Module Giáo viên mầm non 6: Giáo dục mầm non theo quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm

Chia sẻ: Lục Duật Thành | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:30

Thêm vào BST

Báo xấu

4
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu "Module Giáo viên mầm non 6: Giáo dục mầm non theo quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm" nhằm giúp người học phân tích được cơ sở khoa học của quan điểm lấy trẻ em làm trung tâm trong GDMN. Vận dụng kiến thức được trang bị vào đánh giá thực trạng theo quan điểm giáo dục lấy trẻ em làm trung tâm ở cơ sở GDMN. Đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả vận dụng quan điểm giáo dục lấy trẻ em làm trung tâm ở cơ sở GDMN. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Module Giáo viên mầm non 6: Giáo dục mầm non theo quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm

UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH QUẢNG TRỊ TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM MODULE 6 GIÁO DỤC MẦM NON THEO QUAN ĐIỂM GIÁO DỤC LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM ThS. NGUYỄN THỊ TRẦM CA Quảng Trị, 2022 1
Module 6. GIÁO DỤC MẦM NON THEO QUAN ĐIỂM GIÁO DỤC LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM A. MỤC TIÊU Sau khi học xong module này, người học sẽ: - Phân tích được cơ sở khoa học của quan điểm lấy trẻ em làm trung tâm trong GDMN. - Vận dụng kiến thức được trang bị vào đánh giá thực trạng theo quan điểm giáo dục lấy trẻ em làm trung tâm ở cơ sở GDMN. - Đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả vận dụng quan điểm giáo dục lấy trẻ em làm trung tâm ở cơ sở GDMN. B. MÔ TẢ NỘI DUNG Module Giáo dục mầm non theo quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm gồm có các nội dung cơ bản sau: 1. Cơ sở khoa học của quan điểm giáo dục lấy trẻ em làm trung tâm trong GDMN. 2. Hướng dẫn vận dụng quan điểm giáo dục lấy trẻ em làm trung tâm trong xây dựng môi trường giáo dục. 3. Hướng dẫn vận dụng quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong xây dựng kế hoạch, thực hiện và đánh giá các hoạt động chăm sóc, giáo dục trẻ em. C. NỘI DUNG CỤ THỂ LÝ THUYẾT (20 tiết) PHẦN 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA QUAN ĐIỂM GIÁO DỤC LẤY TRẺ EM LÀM TRUNG TÂM TRONG GIÁO DỤC MẦM NON Trong giai đoạn hiện nay, khi đất nước bước vào thời kỳ hội nhập - thời kỳ mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng phải đối mặt với bao nhiêu thách thức thì giáo dục lại càng đóng một vai trò vô cùng trọng yếu. Bởi lẽ, trong tất cả các khâu đầu tư thì đầu tư về nguồn lực con người là đầu tư có tính chiến lược. Do vậy, Đảng và Nhà nước đã chỉ đạo, đưa ra những quyết sách đổi mới giáo dục toàn diện trong đó có những chỉ đạo liên quan đến giáo dục mầm non, đặt ra mục tiêu của Giáo dục mầm non trong chương trình đổi mới hiện nay là xây dựng môi trường giáo dục Lấy trẻ làm trung tâm, giúp trẻ phát triển tốt về thể chất, trí tuệ, 2
thẩm mỹ, hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ vào lớp Một. Để hiểu thế nào là dạy học lấy trẻ làm trung tâm, chúng ta cần biết trẻ em học như thế nào? Quá trình học của trẻ diễn ra ra sao? 1. Trẻ mầm non học như thế nào? Thảo luận và chia sẻ Câu 1. Quá trình “học” của trẻ diễn ra như thế nào? Câu 2. Trẻ em học như thế nào? (Phương thức học của trẻ như thế nào?) Thông tin phản hồi 1.1. Việc học của trẻ mầm non - Học là quá trình đạt được sự hiểu biết, kiến thức, hành vi, kỹ năng, giá trị, thái độ và sở thích mới (Richard Gross) - Các bước của quá trình học tập: + Tiếp nhận/thu thập + Xử lý trong não + Tái tạo Theo sơ đồ dưới đây: Việc học của trẻ diễn ra khi: trẻ tương tác với người lớn, với bạn bè và thế giới 3
xung quanh. ⚫ Trẻ khám phá và tìm tòi ⚫ Khi trẻ với trẻ giao tiếp, tương tác với nhau ⚫ Khi trẻ khám phá, sử dụng các giác quan ( sờ, ngửi,nếm…) ⚫ Quan sát và lắng nghe ⚫ Khi bắt chước và thực hành ⚫ Khi được chỉ bảo hay hướng dẫn ⚫ Khi tiếp nhận sự giúp đỡ vật chất ⚫ Khi trẻ suy nghĩ, tưởng tượng, liên tưởng ⚫ Khi nói chuyện ⚫ Khi nhớ mọi thứ ⚫ Khi liên hệ với những hiểu biết đang có hoặc với cách thức đang thực hiện điều gì đó ⚫ Khi giải quyết một vấn đề nào đó ⚫ Khi trẻ khỏe mạnh và được chăm sóc 1.2. Trẻ mầm non học như thế nào?/ Phương thức học của trẻ mầm non - Học qua bắt chước Đây là phương thức học chủ đạo của trẻ nhỏ, đặc biệt là với trẻ nhà trẻ. Trẻ nhìn, quan sát, lắng nghe và bắt chước làm theo. Trẻ học rất nhanh, tích luỹ nhiều kiến thức và kĩ năng, đặc biệt kĩ năng sống, kĩ năng tương tác với người khác và đồ vật. - Học qua làm –thực hành thực tế (Nhổ cỏ, tưới cây, nhặt lá…) - Làm thí nghiệm khoa học (Chơi, thực hành, thí nghiệm, trải nghiệm) 4
Xem clip về hoạt động thí nghiệm và trải nghiệm Làm thí nghiệm: https://www.youtube.com/watch?v=in-a73SbW1Y Trải nghiệm: https://www.facebook.com/watch/?v=215297636063514 + Trẻ thích thú được trải nghiệm trực tiếp sự vật + Có sự tham gia của các giác quan trong quá trình trải nghiệm + Tự phát hiện ra những điều lý thú khi chơi với nước (dậm chân, nước bắn lên…) * Phân biệt sự khác biệt giữa thí nghiệm và trải nghiệm như thế nào? + Thí nghiệm: Thí nghiệm là phương pháp nghiên cứu các sự vật, hiện tượng bằng cách sử dụng các phương tiện vật chất để can thiệp vào trạng thái tự nhiên của chúng. Vậy làm thí nghiệm là một kĩ thuật tổ chức cho trẻ học. Trẻ mầm non làm thí nghiệm cần đơn giản, gần gũi và đảm bảo an toàn cho trẻ. Khi làm thí nghiệm trẻ sử dụng các đồ dùng, vật liệu khác nhau (cốc, nước, trứng; cây + các bình trồng cây + để ở nơi ánh sáng/ tưới nước…) + Trải nghiệm: Trải nghiệm là quá trình khám phá, thử nghiệm trực tiếp với đối tượng để hình thành các khái niệm và đưa ra các phân tích, nhận xét và kết luận của bản thân về kiến thức ấy. Khi trải nghiệm trẻ tiếp xúc trực tiếp với đối tượng và sử dụng tối đa các giác quan để tìm hiểu đối tượng. Vai trò của GV giúp: (1) Trẻ tự tìm tòi và phát hiện ra những kiến thức mới; (2) Trẻ rút ra bài học kinh nghiệm cho bản thân; (3) Vận dụng kiến thức và kĩ năng vào cuộc sống. - Học qua trao đổi chia sẻ: + Thuyết trình cùng đồ vật; + Kể lại sự việc đã xảy ra; + Kể chuyện/ miêu tả vật thật; + Kể chuyện theo trí nhớ (kể lại chuyện đã được nghe kể/ đọc); + Kể chuyện sáng tạo. - Học qua tư duy - suy luận (ở mức độ đơn giản) 5
+ Câu hỏi buộc trẻ phải suy luận, phỏng đoán/ dự đoán + Biểu bảng, sơ đồ, biểu đồ, làm sa bàn + Làm các bài tập tư duy + Sử dụng các từ khái quát để biểu đạt  Câu hỏi: Để trẻ học qua tư duy và suy luận được tốt thì cần sử dụng các loại câu hỏi như thế nào? (Học viên chia sẻ). Thông tin phản hồi Để trẻ học qua tư duy và suy luận được tốt thì cần sử dụng các loại câu hỏi buộc trẻ phải suy luận, phỏng đoán/ dự đoán (Điều gì sẽ xảy ra…) Gợi ý 1 số cách đặt câu hỏi như:  GV đặt câu hỏi buộc trẻ phải trình bày, biểu đạt hiểu biết của mình Câu hỏi buộc trẻ phải trình bày, biểu đạt hiểu biết của mình (… như thế nào? (Các con làm như thế nào để có màu cam?...).  GV đặt câu hỏi buộc trẻ phải nêu nhận xét, phỏng đoán, dự đoán và giải thích Để làm gì? (chúng mình thả viên đá vào cốc nước nóng để làm gì?...) Tại sao? (Tại sao nước lại bốc hơi?/ tại sao cốc nước trở nên lạnh...) Điều gì sẽ xảy ra nếu….? (điều gì sẽ xảy ra nếu cô cho cốc nước này vào ngăn đá tủ lạnh?...). Nếu …. Thì….? (nếu cô thả cục sắt này vào cốc nước?)  GV yêu cầu trẻ sử dụng từ khái quát: ví dụ: Các vật như tủ, giường, bàn, ghế… được gọi là gì?  GV yêu cầu trẻ đặt câu hỏi cho cô, cho các bạn.  Câu hỏi: Anh chị đã bao giờ hướng dẫn trẻ vẽ sơ đồ, biểu đồ, làm la bàn? Thông tin phản hồi: + Biểu bảng, sơ đồ, biểu đồ, làm sa bàn (Trẻ làm sơ đồ/ quy trình/ quy luật (con vật; cây xanh; nước;…). 6
+ Làm các bài tập tư duy.  Câu hỏi: Anh (chị) đã bao giờ hướng dẫn trẻ làm các bài tập tư duy? Thông tin phản hồi: Dưới đây là gợi ý cho dạng bài tập tư duy 7
+ Sử dụng các từ khái quát để biểu đạt Tóm lại: Phương thức học của trẻ mầm non Trẻ luôn kết hợp các phương thức trong quá trình học của mình. 1.3. Nguyên tắc tổ chức cho trẻ học hiệu quả * Thảo luận và chia sẻ Câu hỏi 1: Trẻ học có hiệu quả khi nào? Câu hỏi 2: Các biểu hiện như thế nào? * Thông tin phản hồi - Trẻ học hiệu quả khi: Trẻ cảm thấy vui, thích; Học là phải hành, phải có vật thật; khi trẻ học mà hiểu được thì trẻ phải nói được; Học phải có tính liên kết giữa mầm non và tiểu học. - Các biểu hiện khi trẻ học hiệu quả: say sưa, chăm chú, không mệt mỏi, không sợ bẩn…. 2. Quan điểm GD lấy trẻ làm trung tâm * Nhiệm vụ: HV trình bày nhận thức của mình về giáo dục lấy trẻ làm trung tâm xoay quanh các nội dung: - Nền tảng lý thuyết của quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm? - Tinh thần/quan điểm/chiến lược của giáo dục lấy trẻ làm trung tâm? * Thông tin cho hoạt động: 2.1. Một số vấn đề lý luận chung Quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm (LTLTT) được triển khai rộng rãi trong giáo dục (GD) nói chung và GDMN nói riêng, bắt đầu từ các nghiên cứu của các nhà tâm lí học, giáo dục học Liên Xô (cũ). Đến nay, giáo dục LTLTT trở thành quan điểm cơ bản trong xây dựng và thực hiện, đánh giá việc thực hiện Chương trình GDMN của các nhà quản lí giáo dục, cũng như định hướng cho giáo viên mầm non (GVMN) trong xây dựng kế hoạch giáo dục, tổ chức môi trường giáo dục, tổ chức hoạt động giáo dục cho trẻ trong trường mầm non. Thực tiễn các nước có nền GDMN tiên tiến cho thấy: khi áp dụng quan điểm giáo dục LTLTT một cách hiệu quả sẽ dẫn đến kết quả phát triển toàn diện của trẻ em và chất lượng GDMN từng bước được khẳng định và đáp ứng yêu cầu của xã hội trong thời đại mới. 8
Nhà sư phạm nổi tiếng người Tiệp Khắc J.A.Kômenski cho rằng: Giáo dục có mục đích đánh thức năng lực nhạy cảm, phán đoán đúng đắn, phát triển nhân cách… Hãy tìm ra những biện pháp để phát huy tính tích cực của người học và cho phép giáo viên dạy ít hơn, học sinh học nhiều hơn. J.J. Rousseau - nhà triết học Khai sáng đề xướng những quan điểm giáo dục tiến bộ: Điều cốt lõi của giáo dục là khiến mỗi cá nhân phải cảm thấy thích thú và có lợi khi tiếp nhận nó. Ông đòi hỏi quá trình giáo dục không được áp đặt trẻ về phía người lớn mà căn cứ vào đặc điểm tự nhiên của trẻ. Trẻ học không chỉ sách vở mà quan trọng nhất là qua trải nghiệm cuộc sống và môi trường xung quanh. John Dewey là một nhà giáo dục cấp tiến. Quan điểm giáo dục của ông thể hiện: Giáo dục nên LTLTT; Giáo dục cần có sự chủ động của người học và tính tương tác; Giáo dục phải gắn với xã hội và đời sống của trẻ. John Dewey tin rằng, con đường dẫn tới giáo dục chất lượng là phải hiểu rõ trẻ em, xây dựng những trải nghiệm cho trẻ. Giáo viên phải quan sát trẻ, xác định xem trẻ quan tâm và sẵn sàng cho những trải nghiệm nào để có trách nhiệm đầu tư vào lập kế hoạch và tổ chức các hoạt động học tập cho trẻ. Ông kêu gọi các bậc cha mẹ và giáo viên hãy tìm cách thích ứng với biến động của xã hội, phải sẵn sàng thay đổi cách giáo dục theo thời cuộc. Lí thuyết của John Dewey cho đến ngày nay vẫn là một định hướng cho công cuộc cải cách giáo dục. Đối với giáo dục của Việt Nam ngày nay, nội dung triết lí giáo dục của John Dewey vẫn là những giá trị đầy tính thời sự khi Đảng, nhà nước, Bộ GD-ĐT đang tiếp tục đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT, đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Quan điểm giáo dục LTLTT cũng xuyên suốt trong tư tưởng của Maria Montessori: Nếu bạn muốn dạy học thì bạn phải hiểu rõ về người bạn muốn dạy, một thước đo chính xác về giáo dục đó chính là hạnh phúc của đứa trẻ. Bà tin rằng mọi đứa trẻ đều có thể học được, nếu trẻ không chịu học thì đó là vì người lớn chưa chịu lắng nghe đúng mức và quan sát kĩ càng. Hãy dành thời gian để quan sát và suy nghĩ cẩn thận để xây dựng môi trường và chương trình dạy học cho trẻ. Điểm chính trong lí thuyết của bà là xây dựng môi trường LTLTT và giáo viên có trách nhiệm tạo ra môi trường đó cho trẻ. Lev Vygotsky với khái niệm “Vùng phát triển gần (ZPD)” cho rằng, trẻ có thể tự thực hiện những hoạt 9
động của chính trẻ và người lớn chỉ giữ vai trò xác nhận những kiến thức trẻ đã biết và hỗ trợ trẻ mở rộng tư duy đến cấp độ tiếp theo. Sự trợ giúp của giáo viên hay các bạn đồng lứa được gọi là “bắc giàn”. Để bắc giàn tốt, giáo viên cần có sự quan sát sắc sảo để lập kế hoạch giảng dạy và khích lệ sự nỗ lực của trẻ cũng như ghép cặp để trẻ học hỏi lẫn nhau. Hoạt động dạy và hoạt động học là hoạt động hợp tác giữa thầy và trò. Lí thuyết của ông đến nay vẫn đóng vai trò quan trọng đối với giáo dục thế kỉ XXI, tạo cơ sở khoa học vững chắc cho dạy học tương tác và dạy học phát triển, giáo dục hướng vào người học, phát triển tối đa tiềm năng của người học qua đó người học được phát triển toàn diện. Thế kỉ XX, J. Piaget tin rằng, trẻ chỉ học khi sự tò mò của chúng được thỏa mãn. Trẻ có vai trò tích cực trong sự phát triển nhận thức của mình thông qua sự tương tác qua lại tích cực với môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. Chơi là con đường chính để học tập, là hình thức cơ bản giúp trẻ phát triển khả năng suy nghĩ và sự giao tiếp tích cực. Như vậy, đòi hỏi giáo viên phải khai thác các tình huống và các vật liệu trong môi trường để khuyến khích trẻ chơi. Những công trình nghiên cứu của Piaget cũng cho thấy, ông đề cao tính tích cực của người học, trẻ có vai trò chủ chốt trong việc tự khai tâm, chấp nhận sự khác biệt cá nhân trong phát triển. Ông quan tâm đến quá trình của tư duy hơn là sản phẩm cuối cùng trẻ tạo được và người thầy là người tạo điều kiện thuận lợi quan sát, hướng dẫn trẻ xây dựng nên kiến thức của chính mình. Lí thuyết của ông có tầm ảnh hưởng sâu rộng đối với nền giáo dục thế giới thế kỉ XX. Howard Gardner (Giáo sư Trường Đại học Harvard - Mĩ) đã tiếp thu và mở rộng tư tưởng của Piaget và thuyết “Đa trí thông minh” của ông ảnh hưởng mạnh mẽ đến giáo dục MN trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Ông đề ra khái niệm trường học hướng vào từng cá nhân học sinh, giáo dục học sinh theo năng lực nhận thức và kiểu cách nhận thức của từng cá nhân, chứ không dùng một chuẩn mực chung sàng lọc ra một loại nhân tài. Thuyết đa trí thông minh đã mang lại một cái nhìn nhân bản và cần thiết nhằm kêu gọi nhà trường và giáo viên coi trọng sự đa dạng về trí tuệ ở mỗi học sinh, giúp đỡ, khơi gợi tiềm năng, tạo điều kiện học tập theo các hướng khác nhau để tối ưu hóa khả năng riêng biệt của người học. Trên cơ sơ lí thuyết phải được hiện thực hóa thông qua thực nghiệm và hòa hợp với thực tiễn nên những tư tưởng tiến bộ của các nhà Giáo dục học trên khắp thế giới, nhiều chương trình giáo dục 10
ra đời và được đánh giá mang lại hiệu quả cao: Cách tiếp cận “Lên kế hoạch - Làm - Đánh giá” của chương trình High Scope (Mĩ); Cách tiếp cận Reggio Emilia xuất phát từ Italy; Phương pháp tiếp cận Montessori; Cách tiếp cận dự án của Lilian Katz (Mĩ); Thuyết đa trí thông minh của Howard Gardner… Những công trình nghiên cứu của các nhà tâm lí học, giáo dục học trên thế giới cho thấy: để nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động học tập của người học thì giáo dục nói chung và giáo dục trong nhà trường nói riêng phải chú trọng “LTLTT”, đề cao vai trò của người học, qua việc phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên. Những thành công trong việc ứng dụng vào thực tiễn của các nhà giáo dục học trên thế giới sẽ là những bài học quý giá cho việc tiếp tục nghiên cứu áp dụng quan điểm giáo dục LTLTT vào thực tiễn Việt Nam một cách hiệu quả. Các tác giả ỏ Việt Nam như Nguyễn Kỳ, Đăng Vũ Hoạt, Nguyễn Thị Ánh Tuyết, và nhiều nghiên cứu khác … đã làm nổi bật bản chất của dạy học tích cực lấy người học làm trung tâm, phát huy tính độc lập nhận thức của học sinh, gia tăng sự tương tác đa chiều trong hoạt động dạy học, khảo sát và đánh giá thực trạng sử dụng các PPDH lấy người học làm trung tâm ở một số trường học. Đây là đóng góp lớn của các tác giả khi khẳng định được việc dạy học phải hướng vào người học. Quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm (LTLTT) được triển khai rộng rãi trong giáo dục (GD) nói chung và GDMN nói riêng, bắt đầu từ các nghiên cứu của các nhà tâm lí học, giáo dục học Liên Xô (cũ). Đến nay, giáo dục LTLTT trở thành quan điểm cơ bản trong xây dựng và thực hiện, đánh giá việc thực hiện Chương trình GDMN của các nhà quản lí giáo dục, cũng như định hướng cho giáo viên mầm non (GVMN) trong xây dựng kế hoạch giáo dục, tổ chức môi trường giáo dục, tổ chức hoạt động giáo dục cho trẻ trong trường mầm non (MN). Thực tiễn các nước có nền GDMN tiên tiến cho thấy: khi áp dụng quan điểm giáo dục LTLTT một cách hiệu quả sẽ dẫn đến kết quả phát triển toàn diện của trẻ em và chất lượng GDMN từng bước được khẳng định và đáp ứng yêu cầu của xã hội trong thời đại mới. 2.2. Tinh thần/quan điểm/chiến lược của giáo dục lấy trẻ làm trung tâm: Mỗi con người đều có sự khác biệt về: Điều kiện sống, hoàn cảnh, thể chất, 11
năng lực, ngay cả trẻ em cũng vậy. Mỗi trẻ đều có một sự khác biệt về hoàn cảnh, môi trường sống, điều kiện gia đình và học tập. Chính vì thế, mỗi trẻ em là một cá thể riêng biệt khác nhau về thể chất, mối quan hệ xã hội, trí tuệ, tình cảm, tâm lý, … Điều này đồng nghĩa với việc từng trẻ sẽ có hứng thú, cách học và trình độ học tập khác nhau. Chính vì thế, người lớn cần chú ý những điều xảy ra trong suốt thời thơ ấu của trẻ. Vì nó có thể ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến tương lai của trẻ. Những trải nghiệm đầu đời của trẻ cần phải phù hợp với mức độ phát triển. Đồng thời phải xây dựng dựa trên những cơ sở mà trẻ đã được biết và có thể thực hiện được. Chính vì vậy, chúng ta phải cẩn trọng, không được dạy những gì quá khó đối với trẻ. Để thực hiện việc giáo dục lấy trẻ làm trung tâm cần: – Cần dựa trên những khả năng, nhu cầu, hứng thú, khả năng và thế mạnh của trẻ. Từ đó có thể xây dựng các kế hoạch giáo dục phù hợp với từng đứa trẻ. – Cần đặt niềm tin vào những đứa trẻ và tin rằng mọi trẻ đều có thể tiến bộ và thành công. – Có nhiều phương pháp để dạy học có hiệu quả cho trẻ. Trong đó, phương pháp được áp dụng nhiều nhất là các hoạt động vui chơi. Vì vui chơi sẽ làm cho trẻ có thể khám phá, tưởng tượng, sáng tạo, và tương tác với bạn bè… – Xây dựng các kế hoạch dựa trên những gì mà trẻ đã được biết và có thể làm được. Các kế hoạch giáo dục trẻ phải phản ánh được từng mức độ phát triển của mỗi đứa trẻ. Quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm nhìn nhận và tôn trọng người học, tin tưởng vào khả năng thành công của người học, nhu cầu, năng lực, thế mạnh của người học để thiết kế hoạt động giáo hợp, hiệu quả. Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm không chỉ nhìn nhận khả năng của nhân và dựa vào đó để phát triển hoạt động giáo dục mà còn cần đảm mình đẳng giữa các thành viên trong lớp nhằm tạo điều kiện để trẻ tham gia vào các hoạt động như nhau, hỗ trợ cho trẻ được phát triển năng lực bình đẳng là hướng tới sự công bằng, do đó, bình đẳng không có ngh bằng một cách máy móc mà cần xét tới những đặc điểm, khả năng củ nhân trong từng bối cảnh cụ thể. 3. Mối quan hệ giữa người học và giáo viên trong giáo dục lấy trẻ làm trung 12
tâm * Nhiệm vụ: HV thảo luận nhóm về hai câu hỏi sau: - Vị trí của người học trong giáo dục lấy trẻ làm trung tâm? - Vai trò của giáo viên trong giáo dục lấy trẻ làm trung tâm? - Đánh giá về ý nghĩa của giáo dục lấy trẻ làm trung tâm? * Thông tin cho hoạt động: - Vị trí của trẻ em trong giáo dục lấy trẻ làm trung tâm + Được tôn trọng (nhu cầu, lợi ích, khả năng của trẻ được quan tâm và đáp ứng) + Được tạo mọi điều kiện để hoạt động + Được kiến tạo tri thức bằng nhiều cách khác nhau (trải nghiệm, khám phá, quan sát, bắt chước, sáng tạo, tưởng tượng, thử nghiệm, thực hành, giao tiếp, chơi...) + Được tương tác đa chiều (tương tác với GV, với cả lớp, với nhóm...) + Được tự đề xướng hoạt động. + Được khuyến khích chia sẻ ý tưởng - Vai trò của GV trong giáo dục lấy trẻ làm trung tâm: + Chấp nhận sự khác biệt, đa dạng, độc đáo của mỗi trẻ và gia đình chúng. + Tin tưởng vào khả năng thành công của mỗi trẻ. + Mở rộng việc học cho mỗi cá nhân + Tạo cơ hội cho trẻ tích cực hoạt động + Hỗ trợ mỗi trẻ phát triển thành công so với chính nó. Người dạy (giáo viên) thay vì chỉ truyền đạt tri thúc, chuyển sang tổ chức các hoạt động phù hợp nhằm cung cấp cho người học phương pháp thu nhận thông tin một cách hệ thống, có tư duy phân tích và tổng hợp. Khi đó, người dạy phải hiểu được nhu cầu của người học cần gì và có thể học như thế nào hiệu quả nhất để cung cấp thông tin, định hướng mục tiêu học tập, tổ chức, hướng dẫn người học chủ động tư duy, nhận thức, thực hành, sáng tạo trong quá trình tiếp nhận tri thức. Điều này đòi hỏi người dạy phải tìm kiếm, lựa chọn các phương pháp giáo dục phù hợp với người học. Trong khi trẻ hoạt động, vai trò của giáo viên vô cùng quan trọng. Giáo viên cần di chuyển xung quanh các góc hoạt động của trẻ thật hợp lý để: ⚫ quan sát, ⚫ lắng nghe, 13
⚫ trò chuyện với trẻ ⚫ đôi khi tham gia hoạt động cùng trẻ Kết luận: Quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm là quan điểm chỉ đạo xuyên suốt, thống nhất trong mọi hoạt động giáo dục trẻ trong trường mầm non để đảm bảo việc thực hiện chương trình giáo dục mầm non có hiệu quả, có chất lượng và tất cả trẻ được hưởng lợi từ chương trình này. Quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm được thể hiện trong tất cả các yếu tố của quá trình giáo dục. Từ việc xác định mục tiêu, nội dung, phương pháp giáo dục cho đến những hoạt động cụ thể của người giáo viên như lập kế hoạch, xây dựng môi trường giáo dục …. Mọi hoạt động đều hướng tới từng trẻ cũng như từng nhóm trẻ nhỏ và nhóm trẻ lớn để tạo cơ hội cho trẻ được học tập trong điều kiện cụ thể nhằm hỗ trợ trẻ phát triển ở tất cả các lĩnh vực. Thực tiễn giáo dục mầm non của Việt Nam hiện nay đòi hỏi nhà quản lí cần hiểu đúng, hiểu sâu sắc và vận dụng vào thực tiễn quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong công tác chỉ đạo và hỗ trợ chuyên môn cho GVMN. Việc hỗ trợ chuyên môn của nhà quản lí cần rất cụ thể, sát thực, linh hoạt, không áp đặt. Cần khuyến khích sự sáng tạo của GV, tôn trọng giáo viên (bởi giáo viên là người hiểu trẻ rõ nhất ) PHẦN 2. HƯỚNG DẪN VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM GIÁO DỤC LẤY TRẺ EM LÀM TRUNG TÂM TRONG XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG GIÁO DỤC. 1. Một số khái niệm: - Môi trường giáo dục: Môi trường giáo dục là nơi diễn ra các hoạt động giáo dục (HĐGD), được GV tổ chức với dụng ý sư phạm; là tổ hợp những điều kiện vật chất và xã hội cần thiết, trực tiếp ảnh hưởng đến hoạt động CSGD trẻ; là yếu tố quan trọng góp phần thực hiện tốt mục tiêu CSGD trẻ MN. Môi trường GDMN bao gồm: - Môi trường vật chất: là các trang thiết bị, đồ dùng, đồ chơi, không gian, thời gian phục vụ cho việc tổ chức các hoạt động sinh hoạt hàng ngày, nhằm tạo những cơ hội tốt nhất để trẻ được thỏa mãn nhu cầu hoạt động và phát triển toàn diện các mặt: thể chất, trí tuệ, thẩm mỹ, đạo đức, tình cảm xã hội; 14
Môi trường vật chất bao gồm môi trường bên trong và môi trường bên ngoài lớp học. Cả hai môi trường này đều rất quan trọng đến việc dạy và học của cô và trẻ. Trẻ em sẽ tham gia vào các hoạt động và các loại trò chơi khác nhau tùy thuộc vào môi trường mà trẻ đang ở đó. Vì vậy trẻ cần có cơ hội để chơi và học ở môi trường bên trong và môi trường bên ngoài lớp học. - Môi trường xã hội, là môi trường giao tiếp, được tạo nên bởi mối và tương tác giữa giáo viên (GV) với trẻ, giữa trẻ với trẻ, giữa trẻ với những người xung quanh,... môi trường này vừa mang tính chất sư phạm, vừa mang tính chất gia đình. Như quan hệ vậy, xây dựng MTGD lấy hoạt động của trẻ làm trung tâm theo yêu cầu phát triển năng lực là cung ứng những điều kiện cần thiết để kích thích và phục vụ các hoạt động CSGD trẻ một cách tích cực, hiệu quả, để mọi HĐGD đều hướng vào và xuất phát từ trẻ, đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực của trẻ: + Trẻ là chủ thể của HĐGD; + Lớp học là cộng đồng các chủ thể, được tổ chức nhằm mục đích GD, làm môi trường xã hội trung gian, môi trường xã hội học tập giúp trẻ tự học; + GV là người định hướng, đạo diễn giúp trẻ tự mình khám phá, cách tìm ra kiến thức và hướng dẫn trẻ tự đánh giá. - Lấy hoạt động của trẻ làm trung tâm: là dựa trên nhu cầu, hứng thú, khả năng và thế mạnh của từng trẻ ; tạo cơ hội cho trẻ được tham gia các hoạt động bằng nhiều cách, nhiều hình thức và nội dung khác nhau phù hợp với năng lực của trẻ, trên cơ sở tin tưởng rằng mỗi trẻ đều có thể thành công và tiến bộ. - Năng lực và phát triển năng lực trẻ: Năng lực của trẻ là khả năng thực hiện thành công hoạt động trong một bối cảnh nhất định nhờ sự huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác (như hứng thú, niềm tin, ý chí,...) thông qua phương thức và khả năng giải quyết các vấn đề trong các hoạt động của trẻ. Phát triển năng lực trẻ là quá trình thiết kế, tổ chức và phối hợp các hoạt động để trẻ cần đạt được các mức năng lực mới sau khi kết thúc một giai đoạn (hay một quá trình) tham gia các hoạt động. 2. Ý nghĩa của môi trường giáo dục lấy hoạt động của trẻ làm trung tâm MTGD lấy hoạt động của trẻ làm trung tâm có ý nghĩa quan trọng đối với các đối tượng tham gia HĐGD cho trẻ. Cụ thể: 15
- Đối với trẻ: MTGD góp phần quan trọng hình thành, phát triển nhân cách con người; kích thích trẻ hoạt động tích cực, chủ động và độc lập hơn trong quá trình khám phá thế giới xung quanh. MTGD an toàn, có sự bố trí các khu vực chơi và học trong lớp và ngoài trời có ý nghĩa to lớn đối với sự phát triển thể chất của trẻ; thỏa mãn nhu cầu nhận thức, mở rộng hiểu biết của trẻ; tạo cơ hội cho trẻ được chia sẻ nhu cầu, nguyện vọng cởi mở, thân thiện giữa cô với trẻ, giữa trẻ với trẻ và giữa trẻ với môi trường xung quanh; tạo điều kiện để trẻ được lắng nghe, được tôn trọng, bảo vệ, để trẻ hiểu nhau hơn, để đảm bảo quyền được học tập và vui chơi của trẻ. Môi trường bên trong và bên ngoài lớp học đều rất quan trọng, giúp trẻ tham gia vào các hoạt động, các loại trò chơi khác nhau trong môi trường mà trẻ đang tham gia các HĐGD. Có thể nói, MTGD là người giáo viên thứ hai trong công tác tổ chức, hướng dẫn trẻ hoạt động, nhằm thoả mãn nhu cầu vui chơi và hoạt động của trẻ, thông qua đó nhân cách của trẻ được hình thành và phát triển toàn diện; tạo điều kiện cho trẻ có cơ hội tự khám phá một cách tích cực, chủ động để trải nghiệm và phát triển toàn diện; phát huy tối ưu những tiềm năng sẵn có của trẻ để hình thành những kỹ năng cần thiết cho cuộc sống; khuyển khích trẻ: Tự trọng - Sáng tạo - Tự tin - Tự lực - Năng động - Linh hoạt - Hợp tác - Chia sẻ. - Đối với giáo viên: MTGD là phương tiện, là điều kiện để GV tác động đến sự phát triển phù hợp với từng trẻ và từng lứa tuổi một cách hiệu quả, giúp GV hướng dẫn trẻ thực hiện các HĐGD; giúp GV thể hiện được vai trò quản lí trẻ trong lớp học, biết cách ủng xử với trẻ trong các tình huống trong các hoạt động; tạo được không khí vui vẻ, thoải mái cho trẻ hoạt động trong môi trường mang tính mở sáng tạo và không là rào cản đối với trẻ. - Đối với cha mẹ trẻ và cộng đồng: MTGD thu hút được sự tham gia của cha mẹ trẻ và sự đóng góp của cộng đồng xã hội để thỏa mãn mong đợi của họ đối với sự phát triển của trẻ trong từng giai đoạn, trong từng thời kỳ. 3. Nội dung xây dựng môi trường giáo dục mầm non lấy hoạt động của trẻ làm trung tâm 3.1. Mục tiêu Theo Thuyết đa trí tuệ của Howard Gardner, mỗi đứa trẻ có những thế mạnh riêng. Trên cơ sở đó, việc thiết kế MTGD nhằm phát huy tối đa các năng 16
lực của trẻ, tạo cơ hội cho trẻ khám phá năng lực của mình qua việc học tập với âm nhạc, vận động, được nói lên suy nghĩ của mình, được tương tác với bạn bè và được học tập trong môi trường thiên nhiên giúp trẻ bộc lộ những điểm mạnh, điểm yếu của mình và tự rút ra được cách thức tham gia HĐGD phù hợp nhất với bản thân. Mục tiêu xây dựng môi trường lấy hoạt động của trẻ làm trung tâm là: - Giúp trẻ tự do thế hiện cái tôi của mình: “Mặc dù vốn kiến thức kinh nghiệm của trẻ còn hạn chế, nhưng trẻ có nhiều cơ hội để bộc lộ sự sáng tạo mang tính chủ quan của mình. Điều quan trọng là phải xem cái gì là cái mới chủ quan của trẻ. - Giúp trẻ hình thành và phát triển những xúc cảm tình cảm thẩm mỹ ở trẻ: Giúp trẻ tự tin, được sáng tạo và trải nghiệm cảm xúc khi nhìn thấy cá đẹp, yêu cải đẹp và cố gắng tạo ra cải đẹp trong khuôn khổ vốn kinh nghiệm ít ỏi của mình. - Giúp phát triển ngôn ngữ và trí tuệ cho trẻ qua các hoạt động. Thông qua hoạt động chơi, trẻ được tiếp xúc với thế giới xung quanh, xác lập được quan hệ của mình với hoàn cảnh và với người khác; trẻ được giao lưu, trao đổi, trình bày ý kiến của mình và thỏa sức tưởng tượng. 3.2. Nội dung xây dựng môi trường giáo dục Xây dựng MTGD lấy hoạt động của trẻ làm trung tâm theo yêu cầu phát triển năng lực phải đảm bảo các nội dung sau: - MTGD đảm bảo mọi hứng thú, nhu cầu, kỹ năng, thế mạnh của mỗi trẻ đều được hiểu, đánh giá đúng và được tôn trọng, mỗi trẻ đều có cơ hội tốt nhất để thành công. - MTGD tổ hợp những điều kiện tự nhiên, xã hội cần thiết trực tiếp ảnh hưởng đến hoạt động chăm sóc, giáo dục trẻ ở trường MN, nhằm góp phần thỏa mãn nhu cầu vui chơi và hoạt động của trẻ. Qua đó, nhân cách của trẻ được hình thành và phát triển toàn diện, tạo điều kiện cho trẻ được hoạt động tích cực, tìm tòi, học hỏi, khám phá thế giới xung quanh trẻ. - MTGD tạo điều kiện cho trẻ có cơ hội được tích cực, chủ động tham gia vào góc chơi, được tự mình khám phá và trải nghiệm với những tình huống, được tư duy cảm xúc, được tự do trao đổi các ý tưởng, tự do chìm đắm trong những ý 17
tưởng riêng của trẻ với các bạn; Trẻ được tạo điều kiện tự trải nghiệm, tự mình hoạt động theo cách riêng của mình (trẻ được tự làm việc gì đó, được mắc sai lầm)... để giúp trẻ vừa lĩnh hội kinh nghiệm sống vừa phát triển tính sáng sạo và hoàn thiện dần các phẩm chất nhân cách khác. - MTGD tạo ra được một bầu không khí thoải mái, vui vẻ, khuyến khích trẻ tự đánh giá và bày tỏ cảm xúc của mình trong các hoạt động học tập và hoạt động vui chơi, thể hiện khả năng của mình dưới sự tổ chức, hướng dẫn của GV nhằm đem lại hiệu quả giáo dục cao nhất. 3.3. Yêu cầu xây dựng môi trường giáo dục Xây dựng MTGD lấy hoạt động của trẻ làm trung tâm là xây dựng môi trường vật chất, môi trường tâm lí xã hội nhằm tạo cơ hội, điều kiện cho trẻ được “học bằng chơi, học thông qua chơi” bằng nhiều cách khác nhau; luôn tôn trọng hứng thú, nhu cầu, khả năng, thế mạnh của mỗi trẻ, thúc đẩy phát triển mọi tiềm năng của trẻ, tạo cơ hội để trẻ phát triển toàn diện và hài hòa. Yêu cầu cần đạt là: - Đảm bảo an toàn về mặt tâm lý cho trẻ: Giúp trẻ thường xuyên được giao tiếp, thể hiện mối quan hệ thân thiện giữa trẻ với trẻ, giữa trẻ với những người xung quanh; GV có hành vi, cử chỉ, lời nói, thái độ đối với trẻ và những người khác luôn mẫu mực để trẻ noi theo. - Môi trường vật chất trong lớp, ngoài lớp đáp ứng nhu cầu, hứng thú chơi của trẻ: Tạo điều kiện cho tất cả các trẻ có thể học thông qua chơi. Tận dụng các không gian để cho trẻ hoạt động phù hợp, linh hoạt, đa dạng, phong phú; các góc hoạt động trong lớp và ngoài lớp mang tính mở, giúp trẻ dễ dàng tự lựa chọn và sử dụng sự vật, đồ vật, đồ chơi để thực hành, trải nghiệm. - Tạo điều kiện, cơ hội cho trẻ hoạt động, trải nghiệm, khám phá dưới nhiều hình thức, nhiều cách khác nhau để phát triển toàn diện: Có nhiều học liệu cho trẻ chủ động lựa chọn và sử dụng sáng tạo hoạt động trải nghiệm, khám phá, hợp tác, chia sẻ ý kiến theo nhiều cách khác nhau trong môi trường an toàn. 3.4. Nguyên tắc xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm: - Thiết kế môi trường giáo dục phải hướng vào việc phát triển toàn diện của trẻ nhằm đạt được mục tiêu giáo dục mầm non và mục tiêu cuối độ tuổi, đồng thời phù hợp với mục đích tổ chức các hoạt động chăm sóc, giáo dục trẻ; đảm 18
bảo tính thẩm mỹ, an toàn tạo cho trẻ cảm giác được yêu thương, tôn trọng vàđáp ứng các nhu cầu chính đáng. - Bố trí, sắp xếp các khu vực chơi, hoạt động trong lớp và ngoài trời phù hợp với chủ đề, thuận tiện cho việc sử dụng của giáo viên và trẻ. Cần quy hoạch không gian hiện có của nhà trường để phân bố diện tích cho các hoạt động phù hợp với độ tuổi, sở thích, khả năng... của trẻ và phù hợp hoạt động chung của lớp, hoạt động nhóm hoặc cá nhân. - Đảm bảo đủ và đa dạng các loại vật liệu, thiết bị, đồ dùng, đồ chơi phù hợp với từng chủ đề; thể hiện được rõ nét văn hóa các dân tộc để tạo cơ hội tham gia, vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học của trẻ vào việc xây dựng môi trường và kích thích sự phát triển toàn diện cho trẻ. - Luôn tạo cơ hội và mở rộng quan hệ giao tiếp xã hội giữa trẻ với nhiều người giúp trẻ tự tin, tích cực, hứng thú với các hoạt động giáo dục phát triển toàn diện; sưu tầm và sáng tạo thêm trò chơi bằng cách thường xuyên thay đổi cách chơi, luật chơi để khích lệ trẻ tham gia, chủ động chơi- tập - thử nghiệm với các loại thiết bị, đồ dùng, đồ chơi; khuyến khích trẻ tự tạo ra đồ chơi, trò chơi theo ý tưởng riêng của mình; tổ chức cho trẻ tham gia các hoạt động chơi tự do, hội thi, lễ hội... để trẻ được trải nghiệm và “tập làm”. - Tập trung tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cha mẹ học sinh và cộng đồng về ý nghĩa của việc xây dựng môi trường giáo dục trong trường mầm non; tạo nhiều cơ hội cho gia đình và cộng đồng được tham gia vào các hoạt động của nhà trường; xây dựng mối quan hệ tích cực đối với gia đình trẻ, phối hợp chặt chẽ với gia đình và cộng đồng trong chăm sóc, giáo dục trẻ; tôn trọng sự khác biệt và nhu cầu của mỗi gia đình để có những phối hợp với từng gia đình trong chăm sóc, giáo dục trẻ bằng nhiều hình thức, phương pháp nhằm thu hút các bậc cha mẹ và cộng đồng tham gia hiệu quả vào công tác xây dựng môi trường giáo dục trong trường mầm non. 4. Biện pháp xây dựng môi trường giáo dục theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm * Nhiệm vụ: Đề xuất các biện pháp xây dựng MTGD lấy trẻ làm trung tâm * Thông tin phản hồi 19
* Sắp xếp môi trường vật chất phù hợp với nội dung giáo dục và hoạt động của trẻ. - Đối với không gian trong lớp học: Việc sắp xếp MTGD trong lớp cần đáp ứng yêu cầu theo sơ đồ bố trí phòng lớp. Khi bố trí không gian trong phòng học cần suy nghĩ đến một số vấn đề sau: + Khung cảnh và âm thanh nào phù hợp? Được bật, bật vào khi nào, âm lượng ra sao cho phù hợp? Trẻ có thể chạm, nếm được thủ gì và chúng sẽ mang lại cho trẻ cảm giác gì? Hướng ánh sáng đã phù hợp chưa? Những hình ảnh trang trí đã phù hợp chưa?... Các khu vực hoạt động động và tính cần được sắp xếp như thế nào để những có mối liên kết với nhau phù hợp cho việc sử dụng giá, kệ, đồ dùng..; việc tạo ranh giới giữa các khu vực có đảm bảo để trẻ có thể di chuyển dễ dàng giữa các khu vực hoạt động hay không?..; + Các khu vực chơi đã được gắn các biểu tượng phù hợp để thể hiện được đặc trưng của khu vực và hấp dẫn trẻ; đồ dùng, đồ chơi, học liệu, dụng cụ đặc trưng có kích thước phù hợp với bàn tay, cơ thể của trẻ, được đặt vừa tầm nhìn của trẻ và giúp trẻ dễ dàng sử dụng hay chưa?; + Cần sắp xếp như thế nào để có thể thường xuyên thay đổi cách bố trí vị trí các góc, sắp xếp lại đồ dùng, đồ chơi trong từng góc phù hợp với hoạt động thực tế một cách thuận lợi để tạo được cảm giác mới lạ, hấp dẫn, cuốn hút trẻ tham gia hoạt động tích cực hơn; có được khu vực thuận tiện cho giáo viên đón trẻ, tiếp xúc, trò chuyện với cha mẹ hoặc người chăm sóc trẻ?; + Cần trang trí lớp học như thế nào để đảm bảo yêu cầu về thẩm mĩ, an toàn, phù hợp với lứa tuổi trẻ; tạo được điều kiện hình thành những hành vi đúng cho trẻ trong môi trường trong sinh hoạt hàng ngày?; Cần phối hợp các cách sắp xếp và trang trí các khu vực hoạt động như thế nào cho hài hòa, thuận tiện, tạo cảm xúc tốt cho trẻ, kích thích trẻ tham gia vào hoạt động; các tranh ảnh để trưng bày, trang trí cần bố trí như thế nào để vừa tầm nhìn của trẻ, tạo cảm giác thân thiện?; Các sản phẩm đã chú trọng màu sắc nghệ thuật dân gian, thể hiện văn hóa của dân tộc và các quốc gia trên thế giới chưa?; + Việc bố trí các góc hoạt động có phù hợp với nội dung giáo dục tháng, chủ đề đang triển khai hay không? Có đủ góc cho tất cả các nhóm trẻ chơi không? Có đủ các lĩnh vực chưa? Đã bố trí để thuận tiện cho trẻ di chuyển, hoạt động, 20