Mối quan hệ giữa cấu trúc đề - thuyết với cấu trúc cú pháp, cấu trúc nghĩa biểu hiện của câu có vị tố như

lª thÞ b×nh<br /> <br /> <br /> MèI QUAN HÖ GI÷A CÊU TRóC §Ò - THUYÕT<br /> VíI CÊU TRóC Có PH¸P, CÊU TRóC NGHÜA<br /> BIÓU HIÖN CñA C¢U Cã VÞ Tè NH¦<br /> <br /> lª thÞ b×nh *<br /> <br /> Tãm t¾t: Dùa trªn m« h×nh lý thuyÕt vÒ Ng÷ ph¸p chøc n¨ng cña M.A.K Halliday, bµi viÕt nghiªn<br /> cøu vµ chØ ra mèi quan hÖ gi÷a cÊu tróc ®Ò - thuyÕt víi cÊu tróc có ph¸p, cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn cña<br /> c©u cã vÞ tè ‘nh­’, th«ng qua c¸c vÝ dô vµ dÉn ng÷ cô thÓ.<br /> Tõ khãa: M« h×nh chøc n¨ng; ng÷ ph¸p chøc n¨ng; vÞ tè; sù t×nh quan hÖ; cÊu tróc nghÜa biÓu<br /> hiÖn; tham thÓ; sù t×nh nßng cèt; cÊu tróc có ph¸p...<br /> <br /> DÉn nhËp ë tr­êng hîp ®iÓn h×nh, c©u cã vÞ tè<br /> Theo S. Dik, ng÷ ph¸p chøc n¨ng lµ nh­ cã m« h×nh có ph¸p: chñ ng÷ - vÞ tè -<br /> mét lý thuyÕt tiÕp cËn ng«n ng÷ tõ quan bæ ng÷. Trong quan hÖ víi cÊu tróc nghÜa<br /> ®iÓm cña m« h×nh chøc n¨ng. Theo m« biÓu hiÖn, chñ ng÷ chØ c¸i ®­îc so s¸nh, vÞ<br /> h×nh chøc n¨ng, ng«n ng÷ ®­îc nghiªn tè nh­ chØ quan hÖ so s¸nh vµ bæ ng÷ chØ<br /> cøu víi t­ c¸ch lµ mét c«ng cô t­¬ng t¸c c¸i dïng ®Ó so s¸nh. VÝ dô:(*)<br /> x· héi, lµ ph­¬ng tiÖn thùc hiÖn sù giao (1) Th©n chÞ nh­ c¸nh hoa sen. (Tôc<br /> tiÕp gi÷a con ng­êi vµ con ng­êi. Ng÷ ng÷ - ca dao ViÖt Nam, tr. 286)<br /> ph¸p chøc n¨ng lÊy c©u (c©u ®¬n) lµm ®¬n C©u ca dao trªn diÔn ®¹t sù t×nh quan<br /> vÞ trung t©m. “C¸i míi cña ng÷ ph¸p chøc hÖ so s¸nh. Sù t×nh quan hÖ nµy ®­îc<br /> n¨ng lµ kh«ng chØ dõng l¹i víi cÊu tróc thiÕt lËp trªn c¬ së ®èi chiÕu hai thùc thÓ<br /> h×nh thøc cña c©u mµ xem xÐt c©u ë c¶ c¸c t­¬ng ®ång “th©n chÞ” vµ “c¸nh hoa sen”.<br /> chøc n¨ng kh¸c n÷a”(1). Lý thuyÕt ng÷ “Th©n chÞ” lµ thùc thÓ ®­îc ®­a ra ®èi<br /> ph¸p chøc n¨ng ®· ®­îc vËn dông ®Ó chiÕu ®Ó ng­êi ®äc, ng­êi nghe nhËn thøc<br /> nghiªn cøu c©u tiÕng ViÖt. Bµi viÕt ®Ò cËp râ h¬n (®­îc gäi lµ thÓ / c¸i ®­îc so s¸nh),<br /> ®Õn mét kiÓu c©u quan hÖ: c©u cã vÞ tè cßn thùc thÓ “c¸nh hoa sen” ®­îc coi nh­<br /> nh­ - lo¹i c©u xuÊt hiÖn nhiÒu trong ho¹t vËt mèc, vËt chuÈn cña sù so s¸nh (®­îc<br /> ®éng giao tiÕp tiÕng ViÖt – ®­îc tiÕp cËn gäi lµ thÓ / c¸i dïng ®Ó so s¸nh). Hai tham<br /> tõ quan ®iÓm cña ng÷ ph¸p chøc n¨ng víi thÓ nµy xuÊt hiÖn trong sù t×nh do sù ®ßi<br /> ba lo¹i cÊu tróc (cÊu tróc có ph¸p, cÊu hái, Ên ®Þnh cña quan hÖ so s¸nh ®­îc<br /> tróc nghÜa biÓu hiÖn, cÊu tróc ®Ò - thuyÕt) biÓu thÞ b»ng vÞ tè nh­.<br /> ®· ®­îc luËn gi¶i trong mét c«ng tr×nh Nh­ vËy, m« h×nh vÒ cÊu tróc có ph¸p vµ<br /> gÇn ®©y cña t¸c gi¶ DiÖp Quang Ban(2). cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn ë tr­êng hîp ®iÓn<br /> 1. C©u cã vÞ tè nh­ h×nh nhÊt cã thÓ ®­îc biÓu diÔn nh­ sau:<br /> C©u cã vÞ tè nh­ lµ mét trong nh÷ng<br /> kiÓu c©u biÓu thÞ sù t×nh quan hÖ trong m« (*)<br /> Gi¶ng viªn Tr­êng §H Hång §øc - Thanh Hãa.<br /> (1)<br /> h×nh lý thuyÕt ng÷ ph¸p chøc n¨ng cña DiÖp Quang Ban (2009), Giao tiÕp, diÔn ng«n vµ cÊu<br /> t¹o v¨n b¶n, Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi, tr.527.<br /> M.A.K Halliday. Trong tiÕng ViÖt, c©u cã vÞ (2)<br /> DiÖp Quang Ban (2005), Ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt, Nxb.<br /> tè nh­ ®­îc dïng ®Ó nªu quan hÖ so s¸nh. Gi¸o dôc, Hµ Néi.<br /> <br /> <br /> Sè 6-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 65<br /> mèi quan hÖ gi÷a cÊu tróc ®Ò - thuyÕt...<br /> <br /> CÊu tróc có ph¸p Chñ ng÷ VÞ tè Bæ ng÷<br /> CÊu tróc NBH C¸i ®­îc so s¸nh Quan hÖ so s¸nh C¸i dïng ®Ó so s¸nh<br /> Trong kiÓu c©u nµy, chñ ng÷ cã thÓ lµ Sau ®©y lµ mét sè vÝ dô vµ khu«n h×nh có<br /> mét tõ (danh tõ, ®éng tõ, tÝnh tõ) mét ph¸p, nghÜa biÓu hiÖn cña c©u cã vÞ tè nh­.<br /> côm tõ hoÆc mét “c©u bÞ bao”. Bæ ng÷ còng (2) [§Êy anh coi, ®µn bµ ph¶i chøa ®Çy<br /> cã cÊu t¹o lµ mét tõ hoÆc côm tõ, mét “c©u n­íc m¾t trong ng­êi míi lµ ®µn bµ.] §µn<br /> bÞ bao”. VÞ tè nh­ cã thÓ kÕt hîp víi nh÷ng bµ còng nh­ ®Êt c¸t mµu mì, c©y cèi tèt<br /> tõ kh¸c t¹o thµnh tæ hîp tõ: nh­ lµ, y nh­, t­¬i. (NguyÔn Minh Ch©u - t¸c phÈm chän<br /> gièng nh­... läc, tr. 182).<br /> §µn bµ còng nh­ ®Êt c¸t mµu mì, c©y cèi tèt t­¬i.<br /> CT CP Chñ ng÷ VÞ tè Bæ ng÷<br /> CT NBH C¸i ®­îc so s¸nh Quan hÖ so s¸nh C¸i dïng ®Ó so s¸nh<br /> (3) [H¾n liÕc nh×n vµo.] Tèi nh­ hang. (TuyÓn tËp Nam Cao, tËp 1, tr. 540)<br /> Tèi nh­ hang.<br /> CT CP Chñ ng÷ VÞ tè Bæ ng÷<br /> CT NBH C¸i ®­îc so s¸nh Quan hÖ so s¸nh C¸i dïng ®Ó so s¸nh<br /> VÞ tè nh­ biÓu thÞ quan hÖ so s¸nh ®­îc cÊu tróc có ph¸p cña c©u vµ c¸c kiÓu cÊu<br /> ph©n biÖt víi tr­êng hîp h­ tõ nh­ hoÆc t¹o ng÷ ph¸p cña c©u. Trªn b×nh diÖn ng÷<br /> tæ hîp chøa nh­ (d­êng nh­, h×nh nh­... ) ph¸p, c©u cã vÞ tè nh­ xuÊt hiÖn víi c¸c<br /> dïng ®Ó biÓu thÞ tÝnh t×nh th¸i. Trong c¸c d¹ng cÊu t¹o ng÷ ph¸p sau:<br /> vÝ dô sau nh­, d­êng nh­ biÓu thÞ ý nghÜa 2.1. D¹ng: Chñ ng÷ - vÞ tè - bæ ng÷<br /> t×nh th¸i: §©y lµ d¹ng ®Çy ®ñ c¸c thµnh phÇn cèt<br /> (4) Kh«ng gian nh­ l¾ng ®äng. (Ca HuÕ yÕu cña c©u cã vÞ tè nh­ víi tr×nh tù s¾p<br /> trªn s«ng H­¬ng, Ng÷ v¨n 7 – tËp 2, tr.102). xÕp ®­îc ­u tiªn sö dông. “Chñ ng÷”, “vÞ<br /> (5) Giã d­êng nh­ chím l¹nh. (TruyÖn tè”, “bæ ng÷” lµ c¸c yÕu tè cÇn vµ ®ñ cho<br /> ng¾n hay b¸o Thanh niªn 2008, tr.84). viÖc diÔn ®¹t mét sù t×nh quan hÖ. VÝ dô:<br /> ë vÝ dô (4) vµ (5), “l¾ng ®äng”, “chím (6) Toa riªng cña chóng t«i nh­ mét c¸i<br /> l¹nh” lµ vÞ tè cña c©u, “nh­”, d­êng nh­” lµ hép chËt. (TruyÖn ng¾n hay b¸o Thanh<br /> c¸c yÕu tè mang tÝnh t×nh th¸i thÓ hiÖn sù niªn 2008, tr.101)<br /> ®¸nh gi¸, c¶m nhËn chñ quan cña ng­êi viÕt (7) Nh÷ng m¶nh trai s¸ng lo¸ng tua<br /> do sù kh¬i gîi cña hoµn c¶nh. C¸c tr­êng tña c¾m th¼ng trªn t­êng, nh­ l­ìi lª cña<br /> hîp nµy kh«ng thuéc ®èi t­îng cña bµi viÕt. ®éi qu©n canh ®øng ®Òu r¨m r¾p. (B­íc<br /> 2. C¸c d¹ng thÓ cña c©u cã vÞ tè nh­ ®­êng cïng, NguyÔn C«ng Hoan, tr. 26)<br /> (xÐt trªn b×nh diÖn cÊu t¹o ng÷ ph¸p) (8) C©y trµm quÊn d©y t¬ hång nh­<br /> Trong ng÷ ph¸p chøc n¨ng, b×nh diÖn ng­êi ®µn bµ ®øng xâa tãc, tay vÉy vÉy.<br /> ng÷ ph¸p lµ mét trong ba b×nh diÖn cña (§Êt rõng ph­¬ng Nam, §oµn Giái, tr.149)<br /> c©u. B×nh diÖn ng÷ ph¸p cña c©u lµ b×nh (9) M¸t y nh­ qu¹t hÇu. (TuyÓn tËp<br /> diÖn cña c¸c mèi quan hÖ ng÷ ph¸p gi÷a Nam Cao, tËp 1, tr.58)<br /> c¸c ®¬n vÞ ng÷ ph¸p trong c©u. ë b×nh 2.2. D¹ng: Gia ng÷ - chñ ng÷ - vÞ tè - bæ ng÷<br /> diÖn ng÷ ph¸p, c¸c vÊn ®Ò th­êng ®­îc Trong cÊu tróc có ph¸p cña c©u cã vÞ tè<br /> quan t©m nghiªn cøu lµ c¸c chøc vô có nh­ cã thÓ xuÊt hiÖn thµnh phÇn gia ng÷<br /> ph¸p cña c¸c yÕu tè ng«n ng÷ lµm thµnh (tr¹ng ng÷) bªn c¹nh cÊu tróc c¬ së ®Ó bæ<br /> <br /> 66 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 6-2013<br />  lª thÞ b×nh<br /> <br /> sung vÒ mét ph­¬ng diÖn nµo ®ã cho sù th»ng ¨n c¾p chî. (TruyÖn ng¾n NguyÔn<br /> t×nh nßng cèt (®­îc diÔn ®¹t b»ng cÊu tróc C«ng Hoan, tr.120)<br /> c¬ së). §ã lµ kh«ng gian, thêi gian, t×nh Tuy kh«ng tham gia diÔn ®¹t nghÜa<br /> huèng, nguyªn nh©n, môc ®Ých... VÝ dô biÓu hiÖn cña c©u nh­ng biÖt tè sÏ ®em<br /> (gia ng÷ in nghiªng): ®Õn mét gi¸ trÞ t×nh th¸i nµo ®ã cho c©u<br /> (10) Sau l­ng hä, m¶nh tr¨ng cuèi nãi. Nã thÓ hiÖn th¸i ®é, sù ®¸nh gi¸…<br /> th¸ng nh­ mét c¸i ®Üa bÞ vì. (NguyÔn cña ng­êi nãi ®èi víi ng­êi nghe vµ ®èi víi<br /> Minh Ch©u - t¸c phÈm chän läc, tr.171) néi dung ®­îc ph¶n ¸nh trong c©u. Ngoµi<br /> (11) Nh÷ng ngµy Êy, t«i nh­ ng­êi trªn ra, biÖt tè cßn lµm nªn sù kh¸c biÖt trong<br /> m©y, ch©n ®i kh«ng bÐn ®Êt. (V¨n xu«i c¸c tæ chøc phÇn ®Ò cña cÊu tróc ®Ò - thuyÕt.<br /> d©n téc thiÓu sè, tr. 324) 2.5. D¹ng: Liªn tè - chñ ng÷ - vÞ tè - bæ ng÷<br /> H¬n n÷a, sù xuÊt hiÖn cña thµnh phÇn §©y lµ d¹ng c©u cã sù xuÊt hiÖn cña<br /> gia ng÷ cßn ph¶n ¸nh c¸ch thøc tæ chøc yÕu tè liªn kÕt (liªn tè) trong cÊu t¹o ng÷<br /> c©u víi t­ c¸ch lµ mét th«ng ®iÖp. Lóc ph¸p cña c©u. VÝ dô (liªn tè in nghiªng):<br /> nµy, khëi ®Çu cho c©u nãi lµ c¸c tõ ng÷ (14) [Ch¼ng cã g× h¬n ®­îc, chØ cã c«ng<br /> thuéc thµnh phÇn gia ng÷. Cã nghÜa lµ, viÖc, c«ng viÖc vµ c«ng viÖc míi nu«i<br /> gia ng÷ - c¶nh huèng ®­îc ng­êi nãi/viÕt d­ìng niÒm ®am mª l©u dµi trong «ng.]<br /> lùa chän lµm xuÊt ph¸t ®iÓm cña c©u. Cßn tÊt c¶ nh÷ng c¸i kh¸c, sÏ nh­ c¬n giã<br /> Trong ph¹m vi nghiªn cøu cña bµi viÕt, tho¶ng qua th«i. (TruyÖn ng¾n hay B¸o<br /> chóng t«i thÊy r»ng: sù xuÊt hiÖn cña gia Thanh niªn 2008, tr.75)<br /> ng÷ ®· lµm thay ®æi chøc n¨ng lµm ®Ò cña Liªn tè tuy kh«ng tham gia diÔn ®¹t<br /> c¸c yÕu tè có ph¸p. nghÜa biÓu hiÖn cña c©u nh­ng cã t¸c<br /> 2.3. D¹ng: Chñ ng÷ - gia ng÷ - vÞ tè - bæ ng÷ dông t¹o sù liªn kÕt cho ng«n b¶n. Nã t¹o<br /> ë d¹ng nµy, cÊu tróc có ph¸p cña c©u nªn sù liªn kÕt chÆt chÏ cña c©u chøa nã<br /> t­¬ng tù d¹ng trªn. Tuy nhiªn, thµnh víi c©u kh¸c hoÆc víi t×nh huèng giao tiÕp.<br /> phÇn gia ng÷ cã vÞ trÝ sau chñ ng÷. VÝ dô §ång thêi, liªn tè còng lµm nªn tÝnh ®a<br /> (gia ng÷ in nghiªng): d¹ng trong cÊu t¹o phÇn ®Ò cña cÊu tróc<br /> (12) Con ®­êng nhùa, d­íi vßm c©y tèi ®Ò - thuyÕt.<br /> ®en th¨m th¼m, nh­ mét dßng sãng ch¶y 3. Mèi quan hÖ gi÷a cÊu tróc ®Ò thuyÕt<br /> trong hang. (Sèng mßn, TuyÓn tËp Nam (viÕt t¾t: CT §-T) víi cÊu tróc có ph¸p<br /> Cao, TËp 2, tr.156) (viÕt t¾t: CT CP), cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn<br /> MÆc dï kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn nghÜa (viÕt t¾t: CT NBH) trong c©u cã vÞ tè nh­<br /> biÓu hiÖn cña c©u nh­ng trËt tù s¾p xÕp Mèi quan hÖ gi÷a cÊu tróc ®Ò - thuyÕt,<br /> nµy ®· lµm thay ®æi chøc n¨ng lµm phÇn cÊu tróc có ph¸p, cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn<br /> ®Ò / phÇn thuyÕt cña gia ng÷. §©y lµ mét trong c©u cã vÞ tè nh­ thÓ hiÖn rÊt phong<br /> minh chøng vÒ c¸ch thøc tæ chøc th«ng phó. LÊy cÊu tróc có ph¸p lµm c¬ së, mèi<br /> ®iÖp cña c©u víi viÖc lùa chän tõ ng÷ lµm quan hÖ nµy ®­îc m« t¶ qua c¸c d¹ng c©u<br /> xuÊt ph¸t ®iÓm cho c©u nãi. ®· ®Ò cËp ë phÇn trªn. BiÖt tè, liªn tè<br /> 2.4. D¹ng: BiÖt tè - chñ ng÷ - vÞ tè - bæ ng÷ kh«ng thuéc nhãm chøc n¨ng có ph¸p cña<br /> So víi c¸c d¹ng c©u trªn, trong cÊu t¹o c©u, song, bëi t­ c¸ch cña c¸c yÕu tè nµy<br /> ng÷ ph¸p cña d¹ng c©u nµy cã sù xuÊt trong cÊu tróc ®Ò - thuyÕt nªn chóng t«i<br /> hiÖn cña yÕu tè t×nh th¸i (biÖt tè). VÝ dô ph©n tÝch chóng trong khung chung cña<br /> (biÖt tè in nghiªng): cÊu tróc có ph¸p. Liªn tè, biÖt tè kh«ng<br /> (13) Qu¶ ®óng nh­ lêi «ng Dù, nã nh­ quan hÖ víi cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn<br /> <br /> <br /> Sè 6-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 67<br /> mèi quan hÖ gi÷a cÊu tróc ®Ò - thuyÕt...<br /> <br /> nh­ng quan hÖ víi c¸c thµnh tè trong cÊu ng÷ (cña cÊu tróc có ph¸p), b»ng phÇn “c¸i<br /> tróc ®Ò – thuyÕt. §Êy còng chÝnh lµ mét ®­îc so s¸nh” (cña cÊu tróc nghÜa biÓu<br /> biÓu hiÖn cho mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh hiÖn). PhÇn thuyÕt lµ kÕt cÊu “vÞ tè + bæ<br /> tè trong ba cÊu tróc mµ bµi viÕt xem xÐt. ng÷” (cña cÊu tróc có ph¸p), lµ kÕt cÊu<br /> 3.1. D¹ng c©u “Chñ ng÷ - vÞ tè - bæ ng÷” “quan hÖ so s¸nh + c¸i dïng ®Ó so s¸nh”<br /> C©u cã vÞ tè nh­ diÔn ®¹t quan hÖ so (cña cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn). C¸c c©u 6,7,<br /> s¸nh ®­îc tæ chøc gåm ba thµnh tè thuéc 8, 9 thuéc lo¹i nµy.<br /> cÊu tróc c¬ së (chñ ng÷, vÞ tè vµ bæ ng÷) lµ CÊu tróc có ph¸p, cÊu tróc nghÜa biÓu<br /> phæ biÕn nhÊt. Khi ®ã, phÇn ®Ò cña cÊu tróc hiÖn vµ cÊu tróc ®Ò - thuyÕt cña c©u (6)<br /> ®Ò – thuyÕt ®­îc thÓ hiÖn b»ng phÇn chñ ®­îc biÓu diÔn nh­ sau:<br /> <br /> Toa riªng cña chóng t«i nh­ mét c¸i hép chËt.<br /> CT CP Chñ ng÷ VÞ tè Bæ ng÷<br /> CT NBH C¸i ®­îc so s¸nh Quan hÖ so s¸nh C¸i dïng ®Ó so s¸nh<br /> CT § - T §Ò ThuyÕt<br /> CÊu tróc có ph¸p, cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn vµ cÊu tróc ®Ò - thuyÕt cña c©u (7) ®­îc<br /> biÓu diÔn nh­ sau:<br /> Nh÷ng m¶nh trai s¸ng lo¸ng nh­ l­ìi lª cña ®éi qu©n canh<br /> c¾m th¼ng trªn t­êng ®øng ®Òu r¨m r¾p.<br /> CT CP Chñ ng÷ VÞ tè Bæ ng÷<br /> CT NBH C¸i ®­îc so s¸nh Quan hÖ so s¸nh C¸i dïng ®Ó so s¸nh<br /> CT § - T §Ò ThuyÕt<br /> CÊu tróc có ph¸p, cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn vµ cÊu tróc ®Ò - thuyÕt cña c©u (8) ®­îc<br /> biÓu diÔn nh­ sau:<br /> C©y trµm quÊn d©y t¬ hång nh­ ng­êi ®µn bµ ®øng xâa tãc,<br /> tay vÉy vÉy.<br /> CT CP Chñ ng÷ VÞ tè Bæ ng÷<br /> CT NBH C¸i ®­îc so s¸nh Quan hÖ so s¸nh C¸i dïng ®Ó so s¸nh<br /> CT § - T §Ò ThuyÕt<br /> CÊu tróc có ph¸p, cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn vµ cÊu tróc ®Ò - thuyÕt cña c©u (9) ®­îc<br /> biÓu diÔn nh­ sau:<br /> M¸t y nh­ qu¹t hÇu.<br /> CT CP Chñ ng÷ VÞ tè Bæ ng÷<br /> CT NBH C¸i ®­îc so s¸nh Quan hÖ so s¸nh C¸i dïng ®Ó so s¸nh<br /> CT § - T §Ò ThuyÕt<br /> 3.2. D¹ng c©u “Gia ng÷ - chñ ng÷ - vÞ tè lµ phÇn nªu “c¶nh huèng” (n»m ngoµi<br /> - bæ ng÷” néi dung sù t×nh nßng cèt) cña cÊu tróc<br /> C©u cã vÞ tè nh­ ®­îc më réng b»ng nghÜa biÓu hiÖn. PhÇn thuyÕt lµ toµn bé<br /> thµnh phÇn gia ng÷ còng xuÊt hiÖn cÊu tróc c¬ së cña c©u (gåm chñ ng÷, vÞ<br /> nhiÒu. Trong c¸c tr­êng nµy, phÇn ®Ò tè vµ bæ ng÷), lµ toµn bé néi dung sù t×nh<br /> cña c©u lµ gia ng÷ cña cÊu tróc có ph¸p, nßng cèt cña cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn<br /> <br /> 68 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 6-2013<br />  lª thÞ b×nh<br /> <br /> (gåm: c¸i ®­îc so s¸nh, quan hÖ so s¸nh CÊu tróc có ph¸p, cÊu tróc nghÜa biÓu<br /> vµ c¸i dïng ®Ó so s¸nh). C¸c c©u 10, 11 hiÖn, cÊu tróc ®Ò - thuyÕt cña c©u (10)<br /> thuéc lo¹i nµy. ®­îc biÓu diÔn nh­ sau:<br /> <br /> Sau l­ng hä, m¶nh tr¨ng cuèi th¸ng nh­ mét c¸i ®Üa bÞ vì.<br /> CT CP Gia ng÷ Chñ ng÷ VÞ tè Bæ ng÷<br /> CT NBH Kh«ng gian C¸i ®­îc so s¸nh Quan hÖ so s¸nh C¸i dïng ®Ó so s¸nh<br /> CT § - T §Ò ThuyÕt<br /> CÊu tróc có ph¸p, cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn, cÊu tróc ®Ò - thuyÕt cña c©u (11) ®­îc<br /> biÓu diÔn nh­ sau:<br /> Nh÷ng ngµy Êy, t«i nh­ ng­êi trªn m©y, ch©n<br /> ®i kh«ng bÐn gãt.<br /> CT CP Gia ng÷ Chñ ng÷ VÞ tè Bæ ng÷<br /> CT NBH Thêi gian C¸i ®­îc so s¸nh Quan hÖ: so s¸nh C¸i dïng ®Ó so s¸nh<br /> CT § - T §Ò ThuyÕt<br /> <br /> 3.3. D¹ng c©u “Chñ ng÷ - gia ng÷ - vÞ tè thuyÕt lµ tæ hîp “gia ng÷ + vÞ tè + bæ ng÷”<br /> - bæ ng÷” cña cÊu tróc có ph¸p, lµ tæ hîp “c¶nh<br /> §©y còng lµ kiÓu c©u cã vÞ tè nh­ ®­îc huèng + quan hÖ so s¸nh + c¸i dïng ®Ó so<br /> më réng b»ng thµnh phÇn gia ng÷, song, s¸nh” cña cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn. C©u<br /> gia ng÷ xuÊt hiÖn sau chñ ng÷. Trong c¸c (12) thuéc lo¹i nµy.<br /> tr­êng hîp nµy, phÇn ®Ò cña c©u lµ chñ CÊu tróc có ph¸p, cÊu tróc nghÜa biÓu<br /> ng÷ cña cÊu tróc có ph¸p, lµ “c¸i ®­îc so hiÖn, cÊu tróc ®Ò - thuyÕt cña c©u (12)<br /> s¸nh” cña cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn. PhÇn ®­îc biÓu diÔn nh­ sau:<br /> Con ®­êng nhùa d­íi vßm c©y tèi nh­ mét dßng s«ng<br /> ®en th¨m th¼m ch¶y trong hang.<br /> CT CP Chñ ng÷ Gia ng÷ VÞ tè Bæ ng÷<br /> CT NBH C¸i ®­îc so s¸nh Kh«ng gian Quan hÖ so C¸i dïng ®Ó so<br /> s¸nh s¸nh<br /> CT § - T §Ò ThuyÕt<br /> <br /> 3.4. D¹ng c©u “Liªn tè/ vµ biÖt tè - chñ ®ång thêi c¶ hai lo¹i thµnh phÇn biÖt lËp Êy.<br /> ng÷ - vÞ tè - bæ ng÷” Khi ®ã, phÇn ®Ò cña c©u cã cÊu t¹o theo<br /> ë d¹ng c©u nµy, bªn c¹nh phÇn biÓu thÞ kiÓu béi ®Ò. C¸c c©u 13, 14 thuéc lo¹i nµy vµ<br /> néi dung sù t×nh cßn xuÊt hiÖn nh÷ng thµnh mèi quan hÖ gi÷a cÊu tróc ®Ò - thuyÕt vµ<br /> phÇn n»m ngoµi phÇn biÓu hiÖn sù t×nh. §ã cÊu tróc có ph¸p, cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn<br /> lµ liªn tè hoÆc biÖt tè vµ cã thÓ xuÊt hiÖn cña chóng ®­îc biÓu diÔn b»ng s¬ ®å sau:<br /> Qu¶ ®óng nh­ lêi «ng Dù, nã nh­ th»ng ¨n c¾p chî.<br /> CT CP BiÖt tè Chñ ng÷ VÞ tè Bæ ng÷<br /> CT NBH C¸i ®­îc so Quan hÖ so C¸i dïng ®Ó so<br /> s¸nh s¸nh s¸nh<br /> CT § - T §Ò t×nh th¸i §Ò - ®Ò tµi ThuyÕt<br /> Béi ®Ò<br /> <br /> Sè 6-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 69<br /> mèi quan hÖ gi÷a cÊu tróc ®Ò - thuyÕt...<br /> <br /> Cßn tÊt c¶ nh÷ng c¸i kh¸c (sÏ) nh­ c¬n giã tho¶ng qua th«i<br /> CT CP Liªn tè Chñ ng÷ VÞ tè Bæ ng÷<br /> CT NBH C¸i ®­îc so s¸nh Quan hÖ so s¸nh C¸i dïng ®Ó so s¸nh<br /> CT § - T §Ò v¨n b¶n §Ò - ®Ò tµi ThuyÕt<br /> Béi ®Ò<br /> <br /> Nh­ vËy, kiÓu c©u cã vÞ tè nh­ biÓu thÞ thuËn ®­îc ng­êi nãi / viÕt ­u tiªn sö<br /> quan hÖ so s¸nh trong tiÕng ViÖt xuÊt dông. HiÖn t­îng nµy ®ang chê ®îi mét sù<br /> hiÖn kh¸ phong phó. Tr­êng hîp ®iÓn gi¶i thÝch hîp lý, thuyÕt phôc.<br /> h×nh, c©u cã cÊu t¹o ba phÇn gåm chñ ng÷<br /> - vÞ tè - bæ ng÷ (khi xÐt vÒ cÊu tróc có TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> ph¸p). Trong tr­êng hîp nµy, phÇn ®Ò cña 1. Lª ThÞ Lan Anh (2005), Sù t×nh quan<br /> cÊu tróc ®Ò - thuyÕt lµ thµnh phÇn chñ hÖ vµ c©u quan hÖ tiÕng ViÖt, LuËn ¸n tiÕn sÜ.<br /> ng÷ cña cÊu tróc có ph¸p, lµ phÇn biÓu thÞ 2. DiÖp Quang Ban (2005), Ng÷ ph¸p<br /> “c¸i ®­îc so s¸nh” cña cÊu tróc nghÜa biÓu tiÕng ViÖt, Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi.<br /> hiÖn. PhÇn thuyÕt lµ “vÞ tè + bæ ng÷” cña 3. DiÖp Quang Ban (2009), Giao tiÕp,<br /> cÊu tróc có ph¸p, lµ “quan hÖ so s¸nh + diÔn ng«n vµ cÊu t¹o cña v¨n b¶n, Nxb.<br /> c¸i dïng ®Ó so s¸nh” cña cÊu tróc nghÜa Gi¸o dôc, Hµ Néi.<br /> biÓu hiÖn. CÊu tróc c¬ së cã thÓ ®­îc më 4. M.A.K Haliiday (2005), DÉn luËn<br /> réng b»ng c¸c thµnh phÇn phô kh¸c. Khi ng÷ ph¸p chøc n¨ng (Hoµng V¨n V©n<br /> ®ã, quan hÖ gi÷a cÊu tróc ®Ò - thuyÕt víi dÞch), Nxb. §¹i häc Quèc gia, Hµ Néi.<br /> cÊu tróc có ph¸p vµ cÊu tróc nghÜa biÓu 5. Cao Xu©n H¹o (2004), TiÕng ViÖt –<br /> hiÖn cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt. §ång thêi, S¬ th¶o ng÷ ph¸p chøc n¨ng, Nxb. Khoa<br /> trong cÊu t¹o phÇn ®Ò, sù xuÊt hiÖn ®ång häc x· héi, Hµ Néi.<br /> thêi cña c¸c lo¹i ®Ò lµm nªn mét tæ chøc 6. NguyÔn V¨n HiÖp (2009), Có ph¸p<br /> phøc hîp (tæ chøc béi ®Ò). tiÕng ViÖt, Nxb. Gi¸o dôc ViÖt Nam.<br /> KÕt luËn 7. NguyÔn V¨n HiÖp (2012), C¬ së ng÷ nghÜa<br /> Nghiªn cøu kiÓu c©u cã vÞ tè nh­, ph©n tÝch có ph¸p, Nxb. Gi¸o dôc ViÖt Nam.<br /> chóng t«i thÊy bªn c¹nh tæ chøc ®iÓn h×nh 8. Hoµng Träng PhiÕn (2008), Ng÷ ph¸p<br /> víi khu«n h×nh ba bé phËn (chñ ng÷ - vÞ tè tiÕng ViÖt – C©u, Nxb. §¹i häc Quèc gia,<br /> – bæ ng÷), kiÓu c©u nµy cßn xuÊt hiÖn d­íi Hµ Néi.<br /> nhiÒu d¹ng thÓ kh¸c. Mèi quan hÖ gi÷a ba 9. NguyÔn Minh ThuyÕt – NguyÔn V¨n<br /> cÊu tróc (cÊu tróc ®Ò - thuyÕt, cÊu tróc có HiÖp (1994), Thµnh phÇn c©u tiÕng ViÖt,<br /> ph¸p, cÊu tróc nghÜa biÓu hiÖn) ®­îc thÓ Nxb. §¹i häc Quèc gia, Hµ Néi.<br /> hiÖn ë sù t­¬ng øng gi÷a phÇn ®Ò (cña cÊu 10. Bïi Minh To¸n, NguyÔn ThÞ L­¬ng<br /> tróc ®Ò - thuyÕt) - chñ ng÷ (cña cÊu tróc có (2007), GT Ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt, (S¸ch dù<br /> ph¸p) - c¸i ®­îc so s¸nh (cña cÊu tróc ¸n ®µo t¹o GV THCS), Nxb. §¹i häc S­<br /> nghÜa biÓu hiÖn); gi÷a phÇn thuyÕt (cña ph¹m Hµ Néi.<br /> cÊu tróc ®Ò - thuyÕt) - “vÞ tè + bæ ng÷” (cña 11. Bïi Minh To¸n (2012), C©u trong<br /> cÊu tróc có ph¸p) - “quan hÖ so s¸nh + c¸i ho¹t ®éng giao tiÕp tiÕng ViÖt, Nxb. Gi¸o<br /> dïng ®Ó so s¸nh” (cña cÊu tróc nghÜa biÓu dôc ViÖt Nam.<br /> hiÖn). Trªn thùc tÕ, mèi quan hÖ nµy cßn 12. Hoµng V¨n V©n (2004), Ng÷ ph¸p<br /> cã thÓ ®­îc thÓ hiÖn ®a d¹ng h¬n n÷a. Tuy kinh nghiÖm cña có ph¸p tiÕng ViÖt: M« t¶<br /> nhiªn, chóng t«i còng nhËn thÊy r»ng, theo quan ®iÓm chøc n¨ng hÖ thèng, Nxb.<br /> trËt tù t­¬ng øng tr­íc - sau theo chiÒu Khoa häc x· héi, Hµ Néi.<br /> <br /> 70 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 6-2013<br />