Nâng cao chất lượng huấn luyện kỹ năng, kỹ xảo dịch nói

v Dịch thuật<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG HUẤN LUYỆN<br /> KỸ NĂNG, KỸ XẢO DỊCH NÓI<br /> ĐINH QUANG TRUNG*<br /> *<br /> Học viện Khoa học Quân sự, ✉ dinhquangtrung402@yahoo.com.vn<br /> Ngày nhận: 14/3/2017; Ngày hoàn thiện: 29/3/2017; Ngày duyệt đăng: 10/5/2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Kỹ năng dịch nói là năng lực nắm và vận dụng kiến thức, phương pháp để hoàn thành nhiệm vụ<br /> phiên dịch. Kỹ xảo dịch nói là sự linh hoạt trong quá trình vận dụng các thủ pháp phiên dịch, làm<br /> gia tăng hiệu quả, chất lượng phiên dịch. Chất lượng của hoạt động dịch nói phụ thuộc rất nhiều<br /> vào năng lực và tính chuyên nghiệp của người dịch. Để giúp nâng cao chất lượng, hiệu quả của<br /> việc rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo dịch nói, xin trao đổi một số kinh nghiệm rút ra từ thực tế phiên<br /> dịch và dạy học phiên dịch trong môi trường quân đội.<br /> Từ khóa: dịch nói, huấn luyện, kỹ năng, kỹ xảo.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Dịch viết là dịch bằng bút, dịch và viết<br /> thành văn bản. Căn cứ vào lĩnh vực phiên dịch<br /> Trong tiếng Trung Quốc, khái niệm “phiên có thể chia thành: dịch chính trị, dịch quân sự,<br /> dịch” (翻译) bao hàm cả “dịch nói” (口译)và dịch thương mại, dịch văn học.... Căn cứ vào<br /> “dịch viết” (笔译); khái niệm “biên dịch” (编 yêu cầu phiên dịch có thể chia thành: dịch toàn<br /> 译) bao gồm hai hoạt động “biên tập” (编辑) văn, lược dịch, trích dịch ..., các loại hình phiên<br /> và “phiên dịch” (翻译). Trong tiếng Việt, hai từ dịch trên về bản chất là giống nhau, nhưng khác<br /> “phiên dịch” và “biên dịch” là dùng âm Hán - nhau về yêu cầu, đều kiện và thời gian làm việc.<br /> Việt của hai từ “翻译” và “编译”. Để tránh nhầm Quy trình dịch viết thông thường phải trải qua<br /> ba bước: hiểu nguyên văn, biểu đạt thành ngôn<br /> lẫn và thuận lợi cho việc diễn đạt, trong quá trình<br /> ngữ dịch và chỉnh sửa bản dịch. Chất lượng bản<br /> luận giải chúng tôi thống nhất sử dụng khái niệm<br /> dịch viết thể hiện ở ba yếu tố cơ bản là: độ trung<br /> “phiên dịch” hoặc “dịch” để chỉ chung cho các<br /> thành với nguyên tác, sự mạch lạc trong biểu đạt<br /> hoạt động dịch; sử dụng hai khái niệm “dịch nói” và sự tinh tế trong lựa chọn từ ngữ. Người làm<br /> và “dịch viết” để thảo luận riêng rẽ hai hình thức công tác dịch viết cần có kiến thức ngôn ngữ và<br /> dịch; khái niệm “dạy dịch” và “dạy học phiên kỹ năng dịch thuật vững chắc, cần có kiến thức<br /> dịch” là một. Ngoài ra, căn cứ vào phương thức văn hóa xã hội phong phú, trình độ lý luận cao,<br /> dịch chia thành dịch nói và dịch viết. đạo đức nghề nghiệp trong sáng.<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 78 Số 07 - 5/2017<br />  dịch thuật v<br /> <br /> <br /> <br /> Dịch nói là dịch và biểu đạt thành lời nói. thích nghi với mọi giọng nói, hiểu nội dung<br /> Ngoài việc phân chia theo lĩnh vực chuyên môn, chuyên môn, biểu đạt rõ ràng tự nhiên. (3) Độ<br /> căn cứ vào yêu cầu, điều kiện, thời gian, không linh hoạt. Trong khoảng thời gian ngắn có thể<br /> gian, bối cảnh làm việc, dịch nói chia thành hai ứng phó với vấn đề khó, kịp thời truyền đạt thông<br /> hình thức phiên dịch chủ yếu: dịch đuổi (luân tin hai chiều, nắm bắt được ý đồ của người nói,<br /> phiên) và dịch cabin (đồng thời). Quy trình của khái quát dịch tóm lược nguyên văn. (4) Tính kỹ<br /> hoạt động dịch nói là: nghe, dịch và biểu đạt. thuật. Tác phong chuyên nghiệp, nghệ thuật giao<br /> Người dịch có thể ngồi ngay cạnh để dịch cho tiếp, chiến lược ứng phó tình huống, nắm bắt sự<br /> một hoặc hai người nghe, nhưng cũng có thể phải khác biệt văn hóa, làm chủ tình huống giao tiếp;<br /> dịch cho cả hội nghị cùng nghe. Tùy vào hoàn phải thông thạo các thao tác kỹ thuật, bao gồm<br /> cảnh cụ thể, người phiên dịch có thể có hoặc việc sử dụng micrô, tai nghe, điều chỉnh các<br /> không có sự chuẩn bị trước, nhưng cho dù trong đường âm thanh ngôn ngữ.<br /> hoàn cảnh nào thì người phiên dịch cũng phải<br /> luôn trong tư thế sẵn sàng, tự tin và quyết đoán. Mục đích của việc học phiên dịch là vận<br /> Chất lượng của hoạt động dịch nói phụ thuộc dụng, khi nào kiến thức và kỹ năng phiên dịch<br /> vào tính chuyên nghiệp của người dịch. Yêu cầu của người học được vận dụng thành công trong<br /> cơ bản đối với chất lượng dịch nói là: “đúng và giao tiếp, khi đó việc học phiên dịch mới thực<br /> nhanh”. Người dịch tiến hành dịch ngay sau khi sự có kết quả. Học phiên dịch tiếng Trung Quốc<br /> người nói truyền đạt một phần nội dung hoặc cũng phải tiếp thu kiến thức ngôn ngữ, kiến thức<br /> toàn bộ nội dung. Phương thức dịch này thường phiên dịch, nhưng không phải lấy việc tiếp thu<br /> được sử dụng trong các trường hợp như: họp báo, kiến thức làm chính, mà phải chú trọng khâu<br /> hội đàm, tham quan phỏng vấn. Khi dịch cabin, chuyển hoá kiến thức thành kỹ năng, coi việc<br /> người dịch tiến hành dịch gần như đồng thời với rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo phiên dịch và năng<br /> người nói. Nội dung dịch thường liên quan tới lực vận dụng vào thực tế phiên dịch là mục đích<br /> nhiều lĩnh vực, nên người phiên dịch cần có hiểu cuối cùng. Để giúp nâng cao hiệu quả và chất<br /> biết rộng, phải có sự chuẩn bị kỹ càng về mọi lượng của việc rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo dịch<br /> mặt. Khi dịch nói, tinh thần phải tập trung cao nói, dưới đây xin trao đổi một số kinh nghiệm<br /> độ, không những phải nghe hiểu và ghi nhớ nội rút ra từ thực tế phiên dịch và dạy học phiên dịch<br /> dung của người nói, mà phải sử dụng ngôn ngữ trong môi trường quân đội.<br /> dịch một cách chính xác và lưu loát. Luôn phải<br /> có thái độ kính trọng lễ phép, luôn lịch sự trong 2. KỸ NĂNG, KỸ XẢO DỊCH NÓI VÀ<br /> cả lời nói đến hành vi cử chỉ, tạo cho người nghe PHƯƠNG PHÁP HUẤN LUYỆN<br /> cảm giác tin tưởng.<br /> 2.1. Kỹ năng dịch nói<br /> Đa số các chuyên gia trong lĩnh vực nghiên<br /> cứu dịch thuật đều nhất trí cho rằng, tiêu chí cơ Kỹ năng phiên dịch là năng lực nắm và vận<br /> bản đánh giá chất lượng dịch nói thể hiện ở một dụng kiến thức, phương pháp để hoàn thành<br /> số nội dung như: (1) Độ tin cậy. Nội dung thông nhiệm vụ phiên dịch. Cụ thể là năng lực tiếp thu<br /> tin truyền đạt của văn dịch đầy đủ, chính xác, ngôn ngữ, có thể lĩnh hội toàn bộ nội dung thông<br /> trung thực với nội dung ngôn ngữ nguồn. (2) Độ tin, hiểu một cách toàn diện, triệt để hình thức và<br /> chuẩn mực về ngôn ngữ. Phương thức biểu đạt nội dung của nguyên văn; năng lực biểu đạt ngôn<br /> của lời dịch rõ ràng, lô gíc, chính xác, dùng từ ngữ, có thể biểu đạt chính xác ý nghĩa và sắc thái<br /> sát, phát âm rõ ràng, người nghe dễ tiếp nhận; tu từ bằng ngôn ngữ dịch; năng lực ứng phó và<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 07 - 5/2017 79<br /> v Dịch thuật<br /> <br /> <br /> xử lí tình huống, tạo sự chú ý và sự tin tưởng từ vốn mang tính khái quát, tính chỉ đạo, tính cơ<br /> phía người nghe. Nói tóm lại, kỹ năng phiên dịch sở trở nên cụ thể hóa, trật tự hóa và thực thi hóa,<br /> chỉ có thể được hình thành và phát triển trên nền dựa trên nền tảng việc so sánh sự giống nhau<br /> tảng tri thức vững chắc về ngôn ngữ và văn hóa và khác nhau điển hình của đơn vị từ trong hai<br /> xã hội; khả năng vận dụng linh hoạt các phương hệ thống ngôn ngữ không giống nhau, sử dụng<br /> pháp phiên dịch, dễ dàng hoàn thành việc lý giải các thủ thuật dịch khác nhau (đổi vị trí, thay thế,<br /> nguyên văn và biểu đạt văn dịch, đó chính là kĩ thêm từ, bớt từ) để truyền đạt thông tin một cách<br /> năng phiên dịch. Có thể chia thành năm kỹ năng chính xác, hoàn chỉnh. Là sự linh hoạt trong quá<br /> cơ bản: 1) Kỹ năng lĩnh hội. Có thể lĩnh hội toàn trình vận dụng các thủ pháp phiên dịch, làm gia<br /> bộ ý nghĩa của thông tin, hiểu một cách toàn tăng hiệu quả, chất lượng phiên dịch. Việc thành<br /> diện, triệt để hình thức và nội dung của nguyên thục các kỹ xảo phiên dịch có thể làm cho các<br /> văn; 2) Kỹ năng biểu đạt. Có thể sử dụng ngôn nguyên lý phiên dịch mang tính khái quát, tính<br /> ngữ dịch để biểu đạt ý nghĩa, nội dung thông tin chỉ đạo trở nên cụ thể hóa và hiện thực hóa, dựa<br /> và sắc thái tu từ một cách chính xác và hoàn hảo; trên kết quả so sánh sự tương đồng và khác biệt<br /> 3) Kỹ năng thích ứng. Có thể điều chỉnh thể loại, giữa hai ngôn ngữ và hai nền văn hóa khác nhau.<br /> câu cú và từ ngữ theo đúng công năng xã hội của Kỹ xảo phiên dịch chỉ có thể được hình thành<br /> ngôn ngữ; 4) Kỹ năng đối đáp. Khả năng nhanh và phát triển trên nền vững chắc về kiến thức và<br /> nhạy trong giao tiếp ứng xử, đây là điểm mấu kỹ năng ngôn ngữ, cùng với đó là sự linh hoạt<br /> chốt trong việc thục luyện kỹ năng dịch nói; 5) và nhanh nhạy trong việc xử lí các tình huống<br /> Kỹ năng ứng phó. Là khả năng sử dụng các thủ phiên dịch. Hoạt động phiên dịch vừa mang tính<br /> thuật để truyền tải, tái hiện một cách chính xác khoa học, đồng thời cũng mang tính nghệ thuật,<br /> nhất các khái niệm, tên gọi mà nguyên văn có người làm công tác phiên dịch không nên chỉ<br /> nhưng ngôn ngữ dịch lại không có. Kỹ năng dịch dừng lại ở việc vận dụng các kỹ xảo phiên dịch<br /> trong thời đại hiện nay không chỉ là khả năng sẵn có, mà cần phải thường xuyên đúc rút kinh<br /> vận dụng lí luận và kỹ xảo dịch để tiến hành nghiệm từ thực tiễn, phát triển thêm các kỹ xảo<br /> dịch nói và dịch viết, mà còn là năng lực ứng phiên dịch mới.<br /> dụng công nghệ thông tin để phục vụ cho công<br /> việc phiên dịch. Chẳng hạn như, sử dụng phần 2.3. Phương pháp huấn luyện<br /> mềm máy tính để hỗ trợ dịch, giúp người dịch<br /> 2.3.1. Luyện trí nhớ<br /> có thể nhanh chóng tra cứu tư liệu và tiến hành<br /> phiên dịch, đồng thời bảo đảm tính thống nhất và Trí nhớ của con người được chia làm ba<br /> chuẩn hóa của những thuật ngữ và từ ngữ xuất<br /> loại: trí nhớ theo cảm giác, trí nhớ tạm thời và<br /> hiện trong văn bản tài liệu. Công cụ thường gặp<br /> trí nhớ dài hạn. Trí nhớ cảm giác ảnh hưởng tới<br /> nhất trong dịch máy là “kho ghi nhớ dịch thuật”<br /> khả năng nghe của người phiên dịch, trí nhớ tạm<br /> (translation memory). Những công cụ khác bao<br /> thời và trí nhớ dài hạn có ảnh hưởng tới việc lưu<br /> gồm: phần mềm chuyển dịch, phần mềm biên<br /> trữ các thông tin chính từ ngôn ngữ nguồn, như<br /> tập và hiệu đính, các phần mềm văn phòng<br /> nội dung cốt lõi, từ khóa, các con số. Trí nhớ<br /> như hệ thống dàn trang, thiết kế bảng biểu....<br /> cảm giác là bước đầu tiên trong xử lí thông tin,<br /> 2.2. Kỹ xảo dịch nói giúp người dịch có thể tiếp thu một lượng thông<br /> tin khá lớn. Trí nhớ tạm thời giúp lưu trữ những<br /> Kỹ xảo phiên dịch là việc vận dụng phương thông tin cần được tiếp tục xử lí, quá trình lưu<br /> pháp phiên dịch làm cho nguyên lý phiên dịch trữ thông tin cần được tiếp tục xử lí này chính là<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 80 Số 07 - 5/2017<br />  dịch thuật v<br /> <br /> <br /> <br /> quá trình chọn lọc thông tin, trở thành sự chú ý gần đây, thông qua những nghiên cứu về trí nhớ<br /> mang tính chọn lọc. Những thông tin được chú ý tạm thời khi dịch cabin, nhiều học giả cho rằng,<br /> sẽ được xử lí trong trí nhớ tạm thời, nếu không trí nhớ tạm thời có ảnh hưởng trực tiếp đến khả<br /> có sự chú ý thì những thông tin này sẽ nhanh năng biểu đạt của người dịch.<br /> chóng bị mất đi. Trong quá trình dịch nói, trí nhớ<br /> cảm giác mất đi rất nhanh, đôi khi người dịch 2.3.2. Luyện phúc thuật<br /> không cảm nhận được sự mất đi trí nhớ đó. Thời<br /> Những bài tập phúc thuật thường là những<br /> gian lưu giữ thông tin của trí nhớ tạm thời cũng<br /> đoạn băng ngắn, yêu cầu sau khi nghe xong<br /> rất ngắn, nếu không tìm cách để giữ lại thì thông<br /> dùng tiếng mẹ đẻ hoặc ngoại ngữ để thuật lại<br /> tin cũng sẽ nhanh chóng bị mất đi, do vậy phần<br /> nội dung vừa nghe. Mục đích là nhằm bồi dưỡng<br /> lớn các trường hợp người dịch phải tốc ký để ghi<br /> năng lực ghi nhớ tạm thời cho người học. Bài<br /> chép lại những thông tin cần dịch. Theo các kết<br /> tập phúc thuật được chia thành hai loại: một là<br /> quả nghiên cứu, người dịch có thể gộp các thông<br /> nhắc lại nguyên những từ, những câu nghe được,<br /> tin nhỏ thành những đơn vị thông tin lớn, tổ hợp<br /> thành các khối kiến thức để tăng dung lượng bộ không yêu cầu hiểu sâu nội dung nghe, thông tin<br /> nhớ, tăng khả năng nhớ được nhiều thông tin nghe được có thể chỉ lưu trong trí nhớ tạm thời;<br /> trong một khoảng thời gian có hạn. Trí nhớ tạm loại thứ hai là thông qua việc tư duy về ý nghĩa<br /> thời thường chịu áp lực rất lớn, để tránh hiện và mối liên kết trong nội dung để ghi nhớ, loại<br /> tượng thông tin bị tích tụ nhiều, quá sức chịu này giúp tiếp nhận và ghi nhớ những nội dung<br /> đựng của não bộ, người phiên dịch cần xử lý kịp quan trọng của bài nghe. Trong quá trình luyện<br /> thời để giảm bớt sức ép về trí nhớ tạm thời. tập phúc thuật, không nên chỉ thuật lại câu chữ<br /> từ nội dung nghe, cần có sự chỉnh lí, tư duy, biên<br /> Trí nhớ dài hạn là trí nhớ vĩnh viễn lưu lại tập nội dung nghe sau đó tiến hành phúc thuật.<br /> những thông tin trong quá khứ, những kí ức lâu Làm được như vậy có thể thu được hiệu quả cao<br /> dài của người phiên dịch. Khi những thông tin trong việc nâng cao khả năng ghi nhớ, đây cũng<br /> được lưu giữ được kích hoạt thì có thể dùng để lí là mục đích chính khi làm các bài tập phúc thuật.<br /> giải và tiếp nhận những thông tin mới, thông tin<br /> mới không ngừng được bổ sung và hoàn thiện. Mấu chốt trong luyện phúc thuật chính là<br /> Trong hoạt động phiên dịch, không chỉ sử dụng tập trung cao độ nghe và ghi nhớ. Khi nghe cần<br /> một hình thức trí nhớ hoặc là trí nhớ tạm thời, chú ý nắm nội dung, căn cứ vào mạch văn để có<br /> hoặc là trí nhớ vĩnh viễn, mà là sự kết hợp các dự đoán nội dung cốt lõi. Với thể loại tự sự, kết<br /> loại trí nhớ một cách nhuần nhuyễn. Trên thực cấu thông thường bao gồm: ai, chuyện gì, lúc<br /> tế, mỗi khi công việc phiên dịch kết thúc, một nào, ở đâu, cái gì. Ngoài không gian và thời gian<br /> phần thông tin ở trí nhớ tạm thời sẽ chuyển thành ra, còn có thể căn cứ vào các mối quan hệ nhân<br /> thông tin được lưu trong trí nhớ dài hạn, trong quả, so sánh, giả thiết để tổ chức sắp xếp các<br /> tương lai những thông tin này lại được kích hoạt, thông tin. Trường hợp tốc độ người nói nhanh<br /> để có thể giảm bớt dung lượng bộ nhớ, giúp quá, không kịp nhớ thì có thể dịch đại ý, để tránh<br /> công việc phiên dịch được thuận lợi hơn. Vai trò ảnh hưởng tới những nội dung phía sau. Muốn<br /> của trí nhớ dài hạn và trí nhớ ngắn hạn trong trí nhớ làm việc tốt thì phải có trạng thái tâm lí<br /> dịch song song và dịch đuổi cũng có điểm khác tốt, muốn tạo được niềm tin từ phía người nghe,<br /> nhau, mức độ lệ thuộc vào trí nhớ tạm thời khi người dịch luôn phải thể hiện sự tự tin của mình<br /> dịch cabin cao hơn so với dịch đuổi. Những năm trong khi biểu đạt.<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 07 - 5/2017 81<br /> v Dịch thuật<br /> <br /> <br /> Nội dung luyện phúc thuật có thể chia làm phải không ngừng tích lũy, cập nhật kiến thức về<br /> hai loại: phúc thuật ngôn ngữ nguồn và phúc ngôn ngữ, tri thức bách khoa, kinh nghiệm nghề<br /> thuật ngôn ngữ dịch. Giai đoạn đầu luyện tập, nghiệp để có thể sẵn sàng nhận và hoàn thành<br /> có thể chỉ hạn chế nội dung trong khoảng thời tốt nhiệm vụ phiên dịch trong mọi tình huống.<br /> gian từ 3 đến 4 phút. Sau khi cơ bản nắm được Người dịch phải triệt để tuân thủ những quy định<br /> các kỹ xảo, có thể tăng thời lượng phúc thuật lên nghề nghiệp, dịch đúng nội dung hội nghị, giữ<br /> khoảng 5 hoặc 6 phút. Thời gian phúc thuật tăng thái độ trung lập, đảm bảo chất lượng, coi trọng<br /> dần, nội dung phúc thuật cũng khó dần, chủ đề chữ tín, đánh giá đúng bản thân, không vụ lợi,<br /> từng bước mang tính chuyên môn sâu như chính không nhận những nhiệm vụ phiên dịch vượt<br /> trị, kinh tế, quân sự.... Khi các bài tập phúc thuật quá khả năng của mình. Phiên dịch cabin là một<br /> ngôn ngữ nguồn đạt đến một trình độ nhất định, công việc mang tính thực tiễn cao, do đó ngoài<br /> có thể chuyển sang phúc thuật ngôn ngữ dịch. sự hướng dẫn của các chuyên gia, chủ yếu dựa<br /> Việc lựa chọn các chủ đề cho bài tập phúc thuật vào sự chủ động, tích cực luyện tập của người<br /> từ ngoại ngữ sang tiếng mẹ đẻ cũng tương tự như học. Học viên phải không ngừng rèn luyện nâng<br /> phúc thuật từ tiếng tiếng mẹ đẻ sang ngoại ngữ. cao khả năng biểu đạt song ngữ, kiến thức nền,<br /> Xét từ độ dài và độ khó, phúc thuật bằng ngoại kỹ năng kỹ xảo phiên dịch. Trong lĩnh vực này,<br /> ngữ phải ngắn hơn, dễ hơn. năng lực làm việc nhóm cũng rất quan trọng,<br /> nhất là với một người mới vào nghề thì càng cần<br /> 2.3.3. Luyện ghi chép tới sự giúp đỡ, góp ý của những phiên dịch có<br /> nhiều kinh nghiệm. Theo kinh nghiệm của các<br /> Thông thường chất lượng dịch nói có ghi chuyên gia thì để có thể trở thành một phiên dịch<br /> chép sẽ thấp hơn dịch không ghi chép, vì người cabin chuyên nghiệp, người học phải có môi<br /> dịch luôn phải phân tâm để ghi chép. Dịch đuổi trường giáo dục tốt, có môi trường rèn luyện gần<br /> không ghi chép có liên quan nhất định với những với thực tế, có mối quan hệ đồng nghiệp thân<br /> hình thức luyện tập phúc thuật đã nêu ở trên, giúp thiện cởi mở. Để đảm bảo quá trình dịch ca bin<br /> người dịch tập trung vào nghe và việc truyền đạt diễn ra thuận lợi, người dịch nên chú ý một số<br /> nội dung thông tin, không phải là dịch từng từ, thủ thuật sau:<br /> từng câu đơn lẻ. Trong quá trình luyện tập dịch,<br /> không nên quá chú ý vào hình thức biểu đạt Dịch theo trình tự thông tin nghe được<br /> ngôn ngữ dịch, tập trung truyền đạt đầy đủ nội<br /> dung thông tin đến người nghe. Luyện tập dịch Trong quá trình phiên dịch, căn cứ vào thứ<br /> tự các câu nghe được, chia nhỏ thành các ý hay<br /> không ghi chép, có thể lựa chọn những cuộc nói<br /> đơn vị thông tin, dùng các từ nối để liên kết các ý<br /> chuyện mang tính xã giao, những chủ đề quen<br /> với nhau, sau đó diễn đạt bằng ngôn ngữ dịch tới<br /> thuộc. Như thế không những rèn luyện được tâm<br /> người nghe. Ví dụ: “所有人都可以借助互联网<br /> lí bình tĩnh tự tin, mà cũng dễ chuẩn bị. Cùng với<br /> 资源来学习, 不论他们是哪个民族、何种性<br /> việc tăng dần độ khó của các bài tập, có thể lồng<br /> 别、何种肤色，只要他们可能接入互联网.”<br /> ghép các chuyên đề mang tính tổng hợp. Trước<br /> Bằng phương pháp trên, có thể tách nhỏ các ý và<br /> khi luyện tập cần có sự bổ sung kiến thức và ngữ<br /> tiến hành dịch sang tiếng Việt như sau: “Tất cả<br /> liệu về các chủ đề liên quan.<br /> mọi người // đều có thể sử dụng mạng Internet/ /<br /> 2.3.4. Đối với dịch cabin để học tập // bất kể dân tộc // giới tính // màu da<br /> // chỉ cần họ truy cập được vào mạng Internet.”<br /> Dịch cabin là loại hình dịch đòi người dịch Dịch cabin là dịch nói đồng thời với diễn giả<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 82 Số 07 - 5/2017<br />  dịch thuật v<br /> <br /> <br /> <br /> đang nói. Người dịch cố gắng rút ngắn xuống Chủ động phóng tác<br /> mức thấp nhất độ trễ về thời gian giữa phát biểu<br /> và phiên dịch. Kinh nghiệm cho thấy, độ trễ thời Phương pháp này áp dụng trong trường hợp<br /> gian càng ít, càng giúp người dịch ghi nhớ được người dịch không cần nghe hết toàn bộ nội dung<br /> nhiều nội dung hơn và dịch được nhiều thông câu nói của người nói nhưng có thể đoán trước<br /> tin hơn. Trật tự từ của tiếng Việt và tiếng Trung được nội dung tiếp theo, do vậy có thể chủ động<br /> khác nhau khá nhiều, do đó nếu muốn sau khi tiến hành phiên dịch liên tục. Phương pháp này<br /> nghe hiểu toàn bộ nội dung ý nghĩa, nắm chắc giúp người dịch bám sát người nói, tạo không<br /> trật tự cấu trúc câu rồi mới tiến hành dịch thì khó khí tự nhiên giữa người nói và người nghe. Ví<br /> có thể bắt kịp tốc độ nói của diễn giả. Đó cũng dụ, trong lễ khai mạc của các hội nghị thường<br /> chính là lí do dịch thuận được xem là giải pháp bao giờ cũng xuất hiện những câu như: “我代<br /> hiệu quả trong phiên dịch cabin. 表……对与会代表表示热烈的欢迎, 并预祝<br /> 本次大会取得圆满成功". Gặp những trường<br /> Bổ sung nội dung dịch ngay khi có thể hợp tương tự, người dịch chỉ cần nghe một vài<br /> từ đầu là có thể dựa vào kinh nghiệm và những<br /> Trong quá trình phiên dịch, nếu phát hiện thông tin cần thiết chủ động dịch trọn vẹn câu<br /> thấy dịch thiếu nội dung hoặc cách diễn đạt sang trên sang tiếng Việt: “Thay mặt … nhiệt liệt<br /> ngôn ngữ dịch chưa chuẩn xác, cần nhanh chóng hoan nghênh các vị đại biểu đã tới tham dự hội<br /> tìm cách khắc phục. Kịp thời bổ sung nội dung nghị, chúc hội nghị thành công rực rỡ”. Hãy<br /> thông tin mà trước đó dịch sót, hoặc điều chỉnh xem Nguyễn Du dịch phóng tác một đoạn từ tiểu<br /> lại cách diễn đạt mà trước đó dịch chưa thật rõ thuyết “Kim Vân Kiều truyện” của Trung Quốc:<br /> nghĩa để người nghe tiếp thu thuận lợi và chính<br /> “话说北京有一王员外，为人淳笃，家计不<br /> xác. Chẳng hạn, trong tiếng Việt, đôi khi trạng<br /> 丰。室人京氏，颇亦贤能。生子王观，学习<br /> ngữ chỉ thời gian và địa điểm xuất hiện ở cuối<br /> 儒业。长女翠翘，次女翠云，年俱妙龄。翠<br /> câu, nếu tiến hành dịch thuận sẽ thấy không phù<br /> 翘生得绰约风流，翠云则天娇妍倩。翠翘性<br /> hợp với cách nói thông thường của người Trung<br /> 喜豪华，翠云则性甘宁淡，俱通诗赋。翠<br /> Quốc. Ví dụ: “Tôi đã đến Học viện Khoa học<br /> 翘尤喜音律，最癖胡琴”。 Nguyễn Du dịch<br /> Quân sự dự buổi hội thảo lúc 10 giờ ngày hôm<br /> sang chữ Nôm theo thể thơ lục bát là: “Có nhà<br /> qua”. Vận dụng phương pháp dịch thuận, có thể<br /> viên ngoại họ Vương, gia tư nghĩ cũng thường<br /> dịch câu trên sang tiếng Trung Quốc là “我去<br /> thường bậc trung. Một trai con thứ rốt lòng,<br /> 了军事科学学院 // 参加一个研讨会 // 在十<br /> Vương Quan là chữ nối dòng Nho gia. Đầu lòng<br /> 点钟 // 昨天”. Dịch như vậy không sai về nội<br /> hai ả Tố Nga, Thuý Kiều là chị, em là Thuý Vân.<br /> dung thông tin, nhưng chưa phù hợp về cách<br /> Mai cốt cách tuyết tinh thần, mỗi người một vẻ<br /> diễn đạt, người nghe sẽ cảm thấy không được<br /> mười phân vẹn mười. Vân xem trang trọng khác<br /> tự nhiên. Cần nhanh chóng điều chỉnh lại cách<br /> vời, khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang. Hoa<br /> diễn đạt cho phù hợp hơn với cách nói của người<br /> cười ngọc thốt đoan trang, mây thua nước tóc<br /> Trung Quốc. Có thể diễn đạt lại là “昨天上午<br /> tuyết nhường màu da. Kiều càng sắc sảo mặn<br /> 十点, 我去了军事科学学院参加一个研讨会”.<br /> mà, so bề tài sắc lại là phần hơn.”<br /> Hoặc “我去了军事科学学院 // 参加一个研讨<br /> 会 // 时间是昨天上午十点”. Tuy nhiên, thời cơ Chủ động sắp xếp các thông tin<br /> để tiến hành điều chỉnh là không nhiều, bởi nếu<br /> không sẽ ảnh hưởng tới thời gian và những nội Sắp xếp lại thông tin là cách thức mà người<br /> dung dịch tiếp theo. dịch cabin có kinh nghiệm thường hay sử dụng.<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 07 - 5/2017 83<br /> v Dịch thuật<br /> <br /> <br /> Người dịch chưa có kinh nghiệm thường chỉ trọng, trong một số trường hợp người nói nói<br /> tập trung vào dịch “từ”, do vậy câu dịch thường dài, đòi hỏi người dịch cùng lúc phải xử lý nhiều<br /> không được gãy gọn. Dịch cabin cần tuân theo thông tin rồi mới dịch sang ngôn ngữ đích. Dịch<br /> nguyên tắc đảm bảo nội dung “thông tin”, tức là cabin và dịch đuổi đều đòi hỏi phiên dịch phải<br /> nắm chắc nội dung từ người nói, sau đó chủ động có khả năng ghi nhớ tốt, tuy nhiên, phương<br /> diễn đạt theo cách thức của ngôn ngữ dịch. Ví dụ, pháp ghi nhớ của hai loại hình phiên dịch này<br /> dịch câu sau sang tiếng Việt: “有一些国外媒体 là không giống nhau. Trong quá trình dịch đuổi,<br /> 对越南发生的事情往往有时而过分乐观、时 phiên dịch viên phải có kỹ thuật ghi chép tốt bởi<br /> 而过分悲观的评价。其实过高的期望和过分 kỹ thuật này ảnh hưởng nhiều tới kết quả và chất<br /> 的失望，都是由于对越南还不够了解。越南 lượng phiên dịch, ghi chép tốt cũng sẽ giảm áp<br /> 在前进的道路上，既不是遍地鲜花，也不是 lực ghi nhớ của não bộ. Ngoài ra, để nâng cao<br /> 满目荆棘。越南一直按照自己的逻辑，坚忍 năng lục dịch đuổi, đòi hỏi phải tích cực tham<br /> 不拔地向前发展”. Dựa theo thói quen diễn đạt gia các hoạt động thực tế. Việc rèn luyện thông<br /> của người Việt Nam, để vừa thuận lợi cho người qua những hoạt động đơn giản như: tháp tùng,<br /> nghe, mà vẫn đảm bảo đầy đủ, chính xác nội dung khảo sát môi trường kinh doanh hoặc cũng có<br /> thông tin, có thể dịch là: “Một số phóng viên thể phân hai người thành một nhóm để luyện<br /> nước ngoài thường có những nhận xét lúc thì quá tập mô phỏng, trong đó một người là người nói,<br /> lạc quan, lúc thì quá bi quan trước những biến người còn lại là phiên dịch. Trong quá trình dịch<br /> động của Việt Nam. Thực ra, họ đều chưa hiểu đuổi, có thể sẽ bắt gặp một số khó khăn như các<br /> biết nhiều về Việt Nam. Con đường phát triển con số và các thuật ngữ, đòi hỏi phải có kỹ thuật<br /> của Việt Nam, không phải toàn thuận lợi, nhưng ghi chép hợp lý, tránh tình trạng bỏ sót hoặc<br /> cũng không phải toàn khó khăn. Việt Nam luôn nhầm lẫn. Bí quyết để rèn luyện tâm lý tự tin<br /> kiên trì tiến bước theo lôgic riêng của mình.” trước đám đông chính là luyện đọc to, rõ ràng<br /> trong công viên hay trên phố, hoặc tham gia một<br /> Dịch nói khác với dịch viết, khi dịch viết vài buổi thi đấu, diễn xuất nào đó, từng bước gia<br /> chúng ta có thời gian để cấu tứ, cân nhắc lựa tăng sự tự tin trước đám đông. Dù dịch cho bất<br /> chọn, nhưng khi dịch nói, người dịch phải nhanh kỳ hoạt động hay hội nghị nào cũng phải làm<br /> chóng sắp xếp lại nội dung thông tin đã nghe tốt công tác chuẩn bị. Công tác chuẩn bị ở đây<br /> được và truyền đạt đến người nghe bằng ngôn bao gồm: số lượng người tham dự hội nghị, nội<br /> ngữ dịch, vì vậy không phải lúc nào cũng có dung sẽ thảo luận trong hội nghị, những thuật<br /> thể dịch chuẩn xác từng từ, từng câu. Vấn đề là ngữ chuyên ngành có liên quan tới nội dung của<br /> làm thế nào để nội dung dịch phải đầy đủ và dễ hội nghị. Nếu chuẩn bị kỹ lưỡng những yếu tố<br /> hiểu. Trong không khí khẩn trương của hội nghị, trên thì buổi phiên dịch nhất định sẽ thành công<br /> người dịch phải liên tục vừa nghe vừa dịch, phải tốt đẹp.<br /> tập trung cao độ, bình tĩnh và tự tin, chủ động<br /> trong mọi tình huống. 3. KẾT LUẬN<br /> <br /> 2.3.5. Đối với dịch đuổi Phương pháp là đường hướng và các biện<br /> pháp để giải quyết các vấn đề gặp phải trong quá<br /> Đặc điểm của loại hình dịch đuổi là người trình dạy học phiên dịch, không phải là sự giáo<br /> phiên dịch phải đợi người nói nói xong nội dung điều nhất thành bất biến. Việc lựa chọn phương<br /> trong một khoảng thời gian nhất định rồi mới pháp huấn luyện các kỹ năng dịch nói phải căn<br /> tiến hành dịch, do đó khả năng nghe rất quan cứ vào mục đích dạy học, điều kiện trang thiết<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 84 Số 07 - 5/2017<br />  dịch thuật v<br /> <br /> <br /> <br /> bị dạy học và đối tượng dạy học, quá trình vận Tài liệu tham khảo:<br /> dụng phương pháp nhất thiết phải linh hoạt, chủ<br /> động điều chỉnh, bổ sung cho phù hợp. Phương 1. 单其昌 (1990),《汉英翻译技巧》,<br /> pháp huấn luyện kỹ năng dịch nói dựa trên cơ sở<br /> 北京外语教学与研究出版社。<br /> lý luận giáo dục học, tâm lý học, các quy luật phổ<br /> biến của ngôn ngữ học, thông tin học và dạy học<br /> 2. 程镇球 (1980),《翻译问题探索》,<br /> ngoại ngữ, là phương pháp huấn luyện đáp ứng<br /> yêu cầu dạy học phiên dịch hiện đại, giúp người 北京商务印书馆。<br /> học có một bước nhảy vọt từ năng lực ngôn ngữ,<br /> năng lực giao tiếp sang năng lực phiên dịch. 3. 何刚强 (1998),《现代英汉翻译操<br /> Muốn có được hiệu quả dịch nói cao, làm cho 作》, 北京大学出版社。<br /> hai bên hài lòng thì người dịch phải nắm chắc<br /> khả năng và chất lượng phiên dịch của bản thân. 4. 胡晓吉 (1990), 《实用英汉对比翻<br /> Người dịch không những phải qua lớp đào tạo<br /> dịch nói, trau dồi những kiến thức ngôn ngữ cơ sở, 译》, 中国人民大学出版社。<br /> mà phải thường xuyên bồi dưỡng đạo đức nghề<br /> nghiệp, rèn luyện kỹ năng kỹ xảo, như thế mới 5. 刘宓庆 (1999), 《当代翻译理论》,<br /> có thể trở thành một phiên dịch chuyên nghiệp./. 中国对外翻译出版公司。<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> IMPROVEMENT IN TRAINING OF INTERPRETATION SKILLS<br /> <br /> DINH QUANG TRUNG<br /> <br /> Abstract: Interpreting skills are the ability to grasp and apply knowledge and methods<br /> to complete the task of translation task. The translation technique is the flexibility in<br /> the process of applying translation techniques, increasing the efficiency and quality of<br /> interpreting. The quality of speech translation depends very much on the translator’s<br /> ability and professionalism. In order to improve the quality and efficiency of the training<br /> practice translation skills and Translation technique, we would like to share some experience<br /> gained from the practice of translating and Interpreter teaching in the military environment.<br /> <br /> Keywords: translate, training, skill, technique.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 07 - 5/2017 85<br />