Luận văn: Vấn đề kết hợp truyền thống và hiện đại trong đổi mới giáo dục - đào tạo đại học ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Nguyen Hai | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:79

Thêm vào BST

Báo xấu

248
lượt xem 84
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sự nghiệp giáo dục - đào tạo đại học ở nước ta trong thời gian qua đã đạt được những thành tựu đáng tự hào, góp phần đắc lực vào quá trình bảo vệ và xây dựng đất nước. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, giáo dục - đào tạo đại học cũng đang bộc lộ những hạn chế, bất cập về mặt lý luận cũng như thực tiễn. Một trong những hạn chế, bất cập đó là chưa phát huy tốt các giá trị truyền thống trong giáo dục - đào tạo đại học của cha ông, đồng thời chưa tiếp thu được đầy đủ và kịp thời những thành tựu giáo dục và đào tạo đại học hiện đại của thế giới. Mời bạn đọc tham khảo tài liệu để nắm bắt thông tin chi tiết hơn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Vấn đề kết hợp truyền thống và hiện đại trong đổi mới giáo dục - đào tạo đại học ở Việt Nam hiện nay

LUẬN VĂN: Vấn đề kết hợp truyền thống và hiện đại trong đổi mới giáo dục - đào tạo đại học ở Việt Nam hiện nay
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Sự nghiệp giáo dục - đào tạo đại học ở nước ta trong thời gian qua đã đạt được những thành tựu đáng tự hào, góp phần đắc lực vào quá trình bảo vệ và xây dựng đất nước. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, giáo dục - đào tạo đại học cũng đang bộc lộ những hạn chế, bất cập về mặt lý luận cũng nh ư thực tiễn. Một trong những hạn chế, bất cập đó là chưa phát huy tốt các giá trị truyền thống trong giáo dục - đào tạo đại học của cha ông, đồng thời chưa tiếp thu được đầy đủ và kịp thời những thành tựu giáo dục và đào tạo đại học hiện đ ại của thế giới. Nghĩa là, ch ưa kết hợp tốt yếu tố truyền thống và yếu tố hiện đại trong giáo dục - đào tạo đại học. Điều này càng trở nên bức xúc trong điều kiện ngày nay, khi cuộc cách mạng khoa học và công nghệ phát triển như vũ bão, quá trình hội nhập quốc tế diễn ra ngày càng nhanh và sâu rộ ng với tất cả những ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của nó trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có hoạt động giáo dục - đào tạo đại học. Vì lẽ đó, nghiên cứu "Vấn đề kết hợp truyền thống và hiện đại trong đổi mới giáo dục - đào tạo đại học ở Việt Nam hiện nay" thực sự là việc làm cần thiết, có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Liên quan đến đề tài nghiên cứu, có thể chia thành các nhóm vấn đề sau: - Nhóm vấn đề quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong lĩnh vực đời sống vật chất, tinh thần của xã hội và những biểu hiện của nó trong lịch sử dân tộc và trong đời sống văn hóa hiện nay có các bài viết: Biện chứng của truyền thống của GS. Hà Văn Tấn, Tạp chí Cộng sản, số 3-1981; Truyền thống dân tộc và tính hiện đại của truyền thống của PGS. Trần Đình Sử, Tạp chí Cộng sản, số 15-1996; Vấn đề khai thác các giá trị truyền thống vì mục tiêu phát triển của GS. Nguyễn Trọng Chuẩn, T ạp chí Triết học, số 2- 1998; Giá trị truyền thống - nhân lõi và sức sống bên trong của sự
phát triển đất nước, dân tộc của GS. Nguyễn Văn Huyên, Tạp chí Triết học, số 4- 1998, v.v.. . - Nhóm vấn đề có liên quan đến truyền thống và đặc trưng của nền giáo dục cổ truyển Việt Nam có: Đến hiện đại từ truyền thống của GS. Trần Đình Hượu, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1994; Giá trị tinh thần truyền thống Việt Nam của GS. Trần Văn Giàu, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 1992; Tìm hiểu nền giáo dục Việt Nam tr ước 1945 của GS. Vũ Ngọc Khánh, Nxb Giáo dục, H à Nội, 1990; Khắc phục lối học hư văn khoa cử - nâng cao chất lượng giáo dục của GS. Phạm Minh Hạc, Tạp chí Cộng sản số 5-1998, v.v... - Nhóm vấn đề liên quan đến thành tựu của nền giáo dục thế giới trong lịch sử và hiện nay có: Lịch sử giáo dục thế giới của GS. Hà Nhật Thăng, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1997; Nền giáo dục cho thế kỷ XXI: Những triển vọng của Châu Á - Thái Bình Dương, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, 1994; Nước Mỹ năm 2000 - Chiến lược giáo dục, Viện Nghiên cứu phát triển giáo dục, 1995, v.v... - Nhóm vấn đề liên quan đến việc kết hợp truyền thống và hiện đại trong quá trình phát triển giáo dục - đào tạo, có thể kể đến: Văn kiện Hội nghị lần thứ t ư Ban chấp hành Trung ương Đảng (Khóa VII) và Văn kiện Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng (Khóa VIII); Phát triển giáo dục, phát triển con ng ười phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của GS. Phạm Minh Hạc, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1996; Vấn đề giáo dục - đào tạo của cố thủ tướng Phạm Văn Đồng, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999; Giáo dục Việt Nam trước ngưỡng cửa của thế kỷ XXI của GS. Phạm Minh Hạc, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999; Giáo dục Việt Nam: Xu hướng phát triển và những khác biệt, Nxb Thống kê, Hà Nội, 1996, v.v... Tuy nhiên, chưa có chuyên khảo nào bàn trực tiếp về việc kết hợp truyền thống và hiện đại trong quá trình đổi mới giáo dục - đào tạo đại học ở Việt Nam hiện nay.
Mặc dù vậy, những công trình nghiên cứu nói trên là tài liệu tham khảo quan trọng giúp nhóm tác giả trong quá trình nghiên cứu đề tài. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục tiêu nghiên cứu: Trên cơ sở làm rõ th ực trạng (cả về nhận thức và vận dụng) sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại trong quá trình đổi mới giáo dục - đào tạo đại học ở nước ta trong những năm qua, công trình nghiên cứu góp phần đưa ra một số phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao nhận thứ c và khả năng vận dụng sự kết hợp đó vào quá trình đổi mới giáo dục - đào tạo đại học trong thời gian tới. - Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt mục tiêu trên, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài là: + Thứ nhất, lý giải mối quan hệ giữa yếu tố truyền thống và yếu tố h iện đại trong giáo dục đào tạo đại học, qua đó làm rõ sự cần thiết phải kết hợp truyền thống và hiện đại trong phát triển giáo dục - đào tạo đại học. + Thứ hai, Trình bày thực trạng kết hợp truyền thống và hiện đại trong đổi mới giáo dục - đào tạo đại học ở Việt Nam thời kỳ đổi mới. + Thứ ba, nêu một số phương hướng và giải pháp cơ bản nhằm phát triển giáo dục - đào tạo đại học theo hướng kết hợp truyền thống và hiện đại. 4. Đối tượng, phạm vi, phương pháp nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại trong đổi mới giáo dục - đào tạo đại học ở Việt Nam hiện nay. - Phạm vi nghiên cứu: + Về nội dung: Đề tài giới hạn ở việc nghiên cứu sự kết hợp giữa yếu tố truy ền thống và yếu tố hiện đại trong giáo dục - đào tạo đại học ở Việt Nam hiện nay. Tuy nhiên, giáo d ục - đào tạo đại học không t ách rời nền giáo dục quốc dân nói chung, vì thế công trình nghiên cứu đã giành phần thỏa đáng nghiên cứu yếu tố truyền thống, yếu tố hiện đại trong giáo dục đào tạo, mối quan hệ giữa chúng và giá trị
truyền thống trong giáo dục - đào tạo nói chung ở Việt Nam, xem đó như là cơ sở, nền tảng của vấn đề nghiên cứu. Mặt khác, công trình nghiên cứu thiên về góc độ lý luận, nên một số vấn đề mới dừng lại ở những nét khái quát, định hướng. + Về thời gian: Đề tài nghiên cứu được giới hạn trong khoảng thời gian từ khi nước ta tiến hành đổi mới đến nay và trong những năm tới (đến 2015). - Phương pháp nghiên c ứu: Các phương pháp nghiên c ứu được sử dụng là: phân tích và tổng hợp, đối chiếu và so sánh, lôgíc và lịch sử với tinh thần lý luận kết hợp với thực tiễn. 5. Đóng góp của công trình nghiên cứu - Góp phần làm sáng tỏ mối quan quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong giáo dục - đào tạo cũng như việc vận dụng mối quan hệ trên trong giáo dục - đào tạo nói chung, giáo dục - đào tạo đại học nói riêng ở Việt Nam trong thời gian qua. - Bước đầu nêu ra một số phương hướng và giải pháp cơ bản nhằm kết hợp yếu tố truyền thống và yếu tố hiện đại trong quá trình đổi mới giáo dục - đào tạo đại học ở nước ta trong thời gian tới. 6. Kết cấu của công trình nghiên cứu Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, công trình nghiên cứu gồm 3 chương, 7 mục.
Chương 1 MỐI Q UAN H Ệ GIỮA TRUYỀN THỐNG VÀ HIỆN Đ ẠI TRONG PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO 1.1. YẾU TỐ TRUYỀN T HỐNG VÀ YẾU TỐ HIỆN ĐẠI TRONG GIÁO DỤC - ĐÀO T ẠO 1.1.1. K hái niệm "truyền thống" v à "truyền thống giáo dục đào t ạo" 1.1.1.1. Khái niệm "truyền thống" Truy ền thống là một khái niệm cho đến nay còn có nhiều cách d i ễn đ ạt khác n hau về nội hàm và ngoại diên của nó. Tùy thuộc vào góc độ t iếp cận, vào đ ối t ư ợng từng ngành khoa học mà các tác giả , các nhà nghiên c ứu c ó nh ững cách hiểu, cách trình bày khác nhau về truyền thống. Theo T ừ đ iển Hán - V iệt: " Truyền thống: đời nọ truyền xuống đời kia" [ 1, tr. 505]. Từ đ iển bách khoa Xô viết định nghĩa: " Truyền thống là những yếu tố của di tồn văn hóa, xã hội truyền từ đời này qua đời khác và được l ưu gi ữ trong các xã hội trong một quá trình lâu dài. Truyền thống đ ược thể hiện trong chế độ xã hội, chuẩn mực hành vi, các giá trị, t ư tưởng, p hong t ục, tập quán và lối sống… Truyền thống tác đ ộng khống chế đến mọi xã hội và tất cả mọi lĩnh vực trong đời sống xã hội [17, tr. 11]. Bách khoa toàn thư Pháp định nghĩa: "Truy ền thống, theo nghĩa tổng quát, là tất cả những gì người ta biết và thực hành b ằng sự chuyển giao từ thế hệ này đến thế hệ khác, th ường là truyền miệng, hay bằng sự bảo tồn và noi theo những tập quán, những cách ứng xử, những mẫu hình và tấm g ương" [1 4, tr. 10339]. Theo ngh ĩa thông thường, Từ đ iển Tiế ng Vi ệt phổ thông định nghĩa: "Truyền thống: thói quen hình thành đã lâu đời trong lối sống và nếp nghĩ, đ ược truyền lại từ
thế hệ này sang thế hệ khác " [17, tr. 11]. Định nghĩa này phản ánh đ ược đầy đ ủ hơn những thuộc tính cơ b ản trong nội hàm của khái niệm truyền thống. Từ những đị nh nghĩa trên, chúng ta có thể n êu ra những đặc tr ưng cơ bản của truy ền thống là: - Truy ền thống có tính cộng đồng, tính ổn định và tính lưu truyền. Tuy nhiên, tính ổn định cũng có tính đ ộc lập t ương đ ối, khi những cơ sở, điều kiện hình thành nên truyền thống đ ã thay đ ổi thì sớm muộn những nội dung của truyền thống cũng dần dần biến đ ổi theo cho phù hợp với điều kiện hoàn cảnh mới hoặc những truy ền thống mới đ ược hình thành và phát triển. Vì thế, truyền thống có tính hai mặt đối lập nhau, đ ó là truyền thốn g t ốt (giá trị) và truyền thống xấu (phản giá trị). Truy ền thống tốt có tác dụng hình thành nên những phẩm chất tốt ở con người, góp phần thúc đ ẩy xã hội phát triển và ng ược lại, truyền thống xấu sẽ kìm hãm sự phát triển của xã hội. Hai mặt này của truyền t hống luôn luôn tồn tại, mâu thuẫn biện chứng với nhau trong quá trình lịch sử. - Truyền thống là kết quả hoạt động vật chất và tinh thần của con ng ười trong quá kh ứ biểu hiện ở t ư tưởng, tình cảm, tập quán, thói quen, phong tục, lối sống, cách ứng xử, đạo l ý, tâm lý… - Truyền thống bao giờ cũng là truyền thống của một cộng đồng người (thị tộc, bộ lạc, dân tộc, dòng họ, gia đình, làng xã...), là b ản sắc của các cộng đồng n gười. - Truyền thống được hình thành trong lịch sử do tác động của các yếu tố : môi trường tự nhiên và đi ều kiện địa lý; kết cấu kinh tế - xã hội; quá trình lao đ ộng sản xuất và lịch sử; môi trường văn hóa khu vực và thế giới. - Truyền thống có tính kế tục từ lớp ng ười trước sang lớp người sau, th ế hệ trước sang thế hệ sau, nó ăn sâu vào tâm lý, phong t ục tập quán, nếp nghĩ … của con n gười. 1.1.1.2. Truy ền thống giáo dục - đào t ạo và những biểu hiện của nó
a. Khái niệm giáo dục Thuật ngữ giáo dục và đ ào t ạo đ ược nảy sinh từ trong ngôn ngữ hằng ngày, nó diễn đạt cả những khái niệm thông th ường lẫn nhữn g khái niệm khoa học. Gi¸o dôc cã thÓ ®-îc tiÕn hµnh trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng vµ ®-¬ng nhiªn gi¸o dôc kh«ng chØ h¹n chÕ ë d¹y häc mµ v-ît xa khái ph¹m vi d¹y häc. Gi¸o dôc cã hai nghÜa: thø nhÊt, gi¸o dôc lµ mét hiÖn t-îng kh¸ch quan; thø hai , c«ng t¸c gi¸o dôc ®-îc tæ chøc theo c¸ch riªng. V Ò nghÜa thø nhÊt, ®ã lµ, mçi thÕ hÖ míi khi b-íc vµo cuéc sèng ®Òu ph¶i tiÕp xóc víi hÖ thèng c¸c quan hÖ x· héi, chÝnh trÞ- t- t-ëng vµ kinh tÕ nhÊt ®Þnh, ®ang tån t¹i s½n, ®éc lËp víi thÕ hÖ ®ã. C¸c quan hÖ ®ã quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt vµ ®iÒu kiÖn chung cña sù ho¹t ®éng cña thÕ hÖ míi b»ng v« sè nh÷ng t¸c ®éng v« h×nh. TÊt c¶ nh÷ng t¸c ®éng ® ã c hÝnh lµ qu¸ tr×nh gi¸o dôc ®ang diÔn ra mét c¸ch kh¸ch quan. Cßn gi¸o dôc ®-îc tæ chøc theo c ¸ch thøc riªng lµ ho¹t ® éng nh»m t¸c ®éng mét c¸ch cã hÖ thèng ®Õn sù ph¸t triÓn tinh thÇn, thÓ chÊt cña mét ®èi t-îng nµo ®ã, lµm cho ®èi t-îng ®ã dÇn dÇn cã ® -îc nh÷ng phÈm chÊt vµ n¨ng lùc nh- yªu cÇu ®Ò ra. Gi¸o dôc theo nghÜa réng r·i nhÊt cña tõ ®ã ®-îc hiÓu nh- lµ tæng th Ó c¸c nç lùc nh»m lµm cho mçi thÕ hÖ thÝch øng víi chÕ ®é x· héi. Toµn bé qu¸ tr×nh häc tËp, gi¸o dôc cã tæ chøc, ho¹t ®éng cña ng-êi gi¸o viªn vµ ng-êi ®-îc gi¸o dôc, cña thÇy vµ trß ®-îc gäi lµ qu¸ tr×nh gi¸o dôc. Tãm l¹i, gi¸o dôc lµ mét hiÖn t-îng x· h éi n¶y sinh trong quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi, trong viÖc truyÒn l¹i tri thøc, kinh nghiÖm cña thÕ hÖ tr-íc cho thÕ hÖ sau, tõ ng-êi biÕt truyÒn l¹i cho ng-êi ch-a biÕt nh»m lµm cho thÕ hÖ sau thÝch øng víi m«i tr-êng tù nhiªn vµ x· héi. M ôc ®Ých cña gi¸o d ôc lµ lµm cho c¸c thµnh viªn cña x· héi n¾m ®-îc tri thøc, kü n¨ng, h×nh thµnh ®-îc nh÷ng n¨ng lùc, phÈm chÊt cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn nh©n c¸ch, lµm cho con ng-êi trë nªn cã gi¸ trÞ tÝch cùc ®èi víi x· héi. Nh÷ng tri thøc, kü n¨ng, th¸i ®é cña c¸c thµnh viªn x· héi ®-îc qui ®Þnh bëi c¸c chÕ ®é kinh tÕ, x· héi, chÝnh trÞ, bëi c¬ së vËt chÊt vµ kü thuËt cña
x· héi. Theo C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, gi¸o dôc gåm cã ba bé phË n c Êu thµnh nh- sau: trÝ dôc, thÓ dôc vµ kiÕn thøc kü thuËt b¸ch khoa. §µo t¹o còng lµ mét ho ¹t ®éng nh»m t¸c ®éng mét c¸ch cã hÖ thèng ®Õn thÓ chÊt vµ tinh thÇn, lµm cho ®èi t-îng ®-îc ®µo t¹o trë thµnh ng-êi cã n¨ng lùc theo nh÷ng tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ ph¹m trï gi¸o dôc bao hµm c¶ ph¹m trï ®µo t¹o. ë V iÖt Nam tõng cã mét qu¸ tr×nh t¸ch, nhËp gi÷a c¸c c¬ quan: n¨m 1987 s¸p nhËp Bé §¹i häc vµ Trung häc chuyªn nghiÖp víi Tæng côc d¹y n ghÒ thµnh Bé §¹i häc vµ Trung häc chuyªn nghiÖp vµ d¹y nghÒ. §Õn n ¨m 1990, B é nµy s¸p nhËp víi Bé Gi¸o dôc thµnh Bé G i¸o dôc vµ §µo t¹o. Tõ ®ã, thuËt ng÷ gi¸o dôc - ®µo t¹o ra ®êi. ThuËt ng÷ nµy bao qu¸t chøc n¨ng, nhiÖm vô cña tÊt c¶ c ¸c c¬ quan trªn. Tuy nhiªn, khi chóng t a nãi thuËt ng÷ gi¸o dôc còng ®· bao hµm c ¶ thuËt ng÷ gi¸o dôc - ® µo t¹o. Gi¸o dôc cã nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña nã. §ã lµ , t hø nhÊt, gi¸o dôc lµ mét ho¹t ®éng ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña con ng-êi vµ cña x· héi loµi ng-êi. Con ng-êi sinh ra kh«ng ph¶i cã ngay tri thøc, muèn cã tri thøc th× ph¶i cã gi¸o dôc, gi¸o dôc chÝnh lµ ph-¬ng thøc ®Ó truyÒn l¹i tri thøc cña ng-êi ®· biÕt cho n g-êi ch-a biÕt, tõ thÕ hÖ nµy cho thÕ hÖ sau, lµ mét hiÖn t-îng x· héi phæ biÕn cña loµi ng-êi. Gi¸o dôc lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ nÒn v¨n minh cña mét thêi ®¹i, ® ¸nh gi¸ sù tiÕn bé x· héi. Con ng-êi kh«ng cã gi¸o dôc th× kh«ng thÓ trë thµnh n g-êi theo ®óng nghÜa cña t ừ n g-êi. Thø hai, gi¸o dôc lµ ph¹m trï vÜnh h»ng. N ã tån t¹i cïng víi sù tån t¹i cña x· héi loµi ng-êi, nh-ng néi dung gi¸o dôc l¹i cã tÝnh lÞch sö. Mçi x· héi ®Òu cã mét truyÒn thèng gi¸o dôc víi nh÷ng ph-¬ng thøc, né i dung gi¸o dôc nhÊt ®Þnh do yªu cÇu x· héi, môc ®Ých chÝnh trÞ ®Æt ra, bÞ qui ®Þnh bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi, v¨n ho¸, tr×nh ®é khoa häc… cña d©n téc vµ thêi ®¹i trong nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö cô thÓ. Thø ba, gi¸o dôc vµ v¨n ho¸ cã quan hÖ chÆt c hÏ víi nhau, chóng g¾n bã víi nhau nh- h×nh víi bãng. V¨n ho¸ lµ tæng thÓ c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn
cña c¸c c¸ nh©n vµ céng ®ång s¸ng t¹o ra trong qu¸ khø vµ hiÖn t¹i. V¨n ho¸ ®-îc duy tr× vµ ph¸t triÓn b»ng con ®-êng gi¸o dôc vµ tù gi¸o dôc. Gi¸o d ôc lµ mét trong nh÷ng ph-¬ng thøc truyÒn t¶i v¨n ho¸ cña thÕ hÖ tr-íc cho thÕ hÖ sau, lµ n¬i gi÷ g×n, truyÒn thô vµ ph¸t huy hÖ thèng gi¸ trÞ chung cña loµi ng-êi, lµ nÒn t¶ng cña v¨n ho¸. Th«ng qua gi¸o dôc mµ tri thøc loµi ng-êi ®-îc s¸ng t¹o, con ng-êi thÝch n ghi nhanh víi cuéc sèng vµ tõng b-íc lµm chñ tù nhiªn vµ x· héi, c¸ tÝnh s¸ng t¹o ph¸t triÓn nhanh gãp phÇn thóc ®Èy v¨n ho¸ ph¸t triÓn. §Õn l-ît m×nh, v¨n ho¸ ph¸t triÓn l¹i t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn gi¸o dôc, gióp cho gi¸o dôc thùc hiÖn ®-îc môc tiªu, c¶i tiÕn néi dung ph-¬ng ph¸p, n©ng cao chÊt l-îng cña gi¸o dôc. V× vËy, nãi tíi v¨n ho¸ tøc lµ ph¶i nãi tíi gi¸o dôc. Tõ khi cã v¨n ho¸, loµi ng-êi b¾t ®Çu cã gi¸o dôc. b, TruyÒn thèng gi¸o dôc vµ gi¸o dôc truyÒn thèng TruyÒn thèng gi¸o dôc vµ gi ¸o dôc truyÒn thèng lµ hai ph¹m trï kh«ng ®ång nhÊt, néi hµm cã phÇn kh¸c nhau vµ ngo¹i diªn cã phÇn trïng nhau. V× truyÒn thèng gi¸o dôc còng lµ mét néi dung t¹o nªn v¨n ho¸ d©n téc, lµ mét trong nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn cña truyÒn thèng d©n téc, cÇn ph¶i ®-a vµo néi dung gi¸o dôc truyÒn thèng. TruyÒn thèng gi¸o dôc lµ kh¸i niÖm chØ nh÷ng ho¹t ®éng gi¸o dôc tån t¹i trong lÞch sö nh-: nhËn thøc vÒ gi¸o dôc, c¸c h×nh thøc tæ chøc gi¸o dôc, môc tiªu, néi dung, ph-¬ng ph¸p gi¸o dôc… ®· trë nªn æn ®Þnh vµ ®-îc t ruyÒn tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ sau. Cßn gi¸o dôc truyÒn thèng lµ gi¸o dôc c¸i vèn v¨n ho¸ d©n téc, c¸i b¶n s¾c d©n téc biÓu hiÖn qua t- t-ëng, t×nh c¶m, tËp qu¸n, thãi quen, t©m lÝ, lèi sèng, c¸ch øng xö… cña mét céng ®ång ng-êi nhÊt ®Þnh ®-îc h×nh thµnh trong lÞch sö vµ ®· trë nªn æn ®Þnh, ®-îc l-u truyÒn tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Như vậy, kh¸i niÖm giáo dục truyền thống rộng h ơn khái niệm truyền thống giáo d ục. Hơn n ữa, truyền thống giáo dục bao hàm không chỉ những yếu tố giá trị cần được phát huy mà c ả những yếu tố phản giá trị cần phải loại bỏ; trong khi đó, khi nói đến giáo dục truyền thống thì đ ương nhiên chỉ khai thác những yếu tố giá trị trong truyền thống tốt đ ẹp để giáo dục con người.
1.1.2. Khái niệm hiện đại và hiện đại hóa giáo dục - đào tạo 1.1.2.1. Khái niệm hiện đại Theo ngh ĩa thông th ường, từ "hiện đại " thư ờng được dùng với nghĩa: thuộc về thời đ ại ngày nay; nó có mặt trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Ch ẳng hạn, trong các l ĩnh vực công nghiệp, thiết bị, công trình kiến trúc, hiện đ ại được hiểu với n ghĩa có áp dụng những phát minh, những thành tựu mới nhất của khoa học và kỹ thuật ngày nay. Với tính cách là khái niệm, "hiện đại" được hiểu theo quan điểm lịch sử cụ thể, và cũng rất đ ộng, tùy theo các đ ối tượng, các lĩnh vực cụ thể. Có những yếu tố hôm nay còn là hiện đ ại thì ngày mai, sau một quá trình nào đ ó đã có thể trở thành truyền thống. Như vậy, trong một lĩnh vực nào đó nh ững cái đ ược gọi là hiện đại th ường đặt trong mối quan hệ với truyền thống, gắn với những hoàn cảnh lịch sử cụ thể và là cái mới nhất trong giai đoạn lịch sử đó. 1.1.2.2. Hiện đại hóa giáo dục - đ ào tạo * Hiện đại hoá Theo nghĩa của từ, " hiện đại hóa" là làm cho cái gì đó mang tính chất của thời đ ại ngày nay. Với ý nghĩa đ ó, hiện đại hóa có mặt trong mọi lĩnh vực củ a đời sống xã hội. Chẳng hạn, hiện đại hóa nền kinh tế quốc dân là làm cho kỹ thuật và công nghệ sản xuất cũng nh ư cơ cấu kinh tế đạt đ ược trình đ ộ tiên tiến của thời đ ại. Về thực chất, hiện đại hóa là quá trình phản ánh sự vận động và phát triển của trình độ Người, thể hiện qua tiến bộ khoa học - kỹ thuật - công nghệ trong sản xuất, trong tổ chức, quản lí, điều hành xã hội, trong phương thức vận hành của cơ chế hoạt động xã hội cũng như ở cách thức sống của con người, làm cơ sở cho sự phát triển cao của một xã hội, đem lại phúc lợi xã hội ngày càng lớn. Hiện đại hóa không chỉ thể hiện ở các chỉ số khoa học - kỹ thuật - công nghệ hay kinh tế - kỹ thuật, mà quan trọng hơn là đảm bảo phát triển xã hội như một chỉnh thể toàn vẹn (kinh tế - xã h ội, vật chất- tinh thần). Nói một cách tổng quát, hiện đại hóa là một khái niệm có nội dung rộng lớn, là quá trình c ải biến một xã hội cổ truyền thành xã hội hiện đại, có trình độ văn minh
cao hơn, th ể hiện không chỉ ở nền khoa học - công nghệ tiên tiến, nền kinh tế phát triển cao, đ ược tổ chức khoa học và hợp lý, mà còn ở đời sống chính trị, văn hóa, tinh thần của xã hội. * Hiện đại hóa giáo dục - đào tạo Hiện đại hóa giáo dục - đào tạo là quá trình làm cho giáo dục - đào tạo mang tính chất của thời đại ngày nay, thể hiện trong toàn bộ hoạt động giáo dục - đào tạo từ mục tiêu đến cách thức tổ chức, nội dung, phương pháp giáo dục, phương tiện giảng dạy, phương pháp đánh giá kết quả giảng dạy và học tập…, là quá trình trang bị cho người học những tri thức hiện đại, bằng những phương pháp giảng dạy mới, với những phương tiện giảng dạy tiên tiến nhằm phát triển tư duy và phát huy tính năng động sáng tạo của người học để họ có khả năng tiếp thu và vận dụng những tri thức khoa học vào hoạt động thực tiễn, thúc đẩy xã hội phát triển. Hiện đại hóa giáo dục - đào tạo là một quá trình đ ược tiến hành bằng việc thường xuyên cập nhật, bổ sung, đ ưa vào nền giáo d ục - đ ào tạo quốc dân những yếu tố mới, hiện đại, vì thế nó có tính thời sự. Việc hiện đại hóa giáo dục - đ ào t ạo đ ược tiến hành thông qua nhiều con đường, biện pháp. "Cái hiện đại " có thể đ ược nảy sinh từ chính nền giáo dục - đ ào t ạo n ước đó do những con người có tố chất hiện đại tạo ra. Tố chất này phản ánh những quan đ iểm mới mang ý nghĩa hiện đại từ quan điểm chung về giáo dục - đào tạo đến ph ương th ức tư duy, cách th ức tổ chức, nội dung và phương pháp giáo dục - đ ào tạo, … Mặt khác, " cái hiện đại " c ó thể đ ược du nhập từ các nước có nền giáo d ục - đào tạo tiên ti ến, phát triển. Đây là con đường ngắn và là xu thế phổ biến để hiện đại hóa giáo dục - đào tạo trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay. Tuy nhiên, nền kinh tế - xã h ội của mỗi quốc gia lại có những yêu cầu xác định đối với nền giáo dục - đào tạo qu ốc dân, nói cách khác, mục đích chính trị của các nền giáo dục - đào t ạo không hoàn toàn giống nhau. Vì vậy, việc chúng ta khai thác, tiếp nhận những tiến bộ khoa học - kỹ thuật - công ngh ệ phương Tây trong lĩnh vực giáo dục - đào t ạo là để hiện đại hóa nền giáo dục - đào tạo quốc dân phục vụ sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất n ước chứ không
phải để phương Tây h óa giáo dục - đào tạo . Ở n ước ta hiện nay, hiện đại hóa giáo dục - đào tạo phải nhằm mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực đ áp ứng được yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thực hiện được sứ mệnh cao cả là dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, v ăn minh. 1.2. SỰ CẦN THIẾT PHẢI KẾT HỢP TRUYỀN THỐNG VÀ HIỆN ĐẠI TRONG PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO 1.2.1. Quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại Truy ền thống và hiện đ ại tồn tại không tách rời nhau mà có quan hệ mật thiết với nhau. C ác Mác đ ã t ừng khẳng định: " Con người làm ra lịch sử của chính mình như ng không phải làm theo ý muốn tuỳ tiện của mình, trong những đ iều kiện tự mình chọn lấy, mà trong những đ iều kiện trực tiếp, có trước mắt, đã cho sẵn và do quá kh ứ đ ể lại. Truyền thống của những ng ười đã chết đ è n ặng nh ư quả núi lên đầu óc những người đang sống" [28, tr. 145]. Có thể nói rằng, ranh giới giữa truyền thống và hiện đ ại chỉ có ý nghĩa tươ ng đ ối. Cái truyền thống đ ược n âng lên một trình độ mới do cái hiện đại thâm nhập vào truyền thống. Truyền thống đ ược kế thừa, đư a vào đời sống hiện đại, nên nó cũng được hiện đại hoá. Nói cách khác, truyền thống và hiện đại xâm nhập vào nhau, hiện đại lẫn vào truyền thống, thúc đẩy truyền thống phát huy lên. Truyền thống in dấu ấn của mình, bóng dáng của mình lên hi ện đại, tiếp sức cho hiện đại phát triển, củng cố bền vững hiện đ ại. Hiện đại đi lên từ truyền thống bao giờ cũng vững chắc. Đây là s ự tác động nối tiếp nhau, liên tục theo t hời gian. Chẳng hạn, truyền thống của ng ười lao động trong các n ước NICs là tôn trọng chính quyền, coi trọng học hành, sự hợp tác và làm việc cần mẫn… đ ã tồn tại hàng bao th ế kỷ và đ ược truyền lại cho các thế hệ người lao động ngày nay, đã trở thành một trong n hững giá trị vững chắc của các n ước này. Chính những giá trị này c ũng đã tạo ra cho họ ư u thế đ ể cạnh tranh với các nước khác t rong xã hội hiện đại. Cùng với quá trình hiện đại hóa các giá trị truyền thống cũng diễn ra quá trình lo ại bỏ dần dần, hạn ch ế tác dụng và bị thay thế những truyền thống lạc hậu,
tiêu c ực, kìm hãm, cản trở sự vận đ ộng và phát triển của xã hội. Đồng thời có những truy ền thống mới, yếu tố mới đ ược hình thành, dần dần củng cố được vị trí, vai trò của mình trong đời sống xã hội. Quá trình hiện đại hóa bao giờ cũng đ ồng thời làm x uất hiện những nhân tố mới, những đ iều kiện mới và s ự sàng lọc những nhân tố đã có. Quá trình tiến tới cái hiện đại là quá trình đánh giá lại và kế thừa có chọn lọc truyền thống, đồng thời các bước phát tri ển của cái hiện đại sẽ củng cố, thúc đẩy và phát huy cái truyền thống. Truy ền thống và hiện đại là hai mặt đ ối lập tạo nên mâu thu ẫn biện chứng, bởi cái hiện đại tự nó ở một mức độ nhất định và trong những trường hợp nhất đ ịnh đã phủ nhận cái truyền thống. Truy ền thống và hiện đại ràng buộc, qui định lẫn nhau. Một cái gì đó chỉ đ ược coi là hiện đại trong quan hệ so sánh với truyền thống và ng ược lại đ ể trở thành truyền thống thì tr ước đó nó đã từng là cái hiện đại. Cái hiện đại không phải hình thành từ h ư vô mà phải từ các yếu tố, các đi ều kiện đ ược tạo nên từ truy ền thống. Quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại mang tính chất khách quan, là qui luật phát triển của xã hội nói chung. Con ng ười vận dụng mối quan h ệ này với những mục đ ích khác nhau và tùy theo trình độ nhận thức. Truy ền thống có thể trường tồn, ổn định, khó mất đi. Truy ền thống và hiện đại tác đ ộng biện chứng với nhau, n ương tựa vào nhau, cái này làm cho cái kia mang thêm nhiều đặc đ iểm của mình. Vì vậy, trong quá trình phát triển xã hội, nếu tuyệt đối hóa cái truyền thống, đồng nhất việc giữ gìn những giá trị truyền thống dân tộc với việc phục cổ, hoài cổ sẽ dẫn tới chủ nghĩa siêu hình; ng ược lại, nếu đề cao quá cái hiện đại, phủ nhận vai trò của truyền thống sẽ dẫn tới chủ nghĩa h ư vô, phủ nhận sạch trơn giá trị truyền thống dân tộc, gây hậu quả lớn đối với đời sống văn hóa c ủa dân tộc, đẩy con người tới chỗ hẫng hụt. Cần thấy rằng, trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay, mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại biểu hiện rất đa dạng, phong phú và phức tạp. Các yếu tố truyền thống và hiện đ ại gắn với nhau, đ an xen nhau, cùng tồn tại trong đấu tranh xung đột với nhau, bài trừ lẫn nhau, xâm nh ập vào nhau. Trong nhiều lĩnh vực đời sống xã hội, các yếu tố hiện đại dần
dần thay thế yếu tố truyền thống hoặc hiện đại hóa truyền thống, qua đó góp phần làm cho xã h ội truyền thống chuyển dần sang xã hội hiện đại. Vì vậy nhận thức đúng để giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong các lĩnh vực của đời số ng xã hội là yêu cầu tất yếu đặt ra đối với mọi quốc gia trên con đường phát triển. 1.2.2. Kết hợp truyền thống và hiện đ ại - nguyên t ắc căn bản trong phát triển giáo dục - đào t ạo Mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong giáo dục - đ ào tạo cũng là mối quan hệ biện chứng, nó mang yếu tố chung của quan hệ giữa truyền thống và hiện đ ại, nh ưng có những biểu hiện đặc thù về phạm vi, tính chất và nội dung. Một mặt, truyền thống và hiện đ ại thích ứng, điều hòa và thúc đẩy lẫn nhau; truyền thống là tiền đề, là cơ sở của hiện đại; hiện đ ại là sự kế thừa, nối tiếp của truyền thống, là truy ền thống được hiện đ ại hóa. Chính các giá trị truyền thống trong giáo dục - đào tạo l à ngọn nguồn cho s ự phát triển giáo d ục - đào tạo, là nền tảng vững chắc để hình thành các giá tr ị mới, hơn th ế nữa, nó có khả n ăng thức đẩy quá trình hiện đ ại hóa giáo dục - đào tạo. Các giá trị truyền thống trong giáo dục - đ ào tạo c ũng là cơ sở tinh thần để ngăn ch ặn, hạn chế những hiện t ượng tiêu cực của giáo d ục - đào tạo nảy sinh trong đ iều kiện nền kinh tế thị tr ường. Đ ồng thời nó cũng là cơ sở quan trọng giữ sự phát triển đ úng hướng, đóng vai trò điều tiết quan hệ giao lưu văn hóa, khoa học, giáo dục với thế giới bên ngoài, qua đ ó góp phần giữ vững và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. N goài ra, các giá trị truyền thống trong giáo dục - đào tạo còn tạo ra và tăng cường năng l ực nội sinh, sức đề kháng của mỗi cán bộ, giáo viên, sinh viên, mỗi nhà tr ường, là điểm tựa và là yếu tố nội lực cho sáng tạo của mỗi cá nhân. Nói một cách khái quát, cái hiện đ ại đi lên t ừ cái truyền thống sẽ bền vững và có cơ sở phát triển tốt hơn, và cái truyền thống đ ược nối tiếp bởi cái hiện đại sẽ tạo nên s ự hiện đại hóa truyền thống, nhờ đ ó cái truyền thống tiếp tục đ ược phát huy trong điều kiện mới và khẳng đị nh được tính trường tồn, ổn định trong sự biến đổi.
Nhưng mặt khác, yếu tố truyền thống và yếu tố hiện đại trong giáo d ục - đào tạo cũng có sự đối lập, xung đột với nhau, nhưng là đối lập biện chứng. Đ ó là có những nhân tố trong truyền thống không còn thíc h ứ ng với xã hội hôm nay, có những nội dung và phương pháp giáo dục - đào tạo vốn là tiến bộ, đ ược coi trọng trong quá khứ nay không còn phù hợp với yêu cầu đ ào tạo nguồn nhân lực trong điều kiện mới. Sự đối lập và xung đột còn biểu hiện ở quan điểm và thái độ của các thế hệ hoạt đ ộng trong lĩnh vực giáo dục - đào tạo: thế hệ già, thế hệ đi trước thường gắn bó nhiều hơn với truyền thống, với những gì đã trở nên ổn định và gần gũi với họ; đồng thời, khả năng thích nghi của họ với cái hiện đại cũng bị hạn chế. Trong khi đó, thế hệ trẻ, thế hệ đi sau lại năng đ ộng, nhạy cảm hơn, thích hướng đ ến cái mới, cái hiện đại… Đây cũng là mâu thuẫn biện chứng, phản ánh cuộc đ ấu tranh tất yếu giữa cái mới và cái cũ, cái tiến bộ và cái lạc hậu trong quá trình phát triển gi áo dục - đào tạo. Như vậy, yếu tố truyền thống và yếu tố hiện đại trong giáo d ục - đ ào tạo t ồn tại không tách rời nhau mà tác động biện chứng với nhau. Vì vậy, việc kết hợp truy ền thống và hiện đại trong quá trình phát triển giáo d ục - đào t ạo đương nhiên trở thành yêu cầu tất yếu. Các nhà kinh đ iển của chủ nghĩa Mác không trực tiếp dùng thuật ngữ kết hợp truyền thống và hiện đại trong giáo dục - đào tạo, tuy nhiên quan điểm của các ông về truyền thống và hiện đại và việc khai thác chúng nh ư th ế nào cũng đã th ể hiện rõ khi các ông phê phán nền giáo dục cũ và định h ướng phát triển nền giáo dục của xã hội mới. Chẳng hạn, V.I.Lênin vi ết: " N gư ời ta nói rằng, nhà t rư ờng cũ là một nhà tr ư ờng dạy lối sách vở, theo kỷ luật hà khắc, học gạo. Cái đó đ úng, nhưng ph ải bi ết phân biệt nhà tr ường cũ có chỗ nào xấu, và chỗ nào có lợi c ho ta; ph ải biết rút ra ở đ ó cái gì cần thiết cho chủ nghĩa xã hội… " ; "N ền giáo dục h i ện đại phải biết kết hợp với những tinh hoa của nền giáo dục cũ, loại bỏ dần dần n h ững truyền thống xấu nh ư ng đ ồng thời trong đ i ều kiện kinh tế - xã hội mới, nền giáo dục phải thay đ ổi về ph ương pháp, nội dung…C hủ nghĩa xã hội lấy tất cả tài liệu của tri thức nhân loại làm n ền tảng, lấy sự phát triển cao đ ộ của khoa học làm đ i ều kiện chủ yếu, c ho nên ph ải trang b ị cho học sinh đ ầy đủ tri thức khoa học,
p h ải có tri thức rộng, có suy nghĩ tìm tòi, sáng tạo, chứ không phải giáo đ i ều, học t hu ộc lòng. Ng ư ời cộng sản phải biết làm giàu trí óc của mình bằng sự hiểu biết tất cả những kho tàng trí thức mà nhân loại tạo r a " [25, tr.360]. Những t ư tưởng trên của V.I.Lênin đ ã nói lên nguyên lý giáo d ục trong xã hội mới là phải kết hợp giữa truy ền thống và hiện đ ại trong việc xây dựng nền giáo dục quốc dân, phải biết khai thác và phát triển các giá trị truyền thống trong đi ều kiện mới, đồng thời ph ải tìm tòi, sáng tạo và tiếp thu nh ững yếu tố mới, hiện đại mà xã hội mới đòi h ỏi. Chủ tịch Hồ Chí Minh, từ ng ười thầy giáo trẻ ở trường Dục Thanh đ ến giảng viên Lý Thụy của Trường Huấn luyện chính trị ở phố V ăn Minh ( Quảng Châu, Trung Qu ốc), đã trở thành nhà giáo dục, người thầy lớn của dân tộc Việt Nam. N gười không chỉ đặc biệt quan tâm đ ến sự nghiệp giáo dục - đào tạo, đến sự nghiệp trồng người với quan đi ểm " vì lợi ích mười năm phải trồng cây, vì lợi ích tr ăm năm phải trồng người" vì "d ốt nát cũng là một loại giặc ", " một dân tộc dốt là một dân tộc yếu", mà còn đ ưa ra nhiều t ư tưởng quan trọng, có tính đ ịnh hướng trong việc xây dựng và phát triển một nền giáo dục mới. Người nêu lên mục tiêu học tập là học đ ể làm việc, làm người, học đ ể phụng sự đoàn thể, giai cấp và nhân dân, T ổ quốc và nhân loại, học không phải lấy danh, trang sức , mà mọi người Việt Nam phải hiểu biết quyền lợi của mình, phải có kiến thức mới để có thể tham gia vào công cuộc xây dựng n ước nhà. Cho nên, theo Ng ười, " nội dung giáo dục phải toàn diện, phong phú, bao gồm cả tri thức về khoa học xã hội và khoa học tự nhiên, phải chú ý đầy đủ các mặt: đ ạo đ ức cách mạng, giác ngộ xã hội chủ nghĩa, văn hóa, kỹ thuật và lao đ ộng sản xuất" [ 29, tr. 253]. Hồ Chí Minh cho rằng, để đào tạo đ ược những con người có đ ức có tài cần phải có ph ương pháp giáo dục đ úng đắn, bởi vì : " hiền dữ phải đâu là tính sẵn, phần nhiều do giáo dục mà nên ". Phương th ức giáo dục của nhà tr ường phong kiến không thể tạo ra những con người toàn diện vì nhà trường phong kiến có đ ặc trưng là tách rời lao động trí óc và lao động chân tay, tách rời lý luận và thực tiễn. Nhà tr ường xã hội chủ nghĩa khác với nhà tr ường của xã hội phong kiến ở chỗ, ph ương thức giáo
dục của nhà tr ường xã hội chủ nghĩa là "h ọc đi đô i với hành, lý luận gắn với thực tiễn, giáo dục kết hợp với lao đ ộng sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội". Thầy giáo gi ảng dạy theo ph ương pháp gợi mở, nêu gương, t ạo ra môi trường tốt, làm động lực thúc đẩy học sinh phấn khởi học tập, làm cho phần tố t ở trong mỗi con n gười nảy sinh như hoa mùa xuân và ph ần xấu mất dần đi. Phương pháp giáo dục như vậy mới tạo ra được những con người vừa có văn hóa, vừa có lý luận, vừa giỏi lao đ ộng. Tuy nhiên, " giáo dục phải tiến hành từng b ước vững chắc phù hợp hoàn cảnh lịch sử, với đ iều kiện kinh tế và khả năng nh ận thức của từng lứa tuổi… Phải ra sức làm, nh ưng làm vội không được, phải có kế hoạch, có từng b ước " [32, tr. 1 84]. Đặc biệt, Người khẳng đ ịnh : " Muốn nâng cao chất lượng giáo dục phải biết kế thừa những ti nh hoa của truyền thống giáo dục dân tộc, phải xây dựng đ ược một đội ngũ đ ông đảo những người làm công tác giáo dục có đ ạo đức, có tay nghề cao, đó là những người biết kết hợp lý luận khoa học với thực hành, ra sức học tập lý luận và khoa học tiên tiến của c ác nước bạn" [31, tr.190]. Có thể nói, chính lãnh t ụ Hồ Chí Minh đã khai sinh ra một nền giáo dục mới ở Việt Nam, đó là n ền giáo dục dân tộc, nhân dân, khoa học , dân ch ủ và đ ại chúng. Người đã xuất phát từ những n guyên lý, nguyên t ắc về giáo dục - đào tạ o, kế thừa những tinh hoa về giáo dục - đào tạo c ủa dân tộc, kết hợp những thành tựu của nền giáo dục thế giới để vận dụng vào hoàn cảnh cụ thể n ước ta, đề ra những quan đ iểm, t ư tưởng chỉ đạo cho sự kết hợp truyền thống và hiện đại trong quá trình phát tr iển giáo dục. Những tư tưởng về giáo d ục của Người là nguồn sáng soi đường cho sự phát triển của nền giáo dục Việt Nam trong hơn n ửa thế kỷ qua và cả trong các giai đ o ạn cách mạng sắp tới. C ó th ể n ói, mọi thành quả to lớn trong lĩnh vực giáo dục - đào tạo của đất nước ta trong 60 năm qua đ ều bắt nguồn từ s ức mạnh truyền thống giáo d ục - đ ào t ạo c ủa dân tộc đ ư ợc phát huy l ên cho phù hợp với đ i ều kiện, hoàn cảnh lịch sử mới, và từ việc khai thác, ti ếp thu, học tập những tinh hoa của nền giáo dục thế giới. Tro ng đi ều ki ện toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay, có thể nói rằng, kết hợp truyền t h ống và hiện đ ại trở thành nguyên tắc quan trọng trong sự nghiệp phát triển giáo d ục - đ ào tạo của mỗi quốc gia. Đ ặc biệt, khi nước ta đã trở thành thành viên của Tổ
chức Thương mại thế giới ( WTO ) thì đi ều này càng trở nên cần thiết , nó bảo đảm cho giáo dục đại học Việt Nam vững vàng trên bước đường hội nhập và phát triển bền vững. 1.3. S Ự KẾT HỢP TRUYỀN THỐNG VÀ HIỆN Đ ẠI TRONG NỀN GIÁO D ỤC HOA KỲ V À N ỀN GIÁO DỤC NHẬT B ẢN Chúng ta hãy xem một số n ước được cộng đồng quốc tế thừa nhận là có nền giáo d ục tiên tiến, hiện đại có truyền thống giáo dục không, và nếu có, thì họ đã kết hợp những truyền thống đó với những giá trị giáo dục hiện đại ra sao. Ở đây, chúng tôi đề cập đến hai n ền giáo dục khá đi ển hình là nền giáo dục Hoa Kỳ và nền giáo dục Nhật Bản. Hy vọng rằng những kinh nghiệm của hai nền giáo dục này ít nhi ều sẽ là những bài học để chúng ta tham khảo. 1.3.1. Hoa K ỳ Trước hết, chúng ta hãy nhìn l ướt qua một chút nền giáo d ục Hoa Kỳ, nền giáo d ục được thế giới đánh giá r ằng đây là một trong những nền giáo dục tiên tiến nhất của thời đại. Hoa Kỳ có một nền giáo dục đa d ạng và hiệu quả. Riêng giáo dục đại học, Hoa Kỳ đã có hơn 3.500 trường đại học, hàng ngàn tr ường kỹ th uật hướng nghiệp và ngoại ngữ với gần nửa triệu sinh viên quốc tế ghi danh theo học hàng năm, chiếm từ 20 - 40% t ổng số sinh viên ghi danh toàn liên bang. So với rất nhiều n ước trên thế giới, trong đó có Vi ệt Nam, Hoa Kỳ có lịch s ử dựng n ước, lập n ước t ương đối ngắn, cho đến nay mới chỉ là 230 n ăm. Điều đ ó c ũng đồng nghĩa với việc lịch sử giáo dục Hoa Kỳ là ch ưa dài. Nhưng đi ều đó l ại không đ ồng nghĩa với ý kiến cho rằng Hoa Kỳ không có truyền thống giáo dục. Sự thực là trong h ơn 200 năm t ồn tại và phát triển, đ ất n ước này đã hình thành được những truyền thống giáo dục rất đáng chú ý nghi ên c ứu, trong đó có nh ững giá trị mà chúng ta nên xem xét, nên tham kh ảo để có thể vận dụng trong quá trình đổi mới nền giáo dục n ước ta.
Xem xét l ịch sử n ước Mỹ từ khi nó ra đời, có thể thấy rằng những người s áng l ập ra n ước Mỹ đã r ất ca ngợi và đề cao giáo dục, song các từ "giáo d ục " (education) và "học tập " ( schooling) không xuất hiện trong Hiến pháp Hoa Kỳ. Trong su ốt nửa thế kỷ đầu tiên sau khi Hoa Kỳ được thành lập, ở n ước này đã xu ất hi ện rất nhiều loại hình giáo dục khác nhau dành cho mọi ng ười (trừ những người nô l ệ da đen ở miền Nam). Có thể miêu tả hệ thống giáo dục Hoa Kỳ giai đoạn này là "đa d ạng, đa nguyên ", vì không có mô hình giáo dục đơn nhất nào tại các vùng c ủa n ước Mỹ. Gia đình, nhà thờ và công sở là những bộ phận rất quan trọng trong giáo d ục Hoa Kỳ thời kỳ này, và tr ường t ư là hình th ức lựa chọn giáo dục cổ điển nhất, có tr ước cả khi Hiến pháp được thông qua. Song đi ều rất đáng chú ý l à các trường t ư ở Hoa Kỳ thời kỳ này phần lớn mang tính chất tôn giáo. Bắt đầu từ những thập niên 1830 và 1840, sự t ăng trưởng của nền kinh tế Hoa Kỳ đã mang đến nhiều thay đổi cho n ước này, đặc biệt ở vùng Đông Bắc. Dân cư ở các thành phố tăng lên cùng với số l ượng lớn những n gười nhập c ư nghèo - những người không phải là người Anh và cũng không theo đạo Tin lành, mà theo Thiên chúa giáo. Cùng với những thay đổi này là sự c ăng th ẳng trong xã hội c ũng gia tăng, khi ở các thành phố bắt đầu xuất hiện các khu nhà ổ chuột đi li ền vớ i t ội phạm, với cuộc sống bê tha, r ượu chè vô độ và bệnh tật liên quan đến tất cả những hi ện t ượng trên. Người Mỹ ở các thành phố lớn nh ư Niu Oóc, Philađenphia, Bantimorơ r ất lo lắng về tình trạng đạo đức của trẻ em nghèo và đặc biệt về khả năng chúng s ẽ c hịu ảnh h ưởng xấu bởi sự tha hóa của cha mẹ chúng. Còn các nhà c ải cách thì bày tỏ sự lo ngại về c ơ cấu xã hội của đất n ước và về sự thống nhất trong tương lai c ủa nó. Họ h ướng tới việc xây dựng các tr ường học công để dạy cho th ế hệ đang trưởng thành những giá trị, những phẩm chất đạo đức mà họ cho là c ần thiết cho sự thịnh vượng của đất n ước trong t ương lai. Horace Mann, Bộ trưởng Giáo dục đầu tiên của Khối liên hiệp Massachussetts, đã lý gi ải sự cần thiết phải có các tr ường công nh ư sau: "Làm sao đ ể cho t hế hệ đang l ớn lên sẽ chịu những ảnh h ưởng đạo đức thuần khiết, để khi trở thành những người tr ưởng thành, chúng s ẽ vượt lên trên những người đi trước cả về sự lành mạnh trong suy nghĩ lẫn