Luận văn : Vai trò của FDI trong quá trình phát triển kinh tế xã hội ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay và một số giải pháp để đạt được mục tiêu phát triển tương lai

Chia sẻ: Nguyễn Thị Ngọc Huỳnh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:30

Thêm vào BST

Báo xấu

650
lượt xem 207
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đối với bất kỳ một quốc nào, dù là nước phát triển hay đang phát triển thì để phát triển đều cần có vốn để tiến hành các hoạt động đầu tư tạo ra tài sản mới cho nền kinh tế. Nguồn vốn để phát triển kinh tế có thể được huy động ở trong nước hoặc từ nước ngoài, tuy nhiên nguồn vốn trong nước thường có hạn, nhất là đối với những nước đang phát triển như Việt Nam( có tỷ lệ tích luỹ thấp, nhu cầu đầu tư cao nên cần có một số vốn lớn để phát triển kinh tế)....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn : Vai trò của FDI trong quá trình phát triển kinh tế xã hội ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay và một số giải pháp để đạt được mục tiêu phát triển tương lai

Luận văn Vai trò của FDI trong quá trình phát triển kinh tế xã hội ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay và một số giải pháp để đạt được mục tiêu phát triển tương lai
Phần mở đầu I. Sự cần thiết phải nghiên cứu vai trò của FDI trong quá trình phát triển kinh tễ xã hội Đối với bất kỳ một quốc nào, dù là nước phát triển hay đang phát triển thì đ ể phát triển đều cần có vốn để tiến hành các hoạt động đầu tư tạo ra tài sản mới cho nền kinh tế. Nguồn vốn để phát triển kinh tế có thể được huy động ở trong nước hoặc từ nước ngoài, tuy nhiên nguồn vốn trong nước thường có hạn, nhất là đối với những nước đang phát triển như Việt Nam( có tỷ lệ tích luỹ thấp, nhu cầu đầu tư cao nên cần có một số vốn lớn để phát triển kinh tế).Vì vậy, nguồn vốn đầu tư nước ngoài ngày càng giữ vai trò quan trọng đối với sự phát triển của mỗi quốc gia.Ho ạt động đầu tư nước ngoài là kênh huy động vốn lớn cho phát triển kinh tế, trên cả giác độ vĩ mô và vi mô.Trên giác độ vĩ mô, FDI tác động đến quá trình tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và phúc lợi xã hội cho con người, là 3 khía cạnh để đánh giá sự phát triển kinh tế của một quốc gia. Trên giác độ vi mô, FDI có tác động mạnh mẽ đến năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước, vấn đề lưu chuyển lao động giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước... Đầu tư nước ngoài là nhân tố quan trọng và khẳng định rõ vai trò của mình trong việc đóng góp vào sự phát triển kinh tế của VIệt Nam. Nguồn vốn này bao gồm đầu tư trực tiếp (FDI) và đầu tư gián tiếp (FII). Trong khi FII có tác động kích thích thị trường tài chính phát triển thì FDI có vai trò trực tiếp thúc đẩy sản xuất, bổ sung vốn trong nước, tiếp thu công nghệ và bí quyết quản lý, tham gia mạng lưới sản xuất toàn cầu, tăng số lượng việc làm và đào tạo nhân công, tăng nguồn thu cho ngân sách... Thực tế trong những năm qua cũng như dự báo cho giai đoạn tới đã khẳng định tầm quan trọng của FDI với phát triển kinh tê ở nước ta hiện nay. Đ ánh giá đúng vị trí, vài trò của đầu tư nước ngoài, Đ ại hội lần thứ IX của Đ ảng ta đã coi kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài là một thành phần kinh tế, là 1
một bộ phận cấu thành của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, đ ược khuyến khích phát triển, hướng vào xuất khẩu, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế- xã hội, gắn với thu hút công nghệ hiện đại, tao thêm nhiều việc làm và đề ra nhiệm vụ cải thiện nhanh môi trường kinh tế và pháp lý để thu hút mạnh nguồn vốn đầu tư nước ngoài(chủ yếu là FDI) đối với chiến lược phát triển K T-XH của cả nước. II. Mục tiêu nghiên cứu Đ ề tài sẽ tập trung nghiên cứu về vai trò của FDI tới phát triển kinh tế, những tác động của nguồn vốn này đến mọi khía cạnh của đời sống xã hội. Từ đó đưa ra các giải pháp cũng như các điều kiện đảm bảo vốn FDI cho quá trình phát triển kinh tế ở Việt Nam. III. Đ ối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là những tác động của vốn FDI đến phát triển kinh tế ở V iệt Nam trong giai đoạn hiện nay và một số giải pháp để đạt đ ược những mục tiêu phát triển trong tương lai. 2
C hương I: Cơ sở lý luận I. Những vấn đề cơ bản về FDI 1. FDI là gì 1.1. Một vài khái niệm về FDI. -FDI là hình thức đầu tư quốc tế mà nhà đ ầu tư nước ngoài góp một lượng vốn đủ lớn để thiết lập các cơ sở sản xuất, kinh doanh, nhờ đó cho phép họ trực tiếp tham gia điều hành đối tượng mà họ bỏ vốn đầu tư, cùng với các đối tác nước nhận đầu tư chia sẻ rủi ro và thu lợi nhuận từ những hoạt động đầu tư đó. -Theo tổ chức thương m ại thế giới đưa ra đ ịnh nghĩa như sau về FDI: Đ ầu tư trực tiếp nước ngo ài (FDI) x ảy ra khi một nhà đầu tư từ một nước (nước chủ đầu tư) có được một tài sản ở một nước khác (nước thu hút đầu tư) cùng với quyền quản lý tài sản đó. Phương diện quản lý là thứ để phân biệt FDI với các công cụ tài chính khác. Trong phần lớn trường hợp, cả nhà đầu tư lẫn tài sản mà người đó quản lý ở nước ngoài là các cơ sở kinh doanh. Trong những trường hợp đó, nhà đầu tư thường hay đựơc gọi là "công ty mẹ" và các tài sản được gọi là "công ty con" hay "chi nhánh công ty" - Lu ật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam (sửa đổi, bổ sung năm 2000) quy định: FDI là việc nhà đầu tư nước ngoài đưa vào Việt Nam vốn bằng tiền ho ặc bất kỳ tài sản nào để tiến hành các hoạt động đầu tư theo pháp luật. 1.2. Đặc điểm của FDI -Việc tiếp nhận FDI không phát sinh nợ cho nước nhận đầu tư, thay cho lãi suất, nước đầu tư nhận đ ược lợi nhuận thích đáng khi công trình đ ầu tư hoạt động có hiệu quả. - FDI không chỉ đưa vốn vào nước nhận đầu tư, mà thường đi kèm theo với vốn là kỹ thuật, công nghệ, bí quyết kinh doanh, công nghệ quản lý .v.v..Do FDI mang theo kỹ thuật, công nghệ nên nó thúc đẩy sự ra đời của các ngành nghề mới, đặc biệt là những ngành sử dụng công nghệ cao hay nhiều 3
vốn. Vì thế, nó có tác dụng to lớn đối với quá trình CNH, HĐH, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và tăng trưởng kinh tế ở nước nhận đầu tư. Tuy vậy, cũng cần nhận thức rằng FDI chứa đựng khả năng các doanh nghiệp nước ngoài (100% vốn nước ngoài) có thể trở thành lực lượng “áp đảo” trong nền kinh tế nước nhận đầu tư. Trường hợp này sẽ xảy ra khi m à sự quản lý và điều tiết của nước chủ nhà bị lơi lỏng hoặc kém hiệu lực. Một vấn đề khác không kém phần quan trọng gây nên sự “dè dặt” của các nước đang phát triển tiếp nhận FDI, đó là: FDI chủ yếu là của các công ty xuyên quốc gia (TNC) và cách thức đầu tư cả gói của nó để chiếm lĩnh thị trường và thu nhiều lợi nhuận. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm của một số nước lại cho rằng: FDI là nguồn động lực đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình phát triển của họ. Điều đó có ý nghĩa là hiệu quả sử dụng FDI phụ thuộc rất lớn vào cách thức huy động và quản lý sử dụng nó của nước nhận đầu tư, chứ không phải ý đồ của nhà đ ầu tư. 2. Phân loại FDI Đ ầu tư FDI tồn tại dưới nhiều hình thức, song những hình thức chủ yếu là hợp đồng hợp tác kinh doanh; doanh nghiệp liên doanh, doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài.Hợp đồng hợp tác kinh doanh:  Hợp đồng hợp tác kinh doanh H ợp đồng hợp tác kinh doanh (Contractual-Business-Cooperation) là văn bản ký kết giữa hai hoặc nhiều bên (gọi là bên hợp doanh) quy định rõ trách nhiệm và phân chia kết quả kinh doanh cho mỗi bên để tiến hành đầu tư sản xuất kinh doanh ở nước tiếp nhận đầu tư mà không thành lập một pháp nhân. Và ở V iệt Nam, hình thức này chỉ chiếm trên 3% số dự án và khoảng 9% số vốn đầu tư (đến tháng 5 năm 2005 chỉ có 181 dự án có hiệu lực với 4,5 tỷ USD vốn đầu tư).  Doanh nghiệp liên doanh Doanh nghiệp liên doanh ( Joint Venture interprise): là lo ại hình doanh nghiệp do hai bên hoặc các bên nước ngoài hợp tác với các nước tiếp nhận 4
đầu tư cùng góp vốn, cùng kinh doanh, cùng hưởng lợi nhuận và chia sẻ rủ ro theo tỷ lệ vốn góp. Doanh nghiệp liên doanh được thành lập theo hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn, có tư cách pháp nhân theo pháp luật của nước tiếp nhận đầu tư.Ở Việt Nam, hình thức này chỉ chiếm trên 23% số dự án và khoảng 44% số vốn đầu tư (đ ến tháng 5 năm 2005 có 1.269 dự án có hiệu lực với 19,7 tỷ USD vốn đầu tư).  Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài. Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài (100% Foreign Cantrerisce) là doanh nghiệp thuộc sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài( tổ chức hoặc cá nhân nước ngoài) do nhà đầu tư nước ngoài thành lập tại nước tiếp nhận đầu tư, tự quản lý và tự chịu trách nhiệm về kết quả sản xuất, kinh doanh. Ở V iệt Nam, hình thức này có xu hướng gia tăng cả về số dự án và vốn đăng ký. Hiện có trên 73% số dự án và khoảng 47% số vốn đầu tư (đến tháng 5 năm 2005 có 3.956 d ự án có hiệu lực với 22,8 tỷ USD vốn đầu tư). Hiện nay trong đó tổng dự án và tổng vốn trên thì nhà đ ầu tư đăng ký dưới hình thức 100% vốn nước ngoài chiếm 77,2% về số dự án (60,7% về tổng vốn), đăng ký dưới hình thức liên doanh chiếm 19,5% về số dự án (31,2% về tổng vốn đăng ký). Số còn lại đăng ký thuộc lĩnh vực hợp doanh BOT công ty cổ phần và công ty quản lý vốn. 3. Nhân tố thúc đẩy FDI 3.1. C hênh lệch về năng suất cận biên của vốn giữa các nước H elpman và Sibert, Richard S. Eckaus cho rằng có sự khác nhau về năng suất cận biên của vốn giữa các nước. Một nước thừa vốn thường có năng suất cận biên thấp hơn. Còn một nước thiếu vốn thường có năng suất cận biên cao hơn. Tình trạng này sẽ dẫn đến sự di chuyển dòng vốn từ nơi dư thừa sang nơi khan hiếm nhằm tối đa hoá lợi nhuận. 3.2. Chu kỳ sản phẩm Akamatsu Kaname (1962) cho rằng sản phẩm mới đầu được phát minh và sản xuất ở nước đ ầu tư, sau đó mới được xuất khẩu ra thị trường nước 5
ngoài. Tại nước nhập khẩu, ưu điểm của sản phẩm mới làm nhu cầu trên thị trường nội địa tăng lên, nên nước nhập khẩu chuyển sang sản xuất để thay thế sản p hẩm nhập khẩu này bằng cách chủ yếu dựa vào vốn, kỹ thụât của nước ngoài. Khi nhu cầu thị trường của sản phẩm mới trên thị trường trong nước bão hoà, nhu cầu xuất khẩu lại xuất hiện. Hiện tuợng này diễn ra theo chu kỳ và do đó dẫn đến sự hình thành FDI.Raymond Vernon (1966) lại cho rằng khi sản xuất một phẩm đạt tới giai đoạn chuẩn hóa trong chu kỳ phát triển của mình cũng là lúc thị trường sản phẩm này có rất nhiều nhà cung cấp. Ở giai đo ạn này, sản phẩm ít được cải tiến, nên cạnh tranh giữa các nhà cung cấp dẫn tới quyết định giảm giá và do đó dẫn tới quyết định cắt giảm chi phí sản xuất. Đ ây là lý do để các nhà cung cấp chuyển sản xuất sản phẩm sang những nước cho phép chi phí sản xuất thấp hơn 3.3. Lợi thế đặc biệt của các công ty đa quốc gia Stephen H. Hymes (1960, công bố năm 1976), John H. Dunning (1981), Rugman A. A. (1987) và một số người khác cho rằng các công ty đa quốc gia có những lợi thế đặc thù (chẳng hạn năng lực cơ bản) cho phép công ty vượt qua những trở ngại về chi phí ở nước ngo ài nên họ sẵn sàng đầu tư trực tiếp ra nước ngoài. Khi chọn địa điểm đầu tư, những công ty đa quốc gia sẽ chọn nơi nào có các điều kiện (lao động, đất đai) cho phép họ phát huy các lợi thế đặc thù nói trên. 3.4.Tiếp cận thị trường và giảm xung đột thương mại Đ ầu tư trực tiếp ra nước ngo ài là một biện pháp để tránh xung đột thương mại song phương. Ví dụ, Nhật Bản hay bị Mỹ và các nước Tây Âu phàn nàn do Nhật Bản có thặng dư thương mại còn các nước kia bị thâm hụt thương mại trong quan hệ song phương. Đối phó, Nhật Bản đã tăng cường đầu tư trực tiếp vào các thị trường đó. Họ sản xuất và bán ô tô, máy tính ngay tại Mỹ và châu Âu, để giảm xuất khẩu các sản phẩm này từ Nhật Bản sang. Họ còn đầu tư trực tiếp vào các nước thứ ba, và từ đó xuất khẩu sang thị trường Bắc Mỹ và châu Âu. 6
3.5. Khai thác chuyên gia và công nghệ K hông phải FDI chỉ đi theo hướng từ nước phát triển hơn sang nước kém phát triển hơn. Chiều ngược lại thậm chí còn mạnh mẽ hơn nữa. N hật Bản là nước tích cực đầu tư trực tiếp vào Mỹ để khai thác đội ngũ chuyên gia ở Mỹ. Ví dụ, các công ty ô tô của Nhật Bản đ ã mở các bộ phận thiết kế xe ở Mỹ để sử dụng các chuyên gia người Mỹ. Các công ty máy tính của Nhật Bản cũng vậy. Không chỉ Nhật Bản đầu tư vào Mỹ, các nước công nghiệp phát triển khác cũng có chính sách tương tự. Trung Quốc gần đây đẩy mạnh đầu tư trực tiếp ra nước ngoài, trong đó có đầu tư vào Mỹ. Việc công ty đa quốc gia quốc tịch Trung Quốc là Lenovo mua bộ phận sản xuất máy tính xách tay của công ty đa quốc gia mang quốc tịch Mỹ là IBM được xem là một chiến lược để Lenovo tiếp cận công nghệ sản xuất máy tính ưu việt của IBM. Hay việc TCL (Trung Quốc) trong sáp nhập với Thompson (Pháp) thành TCL- Thompson Electroincs, việc National Offshore Oil Corporation (Trung Quốc) trong ngành khai thác dầu lửa mua lại Unocal (Mỹ) cũng với chiến lược như vậy. 3.6.Tiếp cận nguồn tài nguyên thiên nhiên Đ ể có nguồn nguyên liệu thô, nhiều công ty đa quốc gia tìm cách đầu tư vào những nước có nguồn tài nguyên phong phú. Làn sóng đầu tư trực tiếp ra nước ngoài lớn đầu tiên của Nhật Bản vào thập niên 1950 là vì m ục đích này. FDI của Trung Quốc hiện nay cũng có mục đích tương tự. II. Các mô hình về vai trò của nguồn vốn đối với tăng trưởng 1.Mô hình tân cổ điển về tăng trưởng kinh tế 1.1 Mô hình V ào cuối thế kỉ 19, cùng với sự tiến bộ của khoa học và công nghệ , trường phái kinh tế tân cổ điển ra đời. Bên cạnh một số quan điểm về tăng trưởng kinh tế tương đồng cùng trường phái cổ điển như sự tự điều tiết của bàn tay vô hình, mô hình này có các quan điểm mới sau: 7
Đối với các nguồn lực về tăng trưởng kinh tế, mô hình nhấn mạnh vai trò đặc biệt quan trọng của vốn. Từ đó họ đưa ra hai khái niệm: +Phát triển kinh tế theo chiều sâu: tăng trưởng dựa vào sự gia tăng số lượng vốn cho một đơn vị lao động. +hát triển kinh tế theo chiều rộng: tăng trưởng dựa vào sự gia tăng vốn tương ứng với sự gia tăng lao động Đ ể chỉ quan hệ giữa gia tăng sản phẩm và tăng đầu vào, họ sử dụng hàm sản xuất Cobb Douglass Y=F(k,l,r,t) Sau khi biến đổi, Cobb-Douglass thiết lập mối quan hệ theo tốc độ tăng trưởng các biến số: g=t+ak+bl+cr Trong đó: G : tốc độ tăng trưởng GDP K ,l,r: tốc độ tăng của các yếu tố đầu vào: vốn, lao động, tài nguyên T phần dư còn lại, phản ánh tác động khoa học kĩ thuật A, b, c: các hệ số, phản ánh tỉ trọng của các yếu tố đầu vào trong tổng sản phẩm: a+b+c=1 1.2 Ý nghĩa Các nhà kinh tế học tân cổ điển đã cố gắng giải thích nguồn gốc của sự tăng trưởng thông qua hàm sản xuất. Hàm số này nêu lên mối quan hệ giữa sự tăng lên của đầu ra với sự tăng lên của yếu tố đầu vào: vốn, lao động, tài nguyên, khoa học- công nghệ. Với hàm sản xuất Cobb-douglas cho biết có 4 yếu tố cơ bản tác động đến tăng trưởng kinh tế và cách thức tác động của 4 yếu tố này là khác nhau giữa các yếu tố K, L, R và T. H ọ cũng cho rằng khoa học - công nghệ có vai trò quan trọng nhất với sự phát triển kinh tế. Yếu tố khoa học công nghệ phụ thuộc rất lớn vào yếu tố vốn, sự đầu tư của các chủ thể trong nền kinh tế. V ới việc thu hút FDI,Việt Nam sẽ có cơ hội tiếp cận với những tiến bộ khoa học công nghệ mới nhất trên thế giới, đồng thời các DN nước ngoài khi đầu vào Việt Nam sẽ mang những kiến thức, khoa học công nghệ trên thế giới để tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh.. 2. Mô hình Harrod- domar 8
2.1 Mô tả về mô hình H àm sản xuất : Y =1/k * K (1) Tiết kiệm S=s*Y (2) Vốn đầu tư : I=S (3) Lượng vốn gia tăng : K = I - d*K ( d là tỷ lệ khấu hao) (4) Từ (2),(3),(4) ta có : K = s*Y - d *K (5) H ệ số tư bản - đầu ra: k=K/Y (6) Từ (1) ta có : Y= K/k (7) Tỷ lệ tăng trưởng đầu ra : g = Y /Y = (s/k)-d 2.2 Ý nghĩa : D ựa vào mô tả trên ta thấy nguồn gốc tăng trưởng kinh tế là do lượng vốn (yếu tố K, capital) đưa vào sản xuất tăng lên. Chúng ta có công thức: g=s/k, trong đó g là tốc độ tăng trưởng kinh tế, s là tỷ lệ tiết kiệm và k là hệ số ICOR. Công thức trên nêu lên , tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế phụ thuộc vào tỷ lệ tiết kiệm (đầu tư) và hệ số ICOR. Vì vậy, nếu hệ số ICOR của Việt N am là 4,8 muốn có g=8,5% thì phải tiết kiệm (đầu tư) 40,8%. nếu huy động vốn trong nước chỉ được 30% thì ít nhất phải thu hút đầu tư nước ngo ài bằng khoảng 10,8%. Điều này cho thấy vai trò của FDI đối với quá trình phát triển 9
Chương II : V ai trò của FDI với phát triển kinh tế ở Việt Nam I. Vai trò của FDI tới tăng trưởng kinh tế Đ ầu tư nước ngo ài đóng góp đáng kể vào sự tăng trưởng kinh tế của V iệt Nam. Các dự án đầu tư nước ngoài đã làm thay đổi dần đời sống sản xuất, kinh doanh của địa phương, có tác dụng kích thích sản xuất của các thành phần kinh tế khác đ ầu tư nước ngoài cũng khả quan trong năm 2003 và được Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đ ầu tư) đánh giá là “… Có sự chuyển biến mạnh mẽ, đạt mức tăng trưởng cao hơn các thành phần kinh tế khác”. Cụ thể, năm 2003, doanh thu của khu vực này đạt 16 tỉ USD, tăng hơn 30% so với năm trước, trong đó riêng doanh thu xuất khẩu đạt 6,3 tỉ USD, chiếm 31% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước. Nhờ những kết quả trên nên khu vực đầu tư nước ngoài đóng góp khoảng 14,3% GDP cả nước. Trên 4.000 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngo ài đã tạo việc làm ổn định cho khoảng 700 ngàn lao động trong nước, chưa kể những lao động gián tiếp tại các vùng nguyên liệu trên phạm vi toàn quốc. Các dự án đầu tư nước ngo ài đã khai thác một cách có hiệu quả tiềm năng, làm thay đổi cơ cấu kinh tế địa phương cũng như vùng lãnh thổ, tạo cơ hội đẩy mạnh sự hợp tác, liên kết kinh tế trong phạm vi tỉnh, thành phố. V ai trò của FDI với tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam được thể hiện ở những khía cạnh sau đây 1. Góp phần tăng nguồn vốn, giải quyết vấn đề thiếu vốn cho phát triển KTXH - FDI giải quyết tình trạng thiếu vốn cho phát triển kinh tế xã hội do tích luỹ nội bộ thấp, cản trở đầu tư và đổi mới kỹ thuât trong điều kiên khoa học , kỹ thuật thế giới phát triển mạnh. - Mặc dù FDI thường chiếm tỷ trọng không lớn trong tổng mức đầu tư của nước chủ nhà nhưng điều đàng chú ý là v ốn FD I cho phép tạo ra các ngành mới hoàn toàn hoặc thúc đẩy sự phát triển của một số ngành quan trọng đối với quá trình công nghiệp hoá đất nước. 10
- Đối với Việt Nam , sau hơn 17 năm đổi mới , nguồn vốn đầu tư nước ngoài đã đóng góp giúp bổ sung quan trọng cho đầu tư phát triển, tăng tiềm lực kinh tế để khai thác và nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực trong nước như dầu khí, điện.... Tính từ năm 1998 đến hết năm 2003, trên phạm vi cả nước đã có trên 4500 dự án được cấp phép với tổng số vốn đăng ký 46 tỷ U SD. Đ ến 2004, Việt Nam đã thu hút được vốn đầu tư trên 65 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tỷ trọng đóng góp của FDI vào GDP có xu hướng tăng lớn qua các năm: năm 1992 là 2%, năm 1996 là 7,6%, năm 1999 là 10,3%, năm 2000 chiếm 13.3% GDP, năm 2002 chiếm 13,5% , năm 2003 chiếm 14%. N guồn vốn này cũng góp phần tích cực vào việc hoàn chỉnh ngày càng đầy đủ và tốt hơn hệ thống cơ sở hạ tầng, giao thộng vận tải, bưu chính viễn thông..., hình thành các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao, góp phần thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, hình thành các khu dân cư mới, tạo việc làm cho hàng vạn lao động tại các địa phương. Những vấn đề trên cho thấy tác dụng và ảnh hưởng quan trọng của FDI đối với sự phát triển kinh tế của đất nước. 2. FDI với nguồn thu ngân sách và các cân đối vĩ mô. Cùng với sự phát triển , FDI đóng góp ngày càng tăng vào nguồn thu ngân sách cho nhà nước thông qua việc đánh thuế vào các công ty nước ngoài..Theo số liệu của Bộ kế hoạch đầu tư thì giai đoạn 1996-2000 thu từ khu vực FDI chiến 6-7% nguồn thu ngân sách quốc gia( nếu kể cả ngành d ầu khí thì chiếm gần 20% thu ngân sách), đạt khoảng 1,45 tỷ USD; gấp 4,5 lần so với 5 năm trước đó, với nguồn thu bình quân khoảng 290triệu USD/ năm. Đ ến giai đoạn 2001 -2005 tăng lên đến 1 tỷ USD/ năm. Bên cạnh đó, FDI đã góp phần quan trọng vào việc thặng dư của tài khoản vốn, góp phần cải thiện cán cân thanh toán nói chung. 3. Góp phần nâng cao năng lực công nghệ cho nước chủ nhà và góp phần tạo động lực cho việc nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước. 11
Sự tham gia của doanh nghiệp FDI góp phần phá vỡ cơ cấu thị trường độ c quyền, tăng tính cạnh tranh của thị trường. Điều này đã đ ưa lại tác động tích cực lẫn tiêu cực: + Doanh nghiệp FDI với lợi thế về vốn, công nghệ, trình độ tổ chức sản xuất, các bí quyết marketing đã tạo ra sức ép đáng kể buộc các doanh nghiệp trong nứơc phải thay đổi cách thức quản lý, nâng cao công nghệ, sử dụng các ho ạt động marketing nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của mình. + Đồng thời do sức cạnh tranh yếu, các doanh nghiệp trong nứơc sẽ dễ dàng đ ể mất thị phần vào tay các đối thủ cạnh tranh nước ngo ài.Khi thị phần đã suy giảm, các doanh nghiệp trong nước buộc phải phân bổ chi phí cố định không đổi của họ đối với sản xuất nhỏ hơn, vì vậy càng làm tăng chi phí đơn vị và giảm khả năng cạnh tranh ngay trên thị trường nội địa. Đứng trên quan điểm hiệu quả thì sức ép cạnh tranh của các doanh nghiệp FDI sẽ dẫn đến thu hẹp khu vực trong nước, sử dụng kém hiệu quả các nguồn lực khan hiếm, vì vậy sẽ mang lại lợi ích hiệu quả phân bổ được cải thiện. Tuy vậy, sự thu hẹp của khu vực sản xuất trong nước thường gây ra nhiều hậu quả về x ã hội và kết quả mà mọi chính phủ đều không mong muốn. Cùng với việc cung cấp vốn, thông qua FDI các công ty nước ngoài đã chuyển giao công nghệ từ nước m ình hoặc nước khác sang cho Việt Nam. Chuyển giao công nghệ là một trong 4 kênh làm xuất hiện “tác động tràn” đối với doanh nghiệp do đó nước ta có thể nhận đựợc những công nghệ kỹ thuật tiên tiến, hiện đại( thực tế, có những công nghệ không thể mua đựơc bằng quan hệ thương m ại đơn thuần), những kinh nghiệp quản lý, năng lực marketting, độ ngũ lao động được đào tạo, rèn luyện về mọi mặt( trình đ ộ kỹ thuật, phương pháp làm việc, kỷ luật lao động. 4. Tác động tới xuất khẩu và cán cân thanh toán FDI thúc đ ẩy hoạt động thương mại, tạo hành lang cho hoạt động xuất khẩu và tiếp cận nhanh nhất với thị trường thế giới. Xuất khẩu là một trong những giải pháp tăng trưởng kinh tế, góp phần tăng thu nhập cho nền kinh tế, 12
từ đó giải quyết các vấn đề x ã hội. Theo quy luật của các nước đang phát triển, cán cân thanh toán của các nước này luôn ở tình trạng thâm hụt. Do vậy, ho ạt động FDI đã góp phần vào việc hạn chế một phần nào đó tình trạng thâm hụt của cán cân thanh toán thông qua thặng dư xuất khẩu và chuyển vốn đầu tư vào nước tiếp nhận FDI. Thông qua FDI, hoạt động xuất nhập khẩu của các nền kinh tế chủ nhà được kích hoạt, trở nên hết sức sôi động. Khởi đầu là xuất khẩu các sản phẩm nông, lâm, ngư nghiệp và khai khoáng, tiếp đến là các sản phẩm thuộc các ngành công nghiệp cần nhiều lao động như dệt may, công nghiệp chế biến và sau đó là các sản phẩm có hàm lượng tư bản cao như sản phẩm điên, điện tử, cơ khí ... Theo số liệu thống kê, các doanh nghiệp FDI đã chiếm tỷ trọng 13 – 14% GDP, 35,5% tổng sản lượng công nghiệp và 18,6% tổng vốn đầu tư xã hội; ngoài d ầu thô, chiếm tỷ trọng 33,8% kim ngạch xuất khẩu; Hoạt động kinh doanh của khu vực kinh tế FDI (trừ ngành d ầu khí) trong năm 2003 phát triển khá. So với năm 2002, doanh thu của các doanh nghiệp FDI tăng 36,8%; kim ngạch xuất khẩu tăng 35,3%; nộp ngân sách đạt 465 triệu USD, tăng 1,3%; tạo ra việc làm cho khoảng 665.000 lao động, tăng 7,3% so với năm 2002. Bảng 3 : C ơ cấu giá trị xuất khẩu hàng hoá theo khu vực kinh tế(kể cả xuât khẩu dầu thô) Đơn vị % 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Khu vực kinh 73.0 70.3 65.0 65.7 59.4 53.0 54.8 52.9 49.6 45.3 42.8 tế trong nước Khu vực kinh 27.0 29.7 35.0 34.3 40.6 47.0 45.2 47.1 50.4 54.7 57.2 tế đầu tư nước ngoài N guồn: http:// www.gso.gov.vn 5. Tác động tới quá trình mở rộng quan hệ đối ngoại và hội nhập kinh tế quốc tế 13
Q uan hệ đối ngoại và hội nhập kinh tế quốc tế là một xu hướng vận động tất yếu của các nền kinh tế trên thế giới trong điều kiện hiện nay, khi quá trình toàn cầu hoá, khu vực hoá và quốc tế hoá đang diễn ra hết sức nhanh chóng dưới sự tác động của mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học công nghệ. Đối với các nước đang và kém phát triển nói chung cũng như Việt Nam nói riêng thì quan hệ đối ngoại và hội nhập kinh tế quốc tế là con đường tốt nhất để rút ngắn tụt hậu so với các nước khác trong khu vực và trên thế giới, có điều kiện phát huy tối ưu hơn những lợi thế so sánh của mình trong phân công lao động quốc tế. Trong xu thế quốc tế hoá và khu vực hoá các hoạt động kinh tế hiện nay, mức độ thành công của mở cửa và hội nhập kinh tế với thế giới có tác động chi phối mạnh mẽ tới sự thành công của công cuộc đổi mới, đến kết quả của sự nghiệp CNH-HĐH cũng như tốc độ phát triển của nền kinh tế Việt Nam. Đ ầu tư nước ngoài cũng như khu vực có vốn đầu tư nước ngoài và đặc biệt là ho ạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài FDI đã trở thành một động lực quan trọng thức đẩy quá trình phát triển, đổi mới và hội nhập kinh tế quốc tế của tất cả các quốc gia nói chung và Việt Nam nói riêng, là nhân tố cơ bản có vai trò đặc biệt quan trọng tác động tới quá trình m ở rộng quan hệ đối ngoại và hội nhập kinh tế quốc tế. II. Vai trò của FDI với chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế FDI góp phần tái cấu trúc nền kinh tế, FDI làm thay đổi cơ cấu kinh tế theo hướng phù hợp với chiến lược công nghiệp hoá của các nước chủ nhà. 1. Huy động vốn để thay đổi cơ cấu kinh tế với tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ tăng lên. Cơ cấu vốn FDI ngày càng thay đổi phù hợp hơn với yêu cầu dịch chuyển cơ cấu kinh tế của đất nước. Những năm đầu, vốn FDI tập trung phần lớn vào thăm d ò, khai thác dầu khí (32,2%) và khách sạn du lịch, căn hộ cho thuê (20,6%). Nhưng những năm gần đây, đầu tư vào khu vực sản xuất vật 14
chất của nền kinh tế (nhất là lĩnh vực công nghiệp) ngày càng gia tăng hiện chiếm 2/3 tổng nguồn vốn đầu tư chung. Trong đó, trên 60% số dự án là đầu tư khai thác và nâng cấp các cơ sở kinh tế hiện có. Cơ cấu ngành nghề đ ược điều chỉnh theo hướng ngày càng hợp lý, tập trung vào các lĩnh vực sản xuất hàng xuất khẩu, xây dựng kết cấu hạ tầng và các cơ sở sản xuất công nghiệp, chế biến nông, lâm, thuỷ sản và sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, sử dụng nhiều lao động; ứng dụng công nghệ cao, kỹ thuật hiện đại... Sự xuất hiện của nhiều công trình lớn như các nhà máy xi măng Tràng Kênh, Nghi Sơn, Sao Mai, Văn Xá, Phúc Sơn, H ải Long, các nhà máy cán thép ở H ải Phòng, Thái Nguyên, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, các nhà máy sản xuất, lắp ráp ô tô, xe máy, các dự án liên lạc viễn thông, điện tử, các nhà máy đường ở Ninh Bình, Thanh Hoá, Long An, Tây Ninh và các dự án chế biến nông, lâm, sản... đã góp phần tăng nhanh năng lực sản xuất của các ngành, các địa phương, và từng bước hiện đại hoá một số lĩnh vực của nền kinh tế. Bên cạnh đó, cơ cấu vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Việt N am đang có sự chuyển dịch tích cực sang lĩnh vực dịch vụ. Đây là nét mới và rõ nhất về tình hình thu hút FDI vào Việt Nam trong những tháng đầu năm nay, khi vẫn chưa xuất hiện những dự án được coi là “đình đàm” về quy mô vố n đầu tư, như trong năm 2006. Số liệu thống kê cho thấy, nếu như 6 tháng đầu năm 2006, tỷ lệ vốn FDI đầu tư vào lĩnh vực công nghiệp là 72,7%, thì trong 6 tháng đầu năm 2007 tỷ lệ này giảm xuống còn 56,5%. N gược lại, tỷ lệ vốn FDI đăng ký đầu tư vào lĩnh vực dịch vụ từ 22,6% của 6 tháng đầu năm 2006 tăng lên 43,2% trong 6 tháng đầu năm 2007. Một tháng sau, tức là 7 tháng đ ầu năm 2007, vốn FDI đăng ký mới vẫn theo hướng đổ vào lĩnh vực dịch vụ từ 43,2% lên 44,1% (2,81 tỷ USD) của 220 dự án, trong khi đó lĩnh vực công nghiệp từ 56,5% xuống còn 53,8% (3,43 tỷ USD) của 460 dự án. N ếu xét thêm ở q uy mô vốn đầu tư trung b ình cho một dự án thì dự án đầu tư trong lĩnh vực dịch vụ có quy mô lớn hơn. Theo Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ K ế hoạch và Đầu tư), lĩnh vực dịch vụ hút vốn vì thời gian qua một số ngành 15
nghề dịch vụ đang thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư nước ngoài, như xây dựng các khu vui chơi, nghỉ dưỡng, sản xuất phần mềm, dịch vụ tư vấn - tài chính,… Chỉ tính riêng trong ngành du lịch, trong 6 tháng đầu năm đã có gần 800 triệu USD (chiếm gần 15% tổng vốn FDI vào Việt Nam) rót vào ngày này với 17 dự án. Một chuyên gia kinh tế cho rằng lĩnh vực dịch vụ được các nhà đầu tư nước ngoài để mắt nhiều do Việt Nam đ ã cam kết mở cửa lĩnh vực này rộng hơn sau khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). 2. Hiệu quả của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trong các lĩnh vực kinh tế Thông qua đầu tư trực tiếp nước ngoài, chúng ta đã du nhập những công nghệ hiện đại trong các lĩnh vực viễn thông, khai thác dầu khí, hoá chất, điện tử,... phát triển một số ngành công nghiệp mũi nhọn của đất nước. Một số ngành sử dụng nhiều lao động, nguyên liệu trong nước như dệt, may, sản xuất giầy dép cũng có công nghệ thuộc loại trung bình tiên tiến ở khu vực. N guồn vốn ĐTNN cùng các phương thức kinh doanh mới đã tạo ra sự cạnh tranh ngay tại thị trường trong nước, thúc đẩy doanh nghiệp trong nước phải đổi mới chất lượng sản phẩm và áp dụng phương pháp kinh doanh hiện đại. Đ TNN góp phần tăng nhanh kim ngạch xuất khẩu và mở rộng nguồn thu ngân sách. Năm 1999, kim ngạch xuất khẩu các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài bằng gấp 50 lần so với năm 1991, chiếm 22,5% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Các khoản nộp ngân sách từ các hoạt động ĐTNN tăng nhanh trong những năm qua: năm 1994 là 128 triệu USD, năm 1996 là 263 triệu USD, từ 1997 đến nay khoảng trên 315 triệu USD, riêng năm 1999 giảm còn 260 triệu USD. Khu vực ĐTNN đã giải quyết việc làm trực tiếp cho khoảng 29 vạn lao động, ngoài ra, còn gián tiếp tạo ra việc làm cho gần 1 triệu lao động trong các ngành xây dựng, thương mại, dịch vụ liên quan đ ến Đ TNN. Thu nhập bình quân của lao động Việt nam trong doanh nghiệp Đ TNN cao hơn cùng ngành nghề ở khu vực khác từ 30% đến 50%, b ình quân 16
tháng khoảng 70USD và tổng thu nhập của lao động hàng năm lên tới 300- 350 triệu USD. 3. Thực hiện công nghiệp hoá nông thôn. Mặc dù nguồn vốn đầu tư còn hạn chế song, các dự án FDI đ ã góp phần không nhỏ trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, phát triển sản xuất hàng hoá quy mô lớn, nâng cao giá trị xuất khẩu cho nông sản Việt Nam, trên cơ sở phát huy các lợi thế so sánh và áp dụng các công nghệ mới, công nghệ cao, có khả năng cạnh tranh khi tham gia hội nhập. Với 758 dự án đã và đang triển khai, lĩnh vực FDI trong nông nghiệp đem lại doanh thu hàng năm khoảng 312 triệu USD, xuất khẩu trên 100 triệu USD/năm và tăng mạnh trong thời gian gần đây. N hững đóng góp tích cực: - Cơ cấu vốn đầu tư nước ngo ài tương đối phù hợp với yêu cầu chuyển dịch cơ cấu kinh tế của ngành, nguồn vốn được thu hút khá đồng đều vào các lĩnh vực trồng trọt, chế biến nông, lâm sản, sản xuất mía đường, sản xuất thức ăn chăn nuôi, chăn nuôi gia súc, gia cầm, trồng rừng và sản xuất nguyên liệu giấy; - Các dự án FDI đ ã góp phần tạo thêm năng lực sản xuất mới, công nghệ sản xuất tiên tiến, nâng cao tính cạnh tranh của hàng nông lâm sản. Các chương trình mía đường, trồng và chế biến rau quả, chương trình trồng rừng, chuyển giao công nghệ mới, tạo ra các loại giống cây trồng, giống vật nuôi và các sản phẩm chế biến đạt tiêu chuẩn quốc tế; - Tạo việc làm cho hàng vạn lao động công nghiệp (đến nay có khoảng 75.000 lao động công nghiệp đang làm việc tại các doanh nghiệp FDI của ngành), sản xuất nguyên liệu và các d ịch vụ lao động cho công nghiệp chế biến, v.v... Đội ngũ cán bộ quản lý, cán bộ kỹ thuật ngày càng trưởng thành, công nhân được nâng cao trình độ, tay nghề; Một số vấn đề cần được lưu ý: 17
- So với các ngành khác, tỉ trọng đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành nông, lâm nghiệp còn thấp, chưa tương xứng với tiềm năng và tầm quan trọng của ngành trong nền kinh tế quốc dân. Hiện tại, lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp chỉ chiếm 13,6% về số dự án và 7% về vốn đầu tư đăng ký; - Chưa có cơ quan của ngành xây d ựng chiến lược thu hút và quy hoạch sử dụng nguồn vốn FDI trong phát triển nông nghiệp và nông thôn, kể cả việc theo dõi và giúp đỡ giải quyết vướng mắc trong quá trình thực hiện các dự án; - Cần chú trọng xây dựng hệ thống chính sách khuyến khích phát triển nông lâm sản theo hướng hiện đại nhằm mở rộng thị trường trong nước và vươn ra thị trường quốc tế, hoàn thiện các chính sách về sử dụng đất, thuế và các chế độ ưu đãi đầu tư, đặc biệt là đ ầu tư trong nông nghiệp và ở các vùng nông thôn; - Cơ sở hạ tầng và tay nghề lao động ở khu vực nông thôn tuy đã được cải thiện nhiều nhờ thành tựu xoá đói giảm nghèo, song chưa đủ để hấp dẫn các nhà đầu tư nước ngoài; - Rủi ro khi đầu tư vào nông nghiệp và khu vực nông thôn cao hơn nhiều so với các ngành khác. Nông nghiệp Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn chủ yếu dựa vào sản phẩm nguyên liệu thô, thời gian đầu tư và thu hồi vốn dài, chịu ảnh hưởng trực tiếp của thời tiết và thiên tai, đặc biệt là giá nguyên liệu thô trên thị trường thế giới luôn biến động bất lợi. Trong khi đó các nông sản có chất lượng tiêu dùng cao, nhãn hiệu nổi tiếng và hàm lượng giá trị gia tăng cao chưa được tạo dựng; - Đa số dự án có qui mô nhỏ, phân bố không đồng đều giữa các vùng, miền trong nước. - Chưa hình thành một cơ chế gắn kết thường xuyên giữa Bộ và địa phương (Tỉnh) để chọn lựa giới thiệu với các nhà đầu tư nước ngoài các dự án FDI ưu tiên trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn; 18
- Cần có chính sách thu hút đầu tư m ạnh hơn nữa vào công nghệ chế biến nông lâm sản, bảo quản sau thu hoạch, tạo cây, con giống có chất lượng cao đ ể đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu; - Các doanh nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp và nông thôn chưa đủ năng lực để chủ động kêu gọi vốn đầu tư nước ngo ài theo ý đồ chiến lược phát triển sản phẩm và thị trường của riêng mình. III. Vai trò của FDI với đảm bảo phúc lợi xã hội cho con ng ười 1. Tác động tới việc làm và chất lượng nguồn lao động V ấn đề giải quyết việc làm cho người lao động hiện đang được xã hội quan tâm và coi đây là một trong những nhân tố góp phần làm cho xã hội phát triển công bằng và bền vững. Mọi người có việc làm sẽ làm giảm tỷ lệ thất nghiệp, các vấn đề xã hội đựơc giải quyết, nâng cao đời sống cho mọi tầng lớp dân cư. Song song với việc giải quyết việc làm là việc không ngừng nâng cao hơn nữa chất lượng lao động, tạo ra cho nền kinh tế nhiều đội ngũ lao động có tay nghề, có trình độ khoa học công nghệ cao, đội ngũ cán bộ quản lý có năng lực quản lý vĩ mô,... góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội. Tạo ra nhiều việc làm cho người lao động trong nước cũng như nâng cao hơn nữa chất lượng lao động là một trong những mục tiêu đặt ra khi thực thi chính sách thu hút đầu tư trực tiếp nước ngo ài. Đến nay đây là mục tiêu mà chúng ta đã thu được kết quả cao hơn so với các mục tiêu khácSố liệu thống kê cũng cho thấy tầm quan trọng ngày càng tăng của các doanh nghiệp FDI trong việc tạo ra việc làm mới trong hai thập kỷ qua, đặc biệt trong những năm gần đây. Trong giai đoạn 2000 -2005, việc làm mới được tạo ra bởi các doanh nghiệp FDI tăng trung bình 24,4%/năm (tăng gần gấp ba lần về mặt tuyệt đối, từ 227.000 người năm 2000 lên 667.000 người năm 2005), bỏ xa khu vực doanh nghiệp nhà nước và tư nhân (lần lượt là 3,3% và 2,3%). K ết quả là tỷ trọng việc làm được tạo ra bởi các doanh nghiệp FDI đã tăng từ 0,6% năm 2000 lên 1,6% năm 2005 ở V N. Tuy con số này còn rất khiêm tốn 19