Một vài đề xuất về việc thiết kế xây dựng bài giảng điện tử - Trần Ngọc Anh

MỘT VÀI ĐỀ XUẤT VỀ VIỆC THIẾT KẾ <br /> XÂY DỰNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ<br /> Trần Ngọc Anh ­ Bộ môn Kỹ thuật ô tô<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Đổi mới giáo dục đại học là yêu cầu cấp thiết của nền giáo dục Việt Nam hiện nay nhằm  <br /> đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế. Rất nhiều nghiên cứu gần  <br /> đây cho thấy sinh viên Việt Nam nói chung hiện nay đang yếu ở các nhóm; kỹ năng thuyết trình, kỹ <br /> năng làm việc theo dự án, kỹ năng sử dụng máy tính, kỹ  năng viết báo cáo tham luận, kỹ năng vận  <br /> dụng vào thực tế nhưng lại mạnh hơn  ở các nhóm: phân tích và giải thích, giải quyết vấn đề, nghe <br /> ghi và hiểu bài giảng. Với sự phất triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật và công nghệ cùng với đòi  <br /> hỏi ngày càng cao của xã hội về  khả  năng của người kỹ  sư  sau khi ra trường thì một trong những  <br /> biện pháp quan trọng là đổi mới cách dạy và học theo hướng tạo cho sinh viên chủ  động hơn trong <br /> việc tiếp thu kiến thức, lấy tự  học, tự  nghiên cứu làm hoạt động quan trọng trong hoạt động học;  <br /> giảng viên phải đổi mới áp dụng các phương pháp dạy học tiên tiến, đổi mới cách chuẩn bị  và sử <br /> dụng bài giảng...<br /> Để  đổi mới được thì mọi hoạt động của trường đại học phải có những thay đổi nhiều mặt <br /> trong đó có hoạt động chuẩn bị giáo án, bài giảng. Trong phạm vi bài viết này tôi chỉ xin đề cập đến  <br /> việc xây dựng và ứng dụng bài giảng điện tử trong dạy và học tại Bộ môn Kỹ thuật ô tô – Khoa Cơ <br /> khí<br /> II. XÂY DỰNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ ĐÁP ỨNG DẠY HỌC ĐA PHƯƠNG TIỆN<br /> 1. Giáo án điện tử và bài giảng điện tử<br /> Bài giảng điện tử là một hình thức tổ chức bài lên lớp mà ở đó toàn bộ  kế  hoạch hoạt động <br /> dạy học đều được chương trình hoá do giảng viên điều khiển thông qua môi trường multimedia do  <br /> máy vi tính tạo ra. <br /> Cần lưu ý bài giảng điện tử không phải đơn thuần là các kiến thức mà sinh viên ghi vào tập  <br /> mà đó là toàn bộ hoạt động dạy và học ­ tất cả các tình huống sẽ xãy ra trong quá trình truyền đạt và <br /> tiếp thu kiến thức của sinh viên. Bài giàng điện tử càng không phải là một công cụ để thay thế “bảng <br /> đen phấn trắng” mà nó phải đóng vai trò định hướng trong tất cả các hoạt động trên lớp.<br /> Các đơn vị của bài học đều phải được Multimedia hóa. Multimedia được hiểu là đa phương  <br /> tiện, đa môi trường, đa truyền thông. Trong môi trường multimedia, thông tin được truyền dưới các <br /> dạng: văn bản (text), đồ hoạ (graphics), hoạt ảnh (animation), ảnh chụp (image), âm thanh (audio) và  <br /> phim video (video clip).<br /> Giáo án điện tử  là bản thiết kế cụ thể toàn bộ  kế hoạch hoạt động dạy học của giảng viên  <br /> trên giờ lên lớp, toàn bộ hoạt động dạy học đó đã được multimedia hoá một cách chi tiết, có cấu trúc  <br /> chặt chẽ và logic được quy định bởi cấu trúc của bài học. Giáo án điện tử là một sản phẩm của hoạt  <br /> động thiết kế bài dạy được thể hiện bằng vật chất trước khi bài dạy học được tiến hành. Như vậy <br /> bài giảng điện tử  là công cụ tương tác giữa người học và người dạy để thực hiện các mục tiêu của <br /> giáo án.<br /> Với bài giảng điện tử, người thầy được giảm nhẹ  việc thuyết giảng, tăng cường đối thoại,  <br /> thảo luận với người học, qua đó kiểm soát được người học. Người học được thu hút, kích thích  <br /> 1<br /> khám phá tri thức, có điều kiện quan sát vấn đề, chủ động nêu câu hỏi và nhờ vậy quá trình học tập  <br /> trở nên hứng thú, sâu sắc hơn.<br /> <br /> 2. Cấu trúc một bài giảng điện tử<br /> Cấu trúc cơ bản của một bài giảng điện tử được thể hiện qua sơ đồ sau:<br /> <br /> <br /> BÀI GIẢNG<br /> <br /> <br /> <br /> NỘI DUNG 1<br /> <br /> <br /> LÝ THUYẾT<br /> <br /> <br /> MINH HỌA<br /> NỘI DUNG 2<br /> BÀI TẬP<br /> LÝ THUYẾT<br /> <br /> <br /> MINH HỌA<br /> NỘI DUNG n<br /> BÀI TẬP<br /> ÔN TẬP – KIỂM TRA<br /> <br /> <br /> TÓM TẮT – GHI NHỚ<br /> <br /> <br /> 3. Quy trình thiết kế bài giảng<br /> Bài giảng điện tử có thể được xây dựng theo quy trình gồm 6 bước sau:<br /> ­ Xác định mục tiêu bài học<br /> Trong phương pháp dạy học lấy sinh viên làm trung tâm, mục tiêu phải được chỉ  rõ khi học  <br /> xong bài, sinh viên đạt được cái gì. Mục tiêu ở đây là mục tiêu học tập, chứ không phải là mục tiêu <br /> giảng dạy, tức là chỉ ra sản phẩm mà sinh viên có được sau bài học. Đọc kĩ sách giáo trình, kết hợp  <br /> với các tài liệu tham khảo để  tìm hiểu nội dung của mỗi mục trong bài và cái đích cần đạt tới của  <br /> mỗi mục. Trên cơ sở đó xác định đích cần đạt tới của cả bài về kiến thức, kĩ năng, thái độ. Đó chính  <br /> là mục tiêu của bài.<br /> ­ Lựa chọn kiến thức cơ bản, xác định đúng những nội dung trọng tâm<br /> Cần bám sát vào chương trình dạy học và giáo trình môn học. Đây là điều bắt buộc tất yếu vì <br /> giáo trình là tài liệu giảng dạy và học tập chủ yếu; chương trình là pháp lệnh cần phải tuân theo. <br /> <br /> <br /> <br /> 2<br />  Tuy nhiên, để  xác định được đúng kiến thức cơ  bản mỗi bài thì cần phải đọc thêm tài liệu,  <br /> sách báo tham khảo để mở rộng hiểu biết về vấn đề cần giảng dạy và tạo khả năng chọn đúng kiến  <br /> thức cơ bản. <br /> Việc chọn lọc kiến thức cơ  bản của bài dạy học có thể  gắn với việc sắp xếp lại cấu trúc  <br /> của bài để làm nổi bật các mối liên hệ giữa các hợp phần kiến thức của bài, từ đó rõ thêm các trọng  <br /> tâm, trọng điểm của bài. <br /> ­ Multimedia hoá từng đơn vị kiến thức<br /> Đây là bước quan trọng cho việc thiết kế bài giảng điện tử, là nét đặc trưng cơ bản của bài <br /> giảng điện tử để phân biệt với các loại bài giảng truyền thống, hoặc các loại bài giảng có sự hỗ trợ <br /> một phần của máy vi tính. Việc multimedia hoá kiến thức được thực hiện qua các bước:<br /> + Dữ liệu hoá thông tin kiến thức<br /> + Phân loại kiến thức được khai thác dưới dạng văn bản, bản đồ, đồ hoạ, ảnh tĩnh, phim, âm  <br /> thanh...<br /> + Tiến hành sưu tập hoặc xây dựng mới nguồn tư liệu sẽ sử dụng trong bài học. Nguồn tư <br /> liệu này thường được lấy từ  một phần mềm dạy học nào đó hoặc từ  internet, ... hoặc được xây  <br /> dựng mới bằng đồ  hoạ, bằng  ảnh quét, ảnh chụp, quay video, bằng các phần mềm đồ  hoạ  chuyên <br /> dụng như Macromedia Flash...<br /> + Chọn lựa các phần mềm dạy học có sẵn cần dùng đến trong bài học để đặt liên kết.<br /> + Xử lý các tư liệu thu được để nâng cao chất lượng về hình ảnh, âm thanh. Khi sử dụng các  <br /> đoạn phim, hình ảnh, âm thanh cần phải đảm bảo các yêu cầu về mặt nội dung, phương pháp, thẩm  <br /> mỹ và ý đồ sư phạm.<br /> ­ Xây dựng thư viện tư liệu<br /> Sau khi có được đầy đủ  tư  liệu cần dùng cho bài giảng điện tử, phải tiến hành sắp xếp tổ <br /> chức lại thành thư viện tư liệu, tức là tạo được cây thư mục hợp lý. Cây thư mục hợp lý sẽ tạo điều <br /> kiện tìm kiếm thông tin nhanh chóng và giữ  được các liên kết trong bài giảng đến các tập tin âm <br /> thanh, video clip khi sao chép bài giảng từ ổ đĩa nay sang ổ đĩa khác, từ máy này sang máy khác.<br /> ­ Lựa chọn ngôn ngữ  hoặc các phần mềm trình diễn để  xây dựng tiến trình dạy học thông  <br /> qua các hoạt động cụ thể<br /> Sau khi đã có các thư  viện tư  liệu, giáo viên cần lựa chọn ngôn ngữ  hoặc các phầm mềm  <br /> trình diễn thông dụng để tiến hành xây dựng giáo án điện tử.<br /> Trước hết cần chia quá trình dạy học trong giờ lên lớp thành các hoạt động nhận thức cụ thể.  <br /> Dựa vào các hoạt động đó để định ra các slide (trong PowerPoint) hoặc các trang trong Frontpage. Sau <br /> đó xây dựng nội dung cho các trang (hoặc các slide). Tuỳ theo nội dung cụ thể mà thông tin trên mỗi <br /> trang/slide có thể là văn bản, đồ hoạ, tranh ảnh, âm thanh, video clip...<br /> Hiện nay để xây dựng bài giảng điện tử ta có thể áp dụng các phần mềm căn bản sau:<br /> + Microsoft PowerPoint<br /> + Macromedia Flash<br /> + Frontpage<br /> + LectureMaker<br /> +….<br /> ­ Chạy thử chương trình, sửa chữa và hoàn thiện.<br /> 3<br />  Sau khi thiết kế xong, phải tiến hành chạy thử chương trình, kiểm tra các sai sót, đặc biệt<br /> 4. Thiết kế nội dung bài giảng<br /> a­ Phần lý thuyết<br /> Phần lý thuyết cần trình bày ngắn gọn cô đọng, chủ yếu là các tiêu đề và dàn ý cơ  bản. Nên <br /> dùng một loại font chữ  phổ  biến, đơn giản, màu chữ  được dùng thống nhất tuỳ  theo mục đích sử <br /> dụng khác nhau của văn bản như câu hỏi gợi mở, dẫn dắt, hoặc giảng giải, giải thích, ghi nhớ, câu  <br /> trả lời... <br /> Phần lý thuyết trình bày phải đảm bảo:<br /> ­ Đầy đủ: nội dung bài học hay môn học phải được thể hiện đầy đủ trên bài giảng<br /> ­ Tính chính xác: Về  thông tin lý thuyết đưa vào bài giảng phải thể  hiện được tính chắt lọc <br /> khái quát nhưng phải đảm bảo độ chính xác cao, tránh gây nghi ngờ hay hiểu sai ý cho người học<br /> Khi trình bày nên sử dụng sơ đồ khối để sinh viên thấy ngay được cấu trúc logic của những  <br /> nội dung cần trình bày. Đối với mỗi bài dạy nên dùng khung, màu nền (backround) thống nhất cho  <br /> các trang/slide, hạn chế sử dụng các màu quá chói hoặc quá tương phản nhau.<br /> ­ Phần lý thuyết trình bày phải thể hiện được tính trực quan, sinh động, không quá lạm dụng  <br /> nhưng cũng không quá khắt khe về  hiệu  ứng. Việc sử  dụng hiệu  ứng hợp lý  làm nổi bật các nội <br /> dung trọng tâm, khai thác triệt để các ý tưởng tiềm ẩn bên trong các đối tượng trình diễn thông qua <br /> việc nêu vấn đề, hướng dẫn, tổ chức hoạt động nhận thức nhằm phát triển tư duy của sinh viên. Cái <br /> quan trọng là đối tượng trình diễn không chỉ để thầy tương tác với máy tính mà chính là hỗ  trợ  một  <br /> cách hiệu quả sự tương tác thầy­trò, trò­trò.<br /> ­ Cuối cùng là thực hiện các liên kết (hyperlink) hợp lý, logic lên các đối tượng trong bài  <br /> giảng. Đây chính là  ưu điểm nổi bật có được trong bài giảng điện tử  nên cần khai thác tối đa khả <br /> năng liên kết. Nhờ sự liên kết này mà bài giảng được tổ chức một cách linh hoạt, thông tin được truy  <br /> xuất kịp thời, sinh viên dễ tiếp thu <br /> Trong phần mềm Powerpoint 2003 ta thường sử dụng các hiệu ứng sau:<br /> ­ Hiệu ứng chuyến trang Slide Transition<br /> ­ Hiệu ứng chạy chữ Slide Design – Animation Schemes<br /> ­ Hiệu ứng hoạt hình Custuom Animation<br /> b­ Phần minh họa<br /> Phần minh họa thiết kế  trong bài giảng điện tử  thể  hiện tính trực quan sinh động của bài  <br /> giảng. Nội dung minh họa thể hiện ở các laọi sau:<br /> ­ Âm thanh: nhạc nền, nhạc cho từng phần, giọng thuyết trình, lời giới thiệu hay các âm thanh  <br /> đạc biệt tạo điểm nhấn cho bài. Dữ  liệu âm thanh này được đóng gói từ  bên ngoài và đưa vào bài  <br /> giảng để sử dụng<br /> ­ Hình ảnh: đó là những hình nền, hình minh họa, hình vẽ thể hiện nôi dung bài học<br /> ­ Phim: đây là những phim mô phỏng minh họa kết cấu, hoạt động cảu nội dung bài học.  <br /> Phim này phải được điều khiển chủ động bởi người dạy<br /> Để giảm kích thước cũng như dung lượng bài giảng, dữ liệu minh họa này thường được đóng <br /> gói riêng, để  sử  dụng trong bài giảng ta phải xây dựng liên kết giữa các phần, các nội dung minh <br /> họa.<br /> <br /> <br /> 4<br />  Trong phần mềm PowerPoint 2003 ta thường sử dụng hiệu  ứng Custuom Animation để  điều  <br /> khiển phim. Ta có thể  đưa vào PowerPoint một file  ảnh (Insert Pictures) một file âm thanh (Insert  <br /> Sounds), một file phim .avi (Insert Movies) hoặc một file phim .swf (Control Toolbox/ Shocwave Flash  <br /> Ofject)<br /> c­ Phần bài tập<br /> Phần bài tập trong bài giảng điện tử  là câu hỏi kiểm tra bài học và bài tập trắc nghiệm hay <br /> hướng dẫn thực hành<br /> Đối với bài tập là câu hỏi thì việc chuẩn bị câu hỏi phải đáp ứng:<br /> ­ Là câu hỏi gợi ý giới thiệu nội dung mới<br /> ­ Là câu hỏi tổng kết, đánh giá từng phần hay cả nội dung bài học<br /> ­ Là câu hỏi chuyển tiếp hay liên kết giữa các phần, gữa chủ đề này với chủ đề khác<br /> Để  tăng tính tương tác và sinh động, trong phần bài giảng ta nên sử  dụng các bài tập trắc  <br /> nghiệm khách quan. Các bài tập trắc nghiệm này thường chú trọng đến việc tổng kết, đánh giá lại <br /> nội dung bài học hay môn học<br /> Việc xây dựng bài tập hợp lý sẽ  tăng hiệu quả  truyền đạt cho người học. Trong quá trình <br /> thực hiện bài giảng, đối với những câu trả lời đúng phải thể hiện sự cổ vũ, khích lệ người học, đối  <br /> với câu trả  lời sai phải thông báo lỗi, gợi ý tìm chỗ  sai và đưa ra gợi ý để  sinh viên tìm câu trả  lời,  <br /> cuối cùng đưa ra câu trả lời hoàn chỉnh.<br /> Trong phần mềm Powerpoint 2003 ta thường sử dụng  ứng dụng VBA để  xây dựng các câu  <br /> hỏi trắc nghiệm và chấm điểm<br /> 5. Tiêu chí đánh giá bài giảng điện tử<br /> Một bài giảng điện tử hay phải đảm bảo được các tiêu chí sau:<br /> ­ Tiêu chí về mặt khoa học: đây là tiêu chí quan trọng nó thể hiện tính chính xác, khoa học của  <br /> nội dung bài giảng. Nội dung phù hợp với chương trình, phù hợp với trình độ, kiển thức và kỹ năng  <br /> sinh viên. Bài giảng phải thể hiện được mục tiêu dạy và học<br /> ­ Tiêu chí về  lý luận dạy học: bài giảng phải thể  hiện được đầy đủ  các giai đoạn của quá <br /> trình dạy học: đặt vấn đề ­ hình thành tri thức mới – luyện tập – tổng kết – hệ thống hóa tri thức –  <br /> kiểm tra đánh giá kiến thức.<br /> ­ Các tiêu chí về mặt sư phạm: bài giảng phải thể hiện được tính ưu việt về mặt tổ chức dạy <br /> học, phải có tác dụng gây động cơ học tập và tích cực hóa hoạt động học tập của sinh viên. Tiêu chí  <br /> này đảm bảo cho sinh viên có thể đào sâu khai thác kiến thức, suy nghĩ, giải quyết vấn đề. Ngoài ra <br /> việc xây dựng phần luyện tập sẽ giúp rèn luyện kỹ  năng, khắc sâu kiến thức và áp dụng vào thực  <br /> tiễn.<br /> ­ Các tiêu chí về mặt kỹ thuật: tính hợp lý, ổn định, dẽ  sử dụng, khả năng thích ứng cao với  <br /> các loại máy tính khác nhau.<br /> III. KẾT LUẬN<br /> Sự  bùng nổ  của Công nghệ  thông tin nói riêng và Khoa học công nghệ  nói chung đang tác <br /> động mạnh mẽ vào sự phát triển của tất cả các ngành trong đời sống xã hội. Trong bối cảnh đó, nếu  <br /> muốn nền giáo dục phổ thông đáp ứng được đòi hỏi cấp thiết của công cuộc công nghiệp hóa, hiện <br /> đại hóa đất nước, nếu muốn việc dạy học theo kịp cuộc sống, chúng ta nhất thiết phải cải cách  <br /> phương pháp dạy học theo hướng vận dụng CNTT và các thiết bị dạy học hiện đại phát huy mạnh  <br /> 5<br /> mẽ tư duy sáng tạo, kỹ năng thực hành và hứng thú học tập của học sinh để nâng cao chất lượng đào <br /> tạo.<br /> Ngoài ra chúng ta cần có sự  quan tâm đúng mực của khoa và trường để  có thể  áp dụng sâu <br /> rộng phương pháp dạy học mới khai thác và sử dụng hợp lý bài giảng.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 6<br />