Mối quan hệ giữa đầu tư trực tiếp của Trung Quốc với quan hệ thương mại Việt Nam - Trung Quốc

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> <br /> MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP CỦA TRUNG QUỐC<br /> VỚI QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM - TRUNG QUỐC<br /> THE RELATIONSHIP BETWEEN CHINA’S FDI AND TRADE<br /> RELATION VIETNAM - CHINA<br /> Lương Thị Hoa1, Hoàng Thị Bích Ngọc1, Lê Thị Mỹ Huyền2<br /> Email: hoaluong.aof@gmail.com<br /> 1<br /> Trường Đại học Sao Đỏ<br /> 2<br /> Học viện Ngân hàng - Phân viện Bắc Ninh<br /> Ngày nhận bài: 26/5/2017<br /> Ngày nhận bài sửa sau phản biện: 20/12/2017<br /> Ngày chấp nhận đăng: 28/12/2017<br /> Tóm tắt<br /> Trong những năm qua, đầu tư trực tiếp (FDI) của Trung Quốc vào Việt Nam cũng như quan hệ thương<br /> mại Việt Nam - Trung Quốc có sự cải thiện đáng kể về số lượng và chất lượng. Xét về tổng thể, điều<br /> này có lợi cho cả hai nước. Tuy vậy, trong chừng mực nào đó mối quan hệ lợi ích này chưa rõ ràng.<br /> Tình trạng nhập siêu của Việt Nam với Trung Quốc gia tăng đáng báo động khi qui mô FDI của Trung<br /> Quốc vào Việt Nam ngày càng tăng lên. Bài báo phân tích thực trạng và động cơ FDI của Trung Quốc<br /> vào Việt Nam trong những năm qua. Sử dụng mô hình lực hấp dẫn để phân tích mối quan hệ giữa FDI<br /> và quan hệ thương mại Việt Nam - Trung Quốc, kết quả như sau: FDI của Trung Quốc vào Việt Nam<br /> tăng 1% thì kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc vào Việt Nam tăng 0,58%, kim ngạch xuất khẩu của<br /> Việt Nam vào Trung Quốc tăng 0,55%. Từ kết quả này, bài báo đưa ra một số khuyến nghị chính sách<br /> đối với Việt Nam thời gian tới.<br /> Từ khóa: Đầu tư trực tiếp; mô hình lực hấp dẫn; quan hệ thương mại Việt Nam - Trung Quốc.<br /> Abstract<br /> In recent years China’s FDI activities as well as the trade relation between Vietnam - China have been<br /> significantly improved in terms of quantity and quality. Overall, this is beneficial for both countries,<br /> however, to a certain extent, it seems that the benefits of such relationship is still ambiguous as Vietnam<br /> is suffering trade deficit with China, which remarkably increases, and the volume of China’s FDI inflows<br /> to Vietnam is increasingly growing.<br /> This article analyzes the current facts and major reasons of China’s investment in Vietnam in<br /> recent years. Using gravity model to analyze the relationship between FDI and trade relations<br /> Vietnam - China, the results are as follows: turnover in direct investments of China to Vietnam increased<br /> by 1%, export turnover of China to Vietnam increased by 0.58%, whereas export turnover of Vietnam to<br /> China increased by 0.55%. From such results, the article gives some recommendations about policies<br /> for Vietnam in the next few years.<br /> Keywords: FDI; gravity model; trade relation Vietnam - China.<br /> <br /> 1. GIỚI THIỆU năm 2017, đầu tư của Trung Quốc (chưa kể Đài<br /> Loan, Hồng Kông, Ma Cao) tại Việt Nam có 1.615<br /> FDI của Trung Quốc vào Việt Nam được bắt đầu<br /> từ cuối tháng 11 năm 1991, do một doanh nghiệp dự án còn hiệu lực, với tổng vốn đăng ký 11,193<br /> Quảng Tây (Trung Quốc) liên doanh với một doanh tỷ USD, chiếm 7% số dự án và 3,72% tổng vốn<br /> nghiệp Hà Nội, mở nhà hàng Hoa Long trên phố đăng ký, đứng thứ 8 trong tổng số 116 quốc gia<br /> Hàng Trống - Hà Nội. Tuy nhiên, phải sau năm và vùng lãnh thổ có đầu tư trực tiếp tại Việt Nam.<br /> 2005 hoạt động này mới thực sự khởi sắc. Trải Tuy nhiên, theo thời gian, dòng vốn FDI của Trung<br /> qua 25 năm, kể từ dự án đầu tiên, vốn FDI của Quốc vào Việt Nam tăng, giảm khá thất thường,<br /> Trung Quốc tại Việt Nam liên tục vươn lên trong riêng năm 2013, FDI Trung Quốc là hơn 2.300<br /> vị trí xếp hạng, không những gia tăng về quy mô, triệu USD, trong đó dự án xây dựng nhà máy<br /> thay đổi về hình thức, lĩnh vực đầu tư, mà còn mở nhiệt điện đốt than BOT Vĩnh Tân đã là hơn 2.000<br /> rộng về địa bàn. Lũy kế tính đến ngày 20 tháng 3 triệu USD.<br /> <br /> <br /> 56 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 1(60).2018<br />  NGÀNH KINH TẾ<br /> <br /> Bảng 1. Một số chỉ tiêu về quan hệ thương mại Việt Nam - Trung Quốc giai đoạn 2010-2016<br /> (Đơn vị tính: tỷ USD)<br /> <br /> Tổng kim ngạch xuất nhập<br /> Xuất khẩu sang Nhập khẩu từ Cán cân thương mại<br /> Năm khẩu Việt Nam -<br /> Trung Quốc Trung Quốc Việt Nam - Trung Quốc<br /> Trung Quốc<br /> 2010 27,33 7,31 20,02 -27,33<br /> 2011 35,72 11,13 24,59 -13,46<br /> 2012 41,17 12,39 28,79 -16,40<br /> 2013 50,25 13,3 36,95 -23,65<br /> 2014 57,23 13,53 43,70 -30,17<br /> 2015 65,20 15,09 49,30 -34,21<br /> 2016 71,90 21,97 49,93 -27,96<br /> (Nguồn: Tổng cục Hải quan Việt Nam)<br /> Qua thống kê của Tổng cục Hải quan cho cả những năm 2012-2014, Việt Nam xuất<br /> thấy tình trạng nhập siêu của Việt Nam trong siêu nhưng vẫn nhập siêu rất lớn với Trung<br /> quan hệ thương mại với Trung Quốc liên tục Quốc. Các mặt hàng nhập khẩu chủ yếu của<br /> gia tăng trong những năm qua. Do thương mại thị trường Trung Quốc như: sắt thép, máy móc<br /> với Trung Quốc chiếm tỷ trọng khá cao trong thiết bị và nguyên liệu cho ngành điện tử, dệt<br /> tổng kim ngạch thương mại hàng năm (hình 1) may. Mặc dù kim ngạch nhập khẩu năm 2016<br /> nên việc nhập siêu với Trung Quốc đã khiến tại thị trường Trung Quốc gia tăng không đáng<br /> cho kim ngạch thương mại của Việt Nam liên kể so với năm 2015 nhưng giá trị vẫn cao nhất<br /> tục bị thâm hụt những năm trước 2012, ngay trong các thị trường nhập khẩu.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> (Trung Quốc)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1. Tỷ trọng cán cân thương mại của Việt Nam với một số đối tác chủ chốt năm 2016<br /> <br /> (Nguồn: Số liệu thống kê - Tổng cục Hải quan Việt Nam 2016)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2. 10 thị trường xuất khẩu lớn nhất Hình 3. 10 thị trường nhập khẩu lớn nhất<br /> của Việt Nam năm 2016 của Việt Nam năm 2016<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 1(60).2018 57<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> Nhập siêu không phải là vấn đề lớn đối với một Trung Quốc, ý đồ chiếm lĩnh các nguồn tài nguyên<br /> quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Tuy vậy, thiên nhiên của thế giới nhằm phục vụ nền kinh tế<br /> đánh giá thực trạng quan hệ thương mại Việt Nam phát triển nóng ở trong nước, mong muốn chuyển<br /> - Trung Quốc thời gian qua cho thấy, có nhiều vấn dịch một số ngành và cơ sở sản xuất đã bão hòa<br /> đề cần phải tiếp tục được xem xét để có biện pháp ra bên ngoài, trốn thuế…<br /> quản lý phù hợp nhằm đạt mục tiêu phát triển<br /> Những nghiên cứu này tương đối phong phú và<br /> kinh tế bền vững. Xét riêng năm 2016, kim ngạch<br /> đã đạt được những kết quả nhất định:<br /> xuất khẩu hàng hóa sang Trung Quốc đạt hơn<br /> 21,97 tỷ USD, tăng 28,4% so với cùng kỳ năm Thứ nhất, các nghiên cứu trước đây đã nêu rõ<br /> trước, chiếm 12,4% tổng kim ngạch xuất khẩu được bối cảnh và sự cần thiết khách quan của<br /> của cả nước. chính sách “đi ra ngoài” của Trung Quốc nói chung<br /> cũng như vào Việt Nam nói riêng. Thứ hai, các<br /> Theo số liệu thống kê từ Tổng cục Hải quan: thị công trình trước đây cũng đã đề cập đến nhiều<br /> trường nhập khẩu của Việt Nam năm 2016 vẫn khía cạnh trong nội dung thu hút FDI Trung Quốc<br /> chủ yếu tập trung tại châu Á với kim ngạch hơn vào Việt Nam như: mục đích thu hút FDI, tốc độ<br /> 140,76 tỷ USD, tăng 4,5% so với cùng kỳ năm thu hút FDI, qui mô thu hút FDI, lĩnh vực thu hút<br /> trước, và chiếm tỷ trọng 80,8% tổng kim ngạch FDI, địa bàn thu hút FDI… Thứ ba, các công trình<br /> nhập khẩu của cả nước. Trong đó, thị trường nói trên cũng đã đề cập chủ yếu tới những tác<br /> nhập khẩu lớn nhất vẫn là Trung Quốc với kim động tích cực và một số mặt tiêu cực của việc thu<br /> ngạch gần 49,93 tỷ USD, tăng 0,9%, và chiếm hút FDI Trung Quốc vào Việt Nam. Thứ tư, một số<br /> tỷ trọng 28,7% tổng kim ngạch nhập khẩu của giải pháp nhằm thúc đẩy dòng vốn FDI của Trung<br /> cả nước. Quốc vào Việt Nam cũng đã được đưa ra và<br /> 2. TỔNG QUAN CƠ SỞ LÝ LUẬN phân tích.<br /> <br /> Cho đến nay, mặc dù luồng ra của đầu tư trực tiếp Tuy nhiên, trong các công trình nghiên cứu trên<br /> nước ngoài từ Trung Quốc đang tăng lên nhanh vẫn còn chưa đề cập đến mối quan hệ của đầu tư<br /> chóng và trở thành hiện tượng gây chú ý với giới trực tiếp với cán cân thương mại hai nước.<br /> học giả, nhưng số lượng các nghiên cứu về lĩnh Theo Mondale (1959), hiệu ứng thay thế xuất hiện<br /> vực này vẫn chưa nhiều. Hơn nữa, hiện có rất ít là do các yếu tố sản xuất không thể tự do dịch<br /> nghiên cứu liên quan trực tiếp đến chủ đề “Mối chuyển giữa các quốc gia, vì vậy sản xuất ở nước<br /> quan hệ giữa đầu tư trực tiếp của Trung Quốc với ngoài sẽ thay thế một phần sản phẩm sản xuất<br /> quan hệ thương mại Việt Nam - Trung Quốc”. trong nước để phục vụ xuất khẩu và một phần<br /> Nghiên cứu của tác giả Phạm Thái Quốc “Thực nguyên vật liệu nhập khẩu. Chính vì vậy, FDI sẽ<br /> trạng và chính sách đầu tư nước ngoài của Trung làm giảm lượng xuất nhập khẩu của quốc gia đó.<br /> Quốc và Ấn Độ - Nghiên cứu so sánh” (2007) đã Theo Kojima (1987), FDI sẽ bù đắp những thiếu<br /> trình bày rất rõ chính sách đầu tư nước ngoài của hụt về vốn, kĩ thuật và quản lý mà quốc gia nhận<br /> Trung Quốc những năm gần đây cũng như cơ sở đầu tư đang cần, giúp cho những quốc gia này<br /> của chính sách này. phát huy được lợi thế tương đối đang có như lao<br /> Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Phương Hoa động, thị trường và đất để tiến hành sản xuất.<br /> “Đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung Quốc Không những thế thông qua quá trình trên, sản<br /> tại Việt Nam trong 10 năm qua” (2010), tác giả lượng biên của quốc gia đi đầu tư cũng được mở<br /> đã trình bày những động thái mới trong đầu tư rộng. Cùng với đầu tư trực tiếp tăng lên, thay vì<br /> của Trung Quốc vào Việt Nam giai đoạn mới tự sản xuất, nước đầu tư sẽ nhập khẩu từ nước<br /> nhận đầu tư và xuất khẩu những linh kiện đi kèm<br /> 2001-2010, trong đó tác giả đã nêu bật những<br /> của sản phẩm đang sản xuất ở nước ngoài. Do<br /> thay đổi quan trọng về tốc độ và quy mô vốn, cơ<br /> đó, FDI thúc đẩy thương mại tăng trưởng.<br /> cấu đầu tư theo ngành, vùng.<br /> 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Nghiên cứu của hai tác giả Hoàng Xuân Hòa và<br /> Trần Thị Thanh Nga “Đầu tư ra nước ngoài - chính Để phân tích mối quan hệ giữa FDI và thương<br /> sách phát triển mới của Trung Quốc” (2006) đã mại giữa hai nước Việt - Trung là thay thế hay bổ<br /> phân tích khá sâu sắc về chiến lược “đi ra ngoài” sung, bài báo lựa chọn mô hình lực hấp dẫn để<br /> của Trung Quốc với sự đi sâu làm rõ những cơ sở tiến hành phân tích, lấy tổng vốn FDI của Trung<br /> khách quan và chủ quan của chiến lược này: đó là Quốc vào Việt Nam làm biến giải thích, kim ngạch<br /> khát vọng mở rộng thị trường của các nhà đầu tư xuất nhập khẩu hai nước làm biến được giải thích<br /> <br /> <br /> 58 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 1(60).2018<br />  NGÀNH KINH TẾ<br /> <br /> và biến kiểm soát là GDP của hai nước. Dựa vào + D2i phản ánh ngành công nghiệp, xây dựng lấy<br /> mô hình lực hấp dẫn, sử dụng bảng số liệu tổng giá trị 1, các ngành khác lấy giá trị 0;<br /> vốn FDI và kim ngạch xuất nhập khẩu hai nước từ<br /> + D3i phản ánh ngành dịch vụ lấy giá trị 1, các<br /> năm 2001 đến 2015 để tiến hành hồi quy. Lấy mô<br /> ngành còn lại lấy giá trị 0;<br /> hình vận dụng vào lĩnh vực đầu tư ta có phương<br /> trình hồi quy sau đây: + Khi D2i và D3i đồng thời bằng 0 thì phương trình<br /> phản ánh ngành nông nghiệp;<br /> <br /> + C1, C2, C3 lần lượt là hệ số chặn của ba ngành<br /> trong đó: Tcv: lượng xuất nhập khẩu của hai nước;<br /> là nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ;<br /> GDPc: giá trị tổng thu nhập quốc nội của Trung<br /> Quốc hàng năm; GDPv: giá trị tổng thu nhập quốc + α1,α2, β: hệ số của phương trình hồi quy;<br /> nội của Việt Nam hàng năm; FDIcv: FDI thực tế + µit: sai số của phương trình hồi quy.<br /> Trung Quốc vào Việt Nam mỗi năm. Nguồn số liệu:<br /> Để mối quan hệ phi tuyến tính giữa biến giải thích + Số liệu FDI của Trung Quốc vào Việt Nam qua các<br /> và biến được giải thích chuyển thành quan hệ năm từ 2001-2015 tại www.gso.gov.vn.<br /> tuyến tính, đồng thời giảm bớt tính không chuẩn<br /> của phân bổ và tăng ý nghĩa của phương sai, ta + Số lượng xuất nhập khẩu của Trung Quốc và Việt<br /> lấy ln hai vế. Mặt khác, qua khảo sát thực tế thấy Nam: từ Niên giám thống kê Trung Quốc.<br /> rằng, ảnh hưởng của đầu tư đến mậu dịch có độ + Số liệu đóng góp GDP lần lượt của ba ngành: từ<br /> trễ, nên với FDI và GDP chúng ta đều lấy trễ 1 kì Tổng cục Thống kê Việt Nam.<br /> so với t.<br /> + Số liệu FDI của Trung Quốc vào Việt Nam chia<br /> theo ba ngành: từ Tổng cục Hải quan Trung Quốc.<br /> 4. PHÂN TÍCH SỐ LIỆU<br /> Do đặc điểm bảng số liệu là tương đối lớn, tác giả<br /> quyết định lựa chọn phương pháp bình phương Thực tiễn FDI của Trung Quốc vào Việt Nam 25 năm<br /> nhỏ nhất và biến giả để tiếp tục chia (1) thành qua cho thấy tính giai đoạn được thể hiện khá rõ:<br /> phương trình xuất khẩu (EX) và nhập khẩu (IM): Giai đoạn 1991-2001: tác động chưa đáng kể đến<br /> quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam; từ<br /> năm 2002-2010 mới có chuyển biến rõ rệt, trở thành<br /> nội dung chủ yếu trong hợp tác kinh tế giữa hai nước<br /> và đặc biệt từ năm 2011 đến nay, FDI của Trung<br /> Quốc vào Việt Nam tăng đột biến, nhất là vào năm<br /> 2013. Tính riêng 3 tháng đầu năm 2017, FDI Trung<br /> Quốc vào Việt Nam đạt mức kỷ lục so với cùng kỳ<br /> các năm trước, cả về số dự án cấp mới, số vốn đăng<br /> ký và vốn giải ngân. Theo Cục Đầu tư nước ngoài<br /> (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), hiện Trung Quốc đứng vị<br /> trí thứ ba với tổng vốn đầu tư đăng ký mới và tăng<br /> Giới hạn của biến giả: vốn đạt gần 824 triệu USD, chiếm 10,7% tổng vốn<br /> <br /> Bảng 2. Đầu tư trực tiếp của Trung Quốc vào Việt Nam giai đoạn 2010-2016<br /> <br /> <br /> Chỉ tiêu Năm 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016<br /> <br /> Tổng vốn đầu tư thực tế (triệu USD) 685 460 345 2.300 446,9 744 1.875<br /> Tỷ trọng FDI Trung Quốc so tổng FDI vào Việt<br /> 6,23 4,22 3,44 20,34 3,58 3,09 7,7<br /> Nam (%)<br /> FDI Trung Quốc vào Việt Nam so với tổng FDI<br /> 1,03 0,68 0,46 2,11 0,39 0,58 1,12<br /> ra nước ngoài của Trung Quốc (%)<br /> Số lượng dự án tăng thêm trong năm (dự án) 105 86 345 110 112 175 278<br /> Tỷ trọng hạng mục FDI của Trung Quốc so với<br /> 8,49 7,22 5,91 7,19 6,08 8,71 10,87<br /> tổng hạng mục FDI nước ngoài vào Việt Nam (%)<br /> <br /> Nguồn: Cục Đầu tư nước ngoài - Bộ Kế hoạch và Đầu tư (http://fia.mpi.gov.vn),<br /> Niên giám thống kê Trung Quốc từ năm 2010-T3/2017<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 1(60).2018 59<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> FDI vào Việt Nam, sau Hàn Quốc và Singapore.Đặc đánh giá chứng nhận hệ thống quản lý tiêu chuẩn<br /> điểm đầu tư của các doanh nghiệp Trung Quốc là quốc tế, chất lượng sản phẩm 15.000 USD, dự án<br /> số lượng hạng mục đầu tư lớn nhưng quy mô mỗi sản xuất thi công lắp đặt các loại cửa nhựa, PC-U,<br /> dự án đầu tư thường nhỏ. Mặc dù trong những linh phụ kiện liên quan 46.470 USD, dự án dịch vụ<br /> năm gần đây, quy mô của dự án đầu tư đã tăng, lắp ráp, hiệu chỉnh, tiêu thụ các tủ điện, máy biến<br /> đã xuất hiện nhiều dự án có vốn đầu tư trên 10<br /> thế, cầu  dao 88.000 USD… Mặc dù vậy, Trung<br /> triệu USD nhưng bên cạnh đó vẫn có những dự<br /> Quốc vẫn liên tục là đối tác thương mại lớn nhất<br /> án có vốn đầu tư dưới 500.000 USD, thậm chí có<br /> dự án dưới 100.000 USD như  dự án xuất nhập của Việt Nam, nhưng xét trên phương diện FDI,<br /> khẩu, bán buôn nguyên liệu và phụ gia làm thức Trung Quốc luôn đi sau các đối tác thương mại<br /> ăn cho gia súc 11.000 USD, dự án cấp dịch vụ khác (bảng 3).<br /> Bảng 3. Các đối tác đầu tư trực tiếp vào Việt Nam đến ngày 20/3/2017<br /> <br /> Nước Số dự án Tổng vốn đăng kí (triệu USD)<br /> <br /> 1. Hàn Quốc 5.932 54.011.530<br /> 2. Nhật Bản 3.355 42.490.319<br /> 3. Singapore 1.838 39.263.677<br /> 4. Đài Loan (Trung Quốc) 2.526 32.353.112<br /> 5. British Virgin Islands 695 20.649.930<br /> 6. Hồng Kông 1.187 17.236.820<br /> 7. Malaysia 547 11.995.092<br /> 8. Trung Quốc 1.615 11.193.692<br /> <br /> (Nguồn: Cục Đầu tư nước ngoài - Bộ Kế hoạch và Đầu tư T3/2017)<br /> Xét theo lĩnh vực đầu tư: Lũy kế hết năm 2016, (chiếm 5,6% tổng vốn đầu tư đăng ký của Trung<br /> đầu tư của Trung Quốc chủ yếu vào lĩnh vực công Quốc tại Việt Nam). Về đầu tư theo địa phương:<br /> nghiệp chế biến, chế tạo với tổng vốn đăng ký FDI của Trung Quốc có mặt trên 54 tỉnh thành của<br /> 6,87 tỷ USD (chiếm 61,4% tổng vốn đầu tư đăng cả nước, trong đó tập trrung chủ yếu tại các địa<br /> ký của Trung Quốc tại Việt Nam). Đứng thứ hai phương Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Quảng Ninh…<br /> là lĩnh vực sản xuất, phân phối điện, khí, nước, Đây đều là những tỉnh, thành phố mà cơ sở hạ<br /> điều hòa cùng tổng vốn đăng ký đạt 2,04 tỷ USD tầng tương đối hoàn thiện, chi phí lao động và chi<br /> (chiếm 18,2% tổng vốn đầu tư đăng ký của Trung phí thuê đất không có sự chênh lệch quá lớn so<br /> Quốc tại Việt Nam). Ngành hoạt động kinh doanh với các tỉnh, thành phố khác, trong khi thị trường<br /> bất động sản đứng thứ ba với 631,2 triệu USD tiêu thụ rất rộng lớn.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 4.Vốn FDI của Trung Quốc tại một số tỉnh thành trên lãnh thổ của Việt Nam<br /> (Nguồn: Tổng cục Thống kê Việt Nam năm 2016)<br /> <br /> <br /> 60 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 1(60).2018<br />  NGÀNH KINH TẾ<br /> <br /> Các dự án FDI của Trung Quốc tại Việt Nam chủ 3/2017, các nhà đầu tư Trung Quốc đã đăng ký<br /> yếu đến từ các tỉnh/thành phố Quảng Tây, Quảng thực hiện 123 dự án tại Việt Nam và 174 lượt mua<br /> Đông, Hải Nam, Vân Nam, Hà Bắc, Giang Tô, cổ phần, chiếm 21,1% tổng vốn đầu tư vào Việt<br /> Sơn Đông… trong đó, nhiều nhất là Quảng Tây. Nam mặc dù trong nhiều năm qua, top 5 nhà đầu<br /> Điều này xuất phát từ: (i) Về mặt địa lý, các tỉnh tư nước ngoài vào Việt Nam, rất hiếm khi có sự<br /> Quảng Tây, Quảng Đông, Hải Nam, Vân Nam đều góp mặt của Trung Quốc.<br /> là những tỉnh tiếp giáp với Việt Nam; (ii) Do hiệu<br /> Mặt khác, ngoài sự dư thừa vốn của nền kinh tế<br /> ứng tập trung, một doanh nghiệp đầu tư thành<br /> Trung Quốc thì việc các nhà đầu tư Trung Quốc<br /> công sẽ kéo theo số lượng lớn các doanh nghiệp<br /> gia tăng rót vốn vào Việt Nam còn do chính sách<br /> khác tiến hành đầu tư và thường chỉ đầu tư vào<br /> khuyến khích đầu tư ra bên ngoài của Chính phủ<br /> lĩnh vực đã thành công đó.<br /> nước này. Thêm vào đó, hoạt động đầu tư của<br /> Hiện nay, dòng vốn FDI của Trung Quốc vào Việt các doanh nghiệp trong lĩnh vực dệt may, xơ sợi<br /> Nam thường tập trung vào những lĩnh vực như dệt hay da giày vốn nằm trong lộ trình điều chỉnh<br /> may, da giày, xơ sợi, nhiệt điện, khai thác khoáng chính sách ngành của Trung Quốc. Các ngành<br /> sản... Đây là những ngành có nguy cơ gây ô nhiễm thâm dụng lao động, có tác động tiêu cực đến môi<br /> cao. Chẳng hạn như trong quý 1/2017, Trung Quốc<br /> trường và các ngành dễ mất sức cạnh tranh khi<br /> rót vốn vào Việt Nam thực hiện các dự án: Dự án<br /> chi phí lao động tăng cao đều được khuyến khích<br /> nhà máy sản xuất polyester và sợi tổng hợp Billion<br /> đầu tư ra bên ngoài.<br /> Việt Nam với tổng vốn đầu tư 220 triệu USD được<br /> doanh nghiệp Trung Quốc đầu tư tại Tây Ninh. Dự Bên cạnh đó, đối với những ngành như thép, hoạt<br /> án đầu tư cơ sở hạ tầng cụm công nghiệp Lan Sơn động đầu tư sang Việt Nam có thể nhằm tận dụng<br /> và Nhà máy nhựa Khải Hồng Việt vốn đầu tư 150 ưu đãi thuế suất khi xuất khẩu sang thị trường Mỹ,<br /> triệu USD do doanh nghiệp Trung Quốc đầu tư tại tránh bị chú ý điều tra.<br /> Bắc Giang.<br /> Sử dụng mô hình lực hấp dẫn, với số liệu từ các<br /> Theo số liệu từ Cục Đầu tư nước ngoài thuộc nguồn đã đề cập trong phương pháp nghiên cứu,<br /> Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho hay chỉ riêng tháng cho kết quả như sau:<br /> Bảng 4. Kết quả hồi quy<br /> <br /> Ảnh hưởng FDI của Trung Quốc Ảnh hưởng FDI của Trung Quốc<br /> đến nhập khẩu của Việt Nam đến xuất khẩu của Việt Nam<br /> <br /> Biến Hệ số Giá trị T Prob Biến Hệ số Giá trị T Prob<br /> <br /> 1,637620 2,382062 0,0231** 0,272533 0,353570 0,7259<br /> <br /> 0,105801 0,130025 0,8973 1,131746 1,240514 0,2235<br /> <br /> 0,578002 2,337049 0,0257 0,545051 1,965583 0,0478**<br /> <br /> Hệ số chặn<br /> Nông nghiệp Công nghiệp Dịch vụ Nông nghiệp Công nghiệp Dịch vụ<br /> 1,239559 0,463973 -1,703532 1,103858 0,359549 -1,463408<br /> Các chỉ số khác<br /> Độ tin cậy Độ tin cậy<br /> R2 0,932409 0,0000*** R2 0,872175 0.0000***<br /> của F của F<br /> Giá trị Giá trị<br /> điều chỉnh 0,922168 DW 1,520613 điều chỉnh 0,852807 DW 1,60<br /> của R2 của R2<br /> <br /> <br /> Chú ý: *** biểu thị độ tin cậy dưới 1%, ** biểu thị độ tin cậy dưới 5%, kết quả hồi quy do Eviews 6.0 hoàn thành<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 1(60).2018 61<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> Bảng 4 cho thấy: Như vậy, có thể khẳng định mối quan hệ giữa FDI<br /> của Trung Quốc với xuất khẩu của Việt Nam là<br /> Giá trị ước lượng hệ số của hai biến<br /> quan hệ bổ sung. Cũng như trên, hệ số chặn của<br /> ln giá trị tổng thu nhập quốc nội sớm 1 thời kì của<br /> ba ngành lớn phản ánh tác động của FDI Trung<br /> Trung Quốc và ln kim ngạch FDI<br /> Quốc đến xuất khẩu của ngành nông nghiệp là<br /> của Trung Quốc vào Việt Nam sớm 1 thời kì với<br /> cao và rõ ràng nhất, ngành dịch vụ là thấp nhất.<br /> kiểm định T (0,0231 và 0,0257 ) và F (0,0000) đều<br /> cho độ tin cậy nhỏ hơn 5%. Mặt khác, R2 rất gần 5. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ<br /> với 1, nên có thể khẳng định phương trình hồi quy<br /> Các doanh nghiệp Trung Quốc đầu tư sang Việt<br /> đáng tin cậy.<br /> Nam để tận dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên<br /> Ý nghĩa kinh tế: Khi FDI của Trung Quốc vào giá rẻ và nguồn lao động dồi dào của Việt Nam,<br /> Việt Nam (năm t–1) tăng hoặc giảm 1%, thì nhập nhằm thực hiện mục tiêu tối thiểu hóa chi phí của<br /> khẩu của Việt Nam năm t sẽ tăng hoặc giảm doanh nghiệp. Phân tích mối quan hệ giữa FDI của<br /> 0,578%. Như vậy, FDI đã thúc đẩy thương mại, Trung Quốc với thương mại của hai nước, kết quả<br /> do đó mối quan hệ giữa FDI và thương mại là thu được cho thấy, FDI tác động tích cực thúc đẩy<br /> quan hệ bổ sung. thương mại, FDI của Trung Quốc tăng trưởng 1%<br /> giúp cho thương mại hai nước tăng 0,55%. Mặc<br /> Ảnh hưởng cụ thể tới từng ngành như sau: FDI<br /> dù vậy, điều đó cũng đã chứng minh, mối quan hệ<br /> của Trung Quốc vào Việt Nam có ảnh hưởng tích<br /> giữa FDI và thương mại là quan hệ bổ sung.<br /> cực đến xuất khẩu của Trung Quốc, trong đó thúc<br /> đẩy xuất khẩu của ngành nông nghiệp là cao và Từ phân tích mối quan hệ giữa FDI Trung Quốc<br /> rõ ràng nhất, còn đối với ngành dịch vụ là thấp và đến quan hệ thương mại Việt Nam - Trung Quốc<br /> không cụ thể nhất. Nguyên nhân chủ yếu do Việt thời gian qua, một số vấn đề sau đây Việt Nam<br /> Nam có lợi thế về tài nguyên thiên nhiên, nhưng cần chú ý trong công tác quản lý:<br /> lại thiếu hụt về kĩ thuật sản xuất.<br /> Thứ nhất, Trung Quốc đầu tư vào Việt Nam trong<br /> Cụ thể, khi Trung Quốc đầu tư vào Việt Nam trong lĩnh vực nông nghiệp chủ yếu nhằm lợi dụng tài<br /> các ngành nông, lâm, ngư nghiệp sẽ phát sinh nhu nguyên thiên nhiên dồi dào của Việt Nam với mục<br /> cầu nhập khẩu thiết bị cơ khí nông nghiệp, hạt tiêu tối đa hóa lợi nhuận, mặt khác còn thúc đẩy<br /> giống, thuốc trừ sâu, thức ăn gia súc… làm tăng xuất khẩu của Trung Quốc vào Việt Nam (thuốc trừ<br /> nhập khẩu của Việt Nam về những sản phẩm liên sâu, thức ăn gia súc, cơ khí nông nghiệp…). Đây<br /> quan đến sản xuất nông nghiệp. là một trong những hệ quả mà chúng ta không hề<br /> mong muốn, vì vậy một mặt Việt Nam cần kiểm<br /> Hiệu ứng bổ sung của FDI đối với thương mại của<br /> soát các dự án FDI của Trung Quốc trên lĩnh vực<br /> ngành công nghiệp không cao như ngành nông<br /> nông nghiệp.<br /> nghiệp. Mặc dù số liệu cho thấy, hàng năm FDI<br /> của Trung Quốc vào Việt Nam chủ yếu tập trung Thứ hai, đối với ngành công nghiệp, nước ta đang<br /> 60-70% vào ngành công nhiệp, trong khi ngành có lợi thế về lao động và thuê đất rẻ, mặt bằng<br /> nông nghiệp chỉ chiếm trên 10%. Vì vậy, sau khi trình độ lao động của Việt Nam tương đối cao,<br /> lấy ln, tính co giãn của hệ số đầu tư ngành công được thể hiện qua tỉ lệ mù chữ dưới 5%, tỷ lệ<br /> nghiệp nhỏ hơn ngành nông nghiệp. lao động qua đào tạo nghề khá cao (38,5%). Nắm<br /> bắt được lợi thế này, các doanh nghiệp FDI Trung<br /> Hiệu ứng của đầu tư đem lại cho thương mại<br /> Quốc đã đầu tư trong các lĩnh vực sản xuất thâm<br /> trong ngành dịch vụ là không lớn, nhưng cùng với<br /> dụng lao động như: ngành may mặc, linh kiện ô tô,<br /> sự tăng trưởng các ngành và thu nhập bình quân<br /> xe máy, thiết bị điện gia đình…<br /> tăng lên, dự kiến thị trường Việt Nam sẽ tăng<br /> cường tiêu thụ dịch vụ của các công ty đa quốc Thứ ba, gắn việc tăng cường kiểm soát nhằm<br /> gia, ví dụ như lĩnh vực du lịch và giáo dục. Tương sàng lọc các dự án FDI của Trung Quốc với tăng<br /> tự, đối với ảnh hưởng FDI Trung Quốc đến xuất cường kiểm soát quan hệ thương mại Việt Nam<br /> khẩu của Việt Nam cho thấy, khi đầu tư của Trung - Trung Quốc thông qua các công cụ thuế quan,<br /> Quốc vào Việt Nam tăng hoặc giảm 1% thì xuất hạn ngạch, kiểm soát chặt chẽ các hoạt động<br /> khẩu của Việt Nam tăng hoặc giảm 0,54%. buôn bán tiểu ngạch các tuyến biên giới trên đất<br /> <br /> <br /> 62 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 1(60).2018<br />  NGÀNH KINH TẾ<br /> <br /> liền Việt - Trung cũng như phải kết hợp hiệu quả [5]. UNCTAD (2011). World Investment Report 2011<br /> với các công cụ tài chính khác, đặc biệt chú trọng ［R].2011:28-39.<br /> sử dụng công cụ tỷ giá. Hiện nay, công cụ tỷ giá [6]. Vo Tri Thanh，Nguyen Anh Duong (2011).<br /> chưa thực sự có tác động tích cực trong việc kiểm Revisiting Exports and Foreign Direct ［J. Asian<br /> soát hoạt động ngoại thương của Việt Nam, do<br /> Economic Policy Review. (6):112-131.<br /> vậy tình trạng nhập siêu có thể sẽ diễn biến phức<br /> tạp đối với môi trường kinh tế vĩ mô của Việt Nam. [7]. Yi Ren (2006). Motivation of Chinese Investment<br /> in Vietnam ［J］. Chinese Geographical<br /> Science,2006 (1):4.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO [8]. h t t p : / / w w w . s g g p . o r g . v n /<br /> [1]. Mondale (1959). The Theory of the Growth of the xahoi/2016/1/409610/#sthash.PmISSowt.dpuf<br /> Firm [M]. USA: Oxford University Press, 1959: 1-28.<br /> [9]. www.gso.gov.vn<br /> [2]. Kojima (1987). Foreign Trade (Bản dịch) [M].<br /> [10]. h ttp://baoquocte.vn/thuong-mai-viet-nam-trung-<br /> Nankai University Press.<br /> quoc-sap-can-moc-100-ty-usd-42680.html<br /> [3]. Quỳnh Lam (2015). Doanh nghiệp FDI “kêu” chất<br /> lượng nhân lực Việt. http://www.vneconomy.vn, [11]. h t t p s : / / w w w . c u s t o m s . g o v . v n / L i s t s /<br /> ngày 5/3/2015). ThongKeHaiQuan/Default.aspx<br /> <br /> [4]. Hồng Phúc (2014). Chất lượng nhân lực vẫn còn [12]. http://fia.mpi.gov.vn/chuyenmuc/172/So-lieu-FDI-<br /> yếu. http://www.thesaigontime.vn, ngày 21/12/2014. hang-thang<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 1(60).2018 63<br />