ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
NGUYỄN THỊ HUYỀN
T¦ T¦ëNG PH¢N QUYÒN Vµ Sù VËN DôNG
TRONG QU¸ TR×NH X¢Y DùNG NHµ N¦íC PH¸P QUYÒN
X· HéI CHñ NGHÜA VIÖT NAM
Chuyên ngành: Lí luận và lịch sử nhà nước và pháp luật
Mã số: 60 38 01 01
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Cán bộ hướng dẫn khoa học: GS. TS. HOÀNG THỊ KIM QUẾ
HÀ NỘI - 2014
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công
trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo
tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn
học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của
Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi
có thể bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
NGƯỜI CAM ĐOAN
Nguyễn Thị Huyền
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ HÌNH THÀNH
VÀ PHÁT TRIỂN CỦA TƯ TƯỞNG PHÂN QUYỀN ........................... 6
1.1. Quyền lực nhà nước và cách thức thực hiện quyền lực nhà nước .......... 6
1.2. Sự xuất hiện và phát triển của tư tưởng phân quyền ............................ 10
1.2.1. Tư tưởng phân quyền trong thời kỳ cổ đại .................................................. 10
1.2.2. Tư tưởng phân quyền ở Tây Âu thời kỳ Cách mạng tư sản ........................... 19
1.2.3. Tư tưởng phân quyền trong giai đoạn hiện nay .......................................... 45
1.3. Giá trị, ý nghĩa của tư tưởng phân quyền ............................................... 55
Chương 2: TỔ CHỨC QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM QUA
CÁC BẢN HIẾN PHÁP VÀ SỰ KẾ THỪA NHỮNG HẠT NHÂN
HỢP LÝ CỦA NGUYÊN TẮC PHÂN CHIA QUYỀN LỰC ................... 57
2.1. Quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà
nước pháp quyền ..................................................................................... 57
2.2. Tổ chức quyền lực Nhà nước ở Việt Nam qua các bản hiến pháp ....... 67
2.2.1. Hiến pháp 1946 ........................................................................................... 67
2.2.2. Hiến pháp 1959 ........................................................................................... 71
2.2.3. Hiến pháp 1980 ........................................................................................... 75
2.2.4. Hiến pháp 1992 ........................................................................................... 78
2.2.5. Hiến pháp 2013 ........................................................................................... 87
2.3. Một số kiến nghị áp dụng những nhân tố hợp lý của tư tưởng phân
quyền vì mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa
Việt Nam ..................................................................................................... 91
2.3.1. Cơ quan lập pháp - Quốc hội....................................................................... 92
2.3.2. Cơ quan hành pháp - Chính phủ .................................................................. 98
2.3.3. Cơ quan tư pháp - Tòa án và Viện kiểm sát .............................................. 105
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 110
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 113
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Phân quyền là một trong những lý thuyết chính trị - pháp lý có ý nghĩa hết
sức quan trọng cả trong tư tưởng và thực tiễn chính trị thế giới. So với các tư tưởng
chính trị trong chế độ chuyên chế độc tài, lý thuyết phân quyền được coi là tư tưởng
thời đại, đánh dấu sự chuyển biến từ việc sử dụng “quyền lực dã man” trong các xã
hội chuyên chế sang việc thực thi quyền lực văn minh trong xã hội dân chủ. Sự hình
thành và phát triển của lý thuyết này gắn liền với quá trình đấu tranh cho bình đẳng,
tự do và tiến bộ xã hội, hướng đến xác lập các mối quan hệ cơ bản giữa pháp luật và
quyền lực, cá nhân và cộng đồng, công dân và nhà nước nhằm đảm bảo tính hiệu
quả cao nhất của việc thực thi quyền lực. Chính vì vậy, phân quyền được coi là một
tất yếu khách quan trong các nhà nước dân chủ, là điều kiện đảm bảo cho những giá
trị tự do được phát huy, là tiêu chí đánh giá sự tồn tại và phát triển của nhà nước
pháp quyền, nơi chủ quyền nhân dân giữ vai trò tối thượng. Tư tưởng phân quyền
được bàn đến rất sớm trong lịch sử tư tưởng chính trị phương Tây.
Ngay từ thời cổ đại, Aristote (384-322 tr.CN) đã chia hoạt động của nhà
nước thành ba thành tố: nghị luận, chấp hành và xét xử. Các thành tố này, lúc đầu,
được mô tả một cách giản đơn về mặt cấu trúc, chức năng và thẩm quyền, những
khía cạnh có tính đơn biệt của việc tổ chức quyền lực nhà nước, chứ chưa chỉ rõ
phương thức vận hành cũng như mối quan hệ bên trong giữa các thành tố đó. Tuy
có nguồn gốc sâu xa trong lịch sử, tư tưởng về phân quyền chỉ trở thành một lý
thuyết toàn diện và độc lập trong thời kỳ Khai sáng. Người khai sinh ra lý thuyết
này là triết gia người Anh, John Locke (1632-1704) và người có đóng góp lớn nhất
trong việc phát triển nó một cách hoàn chỉnh là nhà luật học người Pháp S.
Montesquieu (1689-1755). Tư tưởng này đã được thể hiện và áp dụng trong việc tổ
chức bộ máy nhà nước của nhiều nước trên thế giới ở các mức độ khác nhau, được
ghi nhận một cách trang trọng trong các bản Tuyên ngôn và Hiến pháp của một số
nước. Thậm chí có nước đã coi phân quyền là nguyên tắc cơ bản trong tổ chức bộ máy