Một số kết quả nghiên cứu mới về khu di tích Hoàng thành Thăng Long tại 18 Hoàng Diệu

Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu míi vÒ khu di tÝch<br /> Hoµng thµnh Th¨ng Long t¹i 18 Hoµng DiÖu<br /> <br /> (*)<br /> Tèng Trung TÝn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> n h− ta biÕt, khu di tÝch Hoµng<br /> thµnh Th¨ng Long t¹i 18 Hoµng<br /> DiÖu n»m trong mét khu vùc réng lín,<br /> - Lµm cho viÖc nghiªn cøu mÆt<br /> b»ng kiÕn tróc trªn mét diÖn réng, cã<br /> quy m« lín ®−îc thùc hiÖn chÝnh x¸c,<br /> trong ®ã diÖn tÝch ®· vµ ®ang khai cã tÝnh khoa häc cao vµ t¹o ra nh÷ng<br /> quËt lµ 19.000m2. C¸c dÊu tÝch xuÊt lé kh¶ n¨ng nghiªn cøu so s¸nh kh¸<br /> n»m ph©n bè ë 4 khu A, B, C, D (theo chuÈn x¸c ®èi víi c¸c di tÝch kiÕn tróc<br /> kÝ hiÖu cña kh¶o cæ häc). §Ó nghiªn cña tõng thêi kú n»m ph©n bè ë nhiÒu<br /> cøu ®¸nh gi¸ hÖ thèng toµn bé c¸c di vÞ trÝ kh¸c nhau hay ®−îc khai quËt<br /> tÝch ®· xuÊt lé t¹i c¸c khu, c«ng viÖc nghiªn cøu ë nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c<br /> quan träng ®Çu tiªn lµ ph¶i x¸c ®Þnh nhau.(∗)<br /> chuÈn mÆt b»ng vµ ph−¬ng h−íng cña - Lµm t¨ng gi¸ trÞ khoa häc cña hå<br /> c¸c dÊu tÝch kiÕn tróc ®ã. Muèn nh− s¬ di tÝch do cã ®é tin cËy cao tõ viÖc<br /> vËy th× cÇn ph¶i x¸c ®Þnh mèc chuÈn xö lý chÝnh x¸c vÒ mÆt sè liÖu qua hÖ<br /> vµ ph¶i x©y dùng hÖ thèng l−íi to¹ ®é thèng to¹ ®é vµ cao ®é chuÈn.<br /> vµ cao ®é quèc gia chuÈn, mang tÝnh<br /> quèc tÕ t¹i khu di tÝch. Chóng t«i gäi §Ó x©y dùng hÖ thèng l−íi to¹ ®é<br /> ®©y lµ l−íi to¹ ®é Hoµng thµnh Th¨ng Th¨ng Long theo tiªu chuÈn quèc tÕ,<br /> Long. Còng xin nãi ngay r»ng, c«ng ViÖn Kh¶o cæ häc ®· phèi hîp víi c¸c<br /> viÖc x©y dùng l−íi to¹ ®é vµ cao ®é chuyªn gia NhËt B¶n triÓn khai thùc<br /> quèc gia vµo c¸c khu di tÝch kh¶o cæ lµ hiÖn tõ cuèi n¨m 2006 vµ ®Õn nay c¸c<br /> viÖc lµm míi ë ViÖt Nam, nh−ng nã ®· c«ng viÖc chÝnh c¬ b¶n ®· hoµn thµnh.<br /> ®−îc ¸p dông kh¸ phæ biÕn ë nhiÒu KÕt qu¶ cña viÖc ®Æt l−íi täa ®é<br /> n−íc trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ NhËt Th¨ng Long:<br /> B¶n vµ Hµn Quèc.<br /> - §· x¸c ®Þnh ®−îc cao ®é vµ to¹ ®é<br /> chuÈn cña trôc trung t©m lµ khu vùc<br /> C«ng viÖc x©y dùng l−íi to¹ ®é nªu §oan M«n vµ ®iÖn KÝnh Thiªn lµ n»m<br /> trªn lµ nh»m môc tiªu nghiªn cøu, lÖch B¾c 50. To¹ ®é cña ®iÖn KÝnh<br /> ®¸nh gi¸ vµ x©y dùng hå s¬ khoa häc 0<br /> Thiªn n»m ë 21 0214.935 vÜ ®é B¾c vµ<br /> c¸c dÊu tÝch kiÕn tróc cña Hoµng<br /> thµnh theo tiªu chuÈn cña kh¶o cæ häc<br /> ®« thÞ quèc tÕ. L−íi täa ®é chuÈn nµy PGS, TS. ViÖn Kh¶o cæ häc, ViÖn KHXH<br /> (∗)<br /> <br /> cã ý nghÜa: ViÖt Nam.<br /> 8 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 3.2007<br /> <br /> o<br /> 105 50’18.566’’ kinh ®é §«ng. To¹ ®é Nh−ng b»ng chøng cña kh¶o cæ<br /> cña khu di tÝch Hoµng thµnh Th¨ng häc h«m nay chñ yÕu chØ t×m thÊy vÕt<br /> Long t¹i 18 Hoµng DiÖu (lÊy mèc tÝch cßn l¹i cña c¸c nÒn mãng kiÕn<br /> o<br /> HT20 - khu A) lµ 21 02’21.898’’ vÜ ®é tróc cung ®iÖn, lÇu c¸c trong CÊm<br /> o thµnh Th¨ng Long x−a. Nh−ng nÕu<br /> B¾c vµ 105 50’13.578’’ kinh ®é §«ng. nghiªn cøu kü hÖ thèng nÒn mãng ®ã<br /> ta cã thÓ hiÓu ®−îc mÆt b»ng cña tõng<br /> I. NhËn thøc tõ nh÷ng nghiªn cøu mÆt b»ng ®¬n nguyªn kiÕn tróc còng nh− diÖn<br /> dÊu tÝch kiÕn tróc m¹o tæng thÓ chung cña c¸c kiÕn tróc<br /> trong khu vùc. Lý do ®¬n gi¶n lµ c¸c<br /> Sau khi t¹m dõng khai quËt, ViÖn<br /> kiÕn tróc cung ®iÖn trong Hoµng<br /> Kh¶o cæ häc ®· tËp trung vµo viÖc<br /> thµnh vµ CÊm thµnh Th¨ng Long x−a,<br /> hoµn chØnh hÖ thèng c¸c b¶n vÏ vÒ di<br /> còng nh− di tÝch Kinh ®« cña nhiÒu<br /> tÝch, ghÐp nèi c¸c b¶n vÏ, ®ång thêi<br /> triÓn khai nghiªn cøu mÆt b»ng, kÕt n−íc ch©u ¸ trong cïng bèi c¶nh,<br /> cÊu, kü thuËt x©y dùng vµ mèi quan th−êng lµ khung nhµ b»ng gç chÞu lùc<br /> hÖ niªn ®¹i vµ tÝnh chÊt cña c¸c lo¹i vµ thµnh phÇn chÞu lùc chñ yÕu lµ c¸c<br /> h×nh di tÝch kiÕn tróc ®· xuÊt lé t¹i cét nhµ. V× vËy, c¸c ch©n cét th−êng<br /> khu di tÝch. ®−îc chó ý kª ®ì vµ gia cè víi hai<br /> thµnh phÇn chÝnh lµ ch©n t¶ng vµ<br /> Còng xin nãi ngay r»ng, do tÝnh mãng trô.<br /> chÊt phøc t¹p vµ do nhiÒu dÊu tÝch<br /> ch−a khai quËt lµm xuÊt lé hÕt, nªn DÊu tÝch kiÕn tróc xuÊt lé t¹i khu<br /> c«ng viÖc nghiªn cøu ph©n ®Þnh mÆt di tÝch ®−îc nhËn biÕt kh¸ râ qua hÖ<br /> b»ng, ®¸nh gi¸ tÝnh chÊt, qui m«, cÊu thèng c¸c lo¹i h×nh mãng trô. C¸c<br /> tróc lµ rÊt khã kh¨n. HiÖn nay, ViÖn mãng trô ®ã xÕp thµnh tõng hµng,<br /> Kh¶o cæ häc ®ang tiÕp tôc triÓn khai tõng d·y, n»m ®an xen, ®«i khi chång<br /> nghiªn cøu theo ®óng kÕ ho¹ch ®· ®Ò xÕp lªn nhau vµ cã h×nh vu«ng hoÆc<br /> ra. Còng do ®ang triÓn khai nghiªn h×nh trßn, ®−îc lµm b»ng nhiÒu lo¹i<br /> cøu, nªn t¹i thêi ®iÓm nµy ch−a cã ®ñ chÊt liÖu:<br /> thêi gian ®Ó nhËn thøc ®Çy ®ñ toµn bé - Mãng trô ®−îc lµm b»ng g¹ch.<br /> mÆt b»ng c¸c di tÝch ®· xuÊt lé. Tuy<br /> nhiªn, sau 2 n¨m nghiªn cøu, cã thÓ - Mãng trô ®−îc lµm b»ng gç.<br /> nªu ra ®©y mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu - Mãng trô ®−îc lµm b»ng m¶nh<br /> ban ®Çu vÒ mét sè lo¹i h×nh di tÝch sµnh.<br /> thêi Lý - TrÇn nh− sau:<br /> - Mãng trô ®−îc lµm b»ng sái.<br /> 1. Mét sè kiÕn tróc cung ®iÖn tiªu<br /> - Mãng trô ®−îc lµm b»ng sái kÕt<br /> biÓu:<br /> hîp víi g¹ch, ngãi vì vôn.<br /> Theo sö cò th× xung quanh khu<br /> vùc ®iÖn Cµn Nguyªn (tøc lµ ®iÖn - Mãng trô ®−îc lµm b»ng g¹ch vå<br /> Thiªn An vµ KÝnh Thiªn), c¸c triÒu ®¹i vì lÉn lén víi ®Êt vµ ®å gèm.<br /> ®Òu ®· tiÕn hµnh x©y dùng rÊt nhiÒu Nghiªn cøu so s¸nh hÖ thèng, c¸c<br /> cung ®iÖn vµ lÇu c¸c. Trong ®ã, sö nhµ kh¶o cæ häc ®· ®−a ra nhËn thøc<br /> còng ghi chÐp vÒ c¸c lÇn trïng tu, t«n quan träng r»ng, mãng trô chÝnh lµ<br /> t¹o vµ x©y dùng míi víi c¶ nh÷ng m« vÕt tÝch cßn l¹i cña c¸c c«ng tr×nh kiÕn<br /> t¶ ®«i dßng vÒ kiÕn tróc nhiÒu tÇng cã tróc gç, mang ®Æc tr−ng c¬ b¶n ®Ó<br /> bé m¸i ®−îc trang trÝ tr¸ng lÖ. nhËn diÖn mÆt b»ng, quy m« vµ cÊu<br /> Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu míi… 9<br /> <br /> tróc cña c¸c di tÝch kiÕn tróc gç ®ã. th¸p Ch−¬ng S¬n (thêi Lý, 1017), th¸p<br /> Bëi v×, h×nh dung mçi mãng trô lµ vÞ Phæ Minh (thêi TrÇn, 1305-1310). Khi<br /> trÝ cña mét cét gç ta cã thÓ nhËn biÕt ®µo kiÓm tra vÒ kü thuËt x©y dùng<br /> râ rµng vÒ qui m« cña c«ng tr×nh kiÕn mãng cña c¸c th¸p nµy, ng−êi ta ®Òu<br /> tróc. MÆt kh¸c, chøc n¨ng cña c¸c ®· t×m thÊy hiÖn t−îng dïng sái hoÆc<br /> mãng trô nµy còng ®−îc kh¼ng ®Þnh ®¸ cuéi ®Ó gia cè chèng lón.<br /> râ lµ mãng gia cè chèng lón cho toµn<br /> bé kiÕn tróc. B»ng chøng cho nhËn ViÖc sö dông sái trong viÖc x©y<br /> ®Þnh nµy ®−îc dùa vµo nh÷ng ch©n dùng th¸p Ch−¬ng S¬n hay th¸p Phæ<br /> t¶ng ®¸ cßn n»m nguyªn ë vÞ trÝ ban Minh mét mÆt chøng minh tÝnh phæ<br /> ®Çu, nh− tr−êng hîp ë hè A20, B16. biÕn cña kü thuËt sö dông sái trong<br /> PhÝa d−íi c¸c ch©n t¶ng ®¸ ®Òu lµ c¸c thêi Lý - TrÇn, mÆt kh¸c chøng minh<br /> mãng trô, hay nãi c¸ch kh¸c, bªn trªn c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc ë 18 Hoµng<br /> c¸c mãng trô th−êng ®Æt c¸c ch©n DiÖu ®Òu lµ c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc<br /> t¶ng ®¸ dïng ®Ó kª cét gç cã kÝch rÊt lín vµ nÆng. Kü thuËt nµy thùc ra<br /> th−íc t−¬ng ®èi lín. ThuËt ng÷ chuyªn vèn ®· ®−îc b¾t ®Çu tõ thêi §inh - Lª<br /> m«n gäi lµ mãng trô. thÕ kû X. T¹i khu vùc chïa NhÊt Trô,<br /> c¸c nhµ kh¶o cæ häc ®· t×m thÊy c¸c<br /> Trõ c¸c lo¹i mãng trô g¹ch vµ gç trô mãng ®−îc lµm rÊt kiªn cè b»ng gç<br /> cã kü thuËt lµm gi¶n ®¬n, c¸c lo¹i lim vµ ®¸. §Õn thêi Lý - TrÇn, kü<br /> mãng trô kh¸c ®−îc lµm b»ng kü thuËt gia cè mãng trô b»ng sái, g¹ch,<br /> thuËt kh¸ gièng nhau: Mçi mãng trô ngãi vôn, sµnh vôn ®· ®−îc thùc hiÖn<br /> ®−îc ®µo mét hè vu«ng hoÆc trßn, s©u mét c¸ch hoµn h¶o, quy m«, ch¾c ch¾n<br /> trung b×nh 1,0m -1,50m, réng tõ vµ ®a d¹ng nhÊt trong lÞch sö kü thuËt<br /> 1,10m - 1,90m, sau ®ã ®æ tõng líp vËt gia cè mãng trô kiÕn tróc ViÖt Nam.<br /> liÖu (sái hoÆc g¹ch, ngãi, m¶nh sµnh Kü thuËt nµy cßn ®−îc kÐo dµi ®Õn<br /> vì nhá) kÕt hîp víi ®Êt sÐt vµ lÇn l−ît thêi Lª ë Lam Kinh.<br /> ®Çm nÖn rÊt chÆt, nh− c¸ch ®æ “bª<br /> t«ng” cña x©y dùng hiÖn nay. Do cã mãng trô vµ t¶ng ®¸ kª cét,<br /> Xin nhÊn m¹nh r»ng, kü thuËt gia cho nªn cÊu tróc bªn trªn cña kiÕn<br /> cè mãng trô lµ mét thµnh tùu lín cña tróc sÏ lµ hÖ thèng khung nhµ gç víi<br /> ng−êi ViÖt trong viÖc x©y dùng c¸c nhiÒu hµng cét tuú theo cÊu tróc cña<br /> kiÕn tróc cæ truyÒn ViÖt Nam. Nã ®−îc v× kÌo.<br /> ph¸t minh trong ®iÒu kiÖn ng−êi ViÖt<br /> cÇn x©y dùng c¸c kiÕn tróc rÊt lín vµ Dùa vµo kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn,<br /> nÆng trªn nÒn ®Êt cña ®ång b»ng ch©u n¨m 2005, ViÖn Kh¶o cæ häc b−íc ®Çu<br /> thæ víi s«ng hå dµy ®Æc. Thùc tÕ c¸c ®· x¸c ®Þnh ë c¸c khu A, B, C vµ D cã<br /> cuéc khai quËt ®Òu cho thÊy bé khung hµng chôc c¸c dÊu tÝch kiÕn tróc lín cã<br /> gç ViÖt cæ truyÒn ®· chÞu søc nÆng rÊt niªn ®¹i tõ thêi §¹i La, Lý, TrÇn, Lª;<br /> lín víi ®ñ c¸c thµnh phÇn vËt liÖu trong ®ã, ®· nghiªn cøu x¸c ®Þnh ®−îc<br /> kiÕn tróc vµ trang trÝ kiÕn tróc b»ng 5 mÆt b»ng cña 5 ®¬n nguyªn kiÕn<br /> gç vµ ®Êt nung. §Ó cã thÓ x©y dùng tróc cã niªn ®¹i thêi Lý - TrÇn. N¨m<br /> thµnh c«ng, ng−êi ta ®· t×m c¸ch gia 2006, ®oµn chuyªn gia NhËt B¶n ®·<br /> cè mãng trô rÊt kü vµ cÈn thËn. ViÖc cïng víi ViÖn Kh¶o cæ häc ®iÒu tra kü<br /> gia cè mãng sái tr−íc ®©y còng ®· gÆp c¸c di tÝch ë khu A-B vµ còng ®−a ra<br /> ë mét sè kiÕn tróc kiªn cè, chñ yÕu nh÷ng nhËn xÐt ®¸nh gi¸ thèng nhÊt<br /> thuéc thêi kú Lý - TrÇn, vÝ dô nh− vÒ 5 di tÝch thêi Lý - TrÇn mµ phÝa<br /> 10 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 3.2007<br /> <br /> ViÖn Kh¶o cæ häc ®· x¸c ®Þnh. dµng.<br /> a) KiÕn tróc nhiÒu gian ë phÝa B¾c KiÕn tróc thø nhÊt cßn gäi lµ kiÕn<br /> khu A (A1+A11) tróc 3 hµng cét, n»m ë phÝa B¾c hiÖn<br /> ®−îc nhËn biÕt kh¸ râ rµng. MÆt b»ng<br /> KiÕn tróc nµy ®· xuÊt lé 40 trô kiÕn tróc nµy ®· xuÊt lé 5 gian víi 6<br /> mãng sái h×nh vu«ng, mçi c¹nh 1,30m, hµng ch©n cét, gåm 7 ch©n t¶ng ®¸ cßn<br /> ®−îc xÕp thµnh 11 hµng, mçi hµng cã nguyªn vµ 10 trô sái (6 trô ®· lµm lé,<br /> 4 mãng trô, n»m theo h−íng B¾c - 4 trô kh¸c ch−a lµm xuÊt lé). NÒn cña<br /> Nam. kiÕn tróc réng kho¶ng 8,50m, hai bªn<br /> Hµng 4 mãng trô chÝnh lµ cÊu tróc cã hai s©n l¸t g¹ch vu«ng n»m ë ®é<br /> cña v× nhµ réng 17,65m, kho¶ng c¸ch cao kh¸c nhau, ®Æc biÖt ë thÒm hiªn<br /> gi÷a cét qu©n vµ cét c¸i lµ 3m, kho¶ng phÝa Nam cßn nguyªn g¹ch bã nÒn<br /> c¸ch gi÷a 2 cét c¸i lµ 6,0m, chiÒu réng h×nh ch÷ nhËt rÊt kiªn cè. ThÒm hiªn<br /> mçi gian lµ 5,80m - 6,0m. HiÖn nay bã g¹ch nµy cã bÒ mÆt réng 0,87-<br /> kiÕn tróc nµy ®· xuÊt lé 10 gian (9 0,88m, cao h¬n so víi mÆt nÒn s©n<br /> gian vµ 1 gian ch¸i), cã thÓ cßn tõ 1 g¹ch lµ 0,36m -0,37m, ®−îc xÕp khÝt<br /> ®Õn 3 gian n÷a. b»ng 7 - 8 hµng g¹ch h×nh ch÷ nhËt,<br /> cã kÝch th−íc dµy máng kh¸c nhau,<br /> b) Tæ hîp kiÕn tróc ë phÝa Nam nh−ng chñ yÕu lµ lo¹i g¹ch cã kÝch<br /> khu A (A20+5) th−íc 39x20x5cm.<br /> KiÕn tróc nµy cã bé khung chÞu lùc<br /> DÊu tÝch kiÕn tróc nµy thuéc b»ng gç víi 3 hµng ch©n cét, bè côc<br /> ph¹m vi cña c¸c hè A20, A22, A16 vµ kh«ng ®Òu nhau: kho¶ng c¸ch gi÷a cét<br /> A5 (gäi t¾t lµ A20+5), n»m trong khu hiªn phÝa Nam víi cét ë gi÷a lµ 5,0m,<br /> vùc cã diÖn tÝch khai quËt kho¶ng trªn kho¶ng c¸ch gi÷a cét hiªn phÝa B¾c vµ<br /> 1.400m2. §©y lµ khu vùc ®· ph¸t lé 24 cét gi÷a lµ 2,45m, nh− vËy lßng nhµ<br /> trô mãng sái vµ 11 ch©n t¶ng ®¸ kª cét réng 7,45m. Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c cét<br /> gç n»m nguyªn ë vÞ trÝ ban ®Çu, cïng lµ 5,75m - 5,77m, lín nh− kiÕn tróc<br /> hÖ thèng 2 s©n g¹ch vµ nh÷ng hµng nhiÒu gian ë phÝa B¾c khu A.<br /> hiªn ®−îc bã g¹ch h×nh ch÷ nhËt rÊt C¸c ch©n t¶ng ®¸ cßn l¹i cña kiÕn<br /> kiªn cè cßn kh¸ nguyªn vÑn. tróc nµy ®Òu ®−îc lµm b»ng lo¹i ®¸ sa<br /> th¹ch mµu x¸m, cã khèi h×nh vu«ng,<br /> Dùa vµo sù ph©n bè cña c¸c trô bÒ mÆt ch¹m næi c¸nh sen mÒm m¹i<br /> mãng sái vµ ch©n t¶ng, ®Æc biÖt lµ dÊu mang phong c¸ch nghÖ thuËt thêi Lý<br /> tÝch nÒn nhµ cßn rÊt râ qua phÇn thÒm gièng nh− ch©n t¶ng ë di tÝch chïa<br /> hiªn ®−îc bã g¹ch, cã thÓ thÊy kiÕn Long §äi (Hµ Nam). DÊu vÕt vßng<br /> tróc A20+5 cã qui m« rÊt to lín, n»m trßn kh¾c trªn bÒ mÆt ch©n t¶ng cho<br /> ngang theo chiÒu §«ng - T©y víi tæ biÕt cét gç dùng trªn ®ã cã ®−êng kÝnh<br /> hîp hai c«ng tr×nh kiÕn tróc n»m song t−¬ng ®èi lín tõ 43cm ®Õn 48cm.<br /> song vµ kÕt nèi víi nhau b»ng s©n l¸t<br /> g¹ch vu«ng. S©n nµy cã chiÒu réng S©n g¹ch phÝa B¾c cña kiÕn tróc<br /> 4,95m, ®−îc ghÐp b»ng lo¹i g¹ch nªu trªn, n»m cao h¬n so víi s©n g¹ch<br /> vu«ng cã kÝch th−íc kh¸ lín 36,4 x ë phÝa Nam, cã chiÒu réng kho¶ng<br /> 36,4 x 5cm, 36,8 x 36,2 x 5cm, 37,8 x 4,10m, còng ®−îc l¸t b»ng lo¹i g¹ch<br /> 37,8 x 5cm, ë gi÷a lµm h¬i vâng cong vu«ng gièng nh− g¹ch l¸t s©n ë phÝa<br /> xuèng nh»m tiªu tho¸t n−íc ®−îc dÔ Nam. Bªn c¹nh s©n nµy cßn t×m thÊy<br /> Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu míi… 11<br /> <br /> mét ®−êng cèng tho¸t n−íc ®−îc x©y kiÕn tróc nµy, c¸c nhµ kh¶o cæ häc ®·<br /> xÕp b»ng g¹ch rÊt kiªn cè vµ ch¹y theo t×m ®−îc nhiÒu vËt liÖu trang trÝ m¸i<br /> h−íng cña kiÕn tróc, tõ §«ng sang kiÕn tróc thêi Lý (vÝ dô chiÕc l¸ ®Ò<br /> T©y. kh¾c h×nh chim ph−îng cã kÝch th−íc<br /> rÊt lín), chøng tá kiÕn tróc ë ®©y rÊt<br /> KiÕn tróc thø hai, n»m song song lín vµ ®Ñp.<br /> víi kiÕn tróc 3 hµng cét ë phÝa B¾c nãi<br /> trªn. Qua sù gièng nhau vÒ vËt liÖu x©y<br /> dùng (ch©n t¶ng ®¸, g¹ch bã nÒn, g¹ch<br /> KiÕn tróc nµy hiÖn míi xuÊt lé l¸t s©n), ®Æc biÖt lµ c¸c lo¹i g¹ch bã<br /> phÇn thÒm hiªn vµ mét phÇn cña nÒn nÒn ®Òu cïng cã c¸c ký hiÖu gièng<br /> nhµ víi 3 ch©n t¶ng ®¸ cßn nguyªn ë nhau cho thÊy hai kiÕn tróc nµy ®−îc<br /> vÞ trÝ ban ®Çu vµ 18 mãng trô sái. C¸c x©y dùng trong cïng thêi, hay nãi c¸ch<br /> ch©n t¶ng ®¸ ë thÒm hiªn còng cã kh¸c nã cã cïng niªn ®¹i khëi dùng<br /> h×nh d¸ng, chÊt liÖu vµ kÝch th−íc vµo thêi Lý. §¸ng l−u ý n÷a lµ bªn<br /> gièng nh− ch©n t¶ng ®· m« t¶ ë kiÕn c¹nh c¸c di vËt thêi Lý, trong lßng<br /> tróc 3 hµng cét nªu trªn. ThÒm hiªn kiÕn tróc cßn t×m thÊy nh÷ng di vËt<br /> thêi TrÇn cho thÊy kh¶ n¨ng hai c«ng<br /> cña kiÕn tróc nµy còng ®−îc bã b»ng<br /> tr×nh nµy vÉn ®−îc tiÕp tôc sö dông vµ<br /> g¹ch h×nh ch÷ nhËt, cã chiÒu réng<br /> t«n t¹o vµo thêi TrÇn.<br /> 1,16m, cao so víi mÆt nÒn s©n g¹ch lµ<br /> 0,37m, ®−îc xÕp khÝt b»ng 8 hµng MÆt kh¸c, trong lßng s©n vµ xung<br /> g¹ch t−¬ng tù nh− thÒm hiªn cña kiÕn quanh hai kiÕn tróc nµy t×m thÊy rÊt<br /> tróc 3 hµng cét. nhiÒu than tro vµ trªn bÒ mÆt g¹ch l¸t<br /> s©n vµ thÒm hiªn cã hiÖn t−îng bÞ<br /> Mét sè viªn g¹ch vu«ng sãt l¹i ë ch¸y x¸m ®en l¹i, bÒ mÆt nhiÒu ch©n<br /> phÇn nÒn nhµ cho thÊy tr−íc ®©y lßng t¶ng ®¸ còng bÞ vì ra do löa ch¸y.<br /> kiÕn tróc còng ®−îc l¸t g¹ch vu«ng HiÖn t−îng nµy ®−îc gi¶i thÝch r»ng,<br /> nh− lo¹i g¹ch l¸t s©n. cã mét thêi kú hai kiÕn tróc nµy ®· bÞ<br /> h− háng do ho¶ ho¹n.<br /> §iÒu ®¸ng nãi n÷a lµ trô mãng sái<br /> cña c¸c ch©n t¶ng kª cét cña kiÕn tróc c) KiÕn tróc lín ë phÝa B¾c khu B<br /> nµy cã kÝch th−íc rÊt lín, trung b×nh (B16)<br /> lµ 1,90m x 1,90m cho thÊy c¸c ch©n KiÕn tróc nµy n»m thuéc hè B16, ë<br /> t¶ng ®¸ ë ®©y còng sÏ rÊt lín vµ t−¬ng phÝa B¾c khu B, c¸ch kiÕn tróc phÝa<br /> øng víi nã lµ hÖ thèng c¸c cét gç cã B¾c khu A kho¶ng trªn 20m, ®−îc t¹m<br /> kÝch th−íc to lín. MÆc dï ch−a xuÊt lé gäi lµ kiÕn tróc B16.<br /> hÕt, phÇn nÒn mãng cña kiÕn tróc cßn<br /> ®ang tiÕp tôc më réng ra 3 bªn (phÝa HiÖn nay, mÆt b»ng cña kiÕn tróc<br /> §«ng, phÝa T©y vµ phÝa Nam) nªn ®· xuÊt lé trong diÖn tÝch gÇn 250m2,<br /> ch−a thÓ biÕt chÝnh x¸c nã cã bao víi 5 ch©n t¶ng ®¸ cßn nguyªn vÑn ë vÞ<br /> nhiªu gian vµ diÖn tÝch cña nã cô thÓ trÝ ban ®Çu vµ 11 trô mãng sái h×nh<br /> nh− thÕ nµo, nh−ng dùa vµo kÝch vu«ng, xÕp theo chiÒu ngang §«ng -<br /> th−íc lín cña c¸c mãng trô, kho¶ng T©y víi 4 hµng ch©n cét t−¬ng øng lµ<br /> c¸ch ch©n cét vµ thÒm hiªn ®· xuÊt lé, 3 gian nhµ. KiÕn tróc ®ang më réng<br /> c¸c chuyªn gia NhËt B¶n nhËn ®Þnh sang hai bªn phÝa §«ng vµ phÝa T©y,<br /> kiÕn tróc nµy cã kÝch th−íc lín nhÊt nªn ch−a x¸c ®Þnh râ ®−îc qui m« vµ<br /> trong khu A, B hiÖn nay. Còng t¹i sè l−îng gian cô thÓ. C¸c ch©n t¶ng ®¸<br /> 12 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 3.2007<br /> <br /> cßn l¹i trong lßng kiÕn tróc ®Òu lµ lo¹i hµng ch©n cét, gåm 11 gian vµ 2 ch¸i.<br /> ®¸ sa th¹ch mµu x¸m, cã khèi h×nh<br /> KiÕn tróc nµy ch¹y theo h−íng<br /> vu«ng, dµy vµ bÒ mÆt ch¹m næi c¸nh<br /> B¾c - Nam. MÆt b»ng cña lßng kiÕn<br /> sen mang phong c¸ch nghÖ thuËt thêi<br /> tróc (tÝnh tõ tim cét) cã diÖn tÝch<br /> Lý gièng nh− ch©n t¶ng ë kiÕn tróc hè 2<br /> A20. Ch©n t¶ng cã kÝch th−íc kh¸ lín kho¶ng trªn 450m (réng 7,4m x dµi<br /> vµ ®Òu nhau: 78cm x 78cm vµ dÊu vÕt 61,0m), cã kÕt cÊu 3 hµng ch©n cét,<br /> ®−êng trßn ®Ó ®Æt ch©n cét gç cã n»m c¸ch ®Òu nhau. Kho¶ng c¸ch gi÷a<br /> ®−êng kÝnh 52cm, lín h¬n so víi ch©n c¸c cét lµ 3,70m; kho¶ng c¸ch lßng<br /> t¶ng ®¸ ë hè A20. gian ®Çu håi hÑp h¬n: phÝa Nam réng<br /> 2,25m, phÝa B¾c réng 2,5m; kho¶ng<br /> C¸c trô sái cßn l¹i còng cã kÝch c¸ch gi÷a c¸c v× bªn trong lßng nhµ<br /> th−íc kh¸ lín, trung b×nh tõ 1,30m x réng trung b×nh tõ 4,7m - 4,9m.<br /> 1,30m ®Õn 1,60m x 1,60m. N¨m 2003<br /> Nh− vËy, víi kÕt cÊu nªu trªn th×<br /> ®· ®µo c¾t kiÓm tra cÊu tróc 2 trô sái<br /> mÆt b»ng cña kiÕn tróc nµy cã tíi 42<br /> ë hè nµy cho thÊy râ nã ®−îc ch«n s©u<br /> trô mãng sái ®Ó ®Æt ch©n t¶ng ®¸ kª<br /> h¬n 1,0m trong hè h×nh vu«ng vµ ®µo<br /> cét, t−¬ng øng víi nã lµ hÖ thèng 42<br /> xuyªn xuèng tÇng ®Êt cã chøa c¸c di<br /> cét gç, nh−ng hiÖn nay míi t×m thÊy<br /> vËt nh− g¹ch, ngãi vµ ®å gèm sø thêi<br /> 38 trô sái. C¸c trô sái nµy ®Òu cã h×nh<br /> thuéc §−êng.<br /> vu«ng, kÝch th−íc trung b×nh tõ 1,20m<br /> Bè côc trô sái vµ ch©n t¶ng cho x 1,20m ®Õn 1,35m x 1,35m.<br /> thÊy kiÕn tróc cã 4 hµng cét gç,<br /> §©y lµ kiÕn tróc hoµn chØnh nhÊt<br /> kho¶ng c¸ch gi÷a cét qu©n (tÝnh tõ<br /> vÒ quy m« víi 10 gian, 2 ch¸i víi 14<br /> phÝa Nam) víi cét c¸i lµ 3,45m,<br /> hµng cét, mçi hµng cã 3 mãng trô sái<br /> kho¶ng c¸ch gi÷a hai cét c¸i (lßng<br /> hiÖn cßn 38 mãng trô dµi 61m, réng<br /> nhµ) lµ 7,55m, kho¶ng c¸ch gi÷a cét<br /> 7,40m.<br /> c¸i víi cét qu©n ë phÝa B¾c lµ 3,51m<br /> vµ kho¶ng c¸ch b−íc gian (gi÷a hai v×) e) KiÕn tróc ë khu D4-D6<br /> tõ 5,17m - 5,30m.<br /> T¹i khu vùc 3 hè n»m liÒn nhau<br /> KiÕn tróc B16 cã lßng nhµ rÊt lín, D4-D6 (trong tæng diÖn tÝch khai quËt<br /> réng tíi 7,55m minh chøng thªm tr×nh trªn 2.000m2), kÕt qu¶ nghiªn cøu<br /> ®é vµ kü thuËt x©y dùng rÊt cao cña n¨m 2006 ®· ph©n ®Þnh ®−îc mÆt<br /> ViÖt Nam trong viÖc x©y dùng c¸c kiÕn b»ng cña mét kiÕn tróc qua hÖ thèng<br /> tróc cung ®iÖn cã qui m« lín trong mãng cét b»ng c¸c trô sái h×nh vu«ng,<br /> CÊm thµnh Th¨ng Long. §©y còng lµ<br /> cã kÝch th−íc vµ kü thuËt gièng nh−<br /> ®iÒu ®−îc c¸c chuyªn gia nghiªn cøu<br /> kiÕn tróc A1+11 ë khu A. C¸c trô<br /> kinh thµnh NhËt B¶n x¸c nhËn.<br /> mãng sái nµy ®· xuÊt lé 28 trô, xÕp<br /> d) KiÕn tróc "nhµ dµi" 13 gian ë thµnh 7 hµng, mçi hµng däc cã 4 mãng<br /> gi÷a khu B (B3+11) trô cét, t−¬ng øng lµ 6 gian nhµ. C¨n<br /> N»m c¸ch kiÕn tróc B16 kho¶ng cø vµo hµng trô cét ®Çu håi phÝa §«ng<br /> h¬n 100m vÒ phÝa Nam, ë gi÷a khu B, th× kiÕn tróc nµy cã thÓ cã kho¶ng 7<br /> trong ph¹m vi khu vùc cña c¸c hè gian (tøc lµ 5 gian 2 ch¸i) vµ n»m<br /> B17, B11, B12, B2 vµ B3 hiÖn ®· ph©n ngang theo chiÒu §«ng - T©y. Kho¶ng<br /> ®Þnh râ qui m« mét kiÕn tróc “nhµ dµi” c¸ch tõ cét hiªn ®Õn cét c¸i lµ 2,70cm,<br /> kh¸ hoµn chØnh, ®ñ 13 gian víi 14 mçi gian réng 5,72m. KÝch th−íc nµy<br /> Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu míi… 13<br /> <br /> gÇn t−¬ng øng víi kÝch th−íc kiÕn tróc m«, tÝnh chÊt, niªn ®¹i cña c¸c di tÝch<br /> A1. kiÕn tróc Hoµng thµnh Th¨ng Long<br /> t¹i 18 Hoµng DiÖu, song song víi c«ng<br /> §¸ng l−u ý n÷a lµ, t¹i khu vùc<br /> viÖc nghiªn cøu trùc tiÕp t¹i di tÝch,<br /> xuÊt lé kiÕn tróc nµy ®· t×m thÊy<br /> m¶nh ngãi in ch÷ H¸n “Hoµng M«n n¨m 2005 - 2006, ViÖn Kh¶o cæ häc ®·<br /> thù - giËn gi¸m t¹o” thuéc niªn ®¹i tæ chøc nhiÒu ®oµn c«ng t¸c ®i nghiªn<br /> TrÇn cïng víi mét m¶nh l¸ vµng ch¹m cøu so s¸nh c¸c di tÝch kiÕn tróc ë<br /> træ h×nh rång thêi Lý. T− liÖu nµy gióp trong n−íc vµ n−íc ngoµi. §Æc biÖt lµ<br /> c¸c nhµ nghiªn cøu cã thÓ t×m hiÓu râ nghiªn cøu so s¸nh víi c¸c di tÝch kiÕn<br /> thªm tªn gäi vµ chøc n¨ng cña c¸c tróc cung ®iÖn cña c¸c kinh ®« cæ ë c¸c<br /> cung ®iÖn ë khu vùc nµy. n−íc trong khu vùc ch©u ¸ nh−: Kinh<br /> 2. KiÕn tróc "lÇu lôc gi¸c" ®« Tr−êng An (thêi §−êng), Kinh ®«<br /> B¾c Kinh (thêi Minh Thanh) t¹i Trung<br /> DÊu tÝch kiÕn tróc ®−îc x¸c nhËn Quèc; Kinh ®« Nara t¹i NhËt B¶n,<br /> b»ng c¸c côm mãng trô, gåm 1 mãng Kinh ®« Sila t¹i Hµn Quèc…<br /> trô vu«ng ë gi÷a vµ 6 mãng trô h×nh<br /> trßn ë xung quanh, mçi côm mãng trô Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu so s¸nh<br /> nµy c¸ch nhau kho¶ng tõ 8 ®Õn 12m, ®ã ®· cung cÊp nhiÒu t− liÖu míi vµ<br /> ®−êng kÝnh cña mçi côm mãng trô lµ gãp phÇn lµm râ h¬n ®Æc tr−ng kü<br /> 3,40m. thuËt x©y dùng, tÝnh chÊt, qui m« vµ<br /> tÝnh ®éc ®¸o cña nghÖ thuËt trang trÝ<br /> C¸c côm mãng trô nµy xÕp thµnh m¸i c¸c cung ®iÖn cña Hoµng thµnh<br /> hµng, ch¹y däc theo h−íng B¾c Nam. Th¨ng Long d−íi thêi Lý, TrÇn, Lª.<br /> HiÖn nay, ë khu A t×m thÊy 11 côm<br /> mãng trô, ë khu D t×m thÊy 3 côm III. Mét sè nhËn xÐt chung<br /> mãng trô.<br /> 1. C¸c kiÕn tróc ®· xuÊt lé ë c¸c<br /> C¸c chuyªn gia ViÖt Nam cho r»ng khu A, B, C, D phÇn lín lµ kiÕn tróc<br /> ®©y lµ mét d¹ng kiÕn tróc “lÇu lôc thuéc triÒu Lý vµ triÒu TrÇn (thÕ kû<br /> gi¸c” mang chøc n¨ng th−ëng ngo¹n. 11-14).<br /> Trong ViÖt sö l−îc còng cã ghi chÐp vÒ<br /> lo¹i h×nh kiÕn tróc nh− vËy vµ gäi lµ DÊu tÝch kiÕn tróc thêi Lª vµ thêi<br /> trµ ®×nh (nhµ/lÇu ®Ó th−ëng trµ). NguyÔn cßn l¹i Ýt h¬n v× mÆt b»ng<br /> n»m ë phÝa trªn kiÕn tróc thêi Lý,<br /> TrÇn. C¸c dÊu tÝch nÒn mãng cña c¸c<br /> C¨n cø vµo sù kiªn cè cña c¸c kiÕn tróc thêi kú nµy ®· bÞ ph¸ huû<br /> mãng trô, c¸c nhµ kh¶o cæ häc NhËt<br /> khi nhµ NguyÔn tiÕn hµnh x©y dùng<br /> B¶n suy ®o¸n lo¹i kiÕn tróc nµy cã thÓ<br /> thµnh Hµ Néi vµ tiÕp tôc bÞ ph¸ bá<br /> ®−îc lµm nhiÒu tÇng m¸i, cã h×nh<br /> d¸ng rÊt ®Ñp vµ ph¶n ¸nh tÝnh chÊt hoµn toµn vµo thêi Ph¸p ®Ó x©y c¸c<br /> ®Æc biÖt quan träng cña c¸c di tÝch tõ phè ph−êng nh− hiÖn nay.<br /> khu A ®Õn khu D. 2. KiÕn tróc thêi Lý, TrÇn xuÊt lé<br /> t¹i c¸c khu (tõ A, B ®Õn C, D) ®Òu<br /> II. NhËn thøc tõ nghiªn cøu so s¸nh c¸c lo¹i<br /> t−¬ng tù nhau vÒ kü thuËt x©y dùng<br /> h×nh kiÕn tróc<br /> mãng trô vµ vÒ quy m« th× nã ®Òu kh¸<br /> §Ó nhËn diÖn vµ ®¸nh gi¸ vÒ qui lín. So s¸nh víi c¸c lo¹i h×nh mãng<br /> 14 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 3.2007<br /> <br /> trô cña c¸c kiÕn tróc cung ®iÖn t¹i c¸c TrÇn, Lª.<br /> kinh ®« cæ cña Trung Quèc, NhËt B¶n,<br /> Hµn Quèc th× kü thuËt x©y dùng mãng Nh− chóng t«i ®· tr×nh bµy, c¸c<br /> trô cña Hoµng thµnh ®¹t tr×nh ®é rÊt dÊu tÝch kiÕn tróc ®· xuÊt lé ë 18<br /> cao. Theo nghiªn cøu cña c¸c chuyªn Hoµng DiÖu b−íc ®Çu míi x¸c ®Þnh<br /> gia NhËt B¶n th× sù kiªn cè cña c¸c ®−îc quy m« cña mét sè kiÕn tróc. KÕt<br /> mãng trô liªn quan mËt thiÕt ®Õn c¸c qu¶ nghiªn cøu cña ViÖn Kh¶o cæ häc<br /> c«ng tr×nh kiÕn tróc cã qui m« to lín, trong nh÷ng n¨m tíi sÏ tiÕp tôc lµm râ<br /> kiªn cè vµ cã thÓ cã hai tÇng m¸i. quy m« cña nhiÒu dÊu tÝch kiÕn tróc<br /> kh¸c. Vµ nh− thÕ, trong t−¬ng lai<br /> 3. Trªn thùc ®Þa, khu di tÝch n»m chóng ta sÏ ngµy cµng hiÓu râ h¬n<br /> c¸ch ®iÖn KÝnh Thiªn chØ kho¶ng gÇn mÆt b»ng tæng thÓ kiÕn tróc Hoµng<br /> 100m. Sau khi ®−a l−íi to¹ ®é vµ cao thµnh Th¨ng Long thêi Lý - TrÇn - Lª.<br /> ®é quèc gia vµo khu di tÝch cã thÓ thÊy Tuy vËy, dùa vµo kÕt qu¶ nghiªn cøu<br /> râ: toµn bé khu A, B vµ C, D ®Òu n»m míi cña n¨m 2005-2006 cã thÓ nhËn<br /> trong cïng mét to¹ ®é vµ thuéc mét ®Þnh r»ng: c¸c dÊu tÝch kiÕn tróc thêi<br /> khu cña l−íi täa ®é Th¨ng Long. §iÒu Lý, TrÇn ®· xuÊt lé ë khu di tÝch lµ<br /> nµy cã nghÜa r»ng, toµn bé khu khai chøng cø duy nhÊt ph¶n ¸nh phÇn nµo<br /> quËt n»m trong ®óng khu trung t©m diÖn m¹o huy hoµng mét thêi cña CÊm<br /> cña CÊm thµnh tøc lµ trung t©m cña thµnh vµ Hoµng thµnh Th¨ng Long<br /> Hoµng thµnh Th¨ng Long thêi Lý, hoa lÖ trong lÞch sö gÇn 1000 n¨m.<br />