó là các cán bộ nghiên cứu khoa học về 3 đối tượng cây ăn quả, cây rau và cây hoa. Vì vậy để cán bộ nghiên cứu cho ra đời những đề tài nghiên cứu khoa học phục vụ sự nghiệp phát triển nông nghiệp có 1
chất lượng cao, giá trị sử dụng phục vụ lợi ích của xã hội thì việc tạo động lực làm việc cho cán bộ nghiên cứu khoa học trong Viện là không thể thiếu.Mặt khác hiện nay các tổ chức nghiên cứu khoa học nói chung, Viện Nghiên cứu Rau quả nói riêng đang thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm, nên có rất nhiều vấn đề đặt ra, nếu việc sử dụng đội ngũ cán bộ nhân viên không phù hợp, không có những không phát huy được, tinh thần tự chủ của họ, thì không những không phát huy được tài năng, trí tuệ của họ mà còn có thể để xảy ra tình trạng “ chảy máu chất xám” Nhận thức được tầm quan trọng của công tác tạo động lực cho người lao động và nhận thấy còn tồn tại nhiều bất cập trong vấn đề này nên tôi đã chọn đề tài “Tạo động lực làm việc cho cán bộ nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu rau quả” làm đề tài luận văn của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 2.1 Nghiên cứu ngoài nước Công trình‘‘Những tác động của quy chế khen thưởng và đánh giá trong động lực lao động và sự hài lòng”, là nghiên cứu của Nadeem Shiraz và Majed Rashid thuộc Học viện Interdisciplinary Business Research, Pakistan. Đề tài nghiên cứu vai trò của cơ hội thăng tiến, phong cách lãnh đạo để tạo động lực và sự hài lòng cho nhân viên. Kết quả chỉ ra mối quan hệ và sự khác nhau giữa động lực làm việc và sự hài lòng. 2.2 Nghiên cứu trong nước Ở Việt Nam đã có nhiều nghiên cứu về tạo động lực làm việc cho người lao động với những đối tượng khác nhau. Tiêu biểu như “ Tạo động lực cho lao động quản lý trong các doanh nghiệp Nhà nước ở Hà Nội đến năm 2020”đề tài nghiên cứu luận án tiến sĩ kinh tế của tác giả Vũ Thị Uyên. Đề tài đã nêu tổng quan lý luận về tạo động lực lao động. Từ việc phân tích, đánh giá thực trạng tạo động lực cho người lao động quản lý trong các doanh nghiệp Nhà nước ở Hà Nội, đã đưa ra mặt tích cực cũng như mặt hạn chế của các doanh nghiệp và đưa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện tạo động lực lao động. Đề tài nghiên cứu của Ban Tuyên giáo, Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam do Trương Thanh Cần làm chủ nhiệm với tiêu đề “Nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của công nhân lao động tại các khu công nghiệp, khu chế xuất”, đã phản ánh 2
thực trạng đời sống văn hóa tinh thần của công nhân lao động trên các khía cạnh như nhận thức, ý thức tham gia các hoạt động văn hóa ở khu công nghiệp. Tác giả Nguyễn Thị Phương Lan với đề tài “Nghiên cứu hoàn thiện hệ thống công cụ tạo động lực cho công chức ở các cơ quan hành chính nhà nước”, đã nghiên cứu hoạt động tạo động lực ở các cơ quan hành chính nhà nước, cải cách hành chính nhà nước từ năm 2001 trở lại đây. Nghiên cứu đã chỉ ra phải tiếp cận hệ thống, nhìn nhận những công cụ tạo động lực cho công chức hành chính Nhà nước như là một hệ thống và nên sử dụng chúng có hệ thống thì động lực làm việc của công chức ở các cơ quan hành chính Nhà nước mới được cải thiện. Như vậy sẽ giải quyết được việc thiếu gắn bó với khu vực công. Đó là nguyên nhân hiệu quả công việc thấp. Tình trạng tham nhũng, quan liêu và các biểu hiện tiêu cực đã và đang là nguyên nhân khiến cho nền công vụ còn yếu đồng nghĩa với việc chưa đáp ứng được yêu cầu và đòi hỏi phát triển nhanh chóng và bền vữngcủa đất nước trong thời kỳ hội nhập. Qua tìm hiểu tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài thấy rằng các đề tài đã nêu tổng quan lý luận về tạo động lực lao động, những công cụ tạo động lực lao động, các yếu tố tạo động lực lao động… Từ những tìm hiểu trên thấy rằng công tác tạo động lực lao động ở Viện nghiên cứu rau quả vẫn chưa được hoàn thiện và phát huy hết khả năng đó có thể là những hạn chế trong công tác tiền thưởng, phúc lợi, môi trường làm việc… Chính vì thế luận văn này sẽ nghiên cứu thực trạng công tác tạo động lực cho cán bộ nghiên cứu tại Viện nghiên cứu rau quả chỉ ra những ưu điểm cũng như hạn chế trong công tác tạo động lực. Từ đó đưa ra những giải pháp để giúp Viện nghiên cứu rau quả hoàn thiện hơn nữa công tác tạo động lực lao động. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở đánh giá thực trạng tạo động lực làm việc của cán bộ nghiên cứu, luận văn đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường động lực lao động cho cán bộ nghiên cứu khoa học tại Viện Nghiên cứu Rau quả. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn cơ bản về động lực lao động và tạo động lực lao động; Làm rõ đặc điểm lao động khoa học và tạo động lực làm việc cho người làm nghiên cứu; 3
Phân tích, đánh giá thực trạng động lực làm việc và tạo động lực làm việc cho cán bộ nghiên cứu khoa học tại Viện Nghiên cứu Rau quả, tìm ra những ưu điểm, hạn chế, nguyên nhân hạn chế; Đề xuất một số giải pháp tạo động lực lao động cho cán bộ nghiên cứu ở Viện Nghiên cứu Rau quả. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Động lực làm việc của cán bộ nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Rau quả. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Tập trung nghiên cứu thực tế và phân tích các chính sách, cơ chế tạo động lực tại Viện Nghiên cứu Rau quả. Đề tài cũng chỉ tập trung nghiên cứu tạo động lực cho cán bộ nghiên cứu khoa học, những đối tượng khác không thuộc nội dung nghiên cứu của luận văn này. Phạm vi nghiên cứu của đề tài: Về không gian: Viện Nghiên cứu Rau quả - Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam- Bộ Nông nghiệp và PTNT. Về thời gian: Từ năm 2012 đến năm 2017. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Phương pháp thu thập thông tin: Luận văn thu thập tài liệu thứ cấp là các sách, báo, tạp chí trên các thư viện, hệ thống lưu trữ tại Viện, các phương tiện thông tin đại chúng. Các báo cáo định kỳ và chuyên đề được thu thập từ các phòng ban của Viện Nghiên cứu Rau quả. Luận văn thu thập tài liệu sơ cấp thông qua khảo sát cán bộ nghiên cứu và cán bộ làm công tác quản lý tại Viện Nghiên cứu Rau quả. Thời gian tiến hành khảo sát từ tháng 4/2018 cho đến tháng 6/2018. Cách thức tiến hành khảo sát được thực hiện dưới điều tra bảng hỏi số phiếu phát ra 150 phiếu thu về 150 phiếu hợp lệ. Nội dung khảo sát: các nhân tố ảnh hưởng đến động lực làm việc, mức độ hài lòng với công việc của cán bộ, công nhân viên. Phương pháp phân tích: + Phương pháp phân tích thống kê. + Phương pháp phân tích tổng hợp, so sánh. 4
+ Phương pháp quan sát. + Phương pháp xử lý số liệu. -Một số chỉ tiêu đánh giá tạo động lực lao động + Tỷ lệ bỏ việc. + Năng suất lao động bình quân. 6. Ý nghĩa luận và thực tiễn Ý nghĩa luận: Hệ thống hóa các lý luận có liên quan về tạo động lực cho người lao động làm khoa học Ý nghĩa thực tế: Đề xuất được các giải pháp nhằm tạo động lực hơn nữa cho cán bộ công nhân viên tại Viện Nghiên cứu Rau quả; các khuyến nghị để thực hiện tốt các giải pháp này, có thể làm tài liệu tham khảo cho lãnh đạo Viện Nghiên cứu Rau quả. 7. Kết cấu của luận văn: Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm có 03 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về tạo động lực cho cán bộ nghiên cứu trong các tổ chức khoa học. Chương 2: Thực trạng về tạo động lực làm việc cho cán bộ nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Rau quả. Chương 3: Giải pháp tạo động lực lao động cho cán bộ nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Rau quả. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TẠO ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CHO CÁN BỘ NGHIÊN CỨU TRONG CÁC TỔ CHỨC KHOA HỌC 1.1. Cơ sở lý luận về động lực làm việc trong các tổ chức khoa học 1.1.1. Động lực lao động 1.1.1.1. Các khái niệm về động lực lao động Động lực: Theo Nguyễn Vân Điềm và Nguyễn Ngọc Quân trong cuốn “Giáo trình quản trị nhân lực” (2007), “Động lực được hiểu là sự khát khao, tự nguyện của người lao động để tăng cường nỗ lực nhằm hướng tới việc đạt được các mục tiêu, kết quả nào đó.” [16, tr. 134]. Cũng có quan niệm cho rằng “Động lực lao động là những nhân tố bên trong kích thích con người nỗ lực làm việc trong điều kiện cho phép tạo ra năng suất và hiệu suất cao” [9, tr. 89] Mỗi một con người đều có mong muốn được khẳng định bản thân, khẳng định giá trị của bản thân mình, được thành công trong công việc trong cuộc sống và hơn nữa là có thu nhập để đảm bảo cuộc sống, đảm bảo những nhu cầu của bản thân. Mỗi người ở những vị trí xã hội khác nhau và với những đặc điểm tâm lý khác nhau sẽ có những mong muốn khác nhau vì vậy nhà quản trị cần phải có những tác động khác nhau đến mỗi người lao động để tạo động lực cho người lao động, khi có động lực mạnh mẽ thúc đẩy con người sẽ hành động tích cực, năng suất cao từ đó sẽ mang lại hiệu quả cao và ngược lại. Động lực lao động trong các tổ chức khoa học là sự say mê trong nghiên cứu của những người lao động làm nghiên cứu khoa học luôn mong muốn tìm những điều mới, hướng đi mới trong quá trình nghiên cứu bằng việc vận dụng kiến thức chuyên môn, kinh nghiệm thực tiễn đưa ra những giải pháp, đề tài để giải quyết các vấn đề cấp bách trong xã hội. Người nghiên cứu khoa học hướng các nghiên cứu vào mục đích phục vụ cộng đồng đó là động lực không những tạo nên giá trị về mặt xã hội và tạo nên sự lan tỏa trong hoạt động nghiên cứu và đề tài nghiên cứu đạt được giá trị cao nhất cũng chính là động lực của những người làm nghiên cứu trong tổ chức khoa học. 6
Nhu cầu: Nhu cầu là một hiện tượng tâm lý của con người; là đòi hỏi, mong muốn, nguyện vọng của con người về vật chất và tinh thần để tồn tại và phát triển. Theo như khái niệm trên có thể thấy nhu cầu của mỗi một con người nó gắn liền với sự tồn tại và phát triển của con người cũng như của cộng đồng và tập thể xã hội hơn nữa nhu cầu của con người luôn luôn biến đổi, mỗi người khác nhau lại có những nhu cầu khác nhau, trong xã hội việc thực hiện các nhu cầu khác nhau cũng tùy thuộc vào từng quan điểm của mỗi cá nhân, khi nhu cầu chưa được thỏa mãn hay chưa được đáp ứng sẽ tạo cho con người tâm lý căng thẳng và càng kiến cho con người luôn luôn phải tìm cách thỏa mãn hay đáp ứng các nhu cầu đó. Người lao động cũng như vậy họ bị thúc đẩy bởi trạng thái mong muốn, mong muốn càng lớn thì nỗ lực càng cao để thỏa mãn những mong muốn đó và ngược lại. Hệ thống nhu cầu của con người rất phức tạp tuy nhiên hệ thống nhu cầu đó được chia ra thành ba nhóm nhu cầu chính đó là : hệ thống nhu cầu về vật chất, hệ thống nhu cầu về tinh thần và hệ thống nhu cầu xã hội. Lợi ích: Theo quan điểm của C. Mác và Ph. Ăng-ghen, lợi ích được hiểu là “sản phẩm kết tinh từ hoạt động của con người, liên quan và thỏa mãn nhu cầu nào đó của con người, được đặt trong quan hệ giữa con người với con người”. Ngoài ra “Lợi ích là mức độ đáp ứng nhu cầu về vật chất và tinh thần do công việc đó tại ra “ Như vậy lợi ích theo khái niệm như trên sẽ được hiểu là thành quả mà người lao động nhận được bằng vật chất hay tinh thần mà người lao động đạt được khi tham gia vào quá trình lao động, sản xuất hoặc các hoạt động khác trong tổ chức cũng như trong xã hội. Vì vậy lợi ích có vai trò vô cùng to lớn trong hoạt động quản lý cũng như trong hoạt động lao động sản xuất của con người, lợi ích giúp tạo ra động lực mãnh mẽ cho các hoạt động con người, kiến cho con người luôn phải tìm tòi sáng tạo hoạt động trí não để có lợi ích và thỏa mãn nhu cầu của mình. Đối với các nhà lãnh đạo, các nhà quản lý cũng như nhà quản trị khi tìm hiểu cũng như nắm bắt được tâm lý về lợi ích của người lao động sẽ có những biện pháp phù hợp nhằm khuyến khích người lao động làm việc hiệu quả đem lại năng suất cao trong công việc. Động cơ: 7
Khái niệm về động cơ lao động: Động cơ lao động của người lao động xuất phát từ việc mong muốn thỏa mãn nhu cầu thiết yếu cơ bản của người lao động như: nhu cầu về ăn, nhu cầu về uống, nhu cầu về ở , nhu cầu về đi lại, nhu cầu về tôn trọng, v.v… Với mỗi cá nhân khác nhau thì động cơ lao động lại khác nhau. Đối với những người lao động có động cơ lao động cao thì họ càng cố gắng nhiều hơn trong công việc từ đó dẫn tới năng suất lao động cao và hiệu quả công việc cao. Ngược lại đối với những người lao động có động cơ lao động thấp hoặc ít thì năng suất cũng như hiệu quả công việc của họ sẽ thấp. 1.1.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến động lực lao động Có ba yếu tố chính ảnh hướng đến động lực lao động đó là: Động lực lao động nhằm thỏa mãn nhu cầu cá nhân Bản chất của động lực xuất phát từ nhu cầu và sự thỏa mãn nhu cầu của con người, giữa nhu cầu và thỏa mãn nhu cầu có một khoảng cách nhất định và khoảng cách đó luôn có động lực để rút ngắn khoảng cách đó. Nhu cầu gồm nhiều loại khác nhau tùy vào từng cách phân chia như nhu cầu vật chất, nhu cầu tinh thầ, nhu cầu trước mắt, nhu cầu lâu dài…. Sự thỏa mãn nhu cầu được hiểu là sự đáp ứng nhu cầu một phần nào đó. Ít có nhu cầu nào được thỏa mãn hoàn toàn mà chỉ có nhu cầu được thỏa mãn ở mức độ nào đó, Khi một nhu cầu được thỏa mãn về cơ bản nó sẽ dần mất đi và nhu cầu mới lại xuất hiện. Con người không bao giờ hết nhu cầu và sự thỏa mãn nhu cầu có ảnh hưởng tích cực đến động lực của mỗi người. Động lực lao động thỏa mãn lợi ích cá nhân Lợi ích là mức độ thỏa mãn nhu cầu của con người trong điều kiện nhất định. Cũng giống như nhu cầu lợi ích có nhiều loại khác nhau lợi ích vật chất, lợi ích tinh thần, lợi ích trước mắt, lợi ích lâu dài…. Giữ lợi ích và nhu cầu có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Nếu không có nhu cầu thì không thể thỏa mãn nhu cầu và lợi ích cũng không thể xuất hiện. Khi nhu cầu xuất hiện người lao động sẽ có tìm cách thỏa mãn nhu cầu đó từ đó tạo động lực kích thích lao động để thỏa mãn nhu cầu, kết quả của sự thỏa mãn nhu cầu là lợi ích đạt được. Khi sự thỏa mãn nhu cầu càng lớn, khoảng cách giữa nhu cầu và sự thỏa mãn nhu cầu càng được rút ngắn thì lợi ích càng lớn. Lợi ích đạt được càng cao thì động lực thôi thúc càng mạnh, và khi khoảng cách giữa nhu cầu và sự thỏa mãn nhu cầu chưa được rút ngắn thì nó sẽ thôi thúc thúc đẩy con người hành động lao động để rút ngắn nó. Đó chính là động lực, động lực 8
muốn rút ngắn khoảng cách đó để đem lại lợi ích cao nhất. Động lực lao động để đảm bảo nguyên tắc công bằng trong tổ chức Sự công bằng trong kết quả cho thấy nhu cầu của con người là được đối xử hoặc nhận thù lao như nhau trong việc phân phối lợi ích thu được từ kết quả công việc. Người lao động có xu hướng đánh giá những gì họ nhận được từ công việc như lương thưởng sự ghi nhận tương xứng với những gì họ bỏ ra như nỗ lực, kinh nghiệm, kiến thức, sự phù hợp, và sau đó so sánh tỷ số giữa thành quả đầu ra và các yếu tố đầu vào với người khác. Nếu họ nhận thấy tỷ số đó ngang bằng trạng thái cân bằng sẽ xuất hiện. Người lao động sẽ thấy bản thân được đối xử công bằng bình đẳng và nếu họ nhận thấy tỷ số đó không công bằng họ sẽ thấy căng thẳng về vấn đề bình đẳng do đó sẽ ảnh hưởng tới động lực lao động. Sự công bằng trong tổ chức được nghiên cứu trong nhiều năm nay. Rất nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng công bằng trong tổ chức có ảnh hưởng đến nhận thức và từ đó ảnh hưởng đến hành vi và thái độ của người lao động. Tập trung nghiên cứu các khía cạnh của công bằng trong tổ chức, sự công bằng trong tổ chức và sự hài lòng, sự công bằng trong tổ chức và sự cam kết gắn bó với tổ chức của người lao động, có thể nói rằng cảm nhận sự công bằng trong tổ chức có ảnh hưởng mạnh đến hành vi và thái độ của người lao động trong tổ chức. Những biểu hiện của hành vi và thái độ này có liên quan đến động lực làm việc qua đó ảnh hưởng đến năng suất cũng như hiệu quả công việc, vì vậy tổ chức cần quan tâm đến việc đảm bảo nguyên tắc công bằng trong tổ chức nhằm tạo động lực lao động cho người lao động làm việc trong tổ chức 1.2. Cơ sở lý luận về tạo động lực làm việc trong các tổ chức khoa học. 1.2.1. Khái niệm tạo động lực “Tạo động lực lao động được hiểu là hệ thống các chính sách, biện pháp, thủ thuật quản lý tác động đến người lao động nhằm giúp người lao động có động lực trong công việc” hay “Tạo động lực lao động là hệ thống các biện pháp, chính sách, cách ứng xử của tổ chức tác động đến người lao động nhằm làm cho người lao động hài lòng hơn với công việc và nỗ lực phấn đấu để đạt được các mục tiêu của bản thân và tổ chức” [9, tr. 91] Như vậy tạo động lực lao động được biết đến là các hoạt động mang tính chất động viên và khuyến khích, với mục tiêu tác động và đáp ứng các nhu cầu của người lao động để nâng cao thái độ và động lực của người lao động trong tổ chức. Các nhà 9
quản trị trong tổ chức muốn doanh nghiệp mình phát triển bền vững thì phải vận dụng hợp lý, hiệu quả các chính sách, biện pháp cũng như các các công cụ quản lý sao cho phù hợp nhất để khi tác động đến người lao động sẽ làm cho người lao động hăng say, có tinh thần làm việc, trách nhiệm với công việc ngoài ra cũng phát huy được tính sáng tạo trong quá trình làm việc để đóng góp cho tổ chức. Quan trọng của vấn đề tạo động lực là hiểu được nhu cầu của người lao động và từ sự thấu hiểu đó sẽ đưa được ra những biện pháp kích thích, khơi được nguồn động lực cho người lao động hăng say, nỗ lực trong quá trình làm việc, cống hiến cho tổ chức. 1.2.2. Các học thuyết có liên quan về tạo động lực lao động Học thuyết hệ thống nhu cầu của Maslow Theo lý thuyết về nhu cầu của Abraham Maslow, ông chia nhu cầu của con người thành 05 nhóm cơ bản và sắp xếp theo thứ tự từ thấp đến cao. Những nhu cầu ở nhóm cao hơn chỉ có thể đáp ứng khi đã thỏa mãn những nhu cầu ở nhóm thấp hơn. Nhu cầu sinh lý, vật chất Nhu cầu an toàn Nhu cầu xã hội Nhu cầu được tôn trọng Nhu cầu tự hoàn thiện Nhu cầu về sinh lý, vật chất: là nhu cầu thấp nhất trong hệ thống nhu cầu của Abraham Maslow, đây là những nhu cầu mà con người luôn cố gắng để thỏa mãn trước tiên, khi con người chưa được thỏa mãn những nhu cầu này thì con người sẽ nghĩ đến thỏa mãn những nhu cầu này trước tiên và những nhu cầu khác sẽ bị đẩy xuống hàng thứ yếu. Nhu cầu an toàn: sau khi nhu cầu về sinh lý và vật chất thì nhu cầu an toàn sẽ là nhu cầu tiếp theo. Với nhu cầu an toàn này con người sẽ phản ứng lại với những dấu hiệu nguy hiểm hay những dấu hiệu có nguy cơ đe dọa đến bản thân. Mọi người lao động đều không thích làm việc trong những điều kiện nguy hiểm mà luôn luôn hướng đến làm việc trong điều kiện an toàn. Nhu cầu xã hội: Nhu cầu xã hội hay tình cảm đó là nhu cầu được yêu thương, có tình bạn tình cảm và được là thành viên của một tập thể nào đó. Con người khi đã được thỏa mãn về nhu cầu sinh lý vật chất và nhu cầu an toàn thì nhu cầu xã hội sẽ này sẽ được nảy sinh và lúc đó sẽ trở lên quan trọng. 10
Nhu cầu được tôn trọng: Abraham Maslow đã chia nhu cầu tôn trọng thành hai loại : một là các loại mong muốn về sức mạnh , sự đạt được, lòng tin đối với mọi người, đối với độc lập tự do, hai là loại có mong muốn về thanh danh, uy tín, địa vị, thống trị, được chú ý, được thể hiện mình…Nhu cầu này bao gồm cả việc cần hay mong muốn có được giá trị cao cả của tự động hay kích thích va tôn trọng của người khác Nhu cầu tự hoàn thiện: Nhu cầu này xuất hiện khi các nhu cầu cấp thấp hơn đã được thỏa mãn, ở từng thời kỳ và từng thời điểm con người khác nhau có nhu cầu khác nhau nhưng về nguyên tắc thì những khi những nhu cầu cấp thấp được thỏa mãn sẽ kích thích thỏa mãn các nhu cầu ở mức cao hơn. Maslow cho rằng “Mặc dù các nhu cầu trên được thỏa mãn, chúng ta vẫn cảm thấy sự bất mãn mới và sự lo lắng sẽ xuất hiện, từ khi các nhu cầu cá nhân đang làm những công việc mà phù hợp với mình. Maslow đã khẳng định mỗi cá nhân người lao động có hệ thống nhu cầu khác nhau và nó được thỏa mãn bằng những cách và những phương tiện khác nhau, về nguyên tắc con người cần được thỏa mãn các nhu cầu ở cấp bậc thấp hơn trước khi được khuyến khích thỏa mãn những nhu cầu ở cấp bậc cao hơn và vì vậy người quản lý cần phải quan tâm đến nhu cầu của người lao động từ đó có những biện pháp để thỏa mãn nhu cầu đó một cách hợp lý. Như vậy về nguyên tắc nhà quản lý cần phải biết và nắm bắt được người lao động của mình đang ở nấc thang nhu cầu nào để từ đó biết cách tác động hay đưa ra những phương pháp biện pháp nhằm kích thích tạo ra động lực lao động nhất. Học thuyết tăng cường tích cực của B.F.Skinner Theo học thuyết tích cực của B.F.Skinner thì những hành vi, hoạt động được khuyến khích, khen thưởng hay đánh giá tích cực sẽ có xu hướng lặp lại. Ngược lại, những hành vi, hoạt động bị phê phán, trừng phạt hay nhận định tiêu cực thì sẽ có xu hướng không lặp lại. Như vậy có ba loại hành vi mà nhà lãnh đạo và nhà quản lý có thể áp dụng thực hiện nhằm tạo động lực cho người lao động đó là : Tăng cường dương tính khen thưởng nhân viên: Người lãnh đạo và nhà quản lý sẽ khuyến khích thúc đẩy nhân viên làm những lại những việc mà người lao động đã làm tốt trước đó. Phần thưởng sẽ có thể là tiền, lời khen ngợi hay bằng quyết định khen thưởng, đề bạt. Tăng cường âm tính sử dụng hình phạt: Nhà lãnh đạo hay nhà quản lý sẽ thực hiện hành động phê bình hay sử dụng hình phạt về những khuyết điểm người 11
lao động đã mắc phải và chỉ cho người lao động những gì họ không được làm và họ phải sửa chữa những gì. Làm ngơ: Nhà lãnh đạo hay quản lý có thể làm ngơ coi như không biết về những việc làm sai quy định của nhân viên và sự lựa chọn này chỉ thích hợp áp dụng trong trường hợp nhà quản lý và lãnh đạo cho rằng việc làm sai trái đó của người lao động chỉ là nhất thời và nó không gây hậu quả nghiêm trọng cũng như không nghiêm trọng đến mức sử dụng hình phạt. B.F.Skinner cho rằng nhà lãnh đạo và quản lý không nên quá tập trung vào những khuyết điểm hay thiếu sót của người lao động mà thay vào đó vẫn phải đủa ra những biện pháp nhắm khuyến khích động viên người lao động như khen thưởng… nhằm nâng cao hiệu quả cũng như năng suất của người lao động. Nhà quản lý và lãnh đạo cần thực hiện biện pháp công khai khen thưởng người lao động, phê bình đi đôi với tán dương và hạn chế việc phê bình người lao động trực diện trước tập thể. Lý thuyết về sự công bằng của Stacy Adam Thuyết cân bằng là một lý thuyết về sự động viên do J.Stacy Adam một nhà tâm lý học hành vi và quản trị đưa ra vào năm 1963.Thuyết công bằng của Adam đưa ra các yếu tố ngầm và mang tính biến đổi tác động đến sự nhìn nhận và đánh giá của người lao động về tổ chức và công việc của họ. Nội dung của học thuyết này J.Stacy Adam đề cập đến vấn đề nhận thức của người lao động về mức độ được đối xử công bằng và đúng đắn trong tổ chức. Giả thuyết cơ bản của học thuyết là mọi người đều muốn được đối xử công bằng các cá nhân trong tổ chức có xu hướng so sánh sự đóng góp của họ và quyền lợi của họ nhận được so với sự đống góp và quyền lợi của cá nhân khác người lao động khác trong tổ chức. Người lao động sẽ cảm nhận được đối xử công bằng khi thấy tỷ lệ quyền lợi và sự đóng góp của mình ngang bằng với tỷ lệ đó ở người khác. Do đó để tạo động lực cho người lao động thì nhà lãnh đạo và quản lý cần tạo ra và duy trì sự cân bằng giữa đóng góp của người lao động và các quyền lợi mà cá nhân người lao động đó được hưởng.Như vậy học thuyết này mang đến cho nhà lãnh đạo và quản lý thêm một yếu tố tạo động lực cho người lao động đó là sự công bằng tuy nhiên không phải người lao động nào cũng quan tâm và coi đó là yếu tố quan trọng nhất. Các nhà quản trị thấy rằng để tạo động lực cho người lao động thì 12
sự công bằng cũng rất quan trọng. 1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến tạo động lực người lao động Các nhân tố thuộc về bản thân người lao động: Đặc điểm người lao động: như độ tuổi, giới tính, sở thích, mục tiêu, môi trường sống của người lao động cũng tác động không nhỏ đến động lực lao động. Nhà quản lý nếu biết rõ đặc điểm cá nhân của người lao động để bố trí công việc hợp lý sẽ có tác dụng to lớn đến việc tạo động lực cho người lao động, bên cạnh đó nếu nhà quản trị biết kết hợp giữa mục tiêu cá nhân cùng với mục tiêu của tổ chức hướng mục tiêu cá nhân vào với mục tiêu của tổ chức sẽ làm cho người lao động gắn bó công hiến tận tụy với công việc và tổ chức do vậy tổ chức phải hiểu rõ mục tiêu cá nhân của người lao động và phải có những biện pháp hướng mục tiêu cá nhân phù hợp với mục tiêu của tổ chức để làm được điều đó nhà quản lý và lãnh đạo phải luôn quan tâm, tìm hiểu và tiếp cận với người lao động của tổ chức mình. Năng lực thực tế của người lao động: như học vấn, trình độ chuyên môn, kinh nghiệm. Mỗi người lao động đều có năng lực riêng và khác nhau nên động lực kiến họ làm việc tích cực và năng suất hơn cũng khác nhau và khi họ có đầy đủ điều kiện để phát huy khả năng của mình thì động lực lao động sẽ tăng lên.Năng lực và yếu tố di truyền cũng là kết quả của sự rèn luyện, năng lực là cơ sở tạo ra khả năng cho người lao động, đánh giá đúng năng lực của người lao động là cơ sở để nhà quản lý sử dụng tốt người lao động trong tổ chức của mình.Vì vậy trong quá trình làm việc nhà lãnh dạo và quản lý luôn thiết kế công việc sắp xếp bố trí người lao động vào công việc phù hợp với năng lực để phát huy tối đa năng lực chuyên môn. Tính cách của người lao động: tính cách của mỗi người lao động là yếu tố bên trong mỗi con người và được thể hiện quan điểm của người lao động trước một sự việc hay sự kiện nào đó. Quan điểm của người lao động có thể mang tính tích cực hay tiêu cực vì vậy tạo động lực lao động cho người lao động còn chịu ảnh hưởng từ tính cách của chính người lao động. Thái độ của người lao động đối với công ty và đối với công việc của người lao động: trong quá trình tạo động lực cho người lao động nhà lãnh đạo và quản trị cần chú ý đến yếu tố này, khi người lao động có thái độ đúng đắn, tích cực đối với công việc họ đang làm và đối với công ty họ sẽ có những hành vi đúng đắn và theo chiều hướng tích cực qua đó sẽ nâng cao được năng suất lao động cũng như chất 13
lượng công việc. Các nhân tố bên trong tổ chức Cơ cấu tổ chức: Chính là hệ thống các nhiệm vụ, báo cáo, mối quan hệ và quyền lực nhằm duy trì sự hoạt động của tổ chức và quyết định đến toàn bộ hoạt động của tổ chức. Khi cơ cấu tổ chức hợp lý, quyền hạn và trách nhiệm của mỗi bộ phận hay mỗi thành viên được phân chia rõ ràng, không chồng chéo, phù hợp với yêu cầu của tổ chức sẽ làm cho người lao động thấy rõ được vị trí của mình trong tổ chức qua đó sẽ chủ động, linh hoạt thực hiện nhiệm vụ một cách nhanh chóng và hiệu quả .Tuy nhiên nếu cơ cấu tổ chức không hợp lý, thiếu sự rõ ràng, thiếu linh hoạt sẽ dẫn đến sự trì trệ, làm cho người lao động không nắm rõ được vị trí cũng như không nắm rõ được tránh nhiệm , nhiệm vụ cụ thể của mình đối với tổ chức sẽ khiến hiệu quả công việc không được cao và không được như mong đợi. Chính sách nhân sự: Mỗi tổ chức sẽ có những chính sách trong công tác quản trị nhân lực khác nhau: Chính sách tiền lương, thưởng, chế độ đãi ngộ, chính sách đào tạo… Khi ban hành và áp dụng các chính sách trong tổ chức sẽ tác động trực tiếp đến cá nhân người lao động như quyền lợi và trách nhiệm của họ. Mỗi chính sách cụ thể sẽ tác động trực tiếp đến động lực của từng người lao động. Khi chính sách phù hợp, phát huy được hết khả năng, sở trường của người lao động và có chế độ đãi ngộ xứng đáng tương xứng với công sức họ sẽ tạo ra động lực làm việc người lao động và đạt được kết quả cao ngoài mong đợi Điều kiện làm việc: Trong tổ chức mà điều kiện làm việc của người lao động được quan tâm, đầu tư về thiết bị an toàn, bảo hộ…sẽ khiến cho người lao động làm việc cảm thấy yên tâm về tính mạng, sức khỏe được đảm bảo, giúp cho người lao động có tâm lý ổn định, chuyên tâm, tập trung vào công việc hơn rất nhiều. Khi họ được làm việc trong điều kiện làm việc tốt nhất, được trang bị trang thiết bị tốt nhất thì sẽ tạo ra năng suất và chất lượng lao động cao, sẽ có động lực làm việc tốt hơn và tạo hiệu quả cao. Do vậy cần phải tạo ra điều kiện làm việcthuận lợi nhất cho người lao động để tạo rađộng lực lao động cho họ. Vì vậy người quản lý cần xem xét các vấn đề trang thiết bị nơi làm việc sao cho đầy đủ, bố trí hợp lý và khoa học, phương tiện kỹ thuật đảm bảo về không gian diện tích, phù hợp với thị lực của người lao động, tạo tư thế hợp lý tiết kiệm động tác, quan trọng hơn cả là phải đảm bảo an toàn sức khỏe có như vậy mới tạo hứng thú cho người lao động. 14
Mô hình công việc: Mỗi người lao động sẽ đảm nhiệm một công việc nhất định trong một tổ chức. Khi công việc phù hợp với chuyên môn, nghiệp vụ của người lao động và công việc đó hấp dẫn với người lao động sẽ mang lại hứng thú làm việc và yêu thích, đam mê với công việc mình đang làm. Tùy vào sở trường và năng lực của mỗi người lao động sẽ cảm thấy phù hợp với những vị trí công việc khác nhau. Có người lại thích công việc văn phòng, hành chính nhưng cũng lại có những người thích công việc có nhiều tính sáng tạo hay những công việc cần sự năng động di chuyển nhiều… Lúc đó vai trò của người làm tổ chức phải biết sắp xếp, phân công lao động hợp lý để người lao động có thể phát huy hết năng lực và sở trường của họ một cách tối đa nhất. Như vậy họ mới có động lực tốt nhất để làm việc và tạo ra năng suất và chất lượng lao động.Động lực của người lao động chịu tác động và ảnh hưởng của nhiều nhân tố khác nhau. Trong đó nhóm nhân tố thuộc về công việc bao gồm:  Mức độ phức tạp của công việc  Mức độ chuyên môn hóa trong công việc  Sự mạo hiểm, rủi ro của công việc  Các kỹ năng nghề nghiệp cần thiết để thực hiện công việc.  Mức độ hao phí về trí lực  Tính hấp dẫn của công việc Tính chất của công việc bao gồm :  Mức độ phức tạp của công việc  Mức độ chuyên môn hóa Các yêu cầu của công việc bao gồm:  Các kỹ năng nghề nghiệp cần thiết để thực hiện công việc  Sự mạo hiểm rủi ro của công việc  Mức độ hao phí về trí lực Có thể thấy công việc ngoài khả năng có thể làm đượcngười lao động sẽ cảm thấy áp lực, căng thẳng. Nếu công việc quá dễ mà giao cho người có chuyên môn cao sẽ tạo cho họ cảm giác nhàm chán, đôi khi có những cảm xúc tiêu cực như không được ghi nhận hay đánh giá đúng năng lực dẫn đến sự lãng phí tài năng. Người quản lý cần phải giao đúng người đúng việcđể phát huy được năng lực và 15