Mối liên quan giữa hoạt động thể lực với đái tháo đường thai kỳ ở phụ nữ mang thai

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> <br /> MỐI LIÊN QUAN GIỮA HOẠT ĐỘNG THỂ LỰC<br /> VỚI ĐÁI THÁO ĐƯỜNG THAI KỲ Ở PHỤ NỮ MANG THAI<br /> Hoàng Thị Phương*, Đỗ Văn Dũng*, Lê Thị Thanh Hiền*, Huỳnh Nguyễn Khánh Trang**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Đái tháo đường thai kỳ là một trong những bệnh lý thường gặp nhất trong thai kỳ. Hoạt<br /> động thể lực có mối liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc đái tháo đường ở bà mẹ và đứa trẻ trong tương<br /> lai. Một nghiên cứu phân tích gần đây cho thấy cần có thêm nhiều nghiên cứu để điều tra về loại, thời gian<br /> và cường độ hoạt động thể chất nào có thể giảm nguy cơ mắc đái tháo đường thai kỳ. Tại Việt Nam, có<br /> nhiều nghiên cứu về tỷ lệ và yếu tố nguy cơ của đái tháo đường thai kỳ, nhưng chưa tìm thấy nghiên cứu<br /> nào về mối liên quan với hoạt động thể lực trong thai kỳ.<br /> Mục tiêu: Xác định mối liên quan giữa hoạt động thể lực với đái tháo đường thai kỳ ở phụ nữ mang<br /> thai.<br /> Đối tượng – Phương pháp: Nghiên cứu bệnh chứng được tiến hành trên 370 phụ nữ mang thai độ<br /> tuổi từ 18 – 49 trong tuần thai từ 24 – 28 tuần, trong đó 186 phụ nữ mang thai được chẩn đoán đái tháo<br /> đường thai kỳ thuộc nhóm bệnh, 184 phụ nữ mang thai không bị đái tháo đường thai kỳ và không bị đái<br /> tháo đường trước đó được đưa vào nhóm chứng, với tiêu chuẩn chẩn đoán đái tháo đường thai kỳ ADA-<br /> 2015. Phụ nữ mang thai được phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi hoạt động thể lực thai kỳ (PPAQ), các<br /> biến số về dân số xã hội và chỉ số nhân trắc của họ đồng thời cũng đã được ghi nhận. Phương trình hồi quy<br /> đa biến được sử dụng để xác định các yếu tố có liên quan đến đái tháo đường thai kỳ.<br /> Kết quả: Những phụ nữ mang thai có tổng cường độ hoạt động thể lực cao giảm được 36% khả năng<br /> phát triển đái tháo đường thai kỳ so với những phụ nữ mang thai có tổng cường độ hoạt động thể lực thấp<br /> với OR hiệu chỉnh=0,64 (KTC 95% hiệu chỉnh: 0,43 – 0,97). Nghiên cứu còn tìm ra được mối liên quan<br /> giữa phụ nữ mang thai có hoạt động ngồi ở mức cao giảm được 42% khả năng phát triển đái tháo đường<br /> thai kỳ so với phụ nữ mang thai có hoạt động ngồi ở mức thấp (OR=0,58, KTC95%: 0,38 – 0,87).<br /> Kết luận: Nghiên cứu tìm ra mối liên quan giữa tổng cường độ hoạt động thể lực với giảm nguy cơ đái<br /> tháo đường thai kỳ. Do đó, phụ nữ mang thai được khuyến khích thực hiện các hoạt động thể chất hàng<br /> ngày một cách thường xuyên nếu không có chống chỉ định cụ thể với các hoạt động thể chất.<br /> Từ khóa: Đái tháo đường thai kỳ, hoạt động thể lực, PPAQ, các yếu tố nguy cơ.<br /> ABSTRACT<br /> THE ASSOCIATION BETWEEN PHYSICAL ACTYVITY DURING PREGNANCY AND GESTATIONAL<br /> DIABETES MELLITUS<br /> Hoang Thi Phuong, Do Van Dung, Le Thi Thanh Hien, Huynh Nguyen Khanh Trang<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 22 - No 1- 2018: 246 - 252<br /> <br /> Background: Gestational diabetes mellitus is one of the most common complications of pregnancy.<br /> Physical activity is associated with a lower risk of type 2 diabetes mellitus in pregnants’s and babies’ future.<br /> A recent meta-analysis study suggested that more research is needed to investigate the type, duration and<br /> intensity of physical activities that can help to reduce the risk of gestational diabetes mellitus. In Viet Nam,<br /> <br /> <br /> * Đại học Y Dược TPHCM, ** Bệnh viện Hùng Vương<br /> Tác giả liên lạc: ThS. Hoàng Thị Phương ĐT: 0908761055 Email: hoangthiphuong@ump.edu.vn<br /> 246 Chuyên Đề Y tế Công cộng – Khoa học Cơ bản<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> there are several researches about gestational diabetes mellitus. However, the research was published in<br /> association with physical activities during pregnancies which haven’t been found.<br /> Objectives: The aim of the proposed research to determine whether there is an association between<br /> physical activities and gestational diabetes mellitus of pregnant females.<br /> Participant and Method: In the current case-control study, 370 pregnant females were chosen with<br /> the age range was 18 – 49 years and the gestational of 24 – 28 weeks. 186 pregnant females with gestational<br /> diabetes mellitus as the case group and 184 pregnant females as the non-diabetic control group were<br /> recruited. To diagnose gestational diabetes mellitus using the criteria of ADA - 2015 with two-hours 75g<br /> oral glucose tolerance test. The details of physical activity were collected by a modified version of the<br /> physical activity questionnaire. Data were analyzed by Stata software version 13. Anthropometric and<br /> relevant data were recorded for all of the participants. Risk estimates were obtained by logistic regression<br /> and adjusted for confounders.<br /> Results: Females who had high total physical activities according to the pregnancy physical activity<br /> questionnaire reduce 36% risk of developing gestational diabetes mellitus compared to the ones. Who<br /> reported lower level of physical activities (modified OR = 0.64, modified 95% CI: 0.43 – 0.97). Females who<br /> had high sedentary activity questionnaire reduce 42% risk of developing gestational diabetes mellitus<br /> compared to the ones who reported lower level of sedentary activity (OR = 0.58, 95% CI: 0.38 – 0.87).<br /> Conclusion: The amount and intensity of physical activity during pregnancy is associated with a<br /> lower risk of developing gestational diabetes mellitus. As a result, the pregnant females have to be<br /> encouraged to do regular daily physical activities during pregnancy, if there is no specific contraindication<br /> to it.<br /> Keywords: Gestational diabetes mellitus, physical activity, pregnancy physical activity questionnaires,<br /> Risk factors.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ đái tháo đường thai kỳ, như: dân tộc, béo phì,<br /> tuổi của mẹ, tiền sử gia đình bị đái tháo đường<br /> Đái tháo đường thai kỳ là tình trạng không<br /> típ 2, tiền sử bị đái tháo đường thai kỳ, tiền sử<br /> dung nạp đường xuất hiện hoặc phát hiện lần<br /> sinh con to (>4000 gram), tiền sử thai chết lưu<br /> đầu tiên trong thai kỳ, đây là một trong những<br /> hay dị tật, tăng huyết áp trước 20 tuần thai,<br /> biến chứng thường gặp nhất trong thai kỳ(14).<br /> hội chứng buồng trứng đa nang(3,13). Bên cạnh<br /> Tỷ lệ đái tháo đường tại các quốc gia có sự<br /> đó, hoạt động thể lực trước và trong thời kỳ<br /> khác nhau, dao động từ 1% đến 20%(6,8). Tại<br /> mang thai được biết đến như một yếu tố làm<br /> Việt Nam, tỷ lệ này cũng có sự dao từ 3,9%<br /> giảm nguy cơ phát triển đái tháo đường thai<br /> đến 20% tùy theo tiêu chí chẩn đoán(8,11). Có<br /> kỳ(5). Tuy nhiên, chưa tìm thấy nghiên cứu nào<br /> nhiều kết cục bất lợi đối với cả người mẹ lẫn<br /> về mối liên quan giữa hoạt động thể lực với<br /> thai nhi, phụ nữ bị đái tháo đường thai kỳ có<br /> đái tháo đường thai kỳ được thực hiện tại Việt<br /> nguy cơ cao phát triển thành đái tháo đường<br /> Nam.<br /> típ 2 trong tương lai, nguy cơ tiền sản giật cao<br /> Nghiên cứu này được tiến hành nhằm hiểu<br /> gấp 3 lần(1). Đối với thai nhi, có những kết cục<br /> rõ mối liên quan giữa hoạt động thể lực đối<br /> bất lợi như con to, hạ calci máu, vàng da, chấn<br /> với sự phát triển đái tháo đường thai kỳ ở phụ<br /> thương khi sinh, có khả năng béo phì, suy<br /> nữ mang thai đến khám tại bệnh viện Hùng<br /> giảm dung nạp glucose hoặc phát triển thành<br /> Vương, thành phố Hồ Chí Minh. Thông qua<br /> đái tháo đường tuổi thiếu niên(4). Nhiều<br /> đó có thể đưa ra được khuyến nghị phù hợp<br /> nghiên cứu đã tìm ra các yếu tố nguy cơ của<br /> về mức độ hoạt động thể lực hợp lý cho phụ<br /> <br /> <br /> Y tế Công cộng 247<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> nữ mang thai, góp phần giảm nguy cơ đái khi nồng độ glucose trong huyết thanh của 3<br /> tháo đường thai kỳ và biến cố bất lợi do đái lần lấy máu có ≤1 giá trị cao hơn các giá trị lần<br /> tháo đường gây nên. lượt là 92mg/dl hoặc 5,1mmol/l, 180mg/dl hoặc<br /> ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU 10,0mmol/l, 153mg/dl hoặc 8,5mmol/l.<br /> Hoạt động thể lực của phụ nữ mang thai<br /> Nghiên cứu bệnh – chứng được tiến hành<br /> được đo lường bằng bộ câu hỏi PPAQ đã được<br /> tại bệnh viện Hùng Vương, thành phố Hồ Chí<br /> dịch và chuẩn hóa từ tiếng Anh sang tiếng<br /> Minh từ tháng 9/2016 đến 3/2017.<br /> Việt để đánh giá cường độ hoạt động thể lực<br /> Nghiên cứu sử dụng công thức so sánh hai<br /> của phụ nữ mang thai trong thai kỳ. Bộ câu<br /> tỉ lệ dành cho thiết kế nghiên cứu bệnh chứng,<br /> hỏi có 4 phần và 33 câu, trong đó: hoạt động<br /> với xác suất sai lầm loại 1 là 5%, năng lực mẫu<br /> việc nhà/ giải trí (16 câu), hoạt động đi lại (3<br /> là 80%, tỉ lệ phụ nữ mang thai tại TP. Hồ Chí<br /> câu), hoạt động thể dục thể thao (9 câu) và<br /> Minh có mức hoạt động thể lực đủ theo tiêu<br /> hoạt động công việc (5 câu)(12).<br /> chuẩn của WHO trong nghiên cứu của Cao<br /> Dữ liệu được nhập liệu và phân tích bằng<br /> Hoàng Phương Trang năm 2015 là 37,1%(2).<br /> phần mềm Epidata 3.1 và Stata 13. Tần số, tỷ<br /> Tính ra cỡ mẫu cần thiết là 348 trường hợp cho<br /> lệ, trung bình và độ lệch chuẩn, trung vị và<br /> cả hai nhóm. Tuy nhiên, nghiên cứu đã thu<br /> khoảng tứ phân vị sẽ được thể hiện lần lượt<br /> thập được 370 trường hợp thỏa tiêu chí chọn<br /> cho các biến số dân số - xã hội, biến số định<br /> mẫu, vượt cỡ mẫu ban đầu là 22 trường hợp.<br /> lượng có phân phối bình thường (tăng cân<br /> Tiêu chuẩn chọn mẫu: Phụ nữ mang thai<br /> trong giai đoạn đầu thai kỳ), biến số định<br /> từ 24 đến 28 tuần đến khám thai tại bệnh viện,<br /> lượng có phân phối lệch (tuổi mẹ, các biến số<br /> tuổi từ 18 – 49, mang thai đơn, nhớ rõ ngày<br /> hoạt động thể lực). Dùng phép kiểm Chi bình<br /> kinh cuối hoặc có siêu âm trong 3 tháng đầu<br /> phương hoặc Fisher đối với phân tích đơn<br /> thai kỳ. Loại trừ các trường hợp có tiền sử: đái<br /> biến. Dùng phương trình hồi quy đa biến để<br /> tháo đường thai kỳ, đái tháo đường các loại,<br /> xác định các yếu tố có liên quan đến đái tháo<br /> sinh con to trên 4 kg, sinh con bị dị tật bẩm<br /> đường thai kỳ và kiểm soát các yếu tố gây<br /> sinh, thai chết lưu, sẩy thai liên tiếp ≥ 3 lần;<br /> nhiễu, xác định tỉ số số chênh hiệu chỉnh (OR<br /> Hút thuốc lá trước và trong khi mang thai.<br /> hiệu chỉnh) và khoảng tin cậy 95% của OR<br /> Kết quả chọn mẫu: 186 phụ nữ mang thai<br /> hiệu chỉnh.<br /> được chẩn đoán đái tháo đường thai kỳ vào<br /> tuần thai từ 24 đến 28 tuần được đưa vào KẾT QUẢ<br /> nhóm bệnh và 184 phụ nữ mang thai được Bảng 1: Đặc điểm dân số - xã hội của đối tượng nghiên<br /> chẩn đoán âm tính được đưa vào nhóm cứu (n=370)<br /> chứng. Đặc tính Chung Bệnh Chứng Giá trị<br /> (n=370) (n=186) (n=184) p**<br /> Các thông tin sức khỏe trong nghiên cứu<br /> n (%) n (%) n (%)<br /> được thu thập dựa trên kết quả khám thai của<br /> Tuổi mẹ 2 (25; 32) 29 (26;33) 27 < 0,01<br /> bệnh viện, trích trong sổ khám thai, kết quả (năm)* (24,0;29,5)<br /> siêu âm, kết quả xét nghiệm của phụ nữ mang Nhóm tuổi<br /> thai, bao gồm cả kết quả xét nghiệm đái tháo < 25 tuổi 90 (24,3) 31 (16,7) 59 (32,1) 0,01<br /> đường thai kỳ. Tiêu chuẩn chẩn đoán đái tháo ≥ 25 tuổi 280(75,7) 155(83,3) 125 (67,9)<br /> đường thai kỳ bằng thử nghiệm dung nạp Tình trạng hôn nhân<br /> glucose với 75 gram glucose, 2 lần uống Chưa kết 1 (0,3) 0 (0,0) 1 (0,5) 0,49‡<br /> hôn<br /> (ADA-2015). Thời điểm xét nghiệm glucose<br /> Kết hôn 369 (99,7) 186 (100) 183 (99,5)<br /> diễn ra 3 lần: lúc đói, 1 giờ và 2 giờ sau khi Góa/ly 0 (0,0) 0 (0,0) 0 (0,0)<br /> uống 75gram glucose. Thử nghiệm dương tính thân/ly dị<br /> <br /> <br /> <br /> 248 Chuyên Đề Y tế Công cộng – Khoa học Cơ bản<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Đặc tính Chung Bệnh Chứng Giá trị bệnh (bảng 1). Tất cả các sự khác biệt này đều<br /> (n=370) (n=186) (n=184) p**<br /> thể hiện mối liên quan với đái tháo đường thai<br /> n (%) n (%) n (%)<br /> kỳ và đều có ý nghĩa thống kê (giá trị p