Một số điều cần biết khi sử dụng điện: Phần 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn sách "Những điều cần biết khi sống chung với điện" đề cập tới những kiến thức cơ bản nhằm giúp bạn đọc có những hiểu biết thường thức về điện để sử dụng điện an toàn, hiệu quả và tiết kiệm. Phần 1 cuốn sách gồm 2 chương: Chương 1: Những hiểu biết thường thức về điện; Chương 2: Điện và cuộc sống. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Một số điều cần biết khi sử dụng điện: Phần 1

NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT KHI SỐNG CHUNG VỚI ĐIỆN
Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång: TS. NguyÔn thÕ kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång: TS. NguyÔn Duy Hïng Thµnh viªn Héi ®ång: TS. NguyÔn tiÕn hoµng ts. nguyÔn an tiªm TS. Vò Träng L©m
nguyÔn hanh nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt khi sèng chung víi ®iÖn nhµ xuÊt b¶n nhµ xuÊt b¶n khoa häc vµ kü thuËt chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt hµ néi - 2011
Lêi nhµ xuÊt b¶n Ngµy nay, ®iÖn ®· trë thµnh mét phÇn thiÕt yÕu cña ®êi sèng con ngêi. ViÖc sö dông ®iÖn trong sinh ho¹t h»ng ngµy lµ mét nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu cña mçi ngêi d©n, tõ n«ng th«n ®Õn thµnh thÞ. §iÖn ®· th©m nhËp vµo mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, ®Æc biÖt lµ trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc hiÖn nay. V× vËy, viÖc sö dông ®iÖn an toµn, hîp lý vµ tiÕt kiÖm lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cÊp thiÕt cña ®êi sèng x· héi, nh»m b¶o ®¶m viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nÒn v÷ng. Tuy nhiªn, viÖc sö dông ®iÖn thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o an toµn, hîp lý vµ tiÕt kiÖm ®èi víi ®a sè ngêi d©n hiÖn nay l¹i lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®îc sù quan t©m cña x· héi còng nh cña ngµnh ®iÖn, bëi v× hÇu hÕt ngêi d©n hiÖn nay cã rÊt Ýt th«ng tin phæ biÕn vÒ kiÕn thøc sö dông ®iÖn mét c¸ch an toµn, tiÕt kiÖm. §a sè ngêi d©n hiÖn nay sö dông ®iÖn theo thãi quen vµ kinh nghiÖm. Trong cuéc sèng h»ng ngµy vÉn x¶y ra nh÷ng trêng hîp tai n¹n ®¸ng tiÕc trong sö dông vµ söa ch÷a ®iÖn. Nh÷ng tai n¹n x¶y ra thêng lµ do bÊt cÈn vµ trong nhiÒu trêng hîp lµ do thiÕu hiÓu biÕt vÒ ®iÖn. Nh»m gãp phÇn phæ biÕn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ viÖc sö dông ®iÖn an toµn vµ tiÕt kiÖm cho mçi ngêi 5
d©n, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt xuÊt b¶n cuèn s¸ch Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt khi sèng chung víi ®iÖn cña t¸c gi¶ NguyÔn Hanh. Néi dung cuèn s¸ch ®Ò cËp ®Õn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n nh»m gióp b¹n ®äc cã nh÷ng hiÓu biÕt thêng thøc vÒ ®iÖn ®Ó sö dông ®iÖn an toµn, hiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm. C¸c bµi viÕt trong cuèn s¸ch ®îc tr×nh bµy díi d¹ng nh÷ng mÈu chuyÖn vui víi c¸c s¾c th¸i kh¸c nhau nh»m gióp b¹n ®äc dÔ dµng ®äc vµ n¾m b¾t c¸c th«ng tin tæng qu¸t vÒ c¸c kü n¨ng ®¬n gi¶n trong viÖc sö dông c¸c thiÕt bÞ ®iÖn an toµn, hiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm. Hy väng cuèn s¸ch sÏ gãp phÇn n©ng cao hiÓu biÕt vµ c¸ch sö dông ®iÖn an toµn, tiÕt kiÖm cña quý vÞ ®éc gi¶ trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ®Êt níc hiÖn nay. Xin tr©n träng giíi thiÖu cuèn s¸ch víi b¹n ®äc. Th¸ng 12 n¨m 2011 Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt 6
LêI NãI §ÇU Chóng ta vÉn thêng nghe c¸c bµ hµng xãm nãi víi anh thî ®iÖn: “Chó thî ®iÖn ¬i, lµm ¬n xem gióp chÞ c¸i ®Ìn mét tý! T¹i sao nã kh«ng s¸ng? Bän chÞ ch¼ng ai biÕt ®iÖn ®ãm lµ g×”. §©y hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ mét c©u kh¸ch s¸o mµ rÊt ch©n t×nh. Së dÜ nãi nh vËy lµ v× ®a sè chóng ta, tõ ngêi d©n nghÌo th«n quª ®Õn nh÷ng ngêi giµu cã ë thµnh thÞ, tuy nhµ cöa ®Çy ¾p tiÖn nghi nhng l¹i am hiÓu rÊt Ýt vÒ kü thuËt ®iÖn. Do ®ã mçi khi trong nhµ cã trôc trÆc vÒ ®iÖn th× chØ cßn c¸ch cËy nhê «ng thî ®iÖn mµ th«i. §óng ra, khi nhµ cöa ®· ®îc ®iÖn khÝ ho¸ th× mäi ngêi trong nhµ b¾t buéc ph¶i cã nh÷ng hiÓu biÕt tèi thiÓu vÒ ®iÖn, v× ®iÖn lµ ngêi b¹n ®ång hµnh víi chóng ta trong suèt c¶ cuéc ®êi. C¸c hiÓu biÕt vÒ ®iÖn sÏ gióp ta sö dông c¸c ®å ®iÖn hîp lý, hiÖu qu¶, tiÕt kiÖm ®iÖn h¬n, vµ ®iÒu chñ yÕu lµ sinh m¹ng cña chóng ta sÏ ®îc b¶o ®¶m h¬n. HiÖn nay, ®iÖn ®· th©m nhËp vµo mäi lÜnh vùc cña cuéc sèng nhng tµi liÖu, s¸ch b¸o, ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng nãi vÒ chñ ®Ò nµy cßn qu¸ Ýt. §©y lµ mét “lç hæng” vÒ kiÕn 7
thøc mµ chóng ta kh«ng thÓ bá qua nÕu muèn níc nhµ tiÕn bíc thµnh c«ng trªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Cuèn s¸ch nµy ra ®êi nh»m ®¸p øng nhu cÇu nãi trªn. S¸ch gåm cã bèn ch¬ng: Ch¬ng I - Nh÷ng hiÓu biÕt thêng thøc vÒ ®iÖn. Ch¬ng II - §iÖn vµ cuéc sèng. Ch¬ng III - TiÕt kiÖm ®iÖn kh«ng ph¶i chØ v× m×nh mµ cßn v× mäi ngêi. Ch¬ng IV - Mét sè ®iÒu cÇn biÕt vÒ an toµn ®iÖn. Néi dung s¸ch kh«ng ®i s©u vµo chuyªn m«n kü thuËt ®iÖn mµ chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®iÖn mµ mäi ngêi ®Òu cÇn ph¶i biÕt. S¸ch ®îc tr×nh bµy díi d¹ng nh÷ng th«ng tin ng¾n gän, nh÷ng c©u hái vµ tr¶ lêi xung quanh c¸c chñ ®Ò nh: nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®iÖn, c¸ch sö dông ®å ®iÖn trong nhµ, c¸c kiÕn thøc vÒ an toµn ®iÖn, c¸c biÖn ph¸p tiÕt kiÖm ®iÖn... Ngoµi ra, s¸ch cßn ®Ò cËp thªm mét sè vÊn ®Ò mµ nhiÒu ngêi quan t©m nh: t¸c dông cña ®iÖn ®èi víi søc khoÎ con ngêi, c¸ch lý gi¶i nh÷ng ®iÒu tai nghe m¾t thÊy trong m«i trêng ®iÖn khÝ ho¸, lÞch sö ra ®êi cña ngµnh ®iÖn vµ c¸c thµnh tùu khoa häc míi nhÊt cã liªn quan ®Õn ngµnh ®iÖn... §Ó tr¸nh nhµm ch¸n khi ®äc, t¸c gi¶ kh«ng ph©n lo¹i thµnh h¹ng môc nh s¸ch gi¸o khoa mµ tr×nh bµy díi d¹ng nh÷ng mÈu chuyÖn ng¾n hoÆc chuyÖn vui, mçi chuyÖn cã mét s¾c th¸i kh¸c 8
nhau. Tuy vËy, sau khi ®äc xong vµ tæng hîp l¹i, ®éc gi¶ sÏ thu nhËn ®îc mét sè kiÕn thøc tæng qu¸t vÒ vai trß cña ®iÖn trong ®êi sèng, ®ñ ®Ó sö dông trong sinh ho¹t hµng ngµy. Víi c¸ch tr×nh bµy nh trªn, bÊt cø tÇng líp nµo trong x· héi ®Òu cã thÓ lÜnh héi ®îc dÔ dµng mµ kh«ng ph¶i nhäc c«ng t×m hiÓu trong c¸c gi¸o tr×nh kü thuËt ®iÖn. Ngay c¶ nh÷ng ngêi ®ang c«ng t¸c trong ngµnh ®iÖn còng cã thÓ t×m thÊy ë ®©y mét sè c©u chuyÖn bæ Ých vµ lý thó trong lÜnh vùc chuyªn m«n cña m×nh. T¸c gi¶ kú väng cuèn s¸ch nhá bÐ nµy sÏ gãp phÇn lµm phong phó thªm c¸c hiÓu biÕt vÒ ®iÖn cña ®éc gi¶ trong mét x· héi ngµy cµng ®iÖn khÝ ho¸ nh hiÖn nay. NguyÔn Hanh 9
10
Ch¬ng I nh÷ng hiÓu biÕt thêng thøc vÒ ®iÖn C¸c cô nhµ ta hiÓu vÒ ®iÖn nh thÕ nµo? Ngêi xa thêng nãi “«n cè tri t©n”, ®¹i ý lµ b»ng c¸ch «n l¹i c¸i cò, ngêi ta cã thÓ nhËn thøc ®îc c¸i míi mét c¸ch têng tËn h¬n. ChÝnh v× vËy mµ tríc khi t×m hiÓu c¸c ®Æc tÝnh mu«n h×nh mu«n vÎ cña ®iÖn, thiÕt nghÜ chóng ta còng nªn bá ra vµi phót ®Ó «n l¹i c©u chuyÖn ngµy xa, c¸ch ®©y mét thÕ kû, c¸c cô nhµ ta ®· quan niÖm vÒ ®iÖn nh thÕ nµo. Ngêi ViÖt Nam b¾t ®Çu cã kh¸i niÖm vÒ ®iÖn tõ khi thùc d©n Ph¸p sang ®« hé níc ta, ®em nÒn v¨n minh Ph¸p quèc ®Ó truyÒn b¸ cho c¸c d©n téc “nhîc tiÓu”. LÇn ®Çu tiªn trong ®êi, ngêi d©n b¶n xø ®îc môc kÝch nh÷ng sù kiÖn l¹ lïng: dßng níc ch¶y ngîc tõ díi lªn (vßi phun níc ë c¸c vên hoa), ®Ìn treo tõ trªn chóc xuèng (®Ìn ®iÖn), xe kh«ng cã ngùa kÐo mµ vÉn ch¹y (c¸i « t«)... §èi víi hä, ®©y lµ nh÷ng chuyÖn thÇn kú. NÕu hái nh÷ng ngêi lµm viÖc 11
víi T©y th× sÏ ®îc gi¶i thÝch: “TÊt c¶ nh÷ng chuyÖn ®ã ®Òu do ®iÖn mµ ra”. Thêi Êy cã cô ThiÒu Chöu, mét ngêi tinh th«ng ch÷ H¸n ë Nam Kú, ®· cho ra ®êi cuèn s¸ch H¸n ViÖt tù ®iÓn. BiÕt rÊt nhiÒu ngêi quan t©m ®Õn ch÷ “®iÖn”, cô ®· bá c«ng tham kh¶o hµng lo¹t tù ®iÓn tiÕng H¸n vµ cã thÓ ®· t×m hiÓu thªm ë nh÷ng ngêi ®¬ng thêi ®Ó cã ®îc mét ®Þnh nghÜa thËt sóc tÝch vÒ “®iÖn” nh»m tho¶ m·n tÝnh hiÕu kú cña ngêi d©n. Vµ ®©y lµ nguyªn v¨n phÇn ®Þnh nghÜa ch÷ “®iÖn” cña cô trong cuèn tù ®iÓn ®ã: “§iÖn lµ mét c¸i søc c¶m øng cña mu«n vËt ®Òu cã. C¸i søc c¶m øng ®ã nã hai tÝnh ®èi ®·i nhau, kh¸c tÝnh th× hót lÊy nhau, cïng tÝnh th× l¹i cù nhau cho nªn míi chia ra ©m ®iÖn vµ d¬ng ®iÖn hay gäi lµ ch¸nh ®iÖn vµ phô ®iÖn. §ang lóc vËt thÓ nã yªn lÆng th× kh«ng thÊy søc ®iÖn ë ®©u, ®Õn lóc nã quÖn nã s¸t vµo vËt kh¸c, mÊt c¸i tÝnh trung hßa ®i, bÊy giê tÊt nã l«i thø ®iÖn kh¸c tÝnh nã ®Ó san ®Òu víi nã. C¸i søc l«i kÐo cña nã rÊt m¹nh vµ rÊt nhanh, tãe ra nh÷ng ¸nh s¸ng rÊt m¹nh rÊt s¸ng, nh chíp vµ sÐt ta thêng tr«ng thÊy, Êy lµ thø ®iÖn thiªn nhiªn b©y giê ngêi ta lîi dông nã ®Ó ch¹y m¸y thay søc ngêi gäi lµ ®iÖn nh©n t¹o. C¸ch lµm ra ®iÖn cã hai c¸ch: dïng b¸nh xe m¸y s¸t vµo nhau mµ sinh ra ®iÖn nh xe ®iÖn, ®Ìn ®iÖn thêng dïng ®ã; dïng vËt chÊt hãa hîp mµ sinh ra ®iÖn, nh ®iÖn ®¸nh d©y thÐp vµ ®iÖn m¹ thêng dïng ®ã”. 12
§©y lµ ®Þnh nghÜa vÒ ®iÖn cña cô ThiÒu Chöu c¸ch ®©y gÇn 100 n¨m chø kh«ng ph¶i lµ ®Þnh nghÜa cña t¸c gi¶. V× kÝnh l·o ®¾c thä nªn chóng t«i m¹n phÐp cô ®a lªn lµm bµi ®Çu tiªn cña cuèn s¸ch nµy. Mong r»ng cô kh«ng phËt ý, cßn vÒ phÇn chóng ta th× còng kh«ng nªn b×nh luËn, v× ë thêi ®ã mµ hiÓu ®îc nh vËy còng lµ uyªn b¸c l¾m råi. §iÖn mét chiÒu vµ ®iÖn xoay chiÒu Trong c«ng nghiÖp còng nh trong cuéc sèng hµng ngµy, chóng ta thêng nghe nãi ®Õn c¸c thuËt ng÷ “®iÖn mét chiÒu” vµ “®iÖn xoay chiÒu”, vËy chóng lµ g×? Cã thÓ gi¶i thÝch mét c¸ch s¬ lîc nh sau: dßng ®iÖn lµ luång ®iÖn tö tù do ch¹y trong d©y dÉn, ®iÖn tö cã kÝch thíc cùc kú nhá bÐ; nã bÐ ®Õn nçi nÕu cã mét “chiÕc kÝnh thÇn” phãng ®¹i con vi rót HIV to b»ng c¶ qu¶ ®Êt th× kÝch thíc ®iÖn tö chØ b»ng h¹t c¸t, nÕu kh«ng nãi lµ cßn nhá h¬n1; khi luång ®iÖn tö ch¹y liªn tôc trong d©y dÉn theo mét chiÒu, ta cã dßng ®iÖn mét _________ 1. Khoa häc ®· chøng minh ®îc sù hiÖn h÷u cña ®iÖn tö nhng vÉn cha ai chôp ¶nh ®îc nã, v× nã qu¸ bÐ ®Ó c¸c thiÕt bÞ t©n kú nhÊt cña nh©n lo¹i cã thÓ nhËn diÖn. Ngêi ta chØ chôp ®îc ®êng bay cña nã trong c¸c buång bät hoÆc buång Wilson mµ th«i. 13
chiÒu; nÕu luång ®iÖn tö ch¹y tíi ch¹y lui, ®¶o chiÒu liªn tôc, ta cã dßng ®iÖn xoay chiÒu. §iÖn mét chiÒu vµ xoay chiÒu ®îc øng dông rÊt réng r·i trong cuéc sèng. §Ìn pin vµ ®Ìn ¾cquy mµ chóng ta thêng dïng ch¹y b»ng ®iÖn mét chiÒu. Tµu ®iÖn còng ch¹y b»ng ®iÖn mét chiÒu. Ra®i«, ®ång hå ®eo tay, m¸y ghi ©m bá tói, m¸y chôp ¶nh kü thuËt sè, ®iÖn tho¹i di ®éng, m¸y trî thÝnh, c¸c qu¹t ®iÖn trªn « t«, tµu háa ®Òu ch¹y b»ng ®iÖn mét chiÒu. Nãi mét c¸ch tæng qu¸t, tÊt c¶ c¸c ®å ®iÖn d©n dông thuéc lo¹i di ®éng, bá tói ®Òu ch¹y b»ng ®iÖn mét chiÒu. §iÖn xoay chiÒu ®îc dïng cho mét sè ®å ®iÖn gia dông nh bÕp ®iÖn, Êm ®un ®iÖn, qu¹t trÇn, qu¹t bµn, qu¹t th«ng giã, m¸y hót bôi, m¸y nghiÒn sinh tè, b¬m níc, tñ l¹nh, m¸y giÆt... §Æc biÖt, m¸y b¬m níc ë c¸c tr¹m thuû n«ng, m¸y b¬m chèng óng vµ mét sè m¸y mãc trong n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp ngêi ta dïng ®iÖn xoay chiÒu ba pha. ¦u thÕ cña lo¹i ®iÖn nµy lµ cã thÓ cung cÊp nh÷ng c«ng suÊt rÊt lín vµ b¶o ®¶m ®îc sù c©n b»ng cÇn thiÕt trong líi ®iÖn. Kh¸i niÖm vÒ d©y löa vµ d©y nguéi §Ó n¾m ®îc c¸c vÊn ®Ò vÒ “®iÖn ®ãm”, tríc tiªn chóng ta cÇn ph¶i hiÓu hai thuËt ng÷ kh¸ th«ng dông, ®ã lµ d©y löa vµ d©y nguéi. D©y löa 14
lµ g× vµ d©y nguéi lµ g×? §êng ®iÖn 220 v«n kÐo vµo nhµ chóng ta lµ ®iÖn xoay chiÒu mét pha. Nã bao giê còng cã hai d©y, mét d©y mang ®iÖn vµ mét d©y kh«ng mang ®iÖn. NÕu ch¹m ph¶i d©y mang ®iÖn lµ bÞ giËt, thËm chÝ cã thÓ chÕt ngêi, cßn nÕu ch¹m vµo d©y kh«ng mang ®iÖn th× hÇu nh kh«ng bÞ giËt hoÆc chØ giËt tª tay chót xÝu mµ th«i. D©y mang ®iÖn cã tªn kü thuËt lµ d©y pha, v× nã ®îc nèi víi mét pha cña m¸y ph¸t ®iÖn. Tuy vËy, trong d©n gian ta vÉn quen gäi víi c¸i tªn n«m na lµ d©y löa hoÆc d©y nãng. Së dÜ gäi nh vËy v× ®©y chÝnh lµ c¸i d©y g©y nªn tai n¹n hoÆc chÕt chãc, cÇn c¶nh gi¸c. Còng cã ngêi gi¶i thÝch nh sau: khi dÝ bót thö ®iÖn vµo lâi d©y th× ®Ìn neon trong bót s¸ng hång lªn nh ngän löa. NÕu d©y ®øt r¬i xuèng ch¹m ph¶i mÆt ®Êt hoÆc bøc têng còng toÐ ra löa. VËy b¶n chÊt cña nã lµ löa, chí d¹i ®ïa víi löa mµ thiÖt th©n. §Ó dÔ hiÓu, trong tµi liÖu nµy chóng ta thèng nhÊt dïng c¸i tªn “d©y löa”, nhng khi dïng ph¶i hiÓu ®ã lµ “d©y pha”. D©y kh«ng mang ®iÖn cã tªn kü thuËt lµ d©y trung tÝnh, v× nã ®îc nèi víi ®iÓm trung tÝnh cña m¸y ph¸t ®iÖn. Tuy vËy trong d©n gian ta vÉn quen gäi nã víi c¸i tªn d©y nguéi. Së dÜ cã tªn nh vËy lµ v× khi dÝ bót thö ®iÖn vµo th× bót kh«ng s¸ng. NÕu d©y ®øt r¬i xuèng ch¹m ph¶i mÆt ®Êt còng ch¼ng toÐ ra tia löa nµo. §Ó dÔ hiÓu, ë ®©y chóng ta thèng nhÊt dïng c¸i tªn “d©y 15
nguéi”, nhng khi dïng ph¶i hiÓu ®ã lµ “d©y trung tÝnh”. Còng cÇn nãi thªm r»ng thuËt ng÷ d©y nguéi ë ®©y chØ ®¬n thuÇn lµ quy íc, v× trong khi vËn hµnh (vÝ dô khi ta nÊu bÕp ®iÖn ch¼ng h¹n) th× d©y löa vµ d©y nguéi ®Òu nãng nh nhau, ch¼ng d©y nµo nguéi h¬n d©y nµo. T¹i sao ®iÖn ¸p ®îc ®o b»ng v«n? Chóng ta thêng ®¸nh gi¸ ®é nguy hiÓm cña c¸c nguån ®iÖn theo “v«n”, cµng nhiÒu v«n cµng cÇn ph¶i c¶nh gi¸c. Côc pin ®Ìn chØ cã 1,5 v«n kh«ng nguy hiÓm, c¸c em bÐ còng cã thÓ cÇm ®i ch¬i ®îc. §iÖn trong æ c¾m 220 v«n rÊt nguy hiÓm, nÕu ch¹m vµo cã thÓ bÞ giËt chÕt ngêi. VËy v«n lµ g×? §ã lµ ®¬n vÞ mµ c¸c kü s ®iÖn dïng ®Ó ®o ®iÖn ¸p. NÕu l¹i hái tiÕp ®iÖn ¸p lµ g× th× c¸ch gi¶i thÝch dµi dßng vµ l«i th«i l¾m, chØ xin kÓ c©u chuyÖn “cæ tÝch” sau ®©y, qua ®ã chóng ta cã thÓ h×nh dung ®îc phÇn nµo. ThuËt ng÷ “v«n” ra ®êi c¸ch ®©y ®· h¬n hai thÕ kû, lóc ®ã ngêi ta chØ biÕt cã dßng ®iÖn chø cha biÕt ®Õn ®iÖn ¸p. Vµo kho¶ng nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû XVIII, mét nhµ vËt lý häc trÎ tuæi ngêi Italia tªn lµ Alexandre Volta, sinh ë thµnh phè Come, ®· dùa vµo mét ph¸t hiÖn 16
trong lóc thÝ nghiÖm cña gi¸o s gi¶i phÉu Luitgi Galvani (còng ngêi Italia) ®Ó x©y dùng nªn lý thuyÕt vÒ ®iÖn ¸p tiÕp xóc vµ tõ ®ã s¸ng chÕ ra chiÕc pin ®iÖn ®Çu tiªn cña nh©n lo¹i. NÕu nèi c¸c cùc cña pin nµy víi hai ®o¹n d©y ®ång råi quÑt chóng víi nhau sÏ xuÊt hiÖn mét tia löa nhá, ngêi ta gäi ®ã lµ “tia löa ®iÖn”. Sau khi Volta hoµn thµnh chiÕc pin ®iÖn ®Çu tiªn, mäi ngêi ®ua nhau lµm nh÷ng chiÕc pin kh¸c ngµy cµng ®å sé h¬n vµ “søc ®iÖn” còng ngµy cµng m¹nh h¬n. §Ó cã c¬ së ®¸nh gi¸ vµ cho ®iÓm c¸c pin ®ã, ngêi ta quy íc mét ®¬n vÞ chung ®Ó tiÖn bÒ ®o ®¹c. §¬n vÞ ®ã gäi lµ g×? Ai còng thèng nhÊt gäi lµ “v«n” ®Ó ghi nhí c«ng lao cña nhµ vËt lý häc trÎ tuæi Volta. ChÝnh “søc ®iÖn” ngµy xa lµ kh¸i niÖm ®iÖn ¸p mµ chóng ta ®ang dïng hiÖn nay. §iÖn bao nhiªu v«n th× giËt? Chóng ta ai còng biÕt ch¹m tay vµo ®iÖn 220 v«n th× bÞ giËt rÊt m¹nh, cßn ch¹m tay vµo côc pin ®Ìn 1,5 v«n th× ch¼ng hÒ hÊn g×. Tõ ®ã n¶y sinh ý nghÜ: ®iÖn ¸p cao míi giËt cßn ®iÖn ¸p thÊp th× ch¼ng lµm sao. Thùc ra kh«ng ph¶i nh vËy! C¶m gi¸c ®iÖn giËt g©y ra bëi dßng ®iÖn chø kh«ng ph¶i bëi ®iÖn 17
¸p. Dßng ®iÖn ch¹y qua c¬ thÓ cµng m¹nh th× bÞ giËt cµng ®au, thËm chÝ g©y tö vong. Cêng ®é dßng ®iÖn nµy ®îc quyÕt ®Þnh bëi ba yÕu tè: 1. §iÖn ¸p cao hay thÊp; 2. §iÖn trë cña c¬ thÓ ngêi; 3. §iÖn trë cña c¸c vËt c¸ch ly gi÷a ngêi vµ nguån ®iÖn. YÕu tè thø nhÊt th× ®· râ, cßn yÕu tè thø hai, thø ba míi lµ ®iÒu cÇn bµn. §iÖn trë c¬ thÓ ngêi chñ yÕu do líp da quyÕt ®Þnh. Da cµng dµy vµ cµng s¹ch, cµng kh« th× ®iÖn trë cµng cao, dßng ®iÖn cµng yÕu. Da máng (vÝ dô da trÎ em, phô n÷) vµ ít ¸t th× ®iÖn trë cµng thÊp, dßng ®iÖn cµng m¹nh. ChÝnh v× vËy mµ lóc ch©n tay ít hoÆc lóc võa t¾m xong mµ ch¹m tay vµo ®iÖn 220 v«n th× cã thÓ bÞ giËt chÕt ngêi. §iÖn trë cña c¸c vËt c¸ch ly nh: th¶m, chiÕu, giµy, dÐp, ñng c¸ch ®iÖn, g¨ng tay c¸ch ®iÖn... còng kh«ng kÐm phÇn quan träng. ChØ cÇn mang mét ®«i ñng c¸ch ®iÖn thËt tèt th× cã sê tay vµo ®iÖn 220 v«n còng ch¼ng hÒ hÊn g×. Tuy vËy nªn nhí chØ ®îc phÐp sê mét tay mµ th«i, tay kia ph¶i bu«ng thâng. NÕu tay kia vÞn vµo têng hoÆc ch¹m ph¶i d©y nguéi th× còng bÞ giËt nguy hiÓm ch¼ng kÐm g× kh«ng mang ñng. Cßn ®iÖn bao nhiªu v«n th× giËt chÕt ngêi? C©u nµy khã tr¶ lêi l¾m v× cßn phô thuéc hµng lo¹t d÷ kiÖn phøc t¹p kh¸c. Nhng cã thÓ nãi chung lµ: “Trong ®iÒu kiÖn bÊt lîi nhÊt, ®iÖn tõ 25 v«n trë lªn cã thÓ g©y chÕt ngêi”. S¸ch vë ®· ghi 18