Một số bàn luận về đạo đức nghiên cứu trong điều tra khảo sát đối với khoa học xã hội

Diễn đàn khoa học - công nghệ<br /> <br /> <br /> <br /> Một số bàn luận về đạo đức nghiên cứu<br /> trong điều tra khảo sát đối với khoa học xã hội<br /> PGS.TS Phạm Văn Quyết<br /> Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn<br /> Đại học Quốc gia Hà Hội<br /> <br /> Điều tra khảo sát là một trong những phương pháp thu thập thông tin ngày càng trở nên phổ biến,<br /> hữu ích và chiếm vị trí quan trọng trong khoa học xã hội cũng như trong công tác quản lý. Điểm nổi<br /> bật của điều tra khảo sát trong khoa học xã hội là chuẩn bị, tổ chức, sắp xếp và thực hiện cuộc tiếp<br /> xúc giữa người thu thập thông tin với các đối tượng cung cấp thông tin. Chính vì vậy, việc điều tra<br /> khảo sát trong khoa học xã hội cần tuân thủ các nguyên tắc đạo đức để đảm bảo tính khách quan,<br /> không phóng đại, tô hồng hay bôi đen thông tin thu được… Bên cạnh đó, nó còn góp phần quan trọng<br /> trong việc bảo vệ người tham gia cung cấp thông tin.<br /> Cần tuân thủ đạo đức trong nghiên đức xã hội quan trọng khác [2]. cầu quan trọng hàng đầu trong<br /> cứu, điều tra khảo sát Điều tra khảo sát là một phương nghiên cứu khoa học xã hội nói<br /> pháp thu thập thông tin quan trọng chung và trong điều tra khảo sát<br /> Cũng như trong nghiên cứu<br /> trong nghiên cứu khoa học xã hội, nói riêng là phải đảm bảo tính<br /> khoa học nói chung, trong điều tra<br /> nơi sản xuất tri thức thực nghiệm khoa học của nghiên cứu hay độ<br /> khảo sát nói riêng, đạo đức nghiên<br /> cứu thúc đẩy nhà nghiên cứu thực về hiện thực đời sống xã hội của tin cậy và tính đại diện của thông<br /> hiện hoạt động nghiên cứu một con người. Từ góc độ phát triển tri tin. Điều đó có nghĩa là kết quả<br /> cách có trách nhiệm; một nghiên thức khoa học, đây là nguồn thông từ điều tra khảo sát phải có tính<br /> cứu có trách nhiệm là thể hiện sự tin hữu ích, nhiều ý nghĩa đối với khách quan, phản ánh trung thực<br /> trung thực, tôn trọng người tham công việc của các nhà khoa học hiện thực xã hội. Nếu vì lý do nào<br /> gia cung cấp thông tin [1]. David B. trong đánh giá hiện thực xã hội đó kết quả điều tra khảo sát không<br /> Resnik (2015) đã chỉ ra 5 lý do để để đi đến khái quát, xây dựng và phản ánh đầy đủ hoặc sai lệch so<br /> lý giải tại sao cần tuân thủ đạo đức phát triển các lý thuyết. Từ góc độ với thực tế xã hội thì hậu quả sẽ rất<br /> nghiên cứu trong khoa học: thứ thực tiễn, điều tra khảo sát cung lớn. Lý thuyết khoa học nếu được<br /> nhất, tiêu chuẩn đạo đức thúc đẩy cấp nguồn thông tin về hiện thực khái quát từ kết quả đó sẽ trở nên<br /> đạt đến mục tiêu nghiên cứu, như xã hội nhằm phục vụ lợi ích trực siêu hình, xa rời thực tế; những<br /> kiến thức, sự thật và tránh được sai tiếp của con người, cộng đồng chiến lược, chính sách, kế hoạch<br /> sót; thứ hai, các tiêu chuẩn đạo đức và xã hội. Đây là nguồn thông tin được xây dựng từ những kết quả<br /> thúc đẩy hình thành các giá trị cần không thể thiếu và không thể thay đó sẽ gây thiệt hại, tổn thất lớn cho<br /> thiết cho việc cộng tác thành công thế đối với công tác quản lý, hoạch xã hội, cho các tổ chức và doanh<br /> giữa các thành viên trong nhóm; định đường lối, chính sách và đề nghiệp, làm mất lòng tin của cộng<br /> thứ ba, tiêu chuẩn đạo đức giúp xuất giải pháp nhằm giải quyết các đồng… Sự trung thực được xem<br /> đảm bảo rằng các nhà nghiên cứu vấn đề xã hội. Nó cũng có ý nghĩa là trụ cột cơ bản nhất trong các<br /> có thể chịu trách nhiệm trước công quan trọng đối với giới sản xuất nguyên tắc về đạo đức của điều tra<br /> chúng; thứ tư, thực hiện tiêu chuẩn kinh doanh trong việc xây dựng khảo sát nói riêng và của nghiên<br /> đạo đức cũng giúp kêu gọi sự hỗ chiến lược kinh doanh, điều chỉnh cứu khoa học nói chung. Hay tính<br /> số lượng, chất lượng sản phẩm… toàn vẹn, độ tin cậy và tính hợp lệ<br /> trợ của cộng đồng cho nghiên cứu;<br /> nhằm đáp ứng nhu cầu của khách của các kết quả nghiên cứu phụ<br /> thứ năm, nhiều tiêu chuẩn đạo đức<br /> hàng…<br /> khoa học thúc đẩy hình thành và thuộc rất nhiều vào việc tuân thủ<br /> phát triển một loạt các giá trị đạo Với ý nghĩa như vậy, nên yêu các nguyên tắc đạo đức của người<br /> <br /> <br /> <br /> 21<br /> Soá 7 naêm 2019<br />  Diễn đàn Khoa học - Công nghệ<br /> <br /> <br /> nghiên cứu [3]. Như vậy, để đảm phi đạo đức khi yêu cầu mọi người học xã hội. Đảm bảo việc tiếp xúc<br /> bảo tính khách quan hay tính toàn tham gia vào đó, nhất là khảo sát trực tiếp hoặc gián tiếp giữa điều<br /> vẹn khoa học trong điều tra khảo đó có nguy cơ gây hại hoặc gây tra viên và người được điều tra<br /> sát, yêu cầu nhà nghiên cứu khi lãng phí tài sản xã hội. luôn là vấn đề trung tâm của công<br /> tiến hành các công việc phải hành việc tổ chức; nó quyết định sự<br /> Xây dựng bộ công cụ và lựa<br /> xử một cách có trách nhiệm hay thành bại của điều tra và cũng đặt<br /> chọn phương pháp khảo sát cụ thể<br /> thực hiện, tuân thủ hàng loạt các ra những yêu cầu và nguyên tắc<br /> thích hợp trong thiết kế cũng thể<br /> nguyên tắc, tiêu chuẩn đạo đức đạo đức cơ bản nhất. Các yêu cầu<br /> hiện đầy đủ yêu cầu của khía cạnh<br /> cần thiết. và nguyên tắc đạo đức quan trọng<br /> đạo đức nghiên cứu. Trong khảo<br /> sát xã hội, việc lựa chọn phương và cơ bản nhất trong các công việc<br /> Yêu cầu và sự thể hiện của nguyên tắc<br /> pháp khảo sát cụ thể, thích hợp này thường liên quan đến việc bảo<br /> đạo đức trong điều tra khảo sát<br /> với chủ đề và với nhóm khách thể vệ người tham gia.<br /> Điều tra khảo sát là phương được khảo sát luôn được các nhà Trước hết, người tham gia<br /> pháp nghiên cứu nhằm thu thập nghiên cứu chú ý quan tâm. Cùng phải được thông báo đầy đủ về<br /> thông tin sơ cấp, nó bao gồm hàng với đó là việc chuẩn bị bộ công cụ mục đích, ý nghĩa, phương pháp<br /> loạt nhiệm vụ cần giải quyết liên cho phù hợp với các phương pháp của điều tra cũng như mục đích<br /> quan đến thiết kế khảo sát, các được lựa chọn cũng cần được cân dự kiến sử dụng của nghiên cứu,<br /> công việc điều tra trên thực địa, xử nhắc và quyết định về mặt đạo những vấn đề yêu cầu họ tham<br /> lý dữ liệu, phân tích dữ liệu và cuối đức. Điều này không chỉ mang lại<br /> cùng có thể xác định các lỗi khảo gia vào nghiên cứu và những rủi<br /> lợi ích cho thông tin thu được từ ro có thể họ sẽ gặp phải... Đây là<br /> sát. Các nghiên cứu liên quan đến khảo sát, mà còn giúp xây dựng<br /> thu thập dữ liệu sơ cấp, sẽ luôn nguyên tắc của sự cho phép, sự<br /> được kế hoạch khảo sát và chi tiêu tự nguyện, nghĩa là chỉ khi người<br /> cần đề cao các vấn đề đạo đức kinh phí hiệu quả.<br /> phải được giải quyết [4]. tham gia đồng ý, cho phép người<br /> Bên cạnh thiết kế công cụ khảo đi khảo sát tiếp cận, thực hiện điều<br /> Trong thiết kế khảo sát, nhà sát thì thiết kế mẫu là công việc tra thì cuộc tiếp xúc mới nên được<br /> nghiên cứu phải trực tiếp cân nhắc quan trọng trong mỗi cuộc điều triển khai [6]. Sự cho phép còn<br /> để đưa ra các quyết định đối với tra khảo sát. Xác định và lựa chọn hàm ý đến sự đồng ý của người<br /> hàng loạt nhiệm vụ cùng những mẫu không những liên quan đến tham gia với cách thức sử dụng các<br /> thách thức nhất định về phương tính đại diện hay tính toàn vẹn của phương tiện cho ghi chép thông tin<br /> pháp luận của đạo đức nghiên như máy ghi âm, ghi hình, bút viết…<br /> kết quả khảo sát, mà còn liên quan<br /> cứu. Các quyết định được cân trong quá trình điều tra. Ở một góc<br /> trực tiếp đến nhóm người tham gia<br /> nhắc kỹ sẽ giúp giảm thiểu các độ khác, nguyên tắc tự nguyện,<br /> khảo sát, nghiên cứu. Một trong<br /> rủi ro có thể xảy ra cho điều tra không ép buộc cũng chính là thể<br /> những nguyên tắc đạo đức cốt lõi,<br /> khảo sát. Công việc đầu tiên trong hiện sự tôn trọng quyền con người,<br /> quan trọng của nghiên cứu khảo<br /> thiết kế liên quan nhiều đến khía quyền cá nhân, quyền tự quyết,<br /> sát về mặt tư pháp là người tham<br /> cạnh đạo đức là xác định chủ đề nhân phẩm của người tham gia<br /> gia nên được lựa chọn từ các nhóm<br /> và mục tiêu của điều tra khảo sát. mà một số tác giả nhắc đến như<br /> người mà họ có thể được hưởng lợi<br /> Việc xác định và lựa chọn một chủ một nguyên tắc cơ bản [3, 7] và đã<br /> từ nghiên cứu [3]. Sự thực, nguyên<br /> đề khảo sát cùng với các mục tiêu được thừa nhận bởi luật pháp của<br /> tắc này đã được thiết lập tại Tuyên<br /> phù hợp với khả năng của tác giả hầu hết các nước trên thế giới.<br /> bố Helsinki năm 1964 chủ yếu gắn<br /> và nguồn kinh phí cho phép, đồng<br /> với lĩnh vực y sinh. Song hiện nay Thứ hai, thông tin mà người<br /> thời làm rõ được tính mới, tính cần<br /> nó đã được mở rộng ra để bao gồm tham gia cung cấp trong điều tra<br /> thiết, hữu ích của chủ đề khảo sát<br /> đối với cả lĩnh vực khoa học xã hội khảo sát phải được giữ kín hay nói<br /> giúp tránh được những khảo sát<br /> và nhân văn. Nghĩa là cần ưu tiên cách khác là việc bảo mật thông tin<br /> mang tính “nửa vời” hoặc “vô tích<br /> lựa chọn các đối tượng là cá nhân của người tham gia và sự ẩn danh<br /> sự”, giúp cho xã hội và thậm chí cả<br /> có lợi ích dự kiến ​​của nghiên cứu của những người được hỏi phải<br /> nhà nghiên cứu tránh được sự lãng<br /> đối với khoa học và xã hội [5].<br /> phí cả về tài chính, nhân lực và các được tôn trọng. Điều này cũng có<br /> nguồn lực khác. Việc thực hiện một Tổ chức, thực hiện việc thu thập nghĩa, yêu cầu của cuộc khảo sát<br /> khảo sát hay một nghiên cứu nói thông tin sơ cấp từ những người là phải tôn trọng quyền riêng tư, cá<br /> chung mà không mang lại kết quả tham gia là nhiệm vụ trọng tâm nhân của người tham gia đã được<br /> hữu ích nào, có thể còn được coi là của điều tra khảo sát trong khoa pháp luật thừa nhận. Nguyên tắc<br /> <br /> <br /> 22 Soá 7 naêm 2019<br />  Diễn đàn khoa học - công nghệ<br /> <br /> <br /> đạo đức ứng xử không thể thiếu câu hỏi không thiên vị, không gợi lý ở các cấp chính quyền, nên việc<br /> này cũng chính là nguyên tắc ý, không xúc phạm và không gây ghi nhận bản quyền, xác định công<br /> khuyết danh trong phương pháp bất kỳ sức ép nào với người trả lời. lao của các bên liên quan đều phải<br /> điều tra xã hội học [6]. Tính trung lập của điều tra viên rất thận trọng, chi tiết. Mọi sự sơ<br /> còn thể hiện ở việc biết lắng nghe, xuất, bất cẩn ở khâu này đều có<br /> Thứ ba, ở mọi nơi, mọi lúc trong<br /> biết im lặng, biết nhẫn nhịn, không thể dẫn đến những tranh cãi, tranh<br /> điều tra khảo sát đều cần hướng<br /> thể hiện quan điểm, thái độ, không chấp đáng tiếc hoặc gây mất lòng<br /> đến bảo vệ lợi ích của người tham<br /> tranh cãi… tin của mọi người đối với các cuộc<br /> gia cả về mặt thể chất, vật chất,<br /> điều tra khác ?<br /> tinh thần và xã hội; hay nói cách Xử lý, phân tích thông tin, công<br /> khác cần giảm thiểu tác hại, rủi ro, bố và quản lý dữ liệu khảo sát là TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> tối ưu hóa lợi ích của người tham những công việc được thực hiện<br /> [1] Phạm Thị Ly (2015), “Một số vấn<br /> gia [7]. Bảo vệ người tham gia thể chủ yếu bởi nhà nghiên cứu. Vì đề cơ bản về đạo đức khoa học và văn<br /> hiện ở chỗ, trong điều tra họ không vậy, những yêu cầu từ khía cạnh hóa nghiên cứu”, Tạp chí Khoa học và<br /> bị gây ra những rủi ro, sự đe dọa đạo đức của điều tra khảo sát Công nghệ Việt Nam, Số 6, tr.62-64.<br /> hay những tổn thất về tâm lý; tuyệt trong giai đoạn này gắn liền với<br /> [2] David B. Resnik (2015), What is<br /> đối không cho phép các cá nhân, trách nhiệm và cách hành xử<br /> Ethics in research & why is it important?,<br /> các tổ chức xã hội sử dụng thông của nhà khoa học đối với kết quả https://www.niehs.nih.gov/research/<br /> tin mà người tham gia cung cấp để khảo sát trước cộng đồng và xã resources/bioethics/whatis/index.cfm.<br /> chống lại họ trong mọi trường hợp, hội. Cũng như trong các nghiên<br /> hay để đưa ra những kết luận đánh cứu khoa học nói chung, điều tra [3] CIRT (Center for Innovation in<br /> Research and Teaching - Grand Canyon<br /> giá về ý thức tổ chức, quan điểm khảo sát cũng đưa ra các yêu cầu<br /> Univercity) (2018), Ethical Concerns in<br /> chính trị, công việc hay đặc điểm về việc kiểm tra, giám sát nhằm Research. Modul: Ethical considerations<br /> cá nhân của họ [6]. đảm bảo tính trung thực, không for survey research, https://cirt.gcu.<br /> gian lận, không ngụy tạo dữ liệu... edu/research/developmentresources/<br /> Từ góc độ nhà nghiên cứu và<br /> Với các điều tra khảo sát thường tutorials/ethics.<br /> điều tra viên, khía cạnh đạo đức<br /> sử dụng số đông điều tra viên với<br /> khoa học trong điều tra khảo sát [4] Bill Dutton (2010), Six principles<br /> trình độ khác nhau, mẫu thiết kế<br /> cũng đặt ra hàng loạt yêu cầu to guide research ethics in the<br /> được thể hiện trong thực tế cũng Social  Sciences, https://billdutton.<br /> không thể bỏ qua. Ngoài yêu cầu<br /> rất đa dạng, vì vậy việc kiểm tra, me/2010/02/05/principles-to-guide-<br /> về hành xử có trách nhiệm, tuân<br /> tạo sự nhất quán, hiệu đính, loại research-ethics-in-the-social-sciences.<br /> thủ các chuẩn mực khoa học, các<br /> bỏ những bất thường, khắc phục<br /> đòi hỏi và nguyên tắc đạo đức của [5] Julie de Jong, Kristen Cibelli<br /> các sai số là rất cần thiết.<br /> khảo sát đối với người tham gia, Hibben, and Steve Pennell (2016),<br /> không để tình cảm, cảm xúc, lợi ích Cũng như hầu hết các nghiên Ethical Considerations, http://ccsg.isr.<br /> cá nhân, lợi ích nhóm lấn át, luôn cứu khoa học ở các lĩnh vực khác, umich.edu/index.php/chapters/ethical-<br /> considerations-in-surveys-chapter.<br /> có thái độ đúng mực, tôn trọng việc quản lý dữ liệu và công bố kết<br /> người tham gia, đồng nghiệp, tôn quả điều tra là công việc cần thiết [6] Phạm Văn Quyết, Nguyễn Quý<br /> trọng sự thật, điều tra khảo sát còn và thể hiện đậm nét dấu ấn của Thanh (2011), Phương pháp nghiên cứu<br /> nhấn mạnh thêm một số yêu cầu đạo đức nghiên cứu. Yêu cầu về xã hội học, Nhà xuất bản Đại học Quốc<br /> quan trọng mà nhà nghiên cứu, việc công bố kết quả trong nghiên gia Hà Nội.<br /> điều tra viên cần tuân thủ trong cứu phải tôn trọng và đảm bảo [7] ASS (Academy of Social<br /> tiếp xúc thu thập thông tin. Thiết quyền sở hữu trí tuệ cho các bên Sciences) (2015), Ethical Principles for<br /> lập và luôn duy trì vị trí trung lập, liên quan hay bảo vệ bản quyền, Social Science Research, https://www.<br /> không thiên vị đối với nội dung quyền tác giả đối với dữ liệu. Điều acss.org.uk/developing-generic-ethics-<br /> khảo sát và đối với người tham gia tra khảo sát thường liên quan đến principles-social-science/academy-<br /> adopts-five-ethical-principles-for-social-<br /> trong suốt quá trình thu thập thông các chủ đề về con người, cộng<br /> science-research.<br /> tin, từ khâu chào hỏi ban đầu, giới đồng, xã hội; công việc tổ chức<br /> thiệu đến việc chào hỏi để kết thúc thực hiện cũng thường phải huy<br /> cuộc tiếp xúc với đối tượng được động số lượng lớn người tham gia,<br /> điều tra khảo sát. Ngay cách đặt điều tra viên cùng sự giúp sức của<br /> các câu hỏi nhằm thu thập câu nhiều thành phần như nhà tài trợ,<br /> trả lời cũng cần chú ý để đảm bảo các nhà khoa học, các nhà quản<br /> <br /> <br /> <br /> 23<br /> Soá 7 naêm 2019<br />