Luật đất đai và tác động ban đầu tới cơ cấu gia đình ở một làng châu thổ sông Hồng

40 X· héi häc sè 1 (73), 2001<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> LuËt ®Êt ®ai vµ t¸c ®éng ban ®Çu tíi c¬ cÊu gia ®×nh<br /> ë mét lµng ch©u thæ s«ng Hång<br /> Mai V¨n Hai<br /> NguyÔn Phan L©m<br /> <br /> <br /> <br /> LuËt ®Êt ®ai (1993) vµ LuËt söa ®æi bæ sung mét sè ®iÒu cña LuËt ®Êt ®ai<br /> (1998) còng nh− nh÷ng v¨n b¶n d−íi luËt lµ nh÷ng v¨n kiÖn ph¸p lý quan träng, b¶o<br /> ®¶m sù ho¹t ®éng æn ®Þnh vµ cã hiÖu qu¶ trong lÜnh vùc qu¶n lý sö dông ®Êt trong<br /> nh÷ng n¨m võa qua.<br /> Tuy nhiªn, thùc tiÔn sinh ®éng cña sù vËn ®éng ®· béc lé nh÷ng bÊt cËp<br /> kh«ng tr¸nh khái cña c¸c v¨n b¶n nµy. Trong lÜnh vùc nµy ®ang vµ sÏ cßn n¶y sinh<br /> nhiÒu vÊn ®Ò vÒ ph¸p lý, kinh tÕ, x· héi rÊt cÇn ®−îc nghiªn cøu vµ tæng kÕt ®Ó cung cÊp<br /> c¬ së khoa häc cho viÖc hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p lý gãp phÇn n©ng cao ý thøc ph¸p<br /> luËt cña c¸c tÇng líp nh©n d©n. Nghiªn cøu d−íi ®©y lµ mét nç lùc theo h−íng ®ã.<br /> LuËt ®Êt ®ai thùc sù cã t¸c ®éng vÒ nhiÒu mÆt ®èi víi qu¸ tr×nh ®æi míi vµ<br /> ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc, trong ®ã cã hiÖn t−îng t¸ch hé vµ kÐo theo<br /> ®ã lµ sù biÕn ®æi c¬ cÊu gia ®×nh. Dùa vµo nh÷ng t− liÖu ®iÒu tra X· héi häc ë lµng<br /> §µo X¸, mét lµng thuéc ch©u thæ s«ng Hång ngay trong kho¶ng thêi gian tr−íc vµ<br /> nhÊt lµ tõ sau khi bé LuËt ®−îc c«ng bè ®Õn nay, bµi viÕt cè g¾ng lµm s¸ng tá nhËn<br /> ®Þnh trªn.<br /> I. VÒ hiÖn t−îng t¸ch hé tr−íc LuËt ®Êt ®ai míi ë §µo X¸<br /> §µo X¸ lµ mét lµng nhá, c¸ch thÞ x· H¶i D−¬ng kho¶ng 15 km vÒ phÝa §«ng B¾c.<br /> VÒ mÆt hµnh chÝnh, ®©y lµ mét trong 3 lµng hîp thµnh x· An B×nh, huyÖn Nam Thanh,<br /> tØnh H¶i H−ng (nay lµ Nam S¸ch, H¶i D−¬ng). VÒ kinh tÕ, cho ®Õn nay, lµng vÉn mang<br /> tÝnh chÊt cña mét lµng thuÇn n«ng víi kho¶ng 95% sè hé s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.<br /> Chóng t«i vÒ c«ng t¸c ë ®©y (®Çu n¨m 1993) ®óng vµo dÞp lµng ®ang chuÈn bÞ<br /> cho c«ng viÖc giao phÇn ®Êt kho¸n l©u dµi cho c¸c hé gia ®×nh n«ng d©n. §iÒu lµm<br /> chóng t«i ®Æc biÖt chó ý lµ hiÖn t−îng t¸ch hé diÔn ra s«i næi ë trong lµng. C¨n cø vµo<br /> sæ hé khÈu ë thêi ®iÓm 1/9/1992 th× §µo X¸ cã 165 hé, 705 khÈu víi 98 mÉu (B¾c Bé)<br /> ruéng ®Êt canh t¸c. Song, ®Õn ngµy 1/4/1993 (c¨n cø vµo sæ hé khÈu ®iÒu tra l¹i ®Ó<br /> ph©n chia ruéng ®Êt theo h−íng dÉn cña Së N«ng nghiÖp H¶i H−ng), nghÜa lµ sau 7<br /> th¸ng, khi mµ sè khÈu còng nh− sè ruéng ®Êt canh t¸c hÇu nh− ch−a cã sù thay ®æi1,<br /> th× sè hé cña lµng l¹i v−ît lªn 184 hé. Sè hé míi t¨ng thªm nµy ®−îc chia thµnh hai<br /> lo¹i víi c¸c ®Æc ®iÓm sau:<br /> 1<br /> Tõ 1/9/1992 ®Õn 1/4/1993 trong lµng còng cã ®«i ba ng−êi chÕt, song còng cã trÎ míi sinh ra, hoÆc cã<br /> ng−êi míi t¸i hßa nhËp vµo lµng sau thêi gian ®i xa, nªn sè khÈu cña lµng kh«ng thay ®æi.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Mai V¨n Hai & NguyÔn Phan L©m 41<br /> <br /> - 9 hé: cã ®ñ c¶ vî chång; hoÆc vî chång vµ con.<br /> - 10 hé: ®éc th©n ( phÇn ®«ng lµ c¸c cô giµ tõ 55 ®Õn 82 tuæi ).<br /> §©y qu¶ lµ mét ®iÒu kh«ng b×nh th−êng. Bëi v×, th«ng th−êng hµng n¨m trong<br /> lµng vÉn cã viÖc t¸ch hé cña nh÷ng cÆp vî chång trÎ sau ngµy c−íi hay mét vµi ng−êi<br /> cao tuæi khi con c¸i ®· tr−ëng thµnh. Song hiÖn t−îng t¸ch hé mét c¸ch tù nhiªn nh−<br /> thÕ kh«ng nhiÒu, ch¼ng h¹n, n¨m: 1988 cã 5 tr−êng hîp; 1989 cã 3 tr−êng hîp; 1990<br /> cã 4 tr−êng hîp; 1991 cã 2 tr−êng hîp, tæng sè lµ 14 tr−êng hîp t¸ch hé.<br /> Qua c¸c sè liÖu thèng kª ®ã, ta thÊy trung b×nh mçi n¨m ë §µo X¸ chØ cã 4,5<br /> tr−êng hîp t¸ch hé. ThÕ nh−ng lÇn nµy, chØ trong kho¶ng giµ nöa n¨m, trong lµng ®·<br /> cã tíi 19 tr−êng hîp t¸ch hé, nhiÒu h¬n 4 lÇn so víi mçi n¨m tr−íc ®ã.<br /> VËy lý do x· héi nµo ®· dÉn ®Õn hiÖn t−îng t¸ch hé trªn? Vµ t¹i sao viÖc t¸ch<br /> hé å ¹t nh− thÕ l¹i diÔn ra trong kho¶ng thêi gian tõ 1/9/1992 ®Õn 1/4/1993?<br /> T×m hiÓu kü vÊn ®Ò nµy, chóng t«i ®−îc biÕt: ngµy 1/9/1992 lµ thêi ®iÓm mµ<br /> ñy ban Nh©n d©n tØnh H¶i H−ng ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 721Q§/UB qui ®Þnh “VÒ<br /> néi dung lµm ®iÓm viÖc giao quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi cho hé n«ng d©n“ 2; cßn ngµy<br /> 1/4/1993 lµ thêi ®iÓm ®−îc chän lµm mèc ®Ó lÊy sè hé vµ sè khÈu lµm c¬ së cho viÖc<br /> giao ruéng ®Êt (c¨n cø vµo sæ hé khÈu ®iÒu tra l¹i). Bªn c¹nh ®ã, còng cÇn nhÊn<br /> m¹nh lµ: mÆc dÇu m·i ®Õn th¸ng 7 n¨m 1993 LuËt ®Êt ®ai míi ®−îc c«ng bè vµ ngµy<br /> 15/10/1993 LuËt nµy míi cã hiÖu lùc, song tr−íc ®ã, khi Quèc héi ®ang cßn th¶o luËn<br /> vÒ Bé LuËt th×, qua d− luËn x· héi vµ c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng, ng−êi<br /> d©n ®· n¾m ®−îc nh÷ng qui ®Þnh c¬ b¶n cña LuËt (còng nh− nh÷ng qui ®Þnh cña<br /> tØnh H¶i H−ng) vÒ quyÒn së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai.<br /> Nh− ®· biÕt, LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 ®· kh¼ng ®Þnh mét nguyªn t¾c lµ: mçi hé<br /> gia ®×nh n«ng d©n ®Òu cã quyÒn cã ruéng ®Êt, song sè ruéng ®Êt ®ã kh«ng v−ît qu¸ 3<br /> ha ®èi víi mçi hé.<br /> VÒ thêi gian, LuËt qui ®Þnh giao cho c¸c hé quyÒn sö dông 20 n¨m ®èi víi lo¹i<br /> ®Êt trång c©y ng¾n ngµy vµ 50 n¨m cho ®Êt trång c©y l−u niªn.<br /> VÒ mÆt së h÷u, Nhµ n−íc gi÷ quyÒn së h÷u ®Êt ®ai vÒ mÆt ph¸p lý, c¸c hé gia<br /> ®×nh chØ cã quyÒn sö dông, nh−ng hä cã quyÒn chuyÓn nh−îng, thõa kÕ vµ thÕ chÊp,<br /> miÔn lµ cã ®ãng thuÕ vµ khai th¸c, sö dông ®Êt ®ai phï hîp víi luËt ®Þnh 3.<br /> Ngoµi ra, LuËt dµnh cho chÝnh quyÒn c¬ së cã quyÒn qui ®Þnh mét c¸ch chi tiÕt,<br /> sao cho phï hîp víi t×nh h×nh cô thÓ cña ®Þa ph−¬ng m×nh. ë H¶i H−ng - n¬i chóng t«i<br /> tiÕn hµnh nghiªn cøu - ngoµi phÇn ®Êt canh t¸c, ñy ban Nh©n d©n tØnh cßn qui ®Þnh<br /> phÇn ®Êt thæ c− (bao gåm ®Êt ë, ao vµ v−ên) kh«ng v−ît qu¸ 200m2 cho mçi hé4<br /> Cã thÓ coi nh÷ng néi dung ®−îc tãm l−îc ë trªn lµ nh÷ng néi dung c¬ b¶n<br /> <br /> <br /> 2<br /> Tµi liÖu l−u tr÷ cña ñy ban Nh©n d©n huyÖn Nam Thanh, tØnh H¶i H−ng.<br /> 3<br /> Xem HÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ ®Êt ®ai, nhµ ë vµ thuÕ nhµ ®Êt. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, c¸c trang<br /> 14,15,22,31,32,33.<br /> 4<br /> Xem: VÒ néi dung lµm ®iÓm viÖc giao quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi cho hé n«ng d©n. Tµi liÖu ®· dÉn.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 42 LuËt ®Êt ®ai vµ t¸c ®éng ban ®Çu tíi c¬ cÊu gia ®×nh ë mét lµng ch©u thæ s«ng Hång<br /> <br /> nhÊt ®èi víi c¸c hé gia ®×nh n«ng d©n mµ LuËt ®Êt ®ai 1993 vµ nh÷ng v¨n b¶n d−íi<br /> luËt ®· qui ®Þnh.<br /> ë ®©y, mét vÊn ®Ò næi lªn lµ: nh÷ng qui chÕ vÒ h¹n ®iÒn (mçi hé kh«ng v−ît qu¸<br /> 3 ha ruéng, 200m2 thæ c−) cña LuËt vµ c¸c v¨n b¶n d−íi LuËt ®· ®ông ch¹m trùc tiÕp<br /> ®Õn lîi Ých cña nhiÒu hé gia ®×nh n«ng d©n. Trong ®êi sèng thùc tÕ, do nhiÒu nguyªn<br /> nh©n, cã nhiÒu hé cã sè ruéng ®Êt v−ît qu¸ giíi h¹n 3 ha vµ ®Êt thæ c− còng v−ît qu¸<br /> 200m2 nhiÒu lÇn. NÕu c¨n cø vµo LuËt vµ c¸c v¨n b¶n d−íi LuËt th× nh÷ng hé nµy sÏ<br /> ph¶i c¾t bít ®Êt s©n,v−ên hoÆc ao cña m×nh ®Ó giao l¹i cho chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng.<br /> Ph¶i ch¨ng ®©y chÝnh lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn viÖc t¸ch hé hµng lo¹t ë §µo X¸ ?<br /> §Ó tr¶ lêi cho c©u hái nµy, chóng t«i ®· t×m gÆp vµ pháng vÊn c¸c hé thuéc 19<br /> tr−êng hîp ®· nªu. Anh T. P. T, 26 tuæi, ng−êi míi c−íi vî vµ t¸ch hé tr−íc 1/4/1993,<br /> cho biÕt: "Chóng em còng ®Þnh ë chung víi c¸c cô thªm vµi n¨m n÷a míi ra ¨n riªng.<br /> D−ng mµ ®ît nµy trong lµng cã nhiÒu ng−êi t¸ch hé qu¸, vËy lµ chóng em còng xin<br /> c¸c cô ®Ó t¸ch"5. Tr−êng hîp cña bµ N. T. B, 75 tuæi, th× con d©u bµ lµ chÞ §. T. L, 40<br /> tuæi, ®· cho chóng t«i biÕt kh¸ cÆn kÏ. MÈu ®èi tho¹i d−íi ®©y nãi lªn kh¸ râ nh÷ng<br /> suy nghÜ cña chÞ vµ gia ®×nh chÞ:<br /> - Nghe nãi cô bµ nhµ m×nh míi t¸ch hé ë riªng. ChÞ nghÜ thÕ nµo vÒ viÖc nµy?<br /> - Ch¼ng dÊu g× c¸c b¸c! Lý ra th× bµ em muèn ¨n riªng tõ l©u råi. Nh−ng råi<br /> cø chÇn chõ m·i. Nay lµng chia l¹i ®Êt, mçi hé chØ ®−îc 200m2 thæ c− th«i. Mµ ®Êt ë<br /> nhµ em nh÷ng h¬n 400m2 c¬. §Êt h−¬ng háa tõ x−a mµ. ThÕ lµ chóng em bµn nhau<br /> t¸ch lu«n hé cho cô ®Ó gi÷ lÊy ®Êt c¸t cña cha «ng ®Ó l¹i.<br /> - ThÕ tr−íc khi chia ®Êt, sao gia ®×nh biÕt mçi hé chØ ®−îc 200m2 thæ c−?<br /> - Th× ®µi víi v« tuyÕn ch¶ nãi c¶ ngµy lµ g×? Míi l¹i, trong lµng ng−êi ta bµn<br /> t¸n ghª l¾m, nªn ai còng biÕt.<br /> - Sau khi t¸ch hé th× cô ¨n riªng, ë riªng, lµm riªng hay thÕ nµo?<br /> - ë th× cô vÉn ë chung c¸i nhµ nµy víi chóng em. Cô chØ ¨n riªng víi lµm riªng th«i.<br /> - 75 tuæi råi mµ cô vÉn ra ®ång cµy bõa, gÆt h¸i ®−îc sao?<br /> - Cô chØ tr«ng coi th«i. Cßn lµm th× lóc mïa vô nhµ em víi c¸c c«, c¸c chó (tøc<br /> c¸c con g¸i con trai cña cô ®· cã vî cã chång vµ ë riªng) lµm hé6.<br /> Nh− vËy, râ rµng lµ LuËt ®Êt ®ai 1993 vµ nh÷ng v¨n b¶n d−íi LuËt trong thùc<br /> tiÔn ®· cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn hiÖn t−îng t¸ch hé ë §µo X¸. VÊn ®Ò lµ ë chç c¶ trong<br /> LuËt vµ c¸c v¨n b¶n d−íi LuËt, vÒ qui chÕ h¹n ®iÒn, ®· lÊy hé gia ®×nh lµm ®¬n vÞ,<br /> mµ kh«ng tÝnh ®Õn sè khÈu hay sè lao ®éng cã trong mçi hé. Nh− vËy, v« h×nh chung<br /> c¸c kiÓu lo¹i hé ®éc th©n, 2 hoÆc 3 ng−êi còng cã quyÒn cã sè diÖn tÝch ngang víi<br /> nh÷ng hé 5-6 hoÆc ≥7 ng−êi. §©y chÝnh lµ lý do quan träng dÉn ®Õn hiÖn t−îng t¸ch<br /> hé nh− ®· nãi. §iÒu nµy kh«ng chØ g©y ra sù x¸o ®éng trong ®êi sèng céng ®ång, mµ<br /> cßn lµm khã kh¨n thªm cho viÖc ph©n chia ruéng ®Êt.<br /> <br /> 5<br /> TrÝch sæ tay ®iÒn d· cña t¸c gi¶<br /> 6<br /> TrÝch sæ tay ®iÒn d· cña t¸c gi¶<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Mai V¨n Hai & NguyÔn Phan L©m 43<br /> <br /> Nh−ng vÊn ®Ò kh«ng dõng ë ®ã: viÖc t¸ch hé nµy ®· dÉn ®Õn sù biÕn ®æi kh¸<br /> s©u s¾c ®èi víi c¬ cÊu gia ®×nh cña lµng, vµ tõ sù biÕn ®æi c¬ cÊu gia ®×nh l¹i dÉn ®Õn<br /> nhiÒu vÊn ®Ò x· héi kh¸c. TiÕp theo ®©y lµ nh÷ng tr×nh bµy vÒ sù biÕn ®æi ®ã.<br /> II. HiÖn t−îng t¸ch hé vµ sù biÕn ®æi c¬ cÊu gia ®×nh ë §µo X¸.<br /> Dùa vµo sæ hé khÈu cña lµng do ñy ban Nh©n d©n x· cung cÊp ë hai thêi ®iÓm<br /> 1/9/1992 vµ 1/4/1993, chóng t«i xem xÐt c¬ cÊu gia ®×nh cña §µo X¸ trªn c¸c ph−¬ng<br /> diÖn c¬ b¶n sau: sù biÕn ®æi c¬ cÊu gia ®×nh theo sè khÈu; sù biÕn ®æi c¬ cÊu gia ®×nh<br /> theo quan hÖ vµ sù biÕn ®æi c¬ cÊu gia ®×nh theo thÕ hÖ.<br /> D−íi ®©y lµ nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ.<br /> 1. Sù biÕn ®æi c¬ cÊu hé gia ®×nh theo sè khÈu.<br /> Tr−íc hÕt, xem xÐt c¬ cÊu gia ®×nh theo sè khÈu, chóng t«i thÊy ë c¶ hai thêi<br /> ®iÓm, §µo X¸ ®Òu cã ®ñ c¸c kiÓu lo¹i hé gia ®×nh tõ 1 ®Õn ≥7 ng−êi. §Ó so s¸nh,<br /> chóng t«i lËp ®−îc BiÓu sau.<br /> BiÓu 1.<br /> Lo¹i hé Hé Hé Hé Hé Hé Hé Hé<br /> 1 ng−êi 2 ng−êi 3 ng−êi 4 ng−êi 5 ng−êi 6 ng−êi ≥7 ng−êi Tæng<br /> Thêi gian<br /> <br /> 4 18 16 53 49 19 6 165<br /> 1/9/1992<br /> 2,42% 10,90% 9,69% 32,12% 29,69% 11,51% 3,63% 100,0%<br /> <br /> 14 30 30 63 38 7 2 184<br /> 1/4/1993<br /> 7,60% 16,30% 16,30% 34,23% 20,65% 3,80% 1,08% 100,0%<br /> <br /> <br /> - Theo BiÓu trªn, qua hai thêi ®iÓm tr−íc vµ sau khi t¸ch hé hµng lo¹t, trong<br /> lµng ®· t¨ng lªn 19 hé míi (chiÕm 11,51%).<br /> - Sù gia t¨ng sè hé - trong khi sè khÈu kh«ng thay ®æi - ®· lµm cho qui m« gia<br /> ®×nh (sè nh©n khÈu trung b×nh) cña lµng ®ang tõ 4,27 gi¶m xuèng cßn 3,83 ng−êi.<br /> - Trong khi c¸c hé gia ®×nh cã sè khÈu tõ 1 ®Õn 4 ng−êi t¨ng lªn th× ®ång thêi<br /> c¸c hé cã tõ 5 ®Õn ≥7 ng−êi l¹i gi¶m xuèng.<br /> 2. Sù biÕn ®æi c¬ cÊu hé gia ®×nh theo quan hÖ.<br /> §Ó thÊy ®−îc sù biÕn ®æi c¬ cÊu hé gia ®×nh theo quan hÖ, chóng t«i gi¶ ®Þnh<br /> r»ng ë §µo X¸ cã 15 kiÓu lo¹i hé kh¸c nhau7. LËp biÓu so s¸nh ë hai thêi ®iÓm, chóng<br /> t«i thÊy c¸c kiÓu lo¹i hé gia ®×nh nµy ®−îc ph©n bè trong BiÓu 2.<br /> - Theo gi¶ thuyÕt ®−îc ®Æt ra ë BiÓu 2, th× ë c¶ hai thêi ®iÓm tr−íc vµ sau khi<br /> t¸ch hé, §µo X¸ kh«ng cã c¸c kiÓu lo¹i gia ®×nh 05 (vî chång + bè mÑ + anh em +<br /> kh¸c);14 («ng bµ + ch¸u) vµ 15 (kh¸c).<br /> <br /> <br /> 7<br /> C¸ch ph©n lo¹i gia ®×nh cña chóng t«i ë ®©y t−¬ng ®ång víi c¸ch ph©n lo¹i cña «ng NguyÔn §×nh Cö. Xin<br /> xem Gi¸o tr×nh D©n sè vµ ph¸t triÓn, NguyÔn §×nh Cö chñ biªn. Nxb N«ng nghiÖp. Hµ Néi-1997. Tr.43.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 44 LuËt ®Êt ®ai vµ t¸c ®éng ban ®Çu tíi c¬ cÊu gia ®×nh ë mét lµng ch©u thæ s«ng Hång<br /> <br /> BiÓu 2.<br /> Tr−íc th¸ng<br /> Lo¹i Tõ 1/4/1993<br /> Ph©n lo¹i hé gia ®×nh theo quan hÖ 9/1992<br /> h×nh<br /> Sè hé % Sè hé %<br /> I §éc th©n 01 §éc th©n (1 ng−êi) 4 2,42 14 7,60<br /> Vî 02 Vî chång 7 4,24 16 8,69<br /> chång 03 Vî chång + bè mÑ 3 1,81 1 0,54<br /> II<br /> kh«ng 04 Vî chång + bè mÑ + anh em 1 0,60 0 0,00<br /> con 05 Vî chång + bè mÑ + anh em+ Kh¸c 0 0,00 0 0,00<br /> Vî 06 Vî chång + con 91 55,15 117 63,58<br /> chång 07 Vî chång + con + bè mÑ 16 9,69 7 3,80<br /> III<br /> + 08 Vî chång + con + bè mÑ + anh em 6 3,63 0 0,00<br /> con 09 Vî chång + con + bè mÑ + anh em + Kh¸c 1 0,60 1 0,54<br /> Vî 10 Vî (chång) + con 23 13,93 23 12,49<br /> (chång) 11 Vî (chång) + con + bè mÑ 7 4,24 4 2,17<br /> IV<br /> + 12 Vî (chång) + con + bè mÑ + anh em 5 3,03 1 0,54<br /> con 13 Vî (chång) + con + bè mÑ + anh em + Kh¸c 1 0,60 0 0,00<br /> 14 ¤ng bµ + ch¸u 0 0,00 0 0,00<br /> V Kh¸c<br /> 15 Kh¸c 0 0,00 0 0,00<br /> Tæng sè 165 100,0 184 100,0<br /> <br /> - ë c¶ hai thêi ®iÓm, c¸c kiÓu lo¹i gia ®×nh h¹t nh©n 06 (vî chång + con) vµ 10<br /> (vî hoÆc chång + con) lu«n chiÕm tû lÖ rÊt cao. Trong khi ®ã, c¸c kiÓu phi h¹t nh©n:<br /> 03 (vî chång + bè mÑ); 04 (vî chång + bè mÑ + anh em); 09 (vî chång + con + bè mÑ +<br /> anh em + kh¸c); 12 (vî hoÆc chång + con + bè mÑ + anh em) vµ 13 (vî hoÆc chång +<br /> con + bè mÑ + anh em + kh¸c) lu«n cã tû lÖ rÊt thÊp.<br /> - ViÖc t¸ch hé lµm c¸c kiÓu lo¹i 01 (®éc th©n); 02 (vî chång) vµ 06 (vî chång +<br /> con) t¨ng lªn vµ c¸c kiÓu cßn l¹i gi¶m xuèng [trõ kiÓu 09 (vî chång + con + bè mÑ +<br /> anh em + kh¸c) vµ 10 (vî hoÆc chång + con) kh«ng thay ®æi].<br /> - CÇn l−u ý ë ®©y lµ sau khi t¸ch hé, kiÓu lo¹i gia ®×nh ®éc th©n (01) vµ gia<br /> ®×nh chØ cã vî vµ chång (02) ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ.<br /> 3. Sù biÕn ®æi c¬ cÊu hé gia ®×nh theo thÕ hÖ.<br /> Còng theo sæ hé khÈu, lµng §µo X¸ ë c¶ hai thêi ®iÓm tr−íc vµ sau khi t¸ch<br /> hé ®Òu cã ®ñ c¸c kiÓu lo¹i hé gia ®×nh tõ 1 ®Õn ≥4 thÕ hÖ. So s¸nh c¸c kiÓu lo¹i nµy,<br /> chóng t«i cã BiÓu sau.<br /> BiÓu 3.<br /> Thêi gian Tæng 1 thÕ hÖ 2 thÕ hÖ 3 thÕ hÖ ≥ 4 thÕ hÖ<br /> 165 11 118 34 2<br /> 1/9/1992<br /> 100,0% 6,66% 72,12% 20,60% 0,60%<br /> 184 30 141 12 1<br /> 1/4/1993<br /> 100,0% 16,30% 76,63% 6,52% 0,54%<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Mai V¨n Hai & NguyÔn Phan L©m 45<br /> <br /> - Râ rµng lµ tr−íc vµ sau khi t¸ch hé, ë §µo X¸ kiÓu lo¹i gia ®×nh 2 thÕ hÖ<br /> lu«n chiÕm tû lÖ rÊt cao, ng−îc l¹i kiÓu ≥4 thÕ hÖ lu«n cã tû lÖ rÊt thÊp (0,60% vµ<br /> 0,54%), cßn kiÓu 1 thÕ hÖ vµ 3 thÕ hÖ lu«n ë møc trung b×nh.<br /> - Sau khi t¸ch hé, c¸c kiÓu lo¹i 1 vµ 2 thÕ hÖ t¨ng lªn, cßn c¸c kiÓu lo¹i 3-4 thÕ<br /> hÖ gi¶m xuèng.<br /> Qua nh÷ng ph©n tÝch vÒ hiÖn t−îng t¸ch hé hµng lo¹t dÉn ®Õn sù biÕn ®æi c¬<br /> cÊu gia ®×nh ë §µo X¸ d−íi sù t¸c ®éng cña LuËt ®Êt ®ai míi ®· béc lé thªm mét ®Æc<br /> ®iÓm cña hé gia ®×nh ë ch©u thæ s«ng Hång. §ã lµ sù cè kÕt gia ®×nh ë ®©y võa bÒn<br /> v÷ng, song d−êng nh− còng kh¸ láng lÎo: bÒn v÷ng ë kiÓu lo¹i gia ®×nh h¹t nh©n 2<br /> thÕ hÖ vµ láng lÎo ë c¸c kiÓu lo¹i phi h¹t nh©n, nhÊt lµ ë nh÷ng hé gia ®×nh ®«ng<br /> ng−êi, cã tõ 3-4 thÕ hÖ trë lªn. §Æc ®iÓm vÒ c¬ cÊu gia ®×nh nµy gióp ta hiÓu t¹i sao<br /> tr−íc sù t¸c ®éng cña LuËt ®Êt ®ai míi, viÖc t¸ch hé ë ®©y l¹i diÔn ra dÔ dµng, ®«ng<br /> ®¶o vµ nhanh chãng ®Õn nh− vËy.<br /> Sù biÕn ®æi c¬ cÊu gia ®×nh d−íi sù t¸c ®éng cña LuËt ®Êt ®ai míi còng lµm n¶y<br /> sinh nhiÒu vÊn ®Ò x· héi ch−a ®−îc dù kiÕn tr−íc. Ch¼ng h¹n, sau khi t¸ch hé, c¸c kiÓu<br /> lo¹i gia ®×nh ®éc th©n (01) vµ gia ®×nh chØ cã vî vµ chång (02), trong ®ã phÇn ®«ng lµ<br /> nh÷ng ng−êi tµn tËt vµ c¸c cÆp vî chång cao tuæi ®· t¨ng lªn kh¸ nhiÒu. Ch−a nãi ®Õn<br /> viÖc ph¶i ®¶m ®−¬ng sè diÖn tÝch ruéng ®Êt ®−îc ph©n chia theo LuËt, mµ ngay c¶<br /> trong cuéc sèng sinh ho¹t hµng ngµy, hä còng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. HÖ qu¶ cña sù<br /> biÕn ®æi c¬ cÊu gia ®×nh nµy lµ vÊn ®Ò mµ c¸c nhµ qu¶n lý còng nh− c¸c tæ chøc x· héi<br /> kh«ng thÓ kh«ng l−u t©m trong qu¸ tr×nh h−íng dÉn thi hµnh LuËt.<br /> HiÖn t−îng t¸ch hé vµ kÐo theo lµ sù biÕn ®æi c¬ cÊu gia ®×nh d−íi sù t¸c ®éng cña<br /> LuËt ®Êt ®ai míi ë §µo X¸ x¶y ra c¸ch ®©y ®· 7 n¨m, song nh÷ng ¶nh h−ëng cña nã<br /> d−êng nh− vÉn cßn ch−a døt. LÊy mét vÝ dô: trong sè 10 hé ®éc th©n mµ phÇn ®«ng lµ c¸c<br /> cô giµ tõ 55 ®Õn 82 tuæi ®· t¸ch ra tõ hé gia ®×nh con c¸i vµ ®−îc chia ®Êt ë lµng vµo n¨m<br /> 1993 th×, cho ®Õn nay, chØ cã 4 hé cßn tån t¹i theo ®óng nghÜa cña nã, nghÜa lµ nh÷ng hé cã<br /> kinh tÕ ®éc lËp, cã së h÷u tµi s¶n riªng vµ vÒ mÆt hµnh chÝnh lµ mét ®¬n vÞ ®éc lËp. Sè cßn<br /> l¹i cã 3 cô ®· mÊt, 3 cô n÷a do tuæi t¸c qu¸ cao nªn ®· nhËp khÈu trë l¹i víi c¸c hé gia<br /> ®×nh con c¸i - n¬i mµ c¸c cô ®· t¸ch ra tr−íc ®©y. Vµ ®−¬ng nhiªn, sè ®Êt ®ai, ®Æc biÖt lµ<br /> ®Êt thæ c− c¸c cô ®−îc ph©n chia theo LuËt víi t− c¸ch lµ hé ®éc lËp (kÓ c¶ c¸c cô ®· mÊt)<br /> còng ®−îc nhËp vµo cho c¸c hé gia ®×nh nµy. VËy lµ, d−íi sù t¸c ®éng cña LuËt, nÕu vµo<br /> c¸c n¨m 1992 vµ 1993 ®· n¶y sinh hiÖn t−îng t¸ch hé ®Ó nhËn ®Êt th× tiÕp liÒn nhiÒu n¨m<br /> sau ®ã ta thÊy diÔn ra mét xu thÕ ng−îc l¹i: sù t¸i nhËp hé vµ t¸i s¸p nhËp ®Êt ®ai ë c¸c<br /> hé gia ®×nh gèc vµ c¸c hé gia ®×nh ®éc th©n cao tuæi. §Õn ®©y cã thÓ nãi, mÆc dÇu theo<br /> LuËt ®Þnh, ®Êt ®ai ®· ®−îc ph©n chia xong, thÕ nh−ng nh÷ng hËu qu¶ cña nã vÉn cßn<br /> lµm phøc t¹p thªm cho viÖc qu¶n lý ®Êt ®ai vµ ë mét møc ®é nµo ®ã lµ sù x¸o ®éng trong<br /> ®êi sèng cña céng ®ång lµng x·. Bµi häc rót ra ë ®©y lµ trong mäi quyÕt ®Þnh vÒ kinh tÕ -<br /> kü thuËt, nÕu kh«ng chó ý ®óng møc tíi c¸c khÝa c¹nh x· héi cña vÊn ®Ò, sÏ kh«ng<br /> tr¸nh khái nh÷ng bÊt cËp trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, vµ ®iÒu ®ã kh«ng dÔ g× kh¾c phôc<br /> ®−îc trong mét sím mét chiÒu. Cã thÓ, ®©y còng lµ ®iÒu cÇn l−u t©m trong qu¸ tr×nh<br /> ®iÒu chØnh, söa ®æi vµ bæ sung nh»m kh«ng ngõng hoµn thiÖn cho Bé LuËt.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />