Một số lý thuyết điển hình về lãnh đạo trong xã hội phương Đông và giá trị vận dụng đối với khoa học về lãnh đạo, quản lý hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết tập trung vào khái quát ba trường phái tư tưởng lớn, đồng thời là ba học thuyết điển hình về lãnh đạo có ảnh hưởng lớn trong xã hội phương Đông. Từ đó liên hệ một số giá trị vận dụng các học thuyết này đối với khoa học về lãnh đạo, quản lý hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Một số lý thuyết điển hình về lãnh đạo trong xã hội phương Đông và giá trị vận dụng đối với khoa học về lãnh đạo, quản lý hiện nay

MỘT SỐ LÝ THUYẾT ĐIỂN HÌNH VỀ LÃNH ĐẠO TRONG XÃ HỘI PHƯƠNG ĐÔNG VÀ GIÁ TRỊ VẬN DỤNG ĐỐI VỚI KHOA HỌC VỀ LÃNH ĐẠO, QUẢN LÝ HIỆN NAY TS. Dương Thị Hà, Học viện Hành chính Quốc gia Email: haduong2988@gmail.com TÓM TẮT Trong những thập niên gần đây nghiên cứu về các học thuyết, trường phái tư tưởng lớn của xã hội phương Đông là một trong những xu hướng của khoa học chính trị hiện đại, thu hút được sự quan tâm lớn của nhiều học giả, nhà quản lý, lãnh đạo. Trong khuôn khổ của bài viết này, tác giả tập trung vào khái quát ba trường phái tư tưởng lớn, đồng thời là ba học thuyết điển hình về lãnh đạo có ảnh hưởng lớn trong xã hội phương Đông. Từ đó liên hệ một số giá trị vận dụng các học thuyết này đối với khoa học về lãnh đạo, quản lý hiện nay. Từ khoá: Lãnh đạo học, phương Đông, quản trị quốc gia. In recent decades, the study of major theories and schools of thought from Eastern societies has become a trend in modern political science, attracting considerable attention from many scholars, managers, and leaders. Within the framework of this article, the author focuses on outlining three major schools of thought, which are also three typical leadership theories that have a significant impact on Eastern societies. From there, the author connects some of the values of applying these theories to the current science of leadership and management. Keywords: Leadership, Eastern, national governance. 1. GIỚI THIỆU Liên quan tới nghiên cứu tư tưởng Mọi tư tưởng và hình thức lãnh đạo lý luận về lãnh đạo của xã hội phương đều nảy sinh trong một môi trường văn Đông, trong khuôn khổ của bài viết này, hoá xác định nào đó, nó luôn luôn mang tác giả lựa chọn ba nhà tư tưởng trong đậm dấu ấn dân tộc và văn hoá của dân lịch sử Trung Hoa, đó là ba nhà tư tưởng tộc đó. Hình thức, phong cách lãnh đạo ̂ đã sáng lạp, phát triể n ba trường phái ho ̣c trong một xã hội ngày nay rõ ràng khác ̂ thuạt lớ n: Khổ ng Tử vớ i phái Nho gia, với những gì đã được thực thi cách đây Hàn Phi Tử vớ i Pháp gia, Lão Tử vớ i Đa ̣o hàng ngàn năm. Tuy nhiên, chắc chắn gia. Những nhà tư tưởng này có ảnh vẫn sẽ có những điểm tương đồng giữa hưởng lâu dài đế n khoa học lãnh đạo, các hình thức lãnh đạo. Để hiểu rõ hơn về quản lý, không chỉ đối với Trung Quốc đặc trưng khi xây dựng hệ thống quản lý, hiện đại mà còn ảnh hưởng đế n nhiề u hình thức lãnh đạo trong văn hoá phương nước trong khu vực, trong đó có Viẹt ̂ Đông ngày nay, cần phân tích ảnh hưởng Nam. của những lý thuyết về lãnh đạo nổi bật 2. HỌC THUYẾT LÃNH ĐẠO BẰNG trong dòng chảy lịch sử của các nước “ĐỨC TRỊ” CỦA KHỔNG TỬ phương Đông. Thuyết “đức trị” là hệ tư tưởng của 1
Khổng Tử - người sáng lập nên Nho giáo lõi của học thuyết “Đức trị” – là cái “cốt” - hệ tư tưởng giữ vị trí chủ đạo trong hơn lý luận giúp các nhà cai trị lập lại trật tự hai ngàn năm trong đời sống tinh thần, ý và xây dựng một xã hội phong kiến có tôn thức hệ và nền văn hóa Trung Hoa. Đức ti, trật tự theo lý tưởng đại đồng. Các nhà trị là học thuyết chính trị có ảnh hưởng “Đức trị” cho rằng, chính trị là sự tiếp tục sâu sắc đến đời sống văn hóa tinh thần của đạo đức và chủ trương nâng đạo đức không chỉ đối với Trung Quốc, mà còn lên thành đường lối chính trị - gọi là đức đối với nhiều nước khác trong khu vực, trị. Đức trị chủ trương dùng tư cách đạo như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Việt Nam, đức của nhà cầm quyền để cảm hoá dân Singapore…để từ đó hình thành nên chúng theo phương châm “thi hành chính không gian “Văn hóa Khổng giáo” của trị thì nên dùng đức của nhà cầm quyền Đông phương. Học thuyết này của để mà cảm hoá dân chúng, khi đó dân Khổng Tử có thể được khái quát qua một chúng sẽ hướng về nhà cầm quyền như số nội dung cơ bản sau đây: các vì sao chầu về sao Bắc Đẩu” [1]. Tuy - Hạt nhân lý thuyết lãnh đạo, quản nhiên, các nhà đức trị cũng không xem lý “đức trị” của Khổng Tử là đạo Nhân nhẹ yếu tố năng lực, mà cho rằng “đức Đạo “Nhân” là xuất phát điểm tư mỏng mà ở ngôi cao, trí nhỏ mà mưu việc tưởng của Khổng Tử. Con người sinh ra lớn, thì khó có thể thành công vậy” [2]. đều có bản chất Người (đức nhân) nhưng - Người lãnh đạo phải có phẩm chất, do trời phú khác nhau về năng lực, tài tư cách theo hình mẫu người quân tử năng và hoàn cảnh sống khác nhau cho Theo Khổng Tử, người có đa ̣o nên đã trở thành những nhân cách không Nhân (đủ tài đức) đươc go ̣i là "người ̣ giống nhau. Bằng sự học tập, tu dưỡng hiề n", mẫu người hiề n điể n hình là người không ngừng, con người dần dần hoàn ̆ quân tử . Nhiề u đạc điể m củ a người quân thiện bản chất người của mình - trở thành tử đươc Khổ ng Tử nói đế n như: Giữ vữ ng ̣ người có “Nhân”. Và những người hiền tín nghia, không cố chấ p điề u nhỏ nhạt; ̃ ̆ này có sứ mệnh giáo hoá xã hội, thực hiện Thân vớ i mo ̣i người mà không kế t đảng, nhân hoá mọi tầng lớp. Nhờ vậy, xã hội hoà hơp vớ i mo ̣i người mà không a dua; ̣ trở nên có nhân nghĩa và thịnh trị. Học ̃ Lấ y nghia làm gố c, theo lễ mà làm, nói thuyết “nhân trị” của Khổng Tử cũng là ̆ nang khiêm tố n, nhờ thành tín mà nên một học thuyết quản lý xã hội nhằm phát ̂ ̂ viẹc; Hiể u rọng, biế t nhiề u, làm đươc ̣ triển những phẩm chất tốt đẹp của con nhiề u viẹ ̂ c, chứ không phả i như mọt đô ̂ người, lãnh đạo - cai trị họ theo nguyên ̂ vạt chỉ dùng đươc vào mọt viẹc; Thạn ̣ ̂ ̂ ̂ tắc đức trị - người trên nêu gương, kẻ tro ̣ng về lờ i nói, làm việc tác phong dưới tự giác tuân theo. nhanh nhẹn... Đa ̣o “Nhân” củ a Khổng Tử rấ t Bàn về người lãnh đạo phải có tư mênh mông vớ i nhiều vấ n đề sâu sắ c. cách của người quân tử, Khổng Tử đã chỉ Nhưng có ba phẩ m chấ t ông cho là cơ bả n ra rất rõ sự khác biệt giữa người quân tử mà giai cấ p si ̃ phả i đa ̣t tớ i là Nhân, Trí, và kẻ tiểu nhân. Ông vạch rõ ranh giới Dũ ng. Nhân là lòng yêu thương con giữa hai “loại người” này như: về mục người, Trí là hiểu người và Dũng được đích sống, động cơ hành động thì quân tử hiểu là sức mạnh hay lòng can đảm. vì nghĩa, tiểu nhân vì lợi; quân tử không Trong đó, Nhân được xem là hạt nhân cốt ngừng học tập, tu dưỡng, phấn đấu, tiểu 2
nhân sống an phận thủ thường, có sao hay ̂ khả o tố t cho cán bọ quả n lý thờ i nay. vậy; quân tử trong quan hệ với mọi ̆ Nhữ ng mạt tích cực, hơp lý củ a tư tưởng ̣ người, với xã hội thì hoà mà không đồng, đó đã đưa Khổ ng Tử lên vi ̣trí củ a nhữ ng tiểu nhân thì đồng mà không hoà. Người người đầ u tiên đề xướng và thực hành quân tử dám kiên trì quan điểm đúng đắn ̂ ̂ viẹc đào ta ̣o cán bọ lãnh đa ̣o, quả n lý của mình, đề ra ý kiến bất đồng, tạo nên ̂ chuyên nghiẹp, đức tài song toàn, tôn chỉ sự phát triển hài hoà, cân bằng. Tiểu nhân củ a nó là đa ̣o Nhân, gắ n liề n tu thân vớ i chỉ biết nhắm mắt làm bừa theo ý bề trên, ̂ ̂ ̂ viẹc quả n lý xã họi: cách vạt - trí tri - không chú trọng đến đoàn kết, thích kéo thành ý - chính tâm - tu thân - tề gia - tri ̣ bè kéo cánh vì tư lợi... quố c - bình thiên ha ̣. - Trung dung thể hiện nhân cách lý Như vậy có thể thấy rằng, cốt lõi tưởng của người lãnh đạo trong học thuyết lãnh đạo của Khổng Tử ̂ Khổ ng Tử nhìn nhạn con người rấ t là đức trị. Ông yêu cầu nguời cai trị phải sâu sắ c, cho nên ông luôn nhắ c nhở tầ ng có đức và phải dùng đức để cai trị. Để có lớ p si,̃ quân tử , trong mo ̣i trường hơp và ̣ đức thì họ phải hành đạo, tức là phải tu ở bấ t kỳ vi ̣ trí nào cũ ng cầ n giữ thái độ thân, phải làm theo lễ. Muốn khôi phục trung dung. Khổng Tử nói: “Chất thắng lễ phải thực hiện chính danh. Thực hiện văn tắc dã, văn thắng chất tắc sử. Văn được chính danh thì xã hội sẽ ổn định, chất bận bận, nhiên hậu quân tử” [3] (nếu phát triển. cái bên trong thắng cái hình thức bên 3. HỌC THUYẾT LÃNH ĐẠO BẰNG ngoài thì trở thành thô thiển, nếu cái hình “PHÁP TRỊ” CỦA HÀN PHI TỬ thức bên ngoài thắng cái bên trong thì trở Xuất phát từ cục diện chiến tranh thành giả dối, phù phiếm. Chỉ có bên hỗn loạn thời Xuân Thu - Chiến Quốc, ngoài và bên trong ở mức độ vừa phải thì các nhà tư tưởng lớn của Trung Quốc bấy mới thành quân tử). Xét theo quản lý hiện giờ đều có những học thuyết để trị nước, đại “trung dung” nghĩa là mọi quyết định an dân, như: Lão Tử đề cao tư tưởng “vô đều phải đúng mức độ, không thái quá, vi”- “cai trị bằng cách không cai trị”; trong xây dựng hệ thống quản lý chất Khổng Tử dùng “nhân trị” và “đức trị”; lượng, nhiều văn bản quá sẽ gây bệnh Mặc Tử chủ trương hòa bình, kiêm ái, giấy tờ, hệ thống quản lý bị cồng kềnh, bình đẳng giữa người với người; Hàn Phi kém linh hoạt. Ít văn bản quá sẽ không đủ Tử kiên trì đề ra “luật pháp” để trị nước, để kiểm soát chặt chẽ. Chỉ coi trọng một khái niệm còn mới thời bấy giờ. khuyến khích vật chất hay khuyến khích Trong bốn trường phái tư tưởng lớn của tinh thần cũng là “quá/bất cập”. Hoàn Trung Quốc như trên (Nho, Mặc, Lão, toàn theo triết lý quản lý hiện đại, bỏ qua Pháp), thì học thuyết “pháp trị” của Hàn yếu tố dân tộc, hay chỉ coi trọng bản sắc Phi Tử mang nhiều điểm khác biệt nhất, dân tốc, bỏ qua phương pháp quản lý hiện thể hiện tính thực tế và hiện đại của một đại cũng là “quá/bất cập”. Khen thưởng nhà cải cách chính trị. Học thuyết này có tràn lan hay chỉ chú trọng khiển trách, cũng thể tóm lược qua một số nội dung chính là “quá/bất cập”. Chỉ tiêu chất lượng cao như sau: quá hay thấp quá đều không đạt (bất cập). - Pháp luật là cẩm nang và phương Nhữ ng yêu cầ u cơ bả n củ a Khổ ng tiện đặc biệt đảm bảo cho sự cai trị thành Tử đố i vớ i người quân tử và kẻ si ̃ là tham công 3
Cho rằng pháp luật là công cụ đắc - Muốn “pháp” được thực thi hiệu lực và hiệu nghiệm nhất để duy trì và quả thì phải gắn liền với “thuật” và củng cố quyền lực chính trị (uy thế) của “thế”. Trong đó, "pháp" là nội dung của nhà vua - công cụ của đế vương, chỗ dựa chính sách cai trị được thể hiện bằng luật vững chắc nhất để bảo đảm an toàn cho lệ; "thế" là công cụ, phương tiện tạo nên sự ngự trị của vua, nên theo Hàn Phi, nhà sức mạnh, còn "thuật" là phương pháp, vua sáng suốt phải đặt pháp luật lên trên cách thức để thực hiện nội dung chính đức hạnh và trên cả người hiền (vụ pháp sách cai trị. chứ không vụ đức): "Thánh vương không Theo Hàn Phi Tử, phải lấy “pháp” quý nghĩa mà quý pháp luật " [4]. làm gốc để ổn định trật tự xã hội, nhưng Trong học thuyết pháp trị của Hàn chỉ có "pháp" mà thiếu “thế” tức là quyền Phi sức mạnh của pháp luật được bảo lực thì dẫu người làm vua cũng không thể đảm bằng chính sức mạnh quyền lực bảo đảm cho bề tôi phục tùng sự cai trị chính trị để buộc mọi người phải tuân của mình. Hàn Phi cho rằng vua phải có theo. Và ngược lại, pháp luật được thực quyền uy tuyệt đối, phải được tôn kính và thi để củng cố và duy trì uy thế nhà vua. phục tùng triệt để thì khi đó pháp luật mới Ngoài pháp luật là chỗ dựa duy nhất để hữu dụng. Khi đã có “pháp” và “thế”, lúc nhà vua tin cậy, tất cả các quan hệ khác này muốn trị quốc, bình thiên hạ thì một như: vua tôi, cha con, anh em, vợ chồng... bậc minh quân còn cần có “thuật”. đều tuyệt đối không thể tin tưởng và luôn “Thuật” chính là cách thức, phương phải cảnh giác. pháp, mưu lược nhằm chọn đúng người, - Pháp luật là công cụ hữu hiệu để giao đúng việc, sắp xếp công việc phù nhất để đem lại hòa bình, ổn định và công hợp với đội ngũ quan lại. Nhờ đó, nhà bằng vua sẽ chọn được những người đủ tài đức Theo Hàn Phi, then chốt của việc làm rường cột cho quốc gia. xây dựng đất nước giàu mạnh là phải dựa Có thể kết luận rằng, tư tưởng đề vào pháp luật. Có pháp luật, pháp luật cao pháp luật, coi pháp luật là công cụ được thi hành một cách phổ quát và đúng quản lý nhà nước và xã hội của Hàn Phi đắn thì xã hội mới ổn định, xã hội ổn định Tử được coi là một bước tiến lớn, đánh lại là tiền đề quan trọng để xây dựng đất dấu một thời kỳ quan trọng trong việc ổn nước giàu mạnh, làm cho dân chúng định trật tự xã hội bằng pháp luật của lịch được yên bình, hạnh phúc. Từ chỗ cho sử Trung Quốc. Đây là quan niệm đạt đến rằng, “Không có nước nào luôn luôn đỉnh cao tư tưởng chính trị - pháp lý thời mạnh, cũng không có nước nào luôn luôn cổ đại. Tuy vậy, thuyết “pháp trị” của yếu. Hễ những người thi hành pháp luật Hàn Phi không thể trở thành luật pháp mà mạnh thì nước mạnh, còn hễ những hiện đại, bởi pháp luật thời quân chủ người thi hành pháp luật yếu thì nước cũng chỉ để phục vụ cho nhà vua. Hàn Phi yếu” [5], Hàn Phi đã đề xuất tư tưởng “trị chủ trương xóa bỏ giai cấp để mọi người nước bằng luật pháp”, chủ trương “luật bình đẳng nhưng là bình đẳng ở giai cấp pháp không phân biệt sang hèn”, “hình nô lệ, đều bị thống trị như nhau bằng luật phạt không kiêng dè bậc đại thần, tưởng pháp của nhà vua. Pháp luật khi đó không thưởng không bỏ sót kẻ thất phu”. tách khỏi giai cấp mà là ở vị trí “dưới một người, trên vạn người.” 4
4. HỌC THUYẾT LÃNH ĐẠO, dùng tư tâm mà hành động, lấy gương QUẢN LÝ “VÔ VI” CỦA LÃO TỬ mẫu của mình mà sửa dân, thì dân không Cách tiế p cận về quản trị xã hội và hay là bậc thánh quân có làm gì, nhưng đời số ng cá nhân của Lão Tử ngươc hoàn ̣ rồi chúng dân tự sửa đổi lấy mình mà toàn vớ i quan điểm của Khổ ng Tử và Hàn không cần đến sự bắt buộc hay cấm đoán, Phi Tử . Ông cho rằ ng xã hội ngày càng ban hành pháp lệnh. suy đồ i, luân lý bị xem thường chính là Thuyết “vô vi” trong lãnh đạo, quản lý do các nhà tư tưở ng và các nhà cầ m của Lão Tử có thể khái quát như sau: quyề n can thiệp vào tính tự nhiên của đời - Vô vi không phải là nhà lãnh đạo, số ng, đưa ra nhiề u giáo lý, chuẩ n mực, quản lý không làm gì, mà chính là thuận luật lệ, quy định và duy trì một bộ máy theo Đạo để đạt được hiệu quả tối đa, nhà nướ c, quân đội lớ n, tố n kém...Sự lộn làm ít nhưng được nhiều xộn, rố i loạn của xã hội văn minh có “Vô vi nhi trị” mà ông nói tức là nguyên nhân từ nhận thứ c sai lầ m về thế phải thông qua “vô vi” để đạt tới mục giớ i - về Đạo. đích của “trị”. “Trị” ở đây là lãnh đạo Triế t lý cơ bản nhấ t của Lão Tử về thành công đối với tổ chức xã hội, còn lãnh đạo, quản lý là phải thuận và học hỏi “vô vi” là con đường và phương tiện, tự nhiên, không đươc làm trái vớ i các quy ̣ không phải là “không làm gì cả” theo ý luật và bản chấ t của thế giớ i tự nhiên có nghĩa chung, cũng tuyệt nhiên không phải trư ớc loài ngư ời. Lão Tử phê phán xã hội là từ bỏ lãnh đạo, để cho nó tự phát triển, đương thời vì nó đã đánh mấ t tính tự mà có ý nghĩa sâu sắc riêng của nó. nhiên vố n có, tứ c là không theo Đạo. Ông Lão Tử đề xướng thuận theo quy cho rằng, giải pháp để xã hội phát triể n luật tự nhiên, về phương thức lãnh đạo, không phải là cải tạo hiện trạng xã hội ông phản đối người lãnh đạo tùy tiện làm theo các mục tiêu, chuẩ n mực của Nho theo ý mình, chủ trương thanh tĩnh vô vi, gia hay Pháp gia, mà là ngươc lại, cầṇ hành động thuận theo đạo. Ông cho rằng đưa con ngườ i về nhữ ng tình cảm hồ n người ngồi trên cần biết rằng trách nhiệm nhiên, bẩ m sinh, trong sạch, không suy của mình chẳng qua chỉ là “phụ trợ vạn tính. Quản trị xã hội cầ n dỡ bỏ nhữ ng rắ c vật tự nhiên”, cần tránh xuất phát từ cái rố i, ngụy tạo do các nhà cầ m quyề n đặt ra riêng của mình để quản lý một cách bừa (như tạo ra các vị thánh thầ n, xây dựng bãi, chỉ có làm được như vậy mới có thể nề n luân lý lòe loẹt, hình pháp hà khắ c...) khiến hiệu suất quản lý đạt tới mức lớn để cai trị dân chúng. nhất. Người quản lý không nên cố áp đặt Ông cho rằng, bậc trị nước càng ban ý chí của mình cho người khác, lấy tiêu hành nhiều điều cấm kỵ thì dân chúng chuẩn của mình làm tiêu chuẩn phán càng nghèo khổ; bậc trị nước mà quá khắt đoán sự vật. khe, đem pháp lệnh bủa giăng trên đầu - “Vô vi nhi vô bấ t vi”, có nghĩa dân để đề phòng dân chúng, thì chúng là làm thuận theo quy luật của thực tại, dân cũng tìm đủ mánh khóe thủ đoạn để thoạt nhìn có vẻ như không làm gì mà thực trốn tránh; gây ra mưu mô gian trá ra cái gì cũng làm hết, là trạng thái cao càng ngày càng thêm; dân càng khó trị thì nhất của lãnh đạo, nhưng không phải nhà đạo tặc càng nhiều. Dùng “vô vi” mà trị lãnh đạo nào cũng có thể đạt tới thì ít can thiệp đến việc người, không 5
Lão Tử chia người lãnh đạo ra làm trong các thể chế hủ bại, mong muố n 4 cấp: “thái thượng bất tri hữu chi, kỳ thứ thoát ra, đi ngươc lại số đông, tìm chỗ ̣ thân chi dự chi, kỳ thứ úy chi, kỳ thứ vụ số ng ẩ n mình. chi”. Có nghĩa là người lãnh đạo sáng Có thể nói, nghiên cứu ba trường suốt nhất, về căn bản nhân dân không phái tư tưởng lớn của Trung Hoa cổ đại cảm nhận thấy sự tồn tại của ông ta; cấp về lãnh đạo, quản lý ta có thể nhận thấy sau đó, người ta gần gũi ông ta, khen ngợi những giá trị cốt lõi của các học thuyết về ông ta; cấp sau nữa, nhân dân sợ ông ta; lãnh đạo trong xã hội phương Đông là tệ hại nhất, nhân dân khinh bỉ coi thường dựa trên yếu tố tinh thần, những phương ông ta. Đối với Đạo gia, trạng thái lãnh diện thuộc về con người và gắn với cộng đạo hoàn hảo nhất là phải tự nhiên như là đồng. Điểm mạnh của các học thuyết này trời đất sinh thành vạn vật vậy. Mọi việc là khuyến khích sự phát triển đầy đủ các người lãnh đạo làm đều thuận theo tự khía cạnh thuộc về con người, bằng cách nhiên, thuận theo quy luật, những người nuôi dưỡng, chăm lo về tâm hồn, cảm bị lãnh đạo, ai cũng có vị trí của mình, xúc, tinh thần và sự tự do của mỗi cá làm hết sức phận sự của mình, đó mới là nhân, tuy nhiên điểm yếu chính là thiếu trạng thái cao nhất của lãnh đạo. đi tính kỷ luật, tư duy cụ thể, lạm dụng - “Vô vi nhi trị” về bản chất chính trực giác và kinh nghiệm chủ quan. là loại bỏ sức ép cao từ bên trên, tạo ra 5. GIÁ TRỊ VẬN DỤNG CỦA CÁC sức mạnh từ dưới lên HỌC THUYẾT TRÊN ĐỐI VỚI Thuật lãnh đạo này đòi hỏi người KHOA HỌC VỀ LÃNH ĐẠO, QUẢN lãnh đạo cần thực hiện việc trao quyền LÝ HIỆN NAY đầy đủ, khiến cho cấp dưới có cơ hội và Các lý thuyết lãnh đạo kinh điển điều kiện phát huy đầy đủ tài năng, đồng của phương Đông như “Đức trị”, “Pháp thời điều khiển và bảo vệ nhân tài một trị”, “Vô vi nhi trị” do bối cảnh đương cách thỏa đáng. thời mà không phát huy được hết giá trị Như vậy, Đạo, Vô vi là nhữ ng phạm của chúng, cũng như do hệ tư tưởng trù quan trọng nhấ t trong triế t học và tư phong kiến chi phối nên vẫn còn bộc lộ tưở ng, lý luận về lãnh đạo, quản trị quố c nhiều hạn chế. Nhưng không thể phủ gia của Lão Tử . Cách đây khoảng 2.500 nhận những giá trị nhân văn, minh triết năm, tư tưở ng con ngườ i cầ n kính trọng, mà các học thuyết của Nho gia, Pháp gia, không đươc làm trái mẹ Tự nhiên - Đạo ̣ Đạo gia mang lại, chúng có sức ảnh của Lão Tử có lẽ là cái thiện ý đầ u tiên hưởng mạnh mẽ và đã định hình nền văn của khoa học đố i vớ i môi trườ ng và sự hoá nhiều quốc gia phương Đông trong phát triể n bề n vữ ng. Triế t lý của Đạo gia hàng trăm năm qua. Hiện tượng thần kỳ quá huyề n diệu, gầ n ước mơ hơn là hiện Nhật Bản hay sự trỗi dậy ngoạn mục của thực, nên hiế m có nhà cai trị, lãnh đạo những con rồng Châu Á như Singapore, nào có thể làm đươc “vô vi nhi vô bấ t vi” ̣ Hàn Quốc, Trung Quốc đều là minh và lựa chọn lố i số ng quá đơn giản như chứng cho sức mạnh tư tưởng lãnh đạo Lão Tử . Mặc dù vậy, học thuyế t này vẫn minh triết phương Đông. Ở các quốc gia đươc cả Nho gia lẫn Pháp gia kính trọng ̣ này có sự hài hoà ổn định của một xã hội ̣ và nó rấ t phù hơp vớ i nhữ ng nhà lãnh Nho giáo đặc trưng, họ đạt được những đạo, quản lý chán ghét chố n quan trườ ng thành tựu về kinh tế khiến cả thế giới phải 6
kinh ngạc nhưng vẫn giữ được những độ biện chứng, cần chủ động nghiên cứu, chuẩn mực xã hội, coi trọng đạo đức, đề đề xuất với chủ thể lãnh đạo đất nước khi cao lễ giáo. Do gần gũi về văn hoá, thể thấy cần phải bổ sung, cải tiến, đổi mới, chế chính trị mà việc tiếp nhận và vận các tư tưởng, học thuyết chính thống để dụng các học thuyết lãnh đạo phương tăng tính hiệu quả, phù hợp với thực tiễn. Đông vào nước ta không quá khó khăn. Để làm được điều này thì chủ thể lãnh Hiện nay nhữ ng sách đã xuấ t bản về quản đạo phải có bản lĩnh chính trị và trí tuệ trị quố c gia thành công của Nhật Bản, cao, dám thẳng thắn thừa nhận những hạn Singapore, Hàn Quố c... đã có giá trị tham chế, yếu kém để tìm ra giải pháp khắc khảo quý và truyề n cảm hứ ng cho công phục. tác hoạch định chính sách và hoạt động 6. KẾT LUẬN lãnh đạo, quản lý của khu vực công của Các nhà tư tưởng lớn của nền văn Việt Nam. minh Trung Hoa như Khổng Tử, Hàn Phi Hiện nay, dù có nhiều cách tiếp cận Tử, Lão Tử đã kiến thiết các phương khác nhau về tư tưởng lãnh đạo của xã pháp quản lý xã hội chủ yế u dựa vào văn hội phương Đông hay phương Tây, trị, giáo hóa, đề cao giá trị cộng đồng, coi nhưng tựu trung, các học thuyết này đều trọng quyền lực tập trung, với mục tiêu hướng tới sự quản trị quốc gia hiệu quả đươc lòng dân và xã hội phát triể n bề n ̣ dựa trên việc sử dụng quyền lực một cách vữ ng, hài hoà, ổn định... đây cũng được cẩn trọng, khôn ngoan, chia sẻ, vì lợi ích xem là các giá trị cốt lõi của khoa học chung, bền vững. Trong quá trình nghiên lãnh đạo phương Đông, tiếp tục duy trì sự cứu, học hỏi để đi tới vận dụng các lý ảnh hưởng nhất định trong khoa học lãnh thuyết lãnh đạo vào thực tiễn, Việt Nam đạo, quản lý của nhiều quốc gia ở khu nói riêng và các quốc gia nói chung luôn vực Đông Á. phải giữ tâm thái không quá đề cao hay lý Đối với Việt Nam, các lý thuyết lãnh tưởng hoá bất kỳ một trường phái hay học đạo điển hình của xã hội phương Đông có thuyết nào cụ thể mà phải luôn có sự linh nhiều giá trị tham khảo và hoàn toàn có hoạt, tiếp biến uyển chuyển, vận dụng có thể vận dụng vào lĩnh vực lãnh đạo, quản chọn lọc, bổ sung để phù hợp với bối cảnh lý vi mô cả khu vực công và tư ở nướ c ta của nước mình. mà không có quá nhiều khác biệt. Tuy Mọi học thuyết, tư tưởng lãnh đạo vậy, để sự vận dụng này đạt hiệu quả cần đều có thể trở nên lỗi thời, hiệu quả ở giai có một quá trình từ nghiên cứu đến áp đoạn này nhưng không có hiệu quả ở giai dụng trong thực tiễn thận trọng, khách đoạn sau. Do đó, tiếp cận về học thuyết quan, phù hợp với các điều kiện, bối cảnh lãnh đạo yêu cầu các nhà quản lý, các nhà phát triển của đất nước. khoa học, lý luận phải có tinh thần, thái TÀI LIỆU TRÍCH DẪN [1] Nguyễn Hiến Lê (Chủ dịch và giới thiệu, 1995), Luận ngữ, Nxb. Văn học. [2] Trần Trọng Kim (1974), Nho giáo, Nxb. Tân Việt, tr. 227. [3] Sách Luận ngữ/Ung Dã: https://hauhocvan.com/x-luu-tru-bai-viet-x/luan-ngu- chuong-6-ung-da/ 7
[4] Nguyễn Ngọc Huy (1967), Đề tài người ưu tú trong tư tưởng chính trị Trung Quốc cổ thời, Nxb. Cấp Tiến, Hà Nội, tr. 219. [5] Nguyễn Ngọc Huy, Đề tài người ưu tú trong tư tưởng chính trị Trung Quốc cổ thời, Sđd., tr. 55. 8