Môi trường và con người - Chương 5

Chia sẻ: Nguyễn Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:21

Thêm vào BST

Báo xấu

123
lượt xem 39
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hiện trạng tài nguyên thiên nhiên 5.1. Khái niệm Tài nguyên thiên nhiên là những giá trị có ích của môi trường tự nhiên, thoả mãn những nhu cầu khác nhau của con người bằng sự tham gia trực tiếp vào các quá trình phát triển kinh tế và đời sống của nhân loại. Phân loại tài nguyên thiên nhiên: Có nhiều phương pháp phân loại tài nguyên thiên nhiên khác nhau, theo trữ lượng, chất lượng, công dụng, khả năng tái tạo,... ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Môi trường và con người - Chương 5

Ch−¬ng 5: HiÖn tr¹ng tμi nguyªn thiªn nhiªn 5.1. Kh¸i niÖm Tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ nh÷ng gi¸ trÞ cã Ých cña m«i tr−êng tù nhiªn, tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu kh¸c nhau cña con ng−êi b»ng sù tham gia trùc tiÕp vµo c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®êi sèng cña nh©n lo¹i. Ph©n lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn: Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn kh¸c nhau, theo tr÷ l−îng, chÊt l−îng, c«ng dông, kh¶ n¨ng t¸i t¹o,... Trong tõng tr−êng hîp cô thÓ ta cã thÓ sö dông mét hoÆc nhiÒu ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i. Sù ph©n lo¹i còng chØ cã tÝnh chÊt t−¬ng ®èi v× tÝnh ®a d¹ng vµ ®a dông cña tµi nguyªn thiªn nhiªn cßn tuú thuéc vµo môc ®Ých sö dông kh¸c nhau a) C¨n cø vµo kh¶ n¨ng t¸i t¹o: + Tµi nguyªn t¸i t¹o (tµi nguyªn vÜnh viÔn): tµi nguyªn dùa vµo nguån n¨ng l−îng ®−îc cung cÊp liªn tôc vµ v« tËn tõ vò trô vµo tr¸i ®Êt. HoÆc dùa vµo trËt tù thiªn nhiªn, nguån th«ng tin vËt lý vµ sinh häc ®· h×nh thµnh vµ tiÕp tôc tån t¹i, n¶y në vµ chØ mÊt khi kh«ng cßn nguån n¨ng l−îng vµ th«ng tin ®ã n÷a. + Tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o: tµi nguyªn tßn t¹i mét c¸ch cã giíi h¹n, khi mÊt ®i hoÆc biÕn ®æi th× chóng kh«ng gi÷ ®−îc nh÷ng tÝnh chÊt ban ®Çu. §ã lµ tµi nguyªn do qu¸ tr×nh ®Þa chÊt t¹o nªn nh− kho¸ng s¶n, dÇu má,.. b) C¨n cø theo kh¶ n¨ng phôc håi: + Tµi nguyªn phôc håi: tµi nguyªn cã thÓ phôc håi ®−îc sau mét thêi gian víi ®iÒu kiÖn thÝch hîp nh− rõng, ®éng vËt, n−íc « nhiÔm,... D¹ng tµi nguyªn nµy chØ phôc håi trong ®iÒu kiÖn thÝch hîp, nÕu ®Ó c¹n kiÖt qu¸ møc hoÆc bÞ nhiÔm bÈn qu¸ møc khiÕn sù sèng bÞ tiªu diÖt mµ kh«ng cã biÖn ph¸p xö lý th× rÊt khã phôc håi, thËm chÝ kh«ng thÓ phôc håi ®−îc + Tµi nguyªn kh«ng phôc håi ®−îc: kim lo¹i, thuû tinh,.. chØ cã thÓ t¸i chÕ ®Ó sö dông l¹i, do ®ã kÐo dµi ®−îc thêi gian sö dông. 5.2. TÝnh chÊt cña tµi nguyªn thiªn nhiªn h÷u h¹n 5.2.1. TÝnh khan hiÕm cña tµi nguyªn kho¸ng s¶n Nh− chóng ta biÕt, qu¸ tr×nh h×nh thµnh kho¸ng s¶n ph¶i tr¶i qua mét qu¸ tr×nh l©u dµi (hµng triÖu n¨m) cña tù nhiªn vµ lÞch sö, c¸c lo¹i kho¸ng s¶n l¹i ph©n bè kh«ng ®Òu gi÷a c¸c vïng trªn Tr¸i trªn vµ trong tõng Quèc gia.Trong khi ®ã t×nh h×nh sö dông kho¸ng s¶n cña con ng−êi th× ngµy cµng gia t¨ng (chØ trong vßng 20 n¨m trë l¹i ®©y, sö dông b«xÝt t¨ng 9 lÇn, khÝ ®èt 5 lÇn, dÇu má 4 lÇn, than ®¸ 2 lÇn, quÆng s¾t vµ mangan t¨ng 2-3 lÇn,..) ChÝnh v× vËy, tµi nguyªn kho¸ng s¶n ngµy cµng khan hiÕm. Còng chÝnh ®iÒu nµy cã ý nghÜa quan träng ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c kh¶ n¨ng phôc håi cña tõng lo¹i kho¸ng s¶n + ChØ sè khan hiÕm theo th−íc ®o vËt lý Dùa vµo sù ph©n bè c¸c chÊt kho¸ng, nh÷ng tiÕn bé trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Þa chÊt vµ c¸c ho¹t ®éng th¨m dß, khai th¸c, ng−êi ta ®−a ra th−íc ®o kho¸ng s¶n vµ chØ sè khan hiÕm t−¬ng øng víi ®é tin cËy tõ cao ®Õn thÊp lµ tr÷ l−îng, tr÷ l−îng kh¶ n¨ng vµ dù tr÷ - Tr÷ l−îng (tr÷ l−îng thùc tÕ, tr÷ l−îng kinh tÕ, tr÷ l−îng c«ng nghiÖp) Lµ sè l−îng kho¸ng s¶n ®· ®−îc th¨m dß vµ ph¸t hiÖn ch¾c ch¾n tíi 80% kh¶ n¨ng khai th¸c cã l·i víi gi¸ c¶ vµ kü thuËt hiÖn cã. Kh¶ n¨ng nµy ®−îc tÝnh cho c¶ c¸c phÕ th¶i cña kho¸ng s¶n hoÆc kho¸ng s¶n t¸i chÕ tõ lo¹i kho¸ng s¶n ®ã ChØ sè khan hiÕm lµ tû lÖ gi÷a tr÷ l−îng vµ s¶n l−îng khai th¸c hoÆc møc tiªu thô hµng n¨m ®−îc tÝnh cïng thêi ®iÓm. Dùa vµo tû lÖ nµy ng−êi ta cã thÓ biÕt ®−îc sè n¨m sö dông cña kho¸ng s¶n theo ®iÒu kiÖn kü thuËt, kinh tÕ vµ møc sö dông nhÊt ®Þnh. http://www.ebook.edu.vn 62
- Tr÷ l−îng kh¶ n¨ng (tr÷ l−îng kü thuËt): Lµ l−îng kho¸ng s¶n tèi ®a mµ con ng−êi cã thÓ khai th¸c ®−îc dùa vµo nh÷ng kü thuËt tiªn tiÕn nhÊt, kh«ng tÝnh ®Õn c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ. Tr÷ l−îng khai th¸c phô thuéc hoµn toµn vµo kü thuËt ChØ sè khan hiÕm lµ tû sè gi÷a tr÷ l−îng kü thuËt víi s¶n l−îng møc tiªu thô thùc tÕ cña n¨m bÊt kú, hoÆc s¶n l−îng møc tiªu thô dù ®o¸n. - Dù tr÷: Lµ toµn bé sè kho¸ng s¶n cã thÓ cã trong lßng ®Êt víi c¸c møc tËp trung thÊp ®Õn møc tËp trung cao nhÊt, ®−îc dù ®o¸n vµ ®¸nh gi¸ bëi c¸c chuyªn gia ®Þa chÊt Th−íc ®o nµy kh«ng tÝnh ®Õn ng−ìng kinh tÕ còng nh− kü thuËt trong qu¸ tr×nh sö dông kho¸ng s¶n + ChØ sè khan hiÕm theo th−íc ®o kinh tÕ - Khi chi phÝ khai th¸c vµ gi¸ c¶ kho¸ng s¶n gia t¨ng ®ång nghÜa víi viÖc kho¸ng s¶n ®ang bÞ c¹n kiÖt. Chi phÝ khai th¸c vµ gi¸ kho¸ng s¶n chÝnh lµ th−íc ®o kinh tÕ cña t×nh tr¹ng c¹n kiÖt kho¸ng s¶n. Tuy nhiªn, ®ã còng chØ lµ th−íc ®o khan hiÕm t−¬ng ®èi v× trªn thùc tÕ t×nh tr¹ng khan hiÕm cßn phô thuéc vµo tiÕn bé trong kü thuËt khai th¸c, sù ®éc quyÒn kho¸ng s¶n trªn thÞ tr−êng vµ chÝnh s¸ch tµi nguyªn cña mçi n−íc - Chi phÝ ng−êi sö dông: chi phÝ g©y ra cho t−¬ng lai do khai th¸c mét ®¬n vÞ kho¸ng hiÖn nay. Th−íc ®o nµy chÝnh x¸c h¬n vµ ®ã còng lµ gi¸ trÞ cña mét ®¬n vÞ kho¸ng nÕu nã cßn l¹i trong lßng ®Êt 5.2.2. Kh¶ n¨ng t¸i t¹o cña tµi nguyªn t¸i t¹o a) Quy luËt t¨ng tr−ëng cña tµi nguyªn sinh vËt T¨ng tr−ëng lµ yÕu tè gióp cho tµi nguyªn sinh vËt cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o khi bÞ sö dông Qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cña sinh vËt chia thµnh 5 pha chñ yÕu - Pha 1 (pha diÖt chñng): khi dù tr÷ sinh vËt d−íi møc tèi thiÓu - Pha 2 (pha t¨ng tr−ëng): tèc ®é t¨ng tr−ëng lín nhÊt, nhê søc chøa m«i tr−êng dåi dµo øng víi quy m« dù tr÷ cßn Ýt nh−ng ®ñ ®Ó sinh vËt t¸i sinh - Pha 3 (pha t¨ng chËm): dù tr÷ sinh vËt t¨ng nhiÒu nh−ng søc chøa m«i tr−êng gi¶m - Pha 4 (pha æn ®Þnh): dù tr÷ sinh vËt ®¹t møc tèi ®a ®Ó sö dông hÕt nguån thøc ¨n trong m«i tr−êng. Giai ®o¹n nµy gäi lµ s¶n l−îng bÒn v÷ng tèi ®a - Pha 5 (pha chÕt): khi m«i tr−êng kh«ng ®ñ nguån thøc ¨n cung cÊp, tû lÖ chÕt cña sinh vËt t¨ng cao, s¶m l−îng gi¶m dÇn vµ t¨ng tr−ëng chËm. Nh− vËy, sinh tr−ëng cña sinh vËt lu«n cã 2 giíi h¹n - Giíi h¹n d−íi: phô thuéc vµo sè dù tr÷ sinh vËt. NÕu sè dù tr÷ sinh vËt qu¸ Ýt kh«ng ®ñ ®Ó chóng t¸i sinh th× sÏ bÞ tuyÖt chñng http://www.ebook.edu.vn 63
- Giíi h¹n trªn: phô thuéc vµo søc chøa vµ kh¶ n¨ng cung cÊp thøc ¨n cña m«i tr−êng. NÕu søc chøa m«i tr−êng gi¶m, dù tr÷ sinh vËt sÏ gi¶m theo. NÕu con ng−êi khai th¸c qu¸ møc c¸c sinh vËt, cïng víi c¸c ho¹t ®éng ph¸ ho¹i m«i tr−êng sèng vµ sinh s¶n cña sinh vËt lµm sè l−îng chóng gi¶m d−íi ng−ìng tèi thiÓu, kh«ng thÓ t¸i t¹o th× sÏ dÉn tíi sù tuyÖt chñng. Sù tuyÖt chñng cña loµi x¶y ra nhiÒu n¬i th× loµi ®ã sÏ tuyÖt chñng trªn toµn ThÕ giíi. §ã lµ giíi h¹n vÒ kh¶ n¨ng t¸i t¹o cña tµi nguyªn sinh vËt b) Kh¶ n¨ng phôc håi cña tµi nguyªn kh«ng khÝ, n−íc vµ ®Êt Kh«ng khÝ, n−íc vµ ®Êt ®Òu lµ nh÷ng tµi nguyªn t¸i t¹o, kh¶ n¨ng phôc håi hay tù lµm s¹ch cña chóng nhê c¬ chÕ ®ång ho¸, ph©n huû hoÆc qu¸ tr×nh lµm gi¶m nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm. V× vËy, con ng−êi cã thÓ tËn dông kh¶ n¨ng nµy ®Ó tiÕt kiÖm chi phÝ lµm s¹ch m«i tr−êng vµ t¨ng gi¸ trÞ tµi nguyªn + Tµi nguyªn kh«ng khÝ: Kh«ng khÝ s¹ch chøa 78% N, 21% O2, 0,03% CO2, 0,93% Argon, 1-4% h¬i n−íc (tuú thuéc nhiÖt ®é) vµ 0,01% c¸c chÊt kh¸c (H2, Ne,..). Thµnh phÇn c¸c chÊt trong kh«ng khÝ æn ®Þnh nhê chu tr×nh sinh ®Þa ho¸ trong tù nhiªn, ®Æc biÖt lµ chu tr×nh cacbon, nit¬. Kh¶ n¨ng tù lµm s¹ch cña kh«ng khÝ cßn phô thuéc vµo c¸c thµnh phÇn sinh vËt trªn ®Êt liÒn vµ ®¹i d−¬ng - Qu¸ tr×nh sa l¾ng -> Sa l¾ng kh«: lµ sa l¾ng xuèng mÆt ®Êt, t¸n l¸ vµ nh÷ng bÒ mÆt c«ng tr×nh trªn mÆt ®Êt cña c¸c chÊt khÝ hoÆc chÊt l¬ löng nhê träng lùc. Tèc ®é sa l¾ng phô thuéc vµo c¸c yÕu tè bªn ngoµi vµ khÝch thø¬c cña h¹t -> Sa l¾ng −ít: c¸c chÊt khÝ vµ c¸c chÊt l¬ löng trong kh«ng khÝ kÕt tinh víi h¬i n−íc tÝch tô trong nh÷ng ®¸m m©y, hoÆc bÞ n−íc m−a cuèn theo r¬i xuèng - Qu¸ tr×nh ph¸t t¸n Lµ sù lan réng c¸c chÊt « nhiÔm trong kh«ng khÝ tõ nguån th¶i d−íi t¸c dông cña c¸c ®iÒu kiÖn khÝ t−îng (giã), ®Þa h×nh vµ thiÕt kÕ nguån th¶i Qu¸ tr×nh ph¸t t¸n lµm t¨ng thÓ tÝch kh«ng khÝ « nhiÔm nh−ng gi¶m nång ®é chÊt « nhiÔm so víi nguån th¶i, nªn ph¹m vi ph¸t t¸n cµng réng th× cµng xa nguån th¶i nång ®é chÊt « nhiÔm cµng gi¶m + Tµi nguyªn ®Êt: §Êt ®−îc h×nh thµnh tõ ®¸ mÑ cïng víi c¸c yÕu tè khÝ hËu, thùc vËt, n−íc, ®Þa h×nh. Trong ®ã vi sinh vËt vµ th¶m thùc vËt cã vai trß quan träng trong viÖc t¹o vµ gi÷ ®Êt. Kh¶ n¨ng t¸i t¹o cña tµi nguyªn ®Êt còng phô thuéc vµo c¸c yÕu tè h×nh thµnh ®Êt nãi trªn Phong ho¸ ho¸ t0, P häc, lý häc §¸ mÑ Vì MÉu M«i tr−êng M−a, giã vôn chÊt Sinh ho¸ häc sinh th¸i ®Êt H÷u c¬ VSV, §V, TV sèng hoÆc x¸c b· HiÖn nay, chÊt l−îng tµi nguyªn ®Êt ®ang bÞ suy gi¶m nghiªm träng do c¸ch thøc sö dông ®Êt vµ c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi. Tèc ®é t¹o ®Êt vïng nhiÖt ®íi lµ 2,5 - 12,5 tÊn/ha/n¨m, nÕu tèc ®é xãi mßn ®Êt cao h¬n møc trªn vµ tèc ®é ph¸ rõng t¨ng hµng n¨m th× tµi nguyªn ®Êt rÊt khã phôc håi + Tµi nguyªn n−íc: Kh¶ n¨ng tù phôc håi cña tµi nguyªn n−íc phô nhê vµo 2 qu¸ tr×nh chÝnh lµ qu¸ tr×nh x¸o trén vµ qu¸ tr×nh kho¸ng ho¸ http://www.ebook.edu.vn 64
Qu¸ tr×nh x¸o trén (pha lo·ng): Lµ sù pha lo·ng gi÷a n−íc th¶i vµ n−íc nguån. Qu¸ tr×nh nµy phô thuéc vµo l−u l−îng nguån n−íc, lo¹i n−íc th¶i, vÞ trÝ th¶i vµ c¸c yÕu tè thuû lùc cña dßng ch¶y. Trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng 1 lÝt n−íc th¶i cÇn ®−îc pha lo·ng 40 lÇn. Qu¸ tr×nh kho¸ng ho¸: Lµ qu¸ tr×nh ph©n gi¶i c¸c liªn kÕt h÷u c¬ phøc t¹p thµnh c¸c chÊt v« c¬ ®¬n gi¶n, n−íc vµ muèi kho¸ng. Trong qu¸ tr×nh nµy, c¸c vi sinh vËt ®ãng vai trß quan träng vµ ®−îc chia thµnh 2 qu¸ tr×nh - kho¸ng ho¸ hiÕu khÝ vµ kho¸ng ho¸ kþ khÝ. Kho¸ng ho¸ hiÕu khÝ cã sù tham gia cña c¸c vi sinh vËt hiÕu khÝ, chóng oxy ho¸ c¸c chÊt h÷u c¬ chøa C, P, S thµnh CO2 vµ c¸c muèi kho¸ng. Kho¸ng ho¸ kþ khÝ cã sù tham gia cña vi sinh vËt kþ khÝ, t¹o thµnh CH4, H2S, NH3, CO2, H2 vµ c¸c s¶n phÈm trung gian. Ngoµi ra, tµi nguyªn n−íc cßn cã thÓ phôc håi nhê qu¸ tr×nh l¾ng ®äng 5.3. §¸nh gi¸ tµi nguyªn thiªn nhiªn 5.3.1. Quan ®iÓm ®¸nh gi¸ C¨n cø vµo nhu cÇu cña con ng−êi ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña tõng lo¹i tµi nguyªn, tõ ®ã sÏ cã c¸ch sö dông t−¬ng øng. NÕu tµi nguyªn thiªn nhiªn chØ ®¸p øng cho cÇu sinh ho¹t hµng ngµy cña con ng−êi th× gi¸ trÞ l−¬ng thùc cña ®Êt, gç cña rõng,.. lµ quan träng nhÊt, vµ cao nhÊt so víi c¸c gi¸ trÞ kh¸c cña tµi nguyªn ®ã. Nh−ng khi nhu cÇu cuéc sèng ®¹t ®Õn møc cao h¬n th× gi¸ trÞ sinh th¸i cña tµi nguyªn thiªn nhiªn l¹i ®−îc ®¸nh gi¸ cao h¬n v× con ng−êi lóc nµy cÇn quan t©m ®Õn sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng h¬n 5.3.2. Tæng gi¸ trÞ cña tµi nguyªn thiªn nhiªn (gi¸ trÞ sö dông vµ kh«ng sö dông) + Gi¸ trÞ sö dông: - Gi¸ trÞ sö dông trùc tiÕp: tÝnh tõ yÕu tè vËt chÊt cña mét lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ ®−îc thÓ hiÖn trªn thÞ tr−êng b»ng gi¸ c¶. VÝ dô: gi¸ gç ®èi víi tµi nguyªn rõng. - Gi¸ trÞ gi¸n tiÕp: tÝnh tõ sù ®ãng gãp cña tµi nguyªn thiªn nhiªn vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn t¹i vµ sù b¶o tån thiªn nhiªn. VÝ dô: quy ho¹ch rõng, s«ng,.. lµm c¸c khu b¶o tån danh lam th¾ng c¶nh, nghiªn cøu khoa häc. - Gi¸ trÞ nhiÖm ý: thÓ hiÖn qua viÖc chän lùa c¸ch sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn trong t−¬ng lai. - Gi¸ trÞ kÕ thõa: lµ gi¸ trÞ tr¶ cho viÖc b¶o tån tµi nguyªn thiªn nhiªn v× lîi Ých cña c¸c thÕ hÖ sau. + Gi¸ trÞ kh«ng sö dông: lµ gi¸ trÞ n»m trong b¶n chÊt sù vËt nh−ng kh«ng liªn quan ®Õn viÖc sö dông thùc tÕ vµ c¸ch thøc sö dông trong t−¬ng lai, thÓ hiÖn gi¸ trÞ tån t¹i vµ quyÒn ®−îc sinh sèng cña c¸c loµi kh¸c trong hÖ sinh th¸i. Tæng gi¸ trÞ tµi nguyªn thiªn nhiªn phô thuéc rÊt lín vµo nhËn thøc cña con ng−êi ®èi víi thiªn nhiªn. Nh÷ng sù kiÖn m«i tr−êng thùc tÕ vµ gi¸o dôc m«i tr−êng gãp phÇn n©ng cao ý thøc cña con ng−êi trong viÖc sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn. 5.4. Tµi nguyªn sinh häc 5.4.1. Tµi nguyªn rõng Rõng lµ hÖ sinh th¸i ®a d¹ng vµ giµu tiÒm n¨ng nhÊt trªn mÆt ®Êt a) TÇm quan träng cña rõng - Rõng cã vai trß gi÷ ®Êt, h¹n chÕ xãi mßn, ®iÒu hoµ nhiÖt ®é vµ ®é Èm, gi÷ n−íc, h¹n chÕ n−íc ch¶y bÒ mÆt. §Æc biÖt, rõng lµ n¬i cung cÊp nhiÒu s¶n phÈm quÝ phôc vô nhu cÇu cña con ng−êi nh− gç, c©y thuèc, vµ c¸c lo¹i chim thó rõng. §ång thêi còng t¹o viÖc lµm cho con ng−êi. http://www.ebook.edu.vn 65
- Rõng lµ n¬i c− tró cña 70% c¸c loµi ®éng thùc vËt trªn thÕ giíi, b¶o vÖ vµ lµm giµu cho ®Êt, ¶nh h−ëng ®Õn khÝ hËu ®Þa ph−¬ng vµ khu vùc nhê sù bay h¬i, chi phèi c¸c dßng ch¶y n−íc mÆt vµ n−íc ngÇm. - Rõng lµ n¬i tËp trung phÇn lín sè l−îng c¸c c©y xanh nªn nã cßn bæ sung khÝ cho bÇu khÝ quyÓn vµ ®iÒu hoµ khÝ hËu toµn cÇu nhê qu¸ tr×nh quang hîp cña c©y xanh. b) Rõng thÕ giíi + Ph©n lo¹i: Rõng cã 3 lo¹i chÝnh - Rõng nhiÖt ®íi Èm: >1 tû ha. §©y lµ hÖ sinh th¸i phong phó nhÊt vÒ sinh khèi vµ sè l−îng loµi. ChiÕm 7% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn, cung cÊp 15% l−îng gç vµ ®· x¸c ®Þnh ®−îc kho¶ng 50 loµi trªn thÕ giíi. §©y còng lµ n¬i sinh sèng cña h¬n 140 triÖu ng−êi, trong ®ã 2/3 rõng n»m ë khu vùc Mü latinh, phÇn cßn l¹i ë Ch©u phi vµ Ch©u ¸. - Rõng nhiÖt ®íi kh«: kho¶ng 1,5 tû ha, trong ®ã 3/4 n»m ë Ch©u phi. Rïng kh«ng phong phó vÒ loµi vµ sinh th¸i nh− rõng nhiÖt ®íi Èm, nh−ng còng cã nh÷ng gi¸ trÞ quan träng trong viÖc b¶o vÖ ®Êt. Gi¸ trÞ kinh tÕ chñ yÕu lµ ch¨n nu«i vµ chÊt ®èt cho d©n c−. - Rõng «n ®íi: kho¶ng 1,6 tû ha, 3/4 thuéc c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. TÝnh ®a d¹ng sinh häc kÐm h¬n h¼n 2 lo¹i rõng trªn nh−ng lµ nguån cung cÊp gç chñ yÕu vµ lµ n¬i danh lam th¾ng c¶nh rÊt tèt. + Ph©n bè rõng: DiÖn tÝch vµ thÓ lo¹i rõng ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu trªn ThÕ giíi. Kho¶ng 29% (3.837 triÖu ha) diÖn tÝch lôc ®Þa ®−îc che phñ bëi rõng, trong ®ã 33% diÖn tÝch lµ rõng th«ng vµ 67% lµ rõng rËm miÒn xÝch ®¹o vµ nhiÖt ®íi B¶ng 21: Sù ph©n chia rõng ë c¸c khu vùc Khu vùc DiÖn tÝch (%) Ch©u ©u 136 3,5 Nga 743 19,4 B¾c Mü 656 17,1 Mü Latinh 890 23,2 Ch©u Phi 801 20,9 Ch©u ¸ 525 13,7 Ch©u §¹i D−¬ng 86 2,2 Rõng hiÖn nay trªn thÕ giíi: Rõng trªn ThÕ giíi ngµy cµng bÞ tµn ph¸ víi tèc ®é chãng mÆt mÆc dï ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p b¶o vÖ vµ cÊm ph¸ rõng. Theo nghiªn cøu n¨m 1980, kho¶ng 15,2 triÖu ha rõng nhiÖt ®íi bÞ ph¸ mçi n¨m vµ cã xu h−íng ngµy cµng t¨ng. Theo FAO - Tæ chøc n«ng nghiÖp vµ l−¬ng thùc Liªn HiÖp Quèc, diÖn tÝch rõng tiÕp tôc bÞ gi¶m nhanh, ®Æc biÖt lµ t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Tõ 1985 - 1995, rõng bÞ mÊt kho¶ng 200 triÖu ha. MÆc dï viÖc trång rõng vµ t¸i ph¸t triÓn, më réng diÖn tÝch rõng ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nh−ng còng chØ bï ®¾p ®−îc kho¶ng 20 triÖu ha. Nh− vËy, mçi n¨m c¸c n−íc nµy mÊt kho¶ng 12 triÖu ha rõng. ë c¸c n−íc ph¸t triÓn viÖc ph¸ rõng rÊt Ýt nh−ng sù suy tho¸i rõng ®ang ë møc rÊt b¸o ®éng + Mét sè nguyªn nh©n chÝnh cña viÖc ph¸ rõng Trong thêi kú ®Çu cña c¸c n−íc c«ng nghiÖp, viÖc ph¸ rõng chñ yÕu ®Ó lÊy ®¸t lµm n«ng nghiÖp vµ lÊy gç lµm cñi, nh−ng hiÖn nay n¹n ph¸ rõng hÇu nh− kh«ng cßn vµ diÖn tÝch rõng «n ®íi ®ang t¨ng Rõng nhiÖt ®íi bÞ ph¸ chñ yÕu ®Ó lÊy cñi vµ c¸c loµi ®éng thùc vËt quý hiÕm, t¨ng diÖn tÝch trång trät. C¸c ®éng c¬ ph¸ rõng hiÖn nay cßn rÊt m¹nh, nguyªn nh©n chñ yÕu nh− sau: - T¨ng lîi nhuËn vµ tiªu thô. - Sù gia t¨ng d©n sè vµ nhu cÇu vÒ miÒn ®Êt míi. http://www.ebook.edu.vn 66
- ChÝnh s¸ch kinh tÕ kh«ng hîp lý. - N¹n tham nh÷ng vµ mua b¸n bÊt hîp ph¸p. - N¹n nghÌo ®ãi vµ t×nh tr¹ng kh«ng cã ruéng ®Êt. c) Rõng ViÖt nam + LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cña ViÖt nam C¨n cø vµo môc ®Ých sö dông, rõng ViÖt nam ®−îc ph©n thµnh c¸c lo¹i sau: - Rõng phßng hé: sö dông chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ nguån n−íc, b¶o vÖ dÊt, chèng xãi mßn, h¹n chÕ thiªn tai, ®iÒu hoµ khÝ hËu, gãp phÇn b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i. Rõng phßng hé còng ®−îc chia thµnh c¸c lo¹i: rõng phßng hé ®Çu nguån; rõng phßng hé ch¾n giã, ch¾n c¸t bay; rõng phßng hé ch¾n sãng, lÊn biÓn; rõng phßng hé b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i - Rõng ®Æc dông: sö dông chñ yÕu ®Ó b¶o tån thiªn nhiªn vµ c¸c hÖ sinh th¸i rõng cña Quèc gia, nguån gen ®éng thùc vËt rõng, nghiªn cøu khoa häc, b¶o vÖ di tÝch lÞch sö, v¨n ho¸ vµ danh lam th¾ng c¶nh. Cã c¸c lo¹i rõng ®Æc dông sau: V−ên Quèc gia; Khu b¶o tån thiªn nhiªn; Khu rõng v¨n ho¸-x· héi, nghiªn cøu khoa häc víi hÖ thèng biÓn b¸o riªng - Rõng s¶n xuÊt: sö dông chñ yÕu ®Ó s¶n xuÊt, kinh doanh gç, c¸c l©m s¶n kh¸c, c¸c ®éng vËt ®Æc s¶n cña rõng, ®ång thêi kÕt hîp b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i. C¸c tæ chøc, c¸ nh©n cã ®ñ ®iÒu kiÖn theo quy ®Þnh cña Nhµ n−íc ®Òu cã quyÒn tham gia s¶n xuÊt, kinh doanh theo h−íng th©m canh, n«ng - l©m - ng− nghiÖp kÕt hîp + HiÖn tr¹ng rõng ViÖt nam Rõng n−íc ta ngµy cµng suy gi¶m c¶ vÒ chÊt l−îng vµ sè l−îng, tû lÖ che phñ thùc vËt ®ang ë d−íi ng−ìng cho phÐp vÒ mÆt sinh th¸i. §Æc biÖt n−íc ta cã 3/4 diÖn tÝch lµ ®åi nói, khÝ hËu nhiÖt ®íi Èm giã mïa nªn rõng cµng cã ý nghÜa quan träng trong viÖc gi÷ c©n b»ng sinh th¸i, nhÊt lµ vïng ®åi nói vµ ®Çu nguån. Rõng ngËp mÆn cã diÖn tÝch kho¶ng 800.000 ha, cã t¸c dông cung cÊp gç vµ than, gi÷ vµ c¶i t¹o ®Êt, lµ n¬i c− tró vµ sinh s¶n cña c¸c loµi thuû sinh Rõng l©m nghiÖp chiÕm 30% diÖn tÝch tù nhiªn, trong ®ã 4% lµ rõng trång. Tû lÖ nµy d−íi tiªu chuÈn lµ 33%. Tû lÖ che phñ ë T©y B¾c cßn 13,5%, §«ng B¾c 16,8%, S¬n La 9,8 % vµ Cao B»ng 11,2% §éng vËt sèng trong rõng cã kho¶ng 1.000 loµi chim, 300 loµi thó, h¬n 300 loµi bß s¸t, Õch nh¸i..., ph©n bè réng kh¾p trªn c¸c sinh c¶nh. Cã 28 loµi ®éng vËt nhiÖt ®íi thuéc lo¹i quý hiÕm nh− voi, tª gi¸c, bß tãt, bß x¸m, hæ b¸o, h−¬u sao, h−¬u x¹, nai cµ t«ng, v−îc, voäc c¸ ®Çu x¸m, cß qu¾m c¸nh xanh, sÕu ®Çu ®á, r¾n, tr¨n, rïa biÓn... Theo nghiªn cøu n¨m 1993, rõng n−íc ta cßn kho¶ng 8,631 triÖu ha, trong ®ã cã 5,169 triÖu ha rõng s¶n xuÊt kinh doanh; 2,8 triÖu ha rõng phßng hé vµ 0,663 triÖu ha lµ rõng ®Æc dông. Rõng n−íc ta ph©n bè còng kh«ng ®Òu gi÷a c¸c vïng trong c¶ n−íc, chñ yÕu tËp trung ë khu vùc T©y nguyªn B¶ng 22: DiÖn tÝch rõng tù nhiªn Lo¹i rõng DiÖn tÝch (ha) Tæng diÖn tÝch rïng tù nhiªn 8.630.965 1. Rõng s¶n xuÊt kinh doanh (60%) 5.168.952 - Rõng ®Æc s¶n 16.187 - Rõng gièng 1.783 - Rõng kinh doanh gç, l©m s¶n 5.150.982 2. Rõng phßng hé (32%) 2.798.813 - Rõng ®Çu nguån 2.780.010 - Rõng ch¾n sãng 11.801 - Rõng ch¾n giã 7.002 3. Rõng ®Æc dông (8%) 663.200 http://www.ebook.edu.vn 67
B¶ng 23: DiÖn tÝch rõng tù nhiªn ë ViÖt nam n¨m 1993 (®¬n vÞ: 1000 ha) §Êt tù nhiªn Rõng DiÖn tÝch (%) DiÖn tÝch (%) Tæng 44.314,0 8.630,9 8.312,0 18,8 1.688,5 19,6 MiÒn nói trung du phÝa B¾c 895,0 2,0 22,7 0,3 §ång b»ng s«ng Hång 5.262,0 11,9 1.426,8 16,5 Khu bèn cò 5.978,0 13,5 1.490,1 17,3 Duyªn h¶i miÒn Trung 18.736,0 42,3 3.396,7 39,4 T©y Nguyªn 2.635,0 5,9 527,6 6,1 §«ng nam bé 2.496,0 5,6 78,5 0,9 §ång b»ng s«ng Cöu Long Khai th¸c rõng qu¸ møc Gi÷a thÕ kû 20, ®a sè d©n téc thiÓu sè lµ nh÷ng ng−êi c− ngô chñ yÕu trong rõng nói cao, sö dông nh÷ng kü thuËt trång trät cã thÓ chÊp nhËn ®−îc ®èi víi mËt ®é d©n sè thÊp. Nh−ng hiÖn nay, h¬n 30% d©n ViÖt nam lµ ng−êi kinh l¹i sèng phô thuéc vµo c¸c s¶m phÈm rõng. V× vËy mµ mËt ®é d©n sè ë nh÷ng vïng nói cao hiÖn nay t¨ng rÊt nhanh chØ trong vßng 15 n¨m DiÖn tÝch rõng che phñ rõng n−íc ta giai ®o¹n 1943 - 1997 ®· gi¶m tõ 43% xuèng cßn 28% tæng diÖn tÝch rõng tù nhiªn. Hµng n¨m mÊt rõng kho¶ng 180.000 - 200.000 ha, trong ®ã 30% do chÆt ph¸ lµm n«ng nghiÖp hoÆc kh«ng cã kÕ ho¹ch, 20-25% bÞ ch¸y, cßn l¹i do khai th¸c lÊy gç, cñi vµ c¸c s¶n phÈm rõng kh¸c. Víi møc trßng rõng hµng n¨m cña ta lµ 80.000- 100.000 ha còng kh«ng thÓ bï l¹i ®−îc diÖn tÝch che phñ vµ c¸c tæn h¹i kh¸c do mÊt rõng B¶ng 24: DiÖn tÝch rõng bÞ ch¸y vµ chÆt ph¸ N¨m 1990 1991 1992 1993 1994 1995 37.775 20.257 40.209 21.688 14.436 25.898 C¶ n−íc (ha) MiÒn nói vµ trung 6,06% 16,22% 14,79% 13,66% 21,73% 11,21% du B¾c bé §ångb»ng s«ng 0,01% 0,12% 0,00% 0,06% 0,12% 0,01% Hång Khu Bèn cò 7,69% 3,97% 4,23% 21,89% 1,29% 0,54% Duyªn h¶i miÒn 5,88% 15,61% 20,90% 12,10% 6,21% 14,97% Trung T©y nguyªn 11,41% 8,84% 32,28% 25,49% 44,97% 48,18% §«ng Nam bé 15,79% 21,23% 14,62% 8,86% 0,19% 7,39% §ång b»ng S«ng 53,16% 34,00% 13,18% 17,94% 25,49% 17,70% Cöu Long N¹n ch¸y rõng Cïng víi viÖc khai th¸c qu¸ møc tµi nguyªn rõng, n¹n ch¸y rõng trong nh÷ng n¨m qua rÊt ®¸ng lo ng¹i. Trong vßng 23 n¨m (1965-1988) cã gÇn 1 triÖu ha rõng c©y gç vµ cá tranh bÞ ch¸y. 1992-1993 x¶y ra 300 vô ch¸y rõng ë 13 tØnh ven biÓn. N¨m 2002, ch¸y rõng lín x¶y ra ë U Minh Th−îng vµ U Minh H¹ Ch¸y rõng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¹n kiÖt tµi nguyªn rõng. MÆt kh¸c, ®ã còng lµ nguyªn nh©n lµm c¹n kiÖt tµi nguyªn n−íc, suy tho¸i ®Êt, gi¶m nguån sinh vËt quý hiÕm, g©y nhiÒu t¸c h¹i ®èi víi m«i tr−êng, khÝ hËu, ®Êt ®ai, ®êi sèng vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¶ n−íc. Gi¶m diÖn tÝch rõng ®µu nguån cßn g©y h¹n h¸n, lò lôt, kh«ng ®iÒu tiÕt ®−îc l−îng n−íc g©y th¶m ho¹ cho d©n c− vïng trung du vµ ®ång b»ng http://www.ebook.edu.vn 68
d) T×nh h×nh b¶o vÖ tµi nguyªn rõng trªn thÕ giíi Héi ®ång liªn hiÖp quèc vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, thèng nhÊt ®Èy m¹nh tr¸ch nhiÖm trong viÖc b¶o tån rõng gióp cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn qu¶n lý rõng vµ khuyÕn khÝch c¸c t− nh©n h×nh thµnh nh÷ng quy t¾c h−íng dÉn ®Ó khuyÕn khÝch qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. ë ViÖt nam cã LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng ®−îc Quèc héi th«ng qua n¨m 1994. §Ó ®¹t môc tiªu ®−a tû lÖ che phñ rõng cña ViÖt nam ®¹t 43% (tû lÖ cña n¨m 1943). ChÝnh phñ ViÖt nam ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh ®ãng cöa rõng tù nhiªn, ch−¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng. §iÒu nµy kh¼ng ®Þnh râ lç lùc cña ViÖt Nam trong viÖc tiÕp cËn ph¸t triÓn bÒn v÷ng. 5.4.2. §a d¹ng sinh häc + Kh¸i niÖm §a d¹ng sinh häc lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ tÊt c¶ c¸c gièng loµi vµ mèi liªn hÖ gi÷a chóng víi m«i tr−êng tù nhiªn, lµ tËp hîp c¸c th«ng tin di truyÒn, loµi vµ hÖ sinh th¸i. + Vai trß cña ®a d¹ng sinh häc §a d¹ng sinh häc cã vai trß quan träng trong viÖc duy tr× sù sèng trªn hµnh tinh chóng ta. Ngoµi viÖc cung cÊp nguån nguyªn liÖu c«ng nghiÖp, l−¬ng thùc thùc phÈm, d−îc liÖu, chóng cßn cã thÓ lµm æn ®Þnh hÖ sinh th¸i nhê sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chóng Míi ®©y, ng−êi ta ®· ph¸t hiÖn mét lo¹i hoa cã tªn Rosy Periwinkle (dõa c¹n hång), cã thÓ dïng ®Ó chÕ thuãc trÞ bÖnh b¹ch cÇu. Hoa nµy chØ ®−îc t×m thÊy ë Madagascar. Mét c©y kh¸c cã thÓ ®iÒu trÞ bÖnh ung th− vó lµ c©y Thuû tïng ë T©y b¾c Pacific. Ngoµi ra, c¸c s¶n phÈm ®éng thùc vËt kh¸c còng cã thÓ dïng lµm thuèc, ®å trang søc, n¨ng l−îng, vËt liÖu x©y dùng, l−¬ng thùc vµ c¸c c«ng dông kh¸c... Rõng cßn cã vai trß t¹o vÎ ®Ñp tõ c¸c loµi ®éng thùc vËt hoang d·, phôc vô nhu cÇu vui ch¬i gi¶ trÝ cña con ng−êi. NhiÒu v−ên sinh th¸i ®· ®−îc thµnh lËp trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y §a d¹ng sinh häc còng cã vai trß trong viÖc b¶o vÖ søc khoÎ vµ tÝnh toµn bé cña hÖ sinh th¸i thÕ giíi. Cung cÊp l−¬ng thùc, läc c¸c chÊt ®éc nhê chu tr×nh sinh ®Þa ho¸, ®iÒu hoµ khÝ hËu toµn cÇu, ®iÒu hoµ nguån n−íc... NÕu mÊt c¸c loµi ®éng thùc vËt hoang d· sÏ dÉn ®Õn sù mÊt c©n b»ng sinh th¸i vµ ¶nh h−ëng tíi chÊt l−îng cuéc sèng cña con ng−êi Thay ®æi tÝnh ®a d¹ng sinh häc vµ n¬i c− tró cña c¸c loµi còng g©y ¶nh h−ëng tíi c©n b»ng sinh th¸i vµ chÊt l−îng cuéc sèng cña con ng−êi + Mét sè hiÖn tr¹ng §a d¹ng sinh häc rÊt phong phó trªn tr¸i ®Êt, trong ®ã cã chim, ®éng vËt h÷u dông vµ thùc vËt ®−îc x¸c ®Þnh nhiÒu h¬n c¶. Theo dù ®o¸n, tr¸i ®Êt cã kho¶ng 14 triÖu loµi nh−ng míi chØ x¸c ®Þnh ®−îc 1,7 triÖu loµi (13%). NhiÒu nhÊt lµ c«n trïng víi 950.000 loµi, thùc vËt 270.000 loµi (con ng−êi míi chØ sö dông hiÖu qu¶ 1.500/80.000 loµi thùc vËt cã kh¶ n¨ng cung cÊp l−¬ng thùc, 5.000 loµi c©y dïng lµm thuèc). Víi nguån tµi nguyªn quý gi¸ nµy ®· mang l¹i cho thÕ giíi kho¶ng 40 tû USD/n¨m Tuy nhiªn, sù ®a d¹ng sinh häc trªn thÕ giíi ®ang bÞ ®e do¹, kho¶ng 1.130 trong sè 4.000 loµi ®éng vËt cã vó vµ 1.183 trong sè 10.000 loµi chim cã thÓ bÞ tuyÖt chñng GÇn ®©y, nguy c¬ tuyÖt chñng cña thùc vËt cã hoa (x−¬ng rång, lan), ®éng vËt cã x−¬ng sèng (hæ, c¸ tuyÕt,..) t¨ng gÊp 50-100 lÇn tû suÊt tù nhiªn. Liªn HiÖp Quèc ®· c¶nh b¸o, ¼ loµi ®éng vËt cã vó trªn thÕ giíi cã thÓ sÏ bÞ tuyÖt chñng trong vßng 30 n¨m tíi. Víi tèc ®é khai th¸c c¸c loµi ®éng thùc vËt quý hiÕm hiÖn nay, dù tÝnh cã kho¶ng 70 loµi http://www.ebook.edu.vn 69
®éng thùc vËt biÕn mÊt mçi ngµy. Trong sè ®ã cã loµi Tª gi¸c ®en Ch©u phi, cäp Sibªria vµ b¸o Amur Ch©u ¸ lµ bÞ ®e do¹ lín nhÊt. H×nh 17. PhÇn tr¨m C¸c loµi ®· ®−îc x¸c ®inh trªn thÕ giíi T¹i Ch©u ¸, cã 323 trong tæng sè 2.700 loµi chim ®ang ®èi mÆt víi nguy c¬ tuyÖt chñng do ho¹t ®éng cña con ng−êi, ®Æc biÖt lµ viÖc ®èn gâ vµ ph¸ rõng lµm ®Êt n«ng nghiÖp. C¶nh b¸o Ch©u ¸ cã nguy c¬ hÕt chim ®−îc ®−a ra ®óng vµo thêi ®iÓm kû niÖm ngµy M«i tr−êng thÕ giíi (05/06/2001). Trong sè 23 n−íc Ch©u ¸ ®−îc tæ chøc chim quèc tÕ ®iÒu tra th× Indonesia ®øng ®Çu vÒ møc b¸o ®éng, cã sè loµi chim chiÕm 1/3 trong sè 323 loµi ®−îc ®iÒu tra. TiÕp theo lµ Trung Quèc víi 78 loµi, Ên ®é víi 73 loµi vµ Philippin lµ 69 loµi. So víi n¨m 1998 lµ 51 loµi bÞ ®e do¹, con sè nµy ®· t¨ng nhanh chãng + Nguyªn nh©n lµm suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc - N¬i c− tró -> Ph¸ rõng: Tr−íc khi nÒn n«ng nghiÖp b¾t ®Çu ph¸t triÓn th× bÒ mÆt hµnh tinh chóng ta ®−îc che phñ bëi 35% diÖn tÝch rõng, nh−ng hiÖn nay chØ cßn 25% trong ®ã 12% lµ rõng tù nhiªn. Theo −íc tÝnh hµng n¨m mÊt kho¶ng 60.000 km2 rõng nhiÖt ®íi. Khai th¸c gç lµ mèi ®e do¹ lín nhÊt, t¸c ®éng tíi 50% loµi cã nguy c¬ tuyÖt chñng, tiÕp ®Õn lµ ho¹t ®éng canh t¸c - 30% vµ ho¹t ®éng du canh - 20%. Theo th«ng tin cña Tæ chøc chim Quèc tÕ th× mét sè loµi chim chØ sèng t¹i c¸c vïng sinh th¸i nhÊt ®Þnh nªn nÕu nh÷ng khu rõng n¬i chóng sèng bÞ chÆt ph¸, khai th¸c hay ®èt ch¸y th× c¸c loµi chim sÏ bÞ tæn th−¬ng vµ mÊt n¬i c− tró. -> Më réng n¬i c− tró c¸c loµi ngo¹i lai -> 50% ®Êt ®ai trªn thÕ giíi ®· bÞ tho¸i ho¸ bëi c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi -> 50% c¸c con s«ng bÞ c¹n kiÖt nguån n−íc hoÆc n−íc bÞ « nhiÔm nghiªm träng -> Thay ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt. Mét sè n¬i ®Êt rõng ®· ®−îc chuyÓn thµnh thµnh n¬i ë cña con ng−êi hoÆc n¬i s¶n xuÊt,.. lµm cho ®éng thùc vËt n¬i ®ã cã nguy c¬ tuyÖt chñng. -> Thu hÑp nhanh chãng diÖn tÝch rõng nhiÖt ®íi, rõng ngËp n−íc ngät vµ ven biÓn, c¸c ¸m tiªu san h«,... lµ n¬i c− tró cña nhiÒu loµi nhÊt. R¹n san h« vÜ ®¹i ngoµi kh¬i bê biÓn óc, chiÕc barrier tù nhiªn lín nhÊt thÕ giíi ®ang bÞ ®e do¹ tÝnh m¹ng bëi c¸c dßng bïn ®Êt chøa nhiÒu ph©n ho¸ häc tõ vïng ®Çm lÇy. Rõng nhiÖt ®íi bÞ ph¸ huû däc theo bê biÓn Queensland, ®«ng b¾c óc. Sè l−îng c¸ n−îc (thuéc bé lîn biÓn) trong vïng ®· gi¶m tõ 50-80% trong 10 n¨m qua, ho¹t ®éng sinh s¶n cña loµi rïa quý hiÕm caretta ®· sôt ®i 80% tõ thËp kû 70. http://www.ebook.edu.vn 70
-> NhiÒu ®« thÞ, ngo¹i « vµ nhµ m¸y s¶n xuÊt ®−îc h×nh thµnh -> C¸c dÞch vô gi¶i trÝ ®−îc më réng - D©n sè t¨ng nhanh lµm t¨ng c¸c nhu cÇu cña con ng−êi nh− l−¬ng thùc, ®Êt ®Þnh c−, n¨ng l−îng,.. - Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, sinh ho¹t th¶i ra nhiÒu chÊt th¶i lµm thay ®æi m«i tr−êng sèng tù nhiªn cña c¸c sinh vËt + Sù ®a d¹ng vµ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn sinh häc ë ViÖt nam N−íc ta ®Æc tr−ng bëi khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa t¹o nªn sù ®a d¹ng vÒ hÖ sinh th¸i rõng víi trªn 12.000 loµi thùc vËt, cã nhiÒu loµi quý hiÕm nh− lim, sÕn, gi¸ng h−¬ng, p¬mu, l¸t hoa,.. Kho¶ng 2.300 loµi thùc vËt ®ang ®−îc khai th¸c sö dông vµo c¸c môc ®Ých kh¸c nhau VÒ ®éng vËt sèng trong rõng, ViÖt nam cã kho¶ng 1.000 loµi chim, 300 loµi thó, > 300 loµi bß s¸t, Õch nh¸i,.. ph©n bè réng r·i, 28 loµi ®éng vËt quý ®Æc tr−ng cña vïng nhiÖt ®íi nh− voi, tª gi¸c, bß rõng, hæ, bß tãt, bß x¸m, h−¬u sao, véc, r¾n, tr¨n, rïa biÓn,.. Sè loµi ®−îc biÕt nhiÒu nhÊt ë ViÖt nam lµ c¸, sau ®ã lµ chim vµ ®éng vËt cã vó B¶ng 25: Sè loµi ®éng vËt vµ thùc vËt Sè loµi Tû träng so víi Ph©n bè ThÕ giíi (%) ViÖt N am ThÕ giíi §éng vËt cã vó 276 4.000 6,8 Chim 800 9.040 8,8 Bß s¸t 180 6.300 2,9 L−ìng c− 80 4.184 2,0 C¸ 2.470 19.000 13,0 Thùc vËt 7.000 220.000 3,2 C«n trïng 5.000 950.000 0,53 §a d¹ng sinh häc ë n−íc ta ®ang cã nguy c¬ bÞ suy gi¶m. HiÖn nay cã kho¶ng 500 loµi thùc vËt ®ang trong t×nh tr¹ng khan hiÕm vµ 366 loµi ®éng vËt cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng. Nguy hiÓm lµ mét sè n¬i thÞt ®éng vËt hoang d· ®−îc b¸n c«ng khai vµ réng r·i nh− ThÞ trÊn Gia L©m B¶ng 26: Sè loµi ®éng vËt vµ thùc vËt cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng Trong ®ã Tæng sè Ph©n lo¹i §Æc Quý BÞ tuyÖt loµi §e do¹ h÷u hiÕm chñng §V cã vó 276 5 24 30 28 Chim 800 12 31 14 34 C¸ 2.470 60 29 6 13 Thùc vËt 7.000 1.260 357 + B¶o vÖ c¸c loµi hoang d· - Thµnh lËp nh÷ng hiÖp −íc vµ luËt lÖ -> Tæ chøc Liªn HiÖp quèc vÒ b¶o tån thiªn nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn ®· ph¸t hµnh quyÓn s¸ch “Tµi liÖu ®á” -> Mét sè hiÖp −íc thÕ giíi vµ nh÷ng hiÖp ®Þnh ®Ó b¶o tån c¸c loµi hoang d· ®· ®−îc ®Æt ra nh−ng cßn h¹n chÕ ë mét sè n−íc -> N¨m 1987, b¶ng danh s¸ch ®éng vËt vµ thùc vËt cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng ®· ®−îc b¶o vÖ d−íi mät ®¹o luËt bao gåm 928 loµi, trong ®ã cã 385 loµi ®−îc t×m thÊy trong n−íc Mü vµ mét sè n−íc kh¸c http://www.ebook.edu.vn 71
-> T¹i ViÖt nam, nhiÒu v¨n b¶n quan träng ®· ®−îc ban hµnh nh− LuËt B¶o vÖ M«i tr−êng, v¨n b¶n b¶o vÖ ®éng vËt hoang d· (Q§ sè 359/TTg ngµy 29/5/1996 do Thñ t−íng ký) vÒ ph−¬ng ph¸p khÈn cÊp ®Ó b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn ®éng vËt hoang d· - Thµnh lËp khu b¶o tån loµi thó hoang d· -> N¨m 1903, Tæng thèng Mü ®· thiÕt lËp khu b¶o tån ®éng vËt hoang d· Liªn bang ®Çu tiªn ë ®¶o Pelican trªn bê biÓn phÝa §«ng Florida ®Ó b¶o vÖ chim bå n«ng x¸m -> N¨m 1987, hÖ thèng khu b¶o tån ®éng vËt hoang d· bao gåm 437 khu, ®−îc c¬ quan ®éng vËt hoang d· vµ thuû s¶n qu¶n lý, kho¶ng 88% diÖn tÝch lµ ë Alaska -> ë ViÖt nam, quy ho¹ch h¬n 1 triÖu ha ®Ó lµm khu b¶o tån ®a d¹ng sinh häc víi 120 khu rõng ®Æc dông (Trµm chim Tam N«ng ë §ång Th¸p M−êi, rõng Cóc Ph−¬ng, Hoµng Liªn S¬n, B¹ch M·,...). Nh−ng thùc tÕ vÉn cßn mét sè h¹n chÕ sau Ch−a theo dâi ®−îc diÔn biÕn cña c¸c loµi quý hiÕm Ch−a kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng s¨n b¾n vµ ®¸nh c¸ Ho¹t ®éng qu¶n lý l−u vùc ch−a chÆt chÏ NhiÒu m«i tr−êng sinh s¶n vµ sinh sèng cña sinh vËt vÉn tiÕp tôc bÞ tµn ph¸ -> Tæ chøc MAB cña UNESCO ®· c«ng nhËn V−ên Quèc gia Nam C¸t tiªn cña ViÖt nam lµ khu sù tr÷ sinh quyÓn quèc tÕ, khu thø 411 cña thÕ giíi vµ lµ thø 2 cña ViÖt nam (sau CÇn giê TP. HCM). Khu sinh quyÓn C¸t Tiªn cã tæng diÖn tÝch 73.878 ha n»m trªn 3 tØnh §ång nai, L©m §ång vµ B×nh Ph−íc, c¸ch TP. HCM 150 km, cã kho¶ng 1.800 loµi thùc vËt. §©y lµ khu rõng ®Æc tr−ng cho hÖ thùc vËt miÒn §«ng Nam Bé víi nhiÒu loµi c©y gç hä sao, dÇu, tö vi, ®Ëu,.. ®Æc biÖt cã nhiÒu lo¹i cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh− gi¸ng h−¬ng, cÈm lai,.. VÒ ®éng vËt cã 77 loµi thó, 326 loµi chim, 133 loµi c¸ n−íc ngät, 40 loµi bß s¸t, 14 loµi l−ìng c− vµ 457 loµi c«n trïng. GÇn ®©y nhÊt V−ên Quèc gia C¸t Bµ (H¶i Phßng) còng ®−îc c«ng nhËn lµ khu dù tr÷ sinh quyÓn quèc tÕ -> Quü m«i tr−êng toµn cÇu (GEF) vµ ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn Hîp Quèc ®ång tµi trî cho dù ¸n “ X©y dùng c¸c khu b¶o tån nh»m x©y dùng nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ViÖt Nam trªn c¬ së øng dông quan ®iÓm sinh th¸i c¶nh quan” víi tæng sè vèn ®Çu t− lµ 8.504.102 USD, trong ®ã 438.000 USD lµ vèn trong n−íc. Dù ¸n ®−îc triÓn khai t¹i v−ên Quèc gia Ba BÓ vµ v−ên Quèc gia Yook §«n (§¾c l¾c) - Ng©n hµng gen, së thó, v−ên thùc vËt, ao c¸ Së thó, v−ên thùc vËt, ao c¸... chÝnh lµ nh÷ng kho dù tr÷ tèt cho c¸c loµi, nhÊt lµ nh÷ng vïng nhiÖt ®íi rÊt thÝch hîp cho h×nh thøc nµy 5.5. Tµi nguyªn n−íc N−íc ®ãng vai trß v« cung quan träng trong ®êi sèng sinh vËt. C¬ thÓ sinh vËt chøa 60-90% n−íc. N−íc lµ nguyªn liÖu ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh quang hîp, lµ ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn c¸c chÊt dinh d−ìng vµ c¸c chÊt cÆn b· trong c¬ thÓ sinh vËt, lµ ph−¬ng tiÖn trao ®æi n¨ng l−îng, ®iÒu hoµ nhiÖt, lµ ph−¬ng tiÖn ph¸t t¸n gièng nßi N−íc mÆn chiÕm 97% tæng l−îng n−íc trªn hµnh tinh, n−íc mÆn cã hµm l−îng muèi cao kh«ng thÝch hîp cho sù sèng cña con ng−êi, 3% cßn l¹i lµ n−íc ngät nh−ng con ng−êi chØ sö dông ®−îc 1% cßn 2% lµ n−íc d−íi d¹ng b¨ng. Trong 1% sö dông ®−îc th× 30% dïng cho t−íi tiªu, 50% ®ung cho s¶n xuÊt n¨ng l−îng, 12% cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ 7% cho sinh ho¹t N−íc ®−îc khai th¸c vµ sö dông theo nhiÒu môc ®Ých vµ møc ®é kh¸c nhau ë c¸c n−íc. VÝ dô ë Mü n−íc dïng trong n«ng nghiÖp lµ 41% nh−ng ë Trung quèc lµ 87%; cho c«ng nghiÖp vµ n¨ng l−îng ë Mü lµ 49% vµ ë Trung quèc lµ 6%. N−íc cho sinh ho¹t ë c¸c n−íc nãi chung tõ 8-10% N−íc ph©n bè rÊt kh«ng ®ång ®Òu trªn tr¸i ®Êt, 40% d©n sè th−êng bÞ h¹n h¸n vµo thêi ®iÓm mïa kh« http://www.ebook.edu.vn 72
N−íc ta cã khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa nªn tµi nguyªn n−íc rÊt phong phó. HÖ thèng s«ng ngßi dµy ®Æc, cø kho¶ng 20 km däc bê biÓn l¹i cã mé cöa s«ng, rÊt thuËn lîi cho giao th«ng vµ t−íi tiªu. Víi trªn 2.300 con s«ng dµi h¬n 10 km, h¬n 60% l−îng n−íc s«ng l¹i ch¶y tõ n−íc ngoµi vµo vµ 90% tËp trung vµo s«ng Cöu long, do ®ã møc ®é sö dông n−íc cßn phô thuéc vµo l−îng n−íc ®æ vµo tõ n−íc ngoµi. L−îng n−íc vµo mïa lò lôt chiÕm tíi 80%, mïa kh« chØ cã 20%. Phï sa rÊt nhiÒu, ®Æc biÖt lµ s«ng Hång vµ s«ng Cöu Long. S«ng Hång cã l−îng phï sa kho¶ng 1kg/m3 n−íc, hµng n¨m cung cÊp kho¶ng 100 triÖu tÊn phï sa. Tµi nguyªn n−íc ngÇm n−íc ta còng rÊt phong phó, kho¶ng 15% tæng tr÷ l−îng n−íc bÒ mÆt, cã thÓ khai th¸c 2,7 triÖu m3/ngµy. Tuy nhiªn, hiÖn nay n−íc ngÇm ë vïng ®ång b»ng ®· bÞ nhiÔm mÆn vµ nhiÔm phÌn mét phÇn Tæng céng møc cÊp n−íc ë c¸c ®« thÞ ®¹t kho¶ng 1,8-2 triÖu m3/ngµy. Trong ®ã kho¶ng 35% dïng cho sinh ho¹t, 30% cho s¶n xuÊt dÞch vô vµ chØ 60% d©n ®« thÞ ®−îc cÊp n−íc. Cã kho¶ng 20-40% gia ®×nh ViÖt nam ®−îc cÊp n−íc s¹ch, vµo mïa kh« t×nh tr¹ng thiÕu n−íc ë nhiÒu n¬i diÔn ra trÇm träng. ViÖc tho¸t n−íc ë c¸c ®« thÞ gÆp nhiÒu khã kh¨n, ®Æc biÖt lµ vµo mïa m−a, do hÖ thèng cèng r·nh thiÕu hoÆc t¾c, bÞ x©y lÊn lªn miÖng cèng, do hå ao chøa n−íc còng bÞ lÊp ®i ®Ó x©y dùng, c¸c kªnh r¹ch bÞ x©y dùng lÊn chiÕm, bÞ t¾c nghÏn do r¸c th¶i ViÖt Nam cã h¬n 1.000.000 ha mÆt n−íc ngät vµ kho¶ng 400.000 ha mÆt n−íc lî, nh−ng míi chØ sö dông ®−îc cho thuû s¶n kho¶ng 30%. M«i tr−êng n−íc mÆt còng ®ang bÞ « nhiÔm do n−íc th¶i sinh ho¹t, c«ng nghiÖp, ho¸ chÊt n«ng nghiÖp lµmcho l−îng thuû s¶n suy gi¶m nhiÒu Sö dông n−íc cho c«ng nghiÖp ch−a cao. §Õn n¨m 2000 sö dông kho¶ng 16 tû m3. HÇu hÕt c¸c xÝ nghiÖp ®Òu kh«ng cã hÖ thèng xö lý n−íc th¶i. Theo Bé KHCN & MT, hµng n¨m cã kho¶ng 290.000 triÖu tÊn chÊt ®éc h¹i th¶i vµo m«i tr−êng n−íc g©y « nhiÔm. N−íc ngÇm bÞ khai th¸c qu¸ møc vµ bõa b·i, v−ît qu¸ kh¶ n¨ng phôc håi l¹i nªn ®ang bÞ suy tho¸i nÆng vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng, dÉn ®Õn x©m nhËp n−íc mÆn, n−íc th¶i vµ cã n¬i cßn bÞ lón ®Êt C¸c hå chøa n−íc bÞ båi lÊp nhanh, gi¶m m¹nh tr÷ l−îng n−íc vµo mïa kh«, ¶nh h−ëng lín ®Õn s¶n xuÊt thuû ®iÖn Khi d©n sè ngµy cµng t¨ng vµ s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× con ng−êi cµng t¸c ®éng vµo chu tr×nh n−íc, nhu cÇuvÒ n−íc t¨ng lªn râ rÖt. Møc sö dông n−íc cña con ng−êi t¨ng nhanh trong 3 thÕ kû qua, t¨ng h¬n 35 lÇn. Theo dù ®o¸n, møc sö dông n−íc sÏ t¨ng tõ 30-35% trong n¨m 2000. N«ng nghiÖp lµ nguån tiªu thô n−íc chÝnh ë hÇu hÕt c¸c quèc gia, chiÕm kho¶ng 70% B¶ng 27: L−îng n−íc dïng cho c¸c ngµnh ë c¸c nhãm n−íc theo thu nhËp L−îng n−íc L−îng n−íc tÝnh cho c¸c ngµnh (%) Nhãm n−íc tÝnhtheo ®Çu D©n C«ng N«ng nghiÖp ng−êi (m3) dông nghiÖp Thu nhËp thÊp 386 4 5 91 Thu nhËp TB 453 13 18 69 Thu nhËp cao 1.167 14 47 39 Qua b¶ng trªn ta thÊy, n−íc sö dông ë c¸c n−íc ph¸t triÓn cao gÊp 3 lÇn c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ chñ yÕu dïng trong c«ng nghiÖp ng−îc l¹i víi dïng trong n«ng nghiÖp N−íc ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c n−íc trªn thÕ giíi, nhiÒu n¬i d− thõa n−íc nh−ng kh«ng sö dông ®−îc v× kÐm chÊt l−îng, nhiÒu n¬i kh«ng cã n−íc v× kh« h¹n. Nh©n http://www.ebook.edu.vn 73
lo¹i ®ang ®øng tr−íc nguy c¬ c¹n kiÖt nguån n−íc. V× vËy, thËp kû 1980-1990 ®· ®−îc Liªn HiÖp Quèc khëi x−íng lµ “ThËp kû quèc tÕ vÒ cung cÊp n−íc uèng vµ vÖ sinh” HÇu hÕt c¸c n−íc ®Òu sö dông n−íc mÆt. §Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng khan hiÕm nguån n−íc mÆt, nhiÒu n¬i ®· t¨ng c−êng sö dông n−íc ngÇm v−ît qu¸ tèc ®é phôc håi cña tù nhiªn, lµm t¨ng møc ®é nhiÔm mÆn vµ nhiÔm phÌn cña n−íc ngÇm, sôt lón ®Êt, gi¶m kh¶ n¨ng tÝch tô n−íc ë líp vá. C¸c n−íc ë Ch©u Mü La Tinh, §«ng ¸ vµ Th¸i B×nh D−¬ng vµo mïa m−a l−îng n−íc å ¹t g©y lò lôt, ngËp óng lµm chÕt ng−êi vµ thiÖt h¹i rÊt nhiÒu cña c¶i vËt chÊt 5.6. Tµi nguyªn biÓn vµ ®¹i d−¬ng 5.6.1. TÇm quan träng cu¶ ®¹i d−¬ng §¹i d−¬ng lµ kho dù tr÷ vÞ ®¹i cña nhiÒu lo¹i kho¸ng s¶n cã Ých, tµi nguyªn sinh häc, n¨ng l−îng còng nh− nh÷ng nguyªn liÖu dïng trong c«ng nghiÖp ho¸ häc vµ d−îc phÈm, cã thÓ thay thÕ nh÷ng tµi nguyªn ®ang bÞ c¹n kiÖt trªn ®Êt liÒn DÇu má vµ khÝ ®èt cã trong lßng ®¹i d−¬ng: Tr÷ l−îng dÇu má vµ khÝ ®èt ®−îc ph¸t hiÖn ngµy cµng nhiÒu víi nh÷ng kü thuËt th¨m dß hiÖn ®¹i. Nh÷ng n¨m 1940-1950 dù ®o¸n tr÷ l−îng kho¶ng 55 tû tÊn (quy ra dÇu má), ®Õn n¨m 1960 lªn tíi 207 tû tÊn, n¨m 1971 lµ 300 tû tÊn vµ n¨m 1975 lªn tíi 400 tû tÊn B¶ng 28: Tr÷ l−îng cña hydratcacbon láng vµ khÝ Tr÷ l−îng L−îng dÇu khÝ khai N¨m (triÖu tÊn) th¸c trªn thÕ giíi (%) 1954 0,80 0,12 1960 9,35 0,90 1970 365,50 16,10 1979 562,20 19,00 Ngoµi ra cßn cã nh÷ng kho¸ng s¶n quý gi¸ nh− ilmªnit (oxyt tù nhiªn cña s¾t vµ titan), rutil (oxyt titan), platin, kim c−¬ng,... víi tr÷ l−îng t−¬ng ®−¬ng trªn ®Êt liÒn. §Æc biÖt, than ®−îc dù b¸o nhiÒu h¬n trong ®Êt liÒn 900 lÇn Sãng biÓn, thuû triÒu, chªnh lÖch nhiÖt, c¸c dßng h¶i l−u ®Òu dù tr÷ nguån n¨ng l−îng to lín. HiÖn nay, nhiÒu n−íc ®· tÝch cùc khai th¸c nguån dù tr÷ cã trong biÓn nh− muèi, sunphat, natri, kali, iod,.. BiÓn lµ n¬i cung cÊp nguån h¶i s¶n khæng lå nh− rong, t¶o, c¸ , t«m, cua vµ rÊt nhiÒu ®Æc s¶n quý nh− ®åi måi, ngäc trai, san h«, yÕn sµo,... cung cÊp 43% nguån thùc phÈm cho sinh giíi, cung cÊp muèi vµ c¸c chÊt kho¸ng d¹ng muèi. BiÓn cßn cung cÊp c¸t vµ c¸c ho¸ chÊt cã trong c¸t. Lµ ®−êng giao th«ng vËn t¶i cã ý nghÜa to lín trong vËn t¶i biÓn, khèi l−îng vËn t¶i qua biÓn lín nhÊt so víi v¹n t¶i hµng kh«ng vµ lôc ®Þa S¶n l−îng h¶i s¶n t¨ng hµng n¨m, vµo ®Çu thÕ kû 20 chØ kho¶ng 7 triÖu tÊn nh−ng ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 70 lªn kho¶ng 80 triÖu tÊn. §Æc biÖt, c¸c vïng cöa s«ng cung cÊp kho¶ng 80% s¶n l−îng c¸ trªn thÕ giíi vµ lµ n¬i sinh sèng ®a d¹ng, n¨ng suÊt cao cña rõng ngËp mÆn, rong biÓn, san h« vµ c¸c loµi ®éng vËt gi¸p x¸c. §éng vËt th©n mÒm chiÕm 2/3 n¨ng suÊt h¶i s¶n thÕ giíi. §©y còng lµ n¬i sinh sèng cña phÇn lín d©n sè trªn thÕ giíi Ngoµi viÖc cung cÊp nguån l−¬ng thùc chÝnh, ®¹i d−¬ng cßn lµ ®−êng biÓn chÝnh cho an ninh quèc gia vµ th−¬ng m¹i, lµ nguån cung cÊp dÇu, thuèc vµ lµ n¬i vui ch¬i gi¶i trÝ Søc khoÎ vµ nÒn kinh tÕ cña d©n biÓn còng nh− céng ®ång trªn thÕ giíi liªn quan víi chÊt l−îng cña m«i tr−êng biÓn. Sù c©n b»ng gi÷a søc khoÎ vµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®¹i d−¬ng víi nhu cÇu vµ sù ph¸t triÓn d©n sè loµi ng−êi lµ mét trong nh÷ng khuynh h−íng lín trªn thÕ giíi. http://www.ebook.edu.vn 74
5.6.2. Con ng−êi sö dông vµ khai th¸c ®¹i d−¬ng §¹i d−¬ng lµ nguån dù tr÷ tµi nguyªn rÊt to lín. Tuy nhiªn, con ng−êi míi chØ khai th¸c nguån tµi nguyªn nµy nhê vµo nh÷ng thµnh tùu khoa häc hiÖn t¹i, trong t−¬ng lai víi nh÷ng nghiªn cøu khoa häc míi tµi nguyªn ®¹i d−¬ng sÏ cßn ®−îc khai th¸c nhiÒu h¬n n÷a víi nh÷ng ý nghÜa to lín h¬n. S¶n l−îng ®¸nh b¾t c¸ biÓn kh«ng ngõng t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m 80 vµ ®¹t 99,43 triÖu tÊn n¨m 1989. Trong t−¬ng lai, s¶n l−îng ®¸nh b¾t sÏ gi¶m v× mét sè nguyªn nh©n sau - Thu hÑp diÖn tÝch c− tró vµ m«i tr−êng sinh s¶n cña nhiÒu loµi. - Nh÷ng ho¹t ®éng ph¸ huû m«i tr−êng sèng, khai th¸c qu¸ møc cña con ng−êi. - X©y ®Ëp, ng¨n s«ng, ph¸ rõng ®· lµm thay ®æi ®é mÆn, nghÏn bïn ë ven biÓn. ViÖc quai ®ª lÊn biÓn, ph¸ rõng n−íc mÆn ngµy cµng t¨ng... - H¬n 90% s¶n phÈm ho¸ chÊt, r¸c vµ nh÷ng chÊt th¶i kh¸c bÞ nÐm xuèng ®¹i d−¬ng, råi l¹i d¹t vµo bê, ®äng l¹i ë vïng ®Êt båi, ®Êt ngËp n−íc vµ c¸c hÖ sinh th¸i kh¸c - Kü thuËt ®¸nh b¾t tiªn tiÕn lµm c−êng ®é khai th¸c h¶i s¶n gia t¨ng. Tµu biÓn ®¸nh c¸, chë hµng cã träng t¶i ngµy cµng lín. S¶n l−îng c¸ t¨ng nhanh, trong n¨m 1988 ®· ®¹t 84 triÖu tÊn - ¤ nhiÔm bëi sù vøt r¸c, chÊt ho¸ häc, chÊt th¶i c«ng nghiÖp, n−íc th¶i vµ c¸c tµu ®¸nh c¸ lín ®· vµ ®ang ®e do¹ ®êi sèng vµ n¬i c− tró cña sinh vËt biÓn. §¸nh b¾t b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn chøa chÊt ®éc h¹i nh− m×n, ®iÖn,.. ®· vµ ®ang ph¸ huû ®¹i d−¬ng nghiªm träng - Nh÷ng ho¹t ®éng cña con ng−êi lµm ph¸ huû ®¹i d−¬ng vµ n¬i c− tró cña c¸c loµi hoang d· Tæ chøc N«ng nghiÖp vµ l−¬ng thùc Liªn HiÖp Quèc (FAO) −íc l−îng kho¶ng 70% loµi c¸ quan träng trong th−¬ng m¹i bÞ khai th¸c qu¸ møc, lµm mÊt nguån c¸ tuyÕt vµ c¸ b¬n cña §¹i T©y D−¬ng vµ lµm hµng ngµn ng−êi d©n mÊt viÖc lµm Nguån c¸ lín cña mét sè ®¹i d−¬ng nh− c¸ mËp, c¸ thu, c¸ mòi kiÕm vµ c¸ biÓn mâm dµi bÞ gi¶m kho¶ng 60-90% trong 20 n¨m qua. Mçi n¨m 27 triÖu tÊn c¸ vµ ®éng vËt biÓn (1/3 thÕ giíi) bÞ ®¸nh b¾t bõa b·i NhiÒu n−íc ph¸t triÓn víi ®−êng bê biÓn dµi vµ lµ mét nguån lùc vÒ biÓn, ®· ®Çu t− nhiÒu vÒ kinh tÕ vµ m«i tr−êng ®Ó b¶o vÖ vïng biÓn. B¶ng 29: Tû lÖ c¸c vïg biÓn ë møc nguy c¬ cao, trung b×nh vµ thÊp Møc tû lÖ vïng biÓn bÞ ®e do¹ Vïng ThÊp (a) Trung b×nh (b) Cao (c) Ch©u phi 49 14 38 Ch©u ¸ 31 17 52 Trung vµ B¾c Mü 71 12 17 Nam Mü 50 24 26 Ch©u ©u 14 16 70 Liªn bang Nga (cò) 64 24 12 Ch©u ®¹i d−¬ng 56 20 24 ThÕ giíi 49 17 34 (a): mËt ®é d©n sè biÓn 150 km ®−êng/km2 (th−êng lµ c¸c thµnh phè biÓn) http://www.ebook.edu.vn 75
5.6.3. T×nh h×nh sö dông vµ khai th¸c ®¹i d−¬ng t¹i ViÖt nam N−íc ta cã kho¶ng 3.260 km bê biÓn víi kho¶ng 1.000.000 km2 vïng biÓn vµ thÒm lôc ®Þa. Khu hÖ sinh vËt biÓn v« cïng phong phó vÒ thµnh phÇn loµi, nh−ng sè l−îng c¸ thÓ kh«ng nhiÒu, kh«ng tËp trung vµ th−êng di c− m¹nh. S¶n l−îng h¶i s¶n n¨m 1995 kho¶ng 1,4 triÖu tÊn (ch−a nhiÒu do ph−¬ng tiÖn ®¸nh b¾t cßn h¹n chÕ). S¶n l−îng c¸ biÓn c¶ n−íc t¨ng tõ 615.800 tÊn n¨m 1990 lªn 722.000 tÊn n¨m 1995. Tuy nhiªn còng cã mét sè khu vùc s¶n l−îng c¸ biÓn bÞ gi¶m nhiÒu nh− Ninh ThuËn gi¶m tõ 61.300 tÊn cßn 17.000 tÊn n¨m 1995. Vïng ven biÓn cã diÖn tÝch b·i triÒu, cã rõng ngËp mÆn lín, cã nhiÒu ®Çm ph¸ khai th¸c vµ nu«i trång thuû s¶n thuËn lîi. Rõng ngËp mÆn bÞ tµn ph¸ nhiÒu do chiÕn tranh vµ khai th¸c cñi, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ nu«i trång thuû s¶n, g©y nhiÒu tæn thÊt cho s¶n l−îng nghÒ t«m c¸. Ho¹t ®éng khai th¸c å ¹t, dïng nhiÒu biÖn ph¸p g©y h¹i cho hÖ sinh th¸i biÓn nh− m×n, ®iÖn, thuèc ®éc,.. ®Æc biÖt vµo mïa t«m c¸ sinh s¶n lµm gi¶m m¹nh sè l−îng h¶i s¶n. Ngoµi ra, vïng cöa s«ng vµ vïng n−íc c¹n cßn bÞ « nhiÔm do n−íc th¶i thµnh phè, khu c«ng nghiÖp, th¨m dß dÇu khÝ, vËn chuyÓn vµ c¸c ho¹t ®éng khai th¸c dÇu. ViÖc khai th¸c c¸t vµ san h« bõa b·i còng g©y thiÖt h¹i lín ®Õn ®Þa m¹o bê biÓn,.. 5.7. Tµi nguyªn ®Êt §Êt cung cÊp chÊt dinh d−ìng cho c©y trång, lµ n¬i c− tró cña sinh vËt trªn tr¸i ®Êt, cung cÊp l−¬ng thùc cho con ng−êi vµ ®éng vËt ®Ó b¶o toµn sù sèng. §Êt cßng cÊp rÊt nhiÒu c¸c tµi nguyªn kh¸c phôc vô nhu cÇu cña con ng−êi nh− kho¸ng s¶n, than, gç... Tµi nguyªn ®Êt bÞ suy gi¶m do ¸p lùc t¨ng d©n sè, do qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ (gi¶m diÖn tÝch trång trät ®Ó x©y dùng), lµm ®−êng cao tèc vµ x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp. §Êt cßn bÞ xãi mßn do chÆt ph¸ rõng bõa b·i, chua ho¸ vµ phÌn ho¸ do c¸c ho¹t ®éng n«ng nghiÖp cña con ng−êi... 5.7.1. Thµnh phÇn cña ®Êt Thµnh phÇn chÝnh cña ®Êt lµ c¸c chÊt kho¸ng, chÊt mïn, thµnh phÇn h÷u c¬ (1-6% träng l−îng ®Êt), c¸c ®éng vËt nguyªn sinh, c¸c thµnh phÇn h÷u sinh trong ®Êt nh− giun, kiÕn... vµ vi sinh vËt trong ®Êt (1 gram ®Êt cã kho¶ng 100-1tû vi khuÈn, 20.000-1 triÖu nÊm, 100-50.000 t¶o) Chøc n¨ng chÝnh cña vi sinh vËt ®Êt lµ tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n huû chÊt h÷u c¬, tham gia vµo chu tr×nh tuÇn hoµn, t¹o nªn nh÷ng chÊt h÷u c¬ quan träng trong sù g¾n kÕt c¸c h¹t ®Êt víi nhau vµ trong c¸c chÊt dinh d−ìng cña ®Êt §Êt cã c¸c nguyªn tè cÇn thiÕt cho c©y trång theo mét tû lÖ thÝch hîp: 3 nguyªn tè (C, H, O), 3 nguyªn tè (N, P, K), 3 nguyªn tè (Ca, Mg, S) vµ 7 nguyªn tè vi l−îng (B, Cl, Cu, Fe, Mn, Mo, Zn) §é pH cña ®Êt phô thuéc vµo hµm l−îng H+ cã trong ®Êt. §Êt cã pH 5,5-7,5 th× thuËn lîi cho vi sinh vËt ho¹t ®éng, pH
Toµn bé ®Êt ®ai cã thÓ khai th¸c dÔ dµng cho nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau cña con ng−êi hÇu nh− ®· ®−îc sö dông hÕt vµ chiÕn h¬n 50% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn B¶ng 30: C¬ cÊu sö dông ®Êt Lo¹i ®Êt % 1973-1988 §Êt n«ng nghiÖp 11 T¨ng 4% §Êt ®ång cá, ch¨n th¶ 24 Gi¶m 0,3% §Êt rõng vµ rõng 31 Gi¶m 3,5% §Êt kh¸c 34 T¨ng 2,3% Trong 34% ®Êt kh¸c ë b¶ng trªn bao gåm: ®Êt cã kh¶ n¨ng n«ng nghiÖp, ®Êt x©y dùng, ®Êt chøa r¸c th¶i,... §Êt cã kh¶ n¨ng n«ng nghiÖp lµ 3.200 triÖu ha, lín h¬n gÊp ®«i møc ®· sö dông lµ 1.475 triÖu ha, trong ®ã tû lÖ ®−a vµo sö dông ë c¸c n−íc ph¸t triÓn lµ 70% vµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn lµ 30%. Víi ®Êt ch−a sö dông kh«ng cÇn c¸c kho¶n chi phÝ lín chiÕm 5% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn, ®Êt cÇn chi phÝ lín trong sö dông chiÕm 24% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn (hoang m¹c, ®µm lÇy, ®µi nguyªn,..) vµ ®Êt kh«ng thÓ dïng ®−îc chiÕm 15% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn (s«ng b¨ng, nói cao, ®−êng tuyÕt,..) DiÖn tÝch ®Êt thÕ giíi ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. Ph©n bè ë c¸c vïng nh− sau: vïng qu¸ l¹nh: 20%; vïng qu¸ kh«: 20%; vïng qu¸ dèc: 20%; vïng cã tÇng ®Êt máng: 10%; vïng trång trät ®−îc: 10%; vïng lµm ®ång cá: 20%. §Êt trång trät ®−îc chiÕm tû lÖ thÊp, trong ®ã ®Êt trång trät tèt, cho n¨ng suÊt cao chØ chiÕm 14%, trung b×nh 28% vµ thÊp lµ 58% (FAO) 5.7.3. Tµi nguyªn ®Êt ë ViÖt nam DiÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña ViÖt nam kho¶ng 33 triÖu ha 330.000km2) , xÕp thø 57/200 n−íc. Víi d©n sè gÇn 80 triÖu ng−êi nªn b×nh qu©n ®Êt mçi ng−êi vµo lo¹i thÊp (kho¶ng 0,41 ha), xÕp thø 159/200. Víi ®Þa h×nh ®åi nói chiÕm ®a sè nªn ®Êt vïng ®åi nói, ®Êt dèc chiÕm 22 triÖu ha (67% diÖn tÝch), ®Êt tèt cã 2,4 triÖu ha chiÕm 7,2% (bazan), ®Êt phï sa cã 3 triÖu ha chiÕm 8,7%. §Êt n«ng nghiÖp n−íc ta kho¶ng 7,36 triÖu ha, trong ®ã 5,9 triÖu ha lµ ®Êt trång c©y ng¾n ngµy nh− lóa, hoa mµu, l−¬ng thùc phÈm. ViÖt nam thuéc vïng nhiÖt ®íi giã mïa nªn m−a nhiÒu, nhiÖt ®é vµ ®é Èm cao, qu¸ tr×nh kho¸ng ho¸ x¶y ra m¹nh mÏ, dÔ bÞ röa tr«i, xãi mßn, ®Êt dÔ bÞ tho¸i ho¸ vµ rÊt khã phôc håi l¹i tr¹ng th¸i ban ®Çu ¤ nhiÔm m«i tr−êng ®Êt ®ang ngµy cµng t¨ng lªn do t¨ng møc sö dông vµ sö dông kh«ng hîp lý c¸c lo¹i ph©n bãn ho¸ häc, chÊt th¶i r¾n ®« thÞ ch−a ®−îc thu gom vµ xö lý kÞp thêi, kü thuËt canh t¸c kh«ng ®óng, ®èt n−¬ng lµm rÉy t¹i c¸c vïng ®åi nói, t−íi tiªu kh«ng hîp lý dÉn ®Õn xãi mßn, tho¸i ho¸, chua ho¸, mÆn ho¸ ®Êt. B¶ng 31: T×nh h×nh sö dông ®Êt t¹i ViÖt nam (%) N¨m 1991 1992 993 994 995 996 Tæng diÖn tÝch ®Êt: 33.104,22 triÖu ha §Êt n«ng nghiÖp 1,17 2,03 2,20 2,25 2,26 4,09 §Êt rõng 9,05 8,77 9,12 9,95 2,61 2,84 §Êt chuyªn dïng 0,03 0,34 0,35 0,39 0,84 0,93 §Êt ®Þnh c− 0,44 0,34 0,34 0,17 0,50 0,62 §Êt ch−a sö dông 4,31 3,52 2,99 2,24 8,80 6,52 http://www.ebook.edu.vn 77
B¶ng 32: DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®Êt rõng so víi diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn n¨m 1994 chia theo vïng Tù nhiªn N«ng §Êt Rõng (%) (%) nghiÖp (%) C¶ n−íc 100 22,3 30 MiÒn nói vµ trung du B¾c bé 100 3,6 6,2 §ång b»ng s«ng Hång 100 2,1 0,2 Khu bèn cò 100 2,0 5,7 Duyªn h¶i miÒn Trung 100 1,6 5,6 T©y nguyªn 100 1,9 9,9 §«ng Nam bé 100 2,9 1,5 §ång b»ng s«ng Cöu Long 100 8,0 0,9 5.7.4. C¸c hiÖn tr¹ng tho¸i ho¸ ®Êt + Sa m¹c ho¸ Sa m¹c ho¸ lµ hiÖn t−îng c¸t lan réng phñ lªn c¸c b·i cá vµ ®Êt n«ng nghiÖp, g©y tæn thÊt cho th¶m thùc vËt vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc. HiÖn t−îng sa m¹c ho¸ th−êng x¶y ra ë nh÷ng vïng kh« c»n nh−ng thiÖt h¹i cña chóng rÊt réng lín. + Sù xãi mßn - T¸c h¹i cña sù xãi mßn -> Lµm tho¸i ho¸ dÇn dÇn ®Êt n«ng nghiÖp. Theo ®¸nh gi¸ cña UNEP, thÕ giíi hiÖn cã gÇn 0,2 tû ha ®Êt (11% tæng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp) ®ang bÞ tho¸i ho¸ ë møc trung b×nhvµ nghiªm träng trong vßng 45 n¨m qua do c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi. -> §Êt mÆt bÞ bµo mßn, trë nªn nghÌo vµ xÊu. Theo Bé n«ng nghiÖp, hµng n¨m ®Êt ®åi nói miÒn B¾c n−íc ta bÞ bµo mßn trung b×nh 1cm (1 ha ®Êt mÊt ®i 100 tÊn, trong ®ã cã 6 tÊn mïn t−¬ng d−¬ng víi 100 tÊn ph©n chuång vµ 300 kg N t−¬ng d−¬ng víi 1,5 tÊn ®¹m sunphat). -> N¨ng suÊt c©y trång gi¶m, thËm trÝ kh«ng cã thu ho¹ch. -> Tµn ph¸ m«i tr−êng: ®Êt bÞ xãi mßn nªn c©y trång chØ cho thu ho¹ch vµi vô råi bá, l¹i ph¸ rõng vµ ®èt rÉy. Sau mçi lÇn ph¸ rõng gç bÞ tiªu hao nhiÒu vµ chØ cßn l¹i ®åi nói träc, dÉn ®Õn tho¸i ho¸ ®Êt, kÌm theo lµ lò lôt, h¹n h¸n vµ khÝ hËu vïng thay ®æi râ rÖt - Nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn xãi mßn -> YÕu tè tù nhiªn M−a: l−îng m−a trªn 10 mm cã thÓ g©y ra xãi mßn. N−íc ta cã l−îng m−a rÊt cao (1.300-3000 mm/n¨m), l−îng m−a l¹i tËp trung lín tõ th¸ng 6-9 (85%), cã ngµy m−a rÊt nhiÒu víi c−êng ®é m¹nh KÕt cÊu ®Êt: ®Êt cã tÇng mÆt dÇy vµ thÊm nhanh th× Ýt xãi mßn h¬n ®Êt cã tÇng mÆt máng. -> YÕu tè con ng−êi Khai th¸c ®Êt bõa b·i, sö dông kh«ng ®óng c¸ch: ch−a cã ý thøc trong viÖc chän ®Êt khai hoang, b¶o vÖ rõng, khai ph¸ c¶ rõng ®Çu nguån, rõng phßng hé, ®ãt rõng hµng lo¹t... B¶ng 33: Quan hÖ gi÷a c©y che phñ vµ xãi mßn §èi t−îng so s¸nh L−îng xãi mßn (tÊn /ha) Rõng 0,004 Trång cá 0,694 Trång ng« 31,897 Trång b«ng 69,932 §Êt bá ho¸ 148,288 http://www.ebook.edu.vn 78
Canh t¸c trªn ®Êt dèc ch−a hîp lý: cµy bõa, lµm luèng, gieo trång Ýt chó ý ®Õn viÖc xen canh, lu©n canh va gèi vô. NhiÒu n¬i chØ thu ho¹ch mét vô sau ®ã bá hoang. Ch−a cã biÖn ph¸p phßng chèng xãi mßn ®Ó gi÷ ®Êt vµ gi÷ n−í.c - BiÖn ph¸p chèng xãi mßn ë ViÖt nam. BiÖn ph¸p thuû lîi: ®µo m−¬ng, ®¾p bê trªn mÆt dèc, ng¨n chÆn dßng ch¶y hoÆc h¹n chÕ tèc ®é ch¶y, x©y dùng bê vïng hoÆc bê thöa ë miÒn nói. BiÖn ph¸p n«ng nghiÖp: lµm ®Êt gieo trång theo ®−êng ®ång møc, che phñ ®Êt, lµm m−¬ng vµ ruéng bËc thang, bãn ph©n h÷u c¬ ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng dÝnh kÕt cña keo ®Êt BiÖn ph¸p l©m nghiÖp: giao ®Êt, giao rõng, b¶o vÖ rõng nhÊt lµ rõng ®Çu nguån, rõng hµnh lang vµ rõng phßng hé, trång rõng phñ xanh ®Êt trång ®åi nói träc, trång c©y cã bé rÔ ¨n s©u xen lÉn víi c©y hä ®Ëu + Më réng nhanh hÖ thèng thuû lîi Më réng nhanh hÖ thèng thuû lîi trong 40 n¨m qua ®· n¶y sinh vÊn ®Ò ngËp óng, nhiÔm mÆn, nhiÔm phÌn, lµm gi¶m hiÖu qu¶ ®Çu t− vµo thuû lîi. HiÖn nay toµn thÕ giíi cã kho¶ng 850 triÖu ha, chiÕm 25% diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp, bÞ nhiÔm mÆn. HÇu hÕt lµ do nhiÔm mÆn tù nhiªn, nhiÔm mÆn do t−íi tiªu kÐm cã kho¶ng 66 triÖu ha. + §« thÞ ho¸ §« thÞ ho¸ lµm mÊt gÇn 1 triÖu ha ®Êt n«ng nghiÖp mçi n¨m, phÇn lín lµ ®Êt cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi. 5.8. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n 5.8.1. TÇm quan träng Tr÷ l−îng kho¸ng s¶n cã ý nghÜa kinh tÕ rÊt lín ®èi víi mét quèc gia. C«ng dông cña kho¸ng s¶n ®Ó lµm vËt liÖu x©y dùng, chÕ t¹o m¸y bay, « t«, c¸c thiÕt bÞ ®iÖn, ph−¬ng tiÖn th«ng tin, c«ng nghÖ y häc, trang søc,.. vµ rÊt nhiÒu c¸c c«ng dông kh¸c. Ngoµi ra kho¸ng s¶n cßn gióp sinh vËt sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn (c¸c nguyªn tè vi l−îng cÇn thiÕt cho c¬ thÓ sinh vËt). 5.8.2. HiÖn tr¹ng Sù c¹n kiÖt tµi nguyªn kho¸ng s¶n ®· ®ù¬c chó ý tõ nh÷ng n¨m 70. NÕu dùa vµo tr÷ l−îng kinh tÕ vµ møc tiªu dïng n¨m 1974 th× hÇu hÕt c¸c kho¸ng s¶n chØ dïng trong vµi chôc n¨m. Nh−ng nÕu c¨n cø vµo tr÷ l−îng kü thuËt th× sè n¨m sö dông cã thÓ hµng tr¨m n¨m. H¬n thÕ n÷a, cã thÓ hµng triÖu n¨m nÕu c¨n cø vµo ng−ìng kü thuËt. B¶ng 34: ChØ sè c¹n kiÖt dùa trªn −íc tÝnh tr÷ l−îng vµ tµi nguyªn t¸i t¹o ChØ sè c¹n ChØ sè c¹n Møc t¨ng Tr÷ l−îng kiÖt theo tµi kiÖt theo tr÷ nhu cÇu x¸c ®Þnh & nguyªn t¸i l−îng −íc tÝnh Kho¸ng hµng n¨m −íc tÝnh t¹o −íc tÝnh n¨m 2100 (%) (tÊn) n¨m 2100 (n¨m) (n¨m) Crom 3,3 1,1 12 Coban 2,8 5,4 150 36 Mn 2,7-3,3 2,8 120 18 Mo 4,5 2,1 249 5 Ni 4,0 2,1 152 35 Titan 3,8 7,1 102 38 Tungsten 3,4 6,8 236 11 KÏm 2,0 3,3 581 37 http://www.ebook.edu.vn 79
Tõ nh÷ng n¨m 70 ®Õn nay, tr÷ l−îng kinh tÕ cña mét sè kim lo¹i t¨ng h¬n tèc ®é sö dông nªn tû lÖ sö dông trong tr÷ l−îng cã gi¶m xuèng (B«xit, ThiÕc, KÏm). NhiÒu kim lo¹i cßn l¹i cã tèc ®é sö dông nhanh h¬n tèc ®é t¨ng cña tr÷ l−îng kinh tÕ nªn tr÷ l−îng kinh tÕ gi¶m Møc dïng Cu vµ Pb t¨ng nhiÒu nhÊt nªn tr÷ l−îng thùc tÕ ngµy cµng gi¶m. dù ®o¸n Au, Ag sÏ c¹n kiÖt tr−íc sau ®ã lµ Cu, Al vµ Coban. 5.8.3. T¸c ®éng cña viÖc khan hiÕm tµi nguyªn kho¸ng s¶n Gi¸ cña tµi nguyªn kho¸ng s¶n sÏ lu«ng t¨ng trong qu¸ trÝnh sö dông, nhÊt lµ khi khan hiÕm th× b¾t buéc con ng−êi ph¶i cã biÖn ph¸p khai th¸c vµ sö dông hîp lý, khuyÕn khÝch t¨ng hiÖu suÊt sö dông vµ c¸c biÖn ph¸p thay thÕ tµi nguyªn Gi¸ kho¸ng s¶n th−êng bÞ Nhµ n−íc can thiÖp nªn gi÷ gi¸ thÊp. ë n−íc ta nhµ n−íc ph¶i trî gi¸ ®iÖn, ®iÒu nµy t¸c ®éng kh«ng tèt ®Õn chi phÝ kinh tÕ lÉn m«i tr−êng v× t¨ng tèc ®é khan hiÕm nh−ng kh«ng khuyÕn khÝch ®−îc ®Çu t− vµo c«ng nghÖ míi vµ t¹o c¸c s¶n phÈm s¹ch... M«i tr−êng th−êng Ýt ®−îc chó ý, nÕu cã chØ khi ®· qu¸ « nhiÔm g©y ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn con ng−êi. §èt ch¸y c¸c nhiªn liÖu trong qu¸ tr×nh t¹o n¨ng l−îng lµ nguyªn nh©n chñ yÕu g©y « nhiÔm kh«ng khÝ, mµ CO2 lµ chÊt chÝnh g©y hiÖu øng nhµ kÝnh. 5.8.4. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n ë ViÖt nam Thiªn nhiªn ®· cho ®Êt n−íc ta mét ®Þa thÕ rÊt giµu tµi nguyªn kho¸ng s¶n, c¶ vÒ chñng lo¹i vµ lo¹i h×nh kho¸ng s¶n. - Tr÷ l−îng: s¾t 700 triÖu tÊn, B«xit 12 tû tÊn, Cr«m 10 triÖu tÊn, ThiÕc 86.000 tÊn, Apatit 1,4 tû tÊn, §Êt hiÕm 10 triÖu tÊn. Ngoµi ra Than, §¸ quý, Antimonan,.. còng cã tr÷ l−îng ®¸ng kÓ. - Do bÞ h¹n chÕ vÒ kü thuËt vµ vèn ®Çu t−, kü thuËt th¨m dß yÕu nªn nhiÒu lo¹i kho¸ng ch−a x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ®−îc tr÷ l−îng, ®Æc biÖt lµ tr÷ l−îng kinh tÕ. - Tr÷ l−îng kim lo¹i kh«ng nhiÒu, nhiªn liÖu vµ phi kim cã tr÷ l−îng kh¸. VÒ dÇu khÝ n−íc ta ®øng thø 6 trong Ch©u ¸ Th¸i B×nh D−¬ng vµ thø 3 trong khu vùc §«ng Nam ¸. - Qu¶n lý ngµnh n¨ng l−îng vµ kho¸ng s¶n cßn ph©n t¸n vµ ch−a chÆt chÏ, thiÕu quy ho¹ch khai th¸c vµ khai th¸c bõa b·i lµm tæn thÊt rÊt nhiÒu tµi nguyªn vµ « nhiÔm m«i tr−êng nghiªm träng. - Chi phÝ khai th¸c cao do c¸c má kho¸ng th−êng ë vïng ®åi nói, c«ng cô khai th¸c l¹i thñ c«ng vµ l¹c hËu... - Kh¶ n¨ng dÇu khÝ, ®Æc biÖt lµ khÝ thiªn nhiªn sÏ t¨ng nÕu cã kü thuËt th¨m dß hiÖn ®¹i. Theo Petro ViÖt nam, víi tèc ®é khai th¸c dÇu khÝ n¨m 2000 lµ 20 triÖu tÊn/n¨m vµ nh÷ng n¨m sau kh«ng d−íi 35-40 triÖu tÊn/n¨m, th× tr÷ l−îng thùc tÕ dÇu khÝ cña ta ®ñ cung cÊp ®Õn n¨m 2100. 5.9. Nhiªn liÖu vµ n¨ng l−îng Nhiªn liÖu kho¸ng nh− dÇu má, khÝ thiªn nhiªn, than ®¸ vµ h¹t nh©n lµ nguån chñ yÕu ®Ó thu nhËn n¨ng l−îng d−íi h×nh thøc ®iÖn n¨ng Nhiªn liÖu ho¸ th¹ch nh− than ®¸, h¬i ®èt thiªn nhiªn, dÇu th«,... ®Òu b¾t nguån tõ chÊt h÷u c¬. PhÇn lín than h×nh thµnh tõ d−¬ng xØ, th¹ch sïng khæng lå c¸ch ®©y 320-280 triÖu n¨m. Dçu ho¶ h×nh thµnh tõ sù ph©n gi¶i cña ®éng thùc vËt phï du chÕt l¾ng ®äng d−íi ®¸y biÓn http://www.ebook.edu.vn 80
Nhiªn liÖu cã thÓ chia thµnh 2 lo¹i: - Nhiªn liÖu s¬ cÊp: lµ nguån n¨ng l−îng c¬ b¶n (than ®¸, dÇu má, thuû lùc, gç, r¸c, søc giã vµ than cñi) ®−îc chuyÓn thµnh n¨ng l−îng ®iÖn vµ h¹t nh©n - Nhiªn liÖu thø cÊp: lµ ®iÖn hay khÝ ®èt ®−îc chÕ ra tõ c¸c nguyªn liÖu s¬ cÊp Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø 2 than ®¸ ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt, nh−ng hiÖn nay nã ®øng hµng thø 2, thø 3 sau dÇu má vµ gas. Mü lµ n−íc s¶n xuÊt dÇu ®øng thø 3 trªn thÕ giíi nh−ng chØ kho¶ng 20 n¨m n÷a còng sÏ bÞ c¹n kiÖt. Con ng−êi ngµy cµng cã xu h−íng chuyÓn sang dïng khÝ CH4 thay thÕ cho than vµ c¸c chÊt ®èt kh¸c g©y « nhiÔm m«i tr−êng vµ m−a acid. B¶ng 35: Tr÷ l−îng than ®¸ ë mét sè n−íc trªn thÕ giíi Dù tr÷ than ®¸ % so víi dù tr÷ N−íc (tû tÊn) cña thÕ giíi Nga 550 29,0 Hoa kú 120 6,6 Ên ®é 74 3,8 §øc 34 1,8 Nam phi 20 1,1 Anh 19 1,0 Canada 18 0,9 óc 5 0,3 DÇu má hiÖn ®ang gi÷ vai trß quan träng trong viÖc ®¶m b¶o nguån n¨ng l−îng trªn thÕ giíi. PhÇn lín dÇu má tËp trung ë c¸c n−íc Trung §«ng nh− A rËp Xª ót, C« oÐt, Iran, Ir¾c, Libi, Nigeria,.. Dù tr÷ ë c¸c n−íc lµ rÊt kh¸c nhau vµ chiÕm h¬n 55% dù tr÷ dÇu má thÕ giíi Hoa kú cã tr÷ l−îng khÝ ®èt tù nhiªn lín nhÊt thÕ giíi (19%). C¸c n−íc Ph−¬ng §«ng chiÕm 30% tr÷ l−îng toµn thÕ giíi B¶ng 36: Tr÷ l−îng dÇu má vµ khÝ ®èt ë ViÖt nam Tr÷ l−îng (triÖu tÊn) §Þa ®iÓm 500 VÞnh B¾c Bé 400 Nam C«n S¬n 300 §ång b»ng S«ng Cöu Long 300 ThÒm lôc ®Þa thuéc VÞnh Th¸i Lan ViÖc khai th¸c dÇu má ë n−íc ta ®−îc ®Èy m¹nh tõ n¨m 1986, ®Õn hÕt n¨m 1993 chØ riªng khu B¹ch Hæ ®· ®¹t tæng s¶n l−îng trªn 20 triÖu tÊn C¬ cÊu n¨ng l−îng sö dông ë c¸c n−íc ®Òu kh¸c nhau B¶ng 37: C¬ cÊu n¨ng l−îng ®−îc sö dông ë c¸c nhãm n−íc C¸c n−íc ®ang C¸c n−íc ph¸t D¹ng n¨ng l−îng ph¸t triÓn (%) triÓn (%) DÇu 23 37 Than 28 25 khÝ thiªn nhiªn 7 23 N¨ng l−îng h¹t nh©n 1 5 Thuû n¨ng 6 6 Sinh khèi (than, cñi) 35 3 Theo b¸o c¸o ph¸t triÓn thÕ giíi n¨m 1992 cña Ng©n hµng ThÕ giíi cho thÊy t×nh tr¹ng khan hiÕm c¸c nguån nhiªn liÖu ho¸ th¹ch lµ kh«ng ®¸ng ng¹i v× tr÷ l−îng kü thuËt cña nhiªn liÖu ho¸ th¹ch trªn toµn thÕ giíi gÊp 600 lÇn møc khai th¸c hiÖn nay. http://www.ebook.edu.vn 81